قزوین در ویس و رامین
(گمانه‌ای درباره قدمت قزوین به عنوان شهر)
حمید عابدیها - ۱۴۰۲/۱۲/۲
گاهی تاریخ تاسیس و پیدایش شهرها بیش و پیش از آنی است که در متون تاریخی-جغرافیایی بدان مطرح و مشهور می‌گردند.
در متون قدیم، رویداد واقعه‌ای تاریخی در جایی با عنوان شهر، مبنایی برای وجود آن در آن موقع خاص قلمداد می‌شود و اگر پیش از آن در جای دیگری نام و نشانی از آن شهر یا وقوع ماجرایی در آن به میان نیامده باشد، تاریخ وجود یا تاسیس آن در قالب شهر، در هاله‌ای از ابهام به بوته فراموشی سپرده می‌شود.
به همین جهت، اگرچه نامی از کهن‌شهر قزوین در "شهرستان‌های ایران" که متنی جغرافیایی به زبان پهلوی است و صادق هدایت آن را به فارسی امروزی برگردانده، نیامده است یا در کتب تاریخ و جغرافیای مشهوری بسان "تاریخ گزیده" و "نزهه القلوب" حمدالله مستوفی، تاریخ بنای آن بر مبنای احداث قلعه‌ای نظامی که امروزه به نام "میمون قلعه" موسوم است، به دوره ساسانی و احتمالا به دستور شاپور دوم و با هدف جلوگیری از هجوم دیالمه از شمال به دشت وسیع و حاصل‌خیز قزوین، نسبت داده شده و مورخان و قزوین پژوهان متاخر چونان سیدمحمدعلی گلریز، پرویز ورجاوند، سیدمحمد دبیرسیاقی و ... نیز به همین راه رفته‌اند؛ قدر مسلم وجود قزوین به عنوان شهر - قطع نظر از آنچه از مطالعات و کاوش‌های باستان‌شناختی که در سده اخیر در حوالی شهر و نیز برخی روستاها و شهرکهای وابسته به آن برمی‌آید - به پیش از این ادوار مربوط می‌شود.
برای نمونه، حضور و ظهور قزوین به عنوان شهر، در کنار شهرهای دیلم، ری و مرو در متنی داستانی و عاشقانه مربوط به دوره اشکانی و به زبان پارتی (پهلوی اشکانی) به نام "ویس و رامین" که اگرچه اصل اشکانی آن در جریان حمله مغول از میان رفته ولی نسخه بازآفرینی شده قرن ششمی آن که در بحر هزج مسدس محذوف و در قالب منظومه مثنوی به همین نام از فخرالدین اسعد گرگانی به جا مانده، حداقل وجود و بروز این شهر در دوره استیلای دولت اشکانی در ایران را به گمان می‌آورد.
چو آگه شد شه از کردار رامین
چنان افروز رامین بُد به قزوین
ز قزوین در زمین دیلمان شد
درفش نام او بر آسمان شد
وجهی ندارد که فخرالدین اسعد در بازنویسی منظوم این داستان مشهور -که ای‌بسا تا همان زمان تصنیف ویس و رامین، هنوز متن اصلی آن برای برخی ایرانیان پهلوی دان، مانوس و مفهوم بوده‌است- در جغرافیای داستان نیز دست برده و تصرف کرده باشد.
والله اعلم بالصواب
#حمید_عابدیها #قزوین #انجمن_ارزش #انجمن_مهر #ویس_و_رامین
تلگرام: AnjomanArzesh@
اینستاگرام: hamid.abediha
(گمانه‌ای درباره قدمت قزوین به عنوان شهر)
حمید عابدیها - ۱۴۰۲/۱۲/۲
گاهی تاریخ تاسیس و پیدایش شهرها بیش و پیش از آنی است که در متون تاریخی-جغرافیایی بدان مطرح و مشهور می‌گردند.
در متون قدیم، رویداد واقعه‌ای تاریخی در جایی با عنوان شهر، مبنایی برای وجود آن در آن موقع خاص قلمداد می‌شود و اگر پیش از آن در جای دیگری نام و نشانی از آن شهر یا وقوع ماجرایی در آن به میان نیامده باشد، تاریخ وجود یا تاسیس آن در قالب شهر، در هاله‌ای از ابهام به بوته فراموشی سپرده می‌شود.
به همین جهت، اگرچه نامی از کهن‌شهر قزوین در "شهرستان‌های ایران" که متنی جغرافیایی به زبان پهلوی است و صادق هدایت آن را به فارسی امروزی برگردانده، نیامده است یا در کتب تاریخ و جغرافیای مشهوری بسان "تاریخ گزیده" و "نزهه القلوب" حمدالله مستوفی، تاریخ بنای آن بر مبنای احداث قلعه‌ای نظامی که امروزه به نام "میمون قلعه" موسوم است، به دوره ساسانی و احتمالا به دستور شاپور دوم و با هدف جلوگیری از هجوم دیالمه از شمال به دشت وسیع و حاصل‌خیز قزوین، نسبت داده شده و مورخان و قزوین پژوهان متاخر چونان سیدمحمدعلی گلریز، پرویز ورجاوند، سیدمحمد دبیرسیاقی و ... نیز به همین راه رفته‌اند؛ قدر مسلم وجود قزوین به عنوان شهر - قطع نظر از آنچه از مطالعات و کاوش‌های باستان‌شناختی که در سده اخیر در حوالی شهر و نیز برخی روستاها و شهرکهای وابسته به آن برمی‌آید - به پیش از این ادوار مربوط می‌شود.
برای نمونه، حضور و ظهور قزوین به عنوان شهر، در کنار شهرهای دیلم، ری و مرو در متنی داستانی و عاشقانه مربوط به دوره اشکانی و به زبان پارتی (پهلوی اشکانی) به نام "ویس و رامین" که اگرچه اصل اشکانی آن در جریان حمله مغول از میان رفته ولی نسخه بازآفرینی شده قرن ششمی آن که در بحر هزج مسدس محذوف و در قالب منظومه مثنوی به همین نام از فخرالدین اسعد گرگانی به جا مانده، حداقل وجود و بروز این شهر در دوره استیلای دولت اشکانی در ایران را به گمان می‌آورد.
چو آگه شد شه از کردار رامین
چنان افروز رامین بُد به قزوین
ز قزوین در زمین دیلمان شد
درفش نام او بر آسمان شد
وجهی ندارد که فخرالدین اسعد در بازنویسی منظوم این داستان مشهور -که ای‌بسا تا همان زمان تصنیف ویس و رامین، هنوز متن اصلی آن برای برخی ایرانیان پهلوی دان، مانوس و مفهوم بوده‌است- در جغرافیای داستان نیز دست برده و تصرف کرده باشد.
والله اعلم بالصواب
#حمید_عابدیها #قزوین #انجمن_ارزش #انجمن_مهر #ویس_و_رامین
تلگرام: AnjomanArzesh@
اینستاگرام: hamid.abediha