Хива шахри бозорининг хозирги ахволи☝️😢😡

ПС: Фейзбукдаги гурухимиздан олинди!☝️😒

Каналимизга аъзо бўлиш учун хавола 👉 https://t.me/xorazm_va_xorazmliklar

​​Камина (1770-1840)

Туркман мумтоз адабиёти вакилларидан бири Муҳаммадвали “Камина” (Kemine) тахаллусли шоирнинг туғилган йили аниқ маълум эмас. У тахминан 1770 йиллар атрофида Туркманистоннинг ҳозирги Сарақт туманида камбағал оиласида дунёга келган. Муҳаммадвали бошланғич маълумотни ўз қишлоқ мактабида олиб, сўнг Бухоро ва Хива мадрасаларида таҳсилини давом эттирган. У туркман мумтоз адабиётида асосан ўткир сатирик шоир сифатида ном чиқариш билан бирга, ўйноқи, лирик шеърлар муаллифи, маърифатпарвар шоир ҳамдир.

ҒАРИБЛИК

Кунда минг қайғу ва юз алам билан,
Бори дардимдан ҳам бадтар ғариблик.
Сарғайиб минг сўлдим қайғу-ғам билан,
Келар қийнаб, қатор-қатор ғариблик.

Бу фонийнинг безаги бор, харжи бор,
Юрагимда модда, жонда ожи бор.
Ваъдасиз ўлимга не иложи бор?
Йилдан-йилга жондан ўтар ғариблик.

Емасам, ичмасам, куним ҳам ўтмас,
Ёстаниб ётмоққа мадорим етмас,
Ҳар кун минг ҳайдасам, бой томон кетмас,
Қўш босиб, кулбамда ётар ғариблик.

Қаратибдир менга пайкон-ўқини,
Белин маҳкам боғлаб, қилар дўқини,
Қўлга олиб сопи билан сўқини,
Чарчаш билмай, бошдан урар ғариблик.

Ғам-ғусса йил-йилдан жисмимни ёқар,
Ахир ғарибларга ким кулиб боқар?
Югурсам, етдирмас, курашсам – йиқар,
Баҳслашсам, бир зумда ютар ғариблик.

Сайр этмадим саҳроларда, чўлларда,
Кезолмадим яйраб гўзал элларда,
Булбулман-у сайролмадим гулларда,
Бошимга минг ғазаб қотар ғариблик.

Камина дер, келар бир кун шум ўлим,
Кимларга – тўй, кимлар учун бу – зулм.
Дош бер азобларга, сабр айла, кўнглим,
Келибдир, лек бир кун ўтар ғариблик.
_______________
Сопи -сўқи-(шева), ўғирдаста-кели.

Туркманчадан Қурбон Муҳаммадризо таржимаси

ЗУЛФИНГ

Аждарҳодек ястаниб, ганжи наҳона зулфинг,
Машҳури олам ўлмиш фоний жаҳона зулфинг.
Кўрсатмади гул юзинг, боғ Исфахона зулфинг,
Оламга анбар сочар, текканда шона, зулфинг.
Найлайки, ўт солибдир мен нотавона зулфинг.

Ҳай-ҳай, сенинг юришинг арслонга, шерга ўхшар,
Чарос каби кўзларинг жоним оларга ўхшар.
Ҳалқа-ҳалқа зулфларинг камонга –дорга ўхшар,
Ўрим-ўрим сочларинг гўёки морга ўхшар,
Ҳар тори бошқа-бошқа, ўт солди жона зулфинг.

Хўп очилмиш гулларинг, гуллардан ўзга бўлсин,
Сўзла, ширин тилларинг, тиллардан ўзга бўлсин.
Қучай нозик белларинг, беллардан ўзга бўлсин,
Биз бошлаган ишимиз эллардан ўзга бўлсин,
Оқизиб ашки-қоним оби равона зулфинг.

Кел кетайлик, Камина, сайли чаман истасанг,
Лола райҳон очилган бир анжуман истасанг,
Лаъли, гавҳарлар тақиб, дурри Яман истасанг,
Зулфинг ҳар торига юз минг туман истасанг,
Нақд берайин пулингни, бир-бирдан сана зулфинг.

СЎЗИМ БОР САНГА

Қора кўзли, қалам қошли паризод,
Айтабилмам, битта сўзим бор санга.
Ишқингда куйиб мен айладим фарёд,
Икки чашмим бир кўрмоққа зор санга!

Дилхастаман, зулфларингга боғлама,
Ханжар уриб, юрак-бағрим доғлама.
Меҳмонингман, эшигингдан қувлама,
Керакмасми номус ила ор санга?

Дол гардандан тилло безак тақмасанг,
Кўзинг сузиб камон қошинг қоқмасанг,
Юзминг сўзлар айтсам, бери боқмасанг,
Нелар қилсам ёқар экан ёр санга?

Камина дер, сендан истарман вафо,
Вафо истаб келсам, сен қилдинг жафо,
Ишқингда хастаман, айлагин шифо,
Шифо истаб келдим, мен бемор санга.

Туркман тилидан Олим Тўраев таржимаси

​​2021 йил 31 май куни А-ФА-2019-9 шифрли “Қадимий ёзма ноёб қўлёзма ва манбаларни тадқиқ қилиш, уларнинг рақамлаштирилган библиотекасини яратиш” амалий лойиҳаси раҳбари филол.ф.д. А.Ўразбоев томонидан вилоят аҳолиси қўлида сақланаётган 17 та қўлёзма, битта тошбосма китоб аниқланиб, академияга келтирилди ҳамда грант базасига олиш учун рақамлаштиришга топширилди. Ушбу ноёб топилмаларни аниқлаш ҳамда мулк эгаларини китобларнинг электрон нусхасини яратишга рухсатини олишда Урганч давлат университет қошидаги академик лицей ўқитувчиси ўзбек адабиёти ихтисослиги бўйича фалсафа докторлиги ишини якунлаган Мақсуда Жамматованинг хизматлари катта бўлди. Академия раҳбарияти грант раҳбари аризасига биноан М.Жамматовага тадқиқот жараёнида унинг илмий ишларидан фойдаланилгани ҳамда грант базасига 17 (ўн еттита) ноёб манбани жалб қилишдаги хизматлари хусусида маълумотнома тақдим қилди.
Келгусида грант илмий ходимлари “Аҳоли фонди каталоги”да ушбу китобларнинг мукаммал тавсифини эълон қиладилар. Олдиндай айтиш мумкинки, бу китобларнинг кўпчилиги ягона нусхадаги ҳали нашр қилинмаган Хоразм халқ достонларидир. Уларнинг ичида Ҳувайдо девони, “Қиссаи Машраб”нинг ноёб қўлёзмалари ҳам мавжуд.

#aqlvoy_avtobusi
#assalom_xorazm

🚌"AQLVOY" avtobusi to'g'ri "ASSALOM XORAZM" studiyasiga kirib bordi. Avtobus ichida studiyaga mehmonlar ham kirib keldilar, Xorazm viloyati Maktabgacha ta'lim boshqarmasi bo'lim boshlig'i Furqat Ro'zmetov va tarbiyachilar guruhi "AQLVOY" avtobusi haqida keng ma'lumot berib, uning imkoniyatlari bilan tanishtirdilar.

🎤Dastur boshlovchi va boshqarma matbuot kotibi Murodbek Atajanov avtobus ichkarisidagi bolajonlar uchun yaratilgan sharoitlarga to'xtaldi. Tasvirda to'liq ochib berildi.

🌼Dasturdagi mehmon tarviyachilardan biriga shu avtobusda eng chekka hududga borib ishlashga rozi bo'larmidingiz degan savolga tarbiyachi Farangiz Sobirova jonim bilan deya javob berdi.☝️☺️

Kanalimizga a'zo bo'lish uchun havola
👉 https://t.me/xorazm_va_xorazmliklar

Яшанг Роберт ога!

Хоразм лазгиси Юнескога кирганидан кейин бутун дунёни забт этмокда!👍😍

Америкалик Роберт ога лазгини синдириб уйнамокда☝️☺️🤗

Каналимизга аъзо бўлиш учун хавола 👉 https://t.me/xorazm_va_xorazmliklar

Асрга юзлашган музей-қўриқхона

Музейлар, -дейилади энциклопедияда, -юнонча сўз бўлиб, муза(санъат, адабиёт ва фан илоҳи)ларга бағишланган жой. Тарихий, моддий ва маънавий ёдгорликларни тўплаш, сақлаш, ўрганиш ва ташвиқ қилиш ишларини бажарувчи илмий-маърифий муассасалардир. Музейлар илк бор қадимги Юнонистон ва Римда пайдо бўлган. Дастлаб, айрим санъат ёдгорликлари ибодатхоналарда тўпланиб, турли кўргазмалар ташкил қилинган. Кейинчалик, санъат, маданият ва фан эришган ютуқларнинг намуналаридан коллекциялар тўплана бошлаган ва доимий музейлар ташкил этилган.

Хоразмда ХIХ асрнинг охирида музей ташкил қилиш учун ҳаракат бошланган. Хива хонлигида архитектура ёдгорликларини сақлаш ва таъмирлаш ишлари қадимдан одат тусига кирган бўлса, осори-атиқаларни йиғиш ва ажойибхона ташкил қилишга ХIХ аср охирида Феруз тахаллуси билан машҳур бўлган Муҳаммад Раҳимхон II даврида киришилган. Бунга Хива хонлигида ишлаб чиқарилган қишлоқ хўжалик ва ҳунармандчилик маҳсулотлари, осори - атиқалар ҳамда архитектура ёдгорликларининг фотосуратлари Россия ва жаҳон кўргазмаларида намойиш этилиши ҳам сабаб бўлган. Чунки, 1890 йилда Тошкентда, 1895 йилда Нижний Новгородда Бутунроссия кўргазмасида, 1900 йилда Парижда, 1904 йилда Американинг Миссури штатининг Олои шаҳрида ўтган халқаро ярмаркаларда Хива хонлигидан 16 соҳа бўйича ҳар биридан учтагача ҳунармандчилик ишлари намуналари юборилган. Париждаги кўргазмада Хоразм обидаридан 143 бинонинг Бомачинский томонидан олинган фотосуратлари ҳам намойиш қилинган.

1890 йилдаги кўргазмада намойиш қилинган ажойиб мис ўймакорлиги иши учун уста Мавлонберди ва Сафар Боболар Россия империяси Молия министрлигининг бронза медали ва фахрий ёрлиғини олишга мушарраф бўлишган.

1898 йил 12 апрелда Муҳаммад Раҳимхон II Кўҳна Урганч, Хўжаэли ва Қўнғирот ҳокимларига: “Қадимдан қолғон ёдгор нимарсаларни йўқ қилдирмасунлар, ҳар тариқа кўҳна жой ва қалъа ва иморатлар бўлса, не тариқа бино бўлғонларини ва кўҳна тилла ва танга ва фуллар бўлса борлаб топиб мунда юборсун”, деб буйруқ беради. Лекин, тўпланган буюмлар Россияга юборилиши натижасида Хиванинг ўзида музей очилиши орқага сурилиб, 1920 йилдагина амалга оширилади.

1920 йил 11-апрелда Хоразм Муваққат ҳукумати вакиллари ва РСФСР ҳукумати фавқулодда вакили иштирокида бўлиб ўтган қўшма йиғилишида Хива шаҳрида “Хива халқининг ўтмиши ва ҳозирги пайтдаги маданиятига оид барча буюмларни, шунингдек, хонлик зулмининг жазо қуролларини халққа кўрсатиш ва келгуси авлодлар учун сақлаб қолишни назарда тутиб, халқ музейи ташкил этилсин” - дейилган қарори қабул қилинади.

Ушбу қарорни ижросига киришган Маориф ва маданият нозирлигининг 17-апрелда халққа қилинган эълонида, жумладан шундай дейилган эди: “Қалъа шўроларининг маҳкамаларига, 26 апрел 1920 йилда Хивада музей ва виставка очиладур. Шунга керакли нимарсаларни тезлик бирла аҳолидан сўрашиб олиб, мазкур муддатдин икки кун аввал Хивага еткурмакларингиз зарурийдир". Эълонда махсус кишилар қўлларида мандат билан аҳолидан музейбоп буюмларини соҳибининг қўлига хат бериб олишлари кўрсатилган. Бу хат билан буюмнинг соҳиби истаган пайтда ўз буюмини қайтариб олиши ҳам мумкин бўлган.

Музей-кўргазма 1920 йил 27 апрел куни Бутунхоразм халқ вакиллари I қурултойи қатнашчиларининг иштирокида, эски хонлар қароргоҳи Кўҳна Арк биносининг Арзхонасида очилди. Ишчилари битта мудир ва қоровулдан иборат музейнинг очилишига Маориф ва маданият нозири Мулла Бекжон Раҳмон ўғли, “Ёш хиваликлар” партиясининг йўлбошчиси Мулла Жуманиёз Султонмуродовлар ўзларининг катта ҳиссасини қўшдилар.

1924 йилгача Хива шаҳрининг ичкари қалъасидаги 1831-1839 йилларда қурилган улкан Тошҳовли саройида Оллоқулихоннинг авлодлари яшаганлар ва бу саройни ўз мулки ҳисоблаб, унинг жиҳозларини сота бошлаганлар. Бундан хабар топган ҳукумати аъзолари музейни Тошҳовли биносига кўчириб, саройни ҳам ўз ҳисобига киритишган ва Хива музейи яна бир экспозицияга кўпайган.

​​1957 йилда Тош ҳовли саройида музей экспонатлар фонди ва Тарих музейи қолдирилиб, Бу ердаги бошқа музейбоб экспанатлар даврларга ажритиб Ичон-Қалъадан ташқарида “Хоразм тарихий инқилобий музейи” ва “Хоразм табиати” музейи номи билан Нуруллабой саройига кўчирилган.

Тарихдан маълумки, Буюк ипак йўлида жойлашган ушбу шаҳардан Хоразмлик олимларнинг асарлари ва кўпгина бадиий ҳунармандчилик намуналари дунёга тарқалган. Ушбу осори-атиқалар ҳанузгача Рим, Париж, Лондон, Копенгаген, Берлин, Истамбул, Қоҳира, Санкт-Петербург, Москва, Тошкент ва бошқа шаҳарлардаги йирик музейлар экспозицияларини безаб турибди. ХIХ асрда жаҳон бўйлаб музейлар ташкил қилиниши амалиётга татбиқ қилинган бўлса, ХХ асрнинг иикинчи ярмидан бошлаб қадимий тарихга ва меъморий обидаларга бой бўлган шаҳарларнинг ўзини музей шаҳарлар деб аташ анъанага киритилди. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар кенгашининг 1969 йил 29 июль 343 сонли қарорига мувофиқ Хива Давлат тарихий меъморчилик “Ичон-қалъа” музей – қўриқхонаси ташкил қилинди. Музей қўриқхонанинг ташкил қилиниши ва ривожланишига Давлат мукофоти лауреати, халқ рассоми Абдулла Болтаев, адиб ва драматург Юнус Юсупов - Айёмий, журналистлар союзи аъзолари Мадамин Ёқубов, Анвар Исмогилов, Ю. Рўзметов, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходимлари Т.В.Середа, Усто - Собиржон Юсуповлар ўзларининг улкан ҳиссаларини қўшдилар.

Бу пайтга келганда Хивада асосан иккита катта музей фаолият кўрсатар эди. Уларнинг бири Хива хонининг Нуруллабой саройида жойлашган бўлиб, Инқилоб тарихи ва Хоразм воҳаси табиатини акс эттиришга бағишланган эди. Иккинчи катта музей шаҳарнинг ичкари қалъасидаги Оллоқулихоннинг Тошҳовли саройида жойлашган бўлиб, унда Тарих музейи фаолият кўрсатаётган эди. Хиваликларнинг сўзларига қараганда бу музейдаги экспонатлар жуда бой бўлиб, унда жуда кўп қадимги буюмлар, санъат асарлари, хонлик даврининг қимматбаҳо тошлар ва олтин-кумушлар билан безатилган қурол-яроғлар, чинни буюмлар намойишга қўйилган. Хонлик тузуми давридаги бойнинг уйи ва камбағалнинг уйи интеръерлари томошабинларда катта таассуротлар қолдирган.

Хива шаҳрининг ХIХ аср охири ва ХХ асрнинг бошларидаги кўриниши, унинг ички ва ташқи қалъа деворлирининг ўз ҳолича сақланиб қолганлиги шаҳарнинг ўзини музей деб аташ ва уни қўриқхона деб эълон қилиш учун асос бўлди. Шуниси қизиқарлики, шаҳар ХХ асрнинг 60 –йилларида ҳам юз йил олдлинги кўринишини бузмаган эди. Ундаги меъморий обидаларнинг асл ҳолича туриши, шаҳар ичидаги аҳолининг яшаш уйларининг ташқи кўриниши, кўчаларнинг энсиз ва торлиги, уйларнинг томларини текис қилиб бостирилиши ва сомон сувоқ қилинганлиги ҳар бир кишини ҳайратга соларди. шаҳар ичида яшайдиган аҳолининг ташқи қиёфаси, унинг кийимларида сақланган анъанавийлик ва кишиларнинг муомаласидаги одамийлак, уйига борсангиз қадимий одамийлик, буларнинг барча-барчаси шаҳарнинг қўриқхонага айлантириш учун асос эди.

Хива шаҳрининг ўзи музей! Унинг экспонатлари: Қалъа девори билан ўралган тўрт дарвозали шаҳар, хонларни саройлари, масжид, мадраса, минора, мақбара ва шунга ўхшаган иморатлардир. Бу обидаларнинг ичида Хоразм халқининг минг йиллик тарихидан гувоҳлик берувчи алоҳида музейлар жойлашган. Ўзбекистоннинг энг кўҳна музейларидан бири бўлган Хива “ Ичон – Қалъа” Давлат музей – қўриқхонаси худудида 54 та мангуликка дахлдор тарихий меморий обидалар бор. Бу қадим шаҳарда ҳозирги вақтда 375 хонадон сақланиб қолган ва уларда 2610 аҳоли истиқомат қилади. «Ичон-Қалъа» тарихий меъморий давлат музей-қўриқхонасининг 19 та доимий экспозицияларида Хоразмнинг қадимдан бугунги кунигача бўлган тарихи акс эттирилган.

Дунёнинг қадимий шаҳарларидан бири бўлган Хива асрлар мобайнида инсониятнинг маънавий ва моддий маданияти ривожига ўзининг салмоқли ҳиссасини қўшиб келган. Хивани бежиз очиқ осмон остидаги музей-шаҳар деб аташмайди. Жаҳон туризмининг марказларидан бири саналган бу шаҳарда 140 дан ортиқ меъморий обидалар ва археологик ёдгорликлар сақланиб қолган.

- Ўзбекистон Республикаси Маданият Вазириниг 27 декабр 2018 йилдаги №07/1-828 Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг «Моддий маданий меърос объектлари, музей ва бошқа туризм намойиши объектларида ягона марказлашган электрон тизимни жорий этиш чора-тадбирлари туғрисида»ги фармойишини бажариш борасида «Ичон-Қалъа» Давлат музей-қўриқхонасида музейларига электрон чипталар сотиш ва томошабинларни хисобини юритиш (турникет) лойихаси 15 апрелдан ишга туширилди.

- «Ичан-Қалъа» Давлат музей-қўриқхонаси 18 май - Халқаро музейлар куни муносабати билан музей халқ тарихининг кўзгуси республика танловида «Йилнинг энг яхши музейи» номинацияси билан тақдирланди. Москва шаҳрида 29 май-03 июнь кунлари бўлиб ўтган Халқаро «Интермузей-2019» фестивалида «Ичан-Қалъа» Давлат музей-қўриқхонаси Ўзбекистон Республикаси Маданият Вазирлиги номидан қатнашиб диплом билан тақдирланди.

- «Қадимги Хоразм тарихи», «Жоме масжиди» ва «Амалий санъат» бўлимларига 32 та 7 та тилда ахборот беручи аудиогид қурилмалари ўрнатилди.

- Музей фаолиятига инновацион технологияларни қўллаш борасида 6 та йўналишда (ақлли ахборот табличкалари, смарт откриткалар жамланмаси, смарт музей, интерактив харита, жонли каталог, виртуал музей, шахарни 3D кўриниши) ишланди.

- 2-8 сентябрь кунлари “Музейлар-бой тарихимиз ва бетакрор маданиятимиз хазинаси” мавзусида тадбирлар ўтказилди. Бўлимлар экспозицияларида тарих, амалий санъат, табиатга оид мавзуларда очиқ дарслар ва экскурсиялар ўтказилди.

“Музей ҳафталиги” давомида “Ичон-Қалъа” Давлат музей-қўриқхонасига ташриф буюрган тамошабинларни жамий сони 8547, шундан катталар 6965 нафар, талаба ва ўқувчилар 1582 нафарни ташкил қилиб, уларга бепул музей хизмати кўрсатилди.

- Тош ҳовли саройини таъмирлаш мақсадида АҚШ элчихонаси томонидан ажратилган 150 минг АҚШ доллари гранти қўлга киритилди.

- Ноябрь, декабрь ойларида «Муҳаммад Ризо Эрниёзбек ўғли Огахий уй музейи» таъмирланиб, қайта жихозлаб музейлаштириш ишлари ниҳоясига етказилди ва 17 декабрда Муҳаммад Ризо Эрниёзбек ўғли Огаҳийни 210 йиллик тўйи бўлиб ўтди, шу муносабат билан музей илмий ходимлари жойларда маърузалар ўқишди, шоир уй музейида мактаб ўқувчиларига очиқ дарслар ўтказилди, Муҳаммад Ризо Эрниёзбек ўғли Огаҳийни ижодига бағишланган телекўрсатувлар тайёрланди.

Мана бир аср бўлдики, Хива музейи ўлка табиати ва тарихининг ноёб буюмларини тўплаб, уларни авайлаб-асраш, жаҳоннинг турли бурчакларидан келаётган сайёҳларга намойиш қилиш, келгуси авлодга ўз ҳолича етказишдек масъулиятли вазифани шараф билан бажариб келмоқда.



“Ичон-Қалъа” Давлат музей-қўриқхонаси илмий ходими

Дилмурод Бобожонов

#ТАЙИНЛОВ

ЭШЧАНОВ ҒУЛОМЖОН БАХОДИРОВИЧ - Хоразм вилояти Туризм ва спорт бош бошқармаси Оммавий спортни ривожлантириш, ҳудудларни ихтисослаштириш ва оммавий тадбирларни ташкил этиш бўлими бошлиғи лавозимига тайинланди.

Ғ.Эшчанов 1988 йил 1 октябрда Боғот туманида туғилган. Оилали, икки нафар фарзанди бор.
Маълумоти олий, 2010 йилда Ўзбекистон Миллий университетининг Халқаро маданий алоқалар ва санъатшунослик йўналишини тамомлаган.

У меҳнат фаолиятини 2010 йилда Хоразм вилояти Маданият ва спорт ишлари бошқармасида бошлаган. 2011-2012 йилларда Ўзбекистон Қуролли Кучлари сафида муддатли ҳарбий хизматни ўтаган. 2013 йилдан буён турли масъул лавозимларда фаолият юритган ҳамда ҳозирги вақтга қадар Хоразм вилояти Маданият бошқармасида бўлим бошлиғи вазифасида ишлаб келаётган эди.

Эшчанов Ғуломжон Баходирович
2020 йилда "Маданият ва санъат фидокори" кўкрак нишони билан тақдирланган.

ПС. Xorazmshoh Eshchanov, ўзим ва гуруҳимиз аъзолари номиннан чин юракдан табриклиман. Юртимиза хайрли бўлсин.☝️😊

​​Асфандиёрхон (шайбоний)
(Исфандиёрхон) (? — 1643)

(1623-1643)

Хива хони, Араб Муҳамадхоннинг ўғли. Шайбонийлар сулоласидан. Туркманлар ёрдами билан укаси Элборс (Илборс) Султонни тахтдан ағдариб, 1623 йили Хивада хонлик тахтига ўтирди. У туркман зодагонларига таяниб иш юритди. Эрон давлати қўлига ўтиб қолган Жанубий Туркманистонни Хива хонлигига қўшиб олишга интилди, аммо 1628 йилда сафавийлар қўшинидан енгилди. ХVIИ асрнинг 30-40 йилларида Бухоро ва Россия билан савдо-сотиқ ишларини олиб борадиган карвонларга зарар етказаётган қалмоқларга қарши қаттиқ кураш олиб борди; қалмоқларга қарши иттифоқ тузиш мақсадида Москва билан музокаралар юритди. Араб Муҳаммадхонни ўлдиришда Ҳабаш Султон билан Элбарс султонга ёрдам бергани учун Хоразмдаги уйғур ва найман қабилаларининг чорва молларини тортиб олди ва уларга қарши қирғин уюштирди. Бу фожиадан қутилиш учун ўзбекларнинг бошқа қабилалари Хивадан Мовароуннаҳрга, баъзилар эса Манғишлоқ ёки қозоқ даштларига кўчиб кетдилар.

Асфандиёрхон даврида тарқоқлик ва халқ оммасини эзиш янада кучайди, бу эса меҳнаткашлар норозилигига сабаб бўлди. Бундан фойдаланган ер мулкдорлари ўз вакилларидан бири Абулғози Баҳодирни Асфандиёрхонга қарши қўйдилар. Натижада 1643 йил Орол ўзбеклари Абулғозини хон қилиб кўтардилар. Худди ши йили Асфандиёрхон вафот этди. Орадан 2 йил ўтгач, Абулғози Баҳодирхон Хивада тахтда ўтирди

​​Хива қуллари

Россия ва Хива хонлиги ўртасидаги Гандимиëн шартномасига кўра, 1873 йили Хива хонлигида қулдорлик бекор қилинди. Ўша йилнинг 12 августида ишғолчи генерал Кауфман ва Хива хони Саид Муҳаммад Раҳимхон томонидан Хива яқинидаги Гандимиëн боғида имзоланган шартномада Хива хонлигида қуллик бекор қилиниши ва қул савдоси тақиқланиши таъкидланади.

Бу даврда Хива қул бозорларида дунёнинг турли ерларидан келтирилган қул ва чўриларни учратиш мумкин эди. Эроннинг шимолий вилоятларига босқинчилар томонидан уюштирилган чопқинлар оқибатида қуллар ва чўрилар ўғирлаб келинган.

Хива бозоридаги туркман қулдорлари

Туркистон бўйлаб саёҳат қилган А.Борнс, Н.Муравьѐв, В.В.Григорьев, Бланкеннагель, А.Вамбери ва бошқалар ўз асарларида Туркистон хонликларида қул бозорларини қул билан таъминлаб турувчилар, асосан, туркман қабилаларидир, деб ёзган.

Манбаларда туркман қабилалари Хива бозорларида форс қуллари савдоси билан шуғулланувчилар сифатида тилга олинган.

Хивада бўлган Д.Гладишев ва И.Муравиннинг эсдаликларида бозорларда форс қулларини сифати ва жинсига қараб турли баҳоларда нақд пулга сотган туркманлар қайд этилган.

Қулларнинг баҳоси ҳақида XIX аср маълумотлари орқали тасаввурга эга бўлиш мумкин.

Одатда жисмоний камчиликлардан холи, соғлом ва бақувват эркак қул 100 тилла (кичик тилла)дан қиммат бўлмаган, ëш аëл ëки қиз эса 300 тиллага баҳоланган.

Хивада қул савдосига гувоҳ бўлган Н.Муравьев “ўзларини бир амаллаб Астробод ва Хивадан сотиб олинадиган буғдой билан таъминлайдиган беғам ва дангаса туркманларнинг асосий ҳунари ўғирлик бўлиб, Астрободдан одамларни ўғирлаб келиб, Хивада катта пулга сотади”, деб маълумот берган.

Қуллар исёни ва озод этилган қуллар

Хивадаги меъморий обидалар қурилиши мажбуран олиб келинган ҳунармандларнинг меҳнатидан фойдаланиш орқали амалга оширилгани айтилади.

Жумладан, Хива шаҳридаги Шерғозихон мадрасаси Шерғозихоннинг Машҳадга қилган муваффақиятли юриши (1718 – 1719) шарафига қурилган бўлиб, маълумотларга кўра, у юришдан олиб келинган беш минг асир меҳнати билан барпо этилган.

Қурилишнинг якунида қулларни озод этишни ваъда қилган хон сўзининг устидан чиқмаганлиги учун исён кўтарган қуллар томонидан тўла қуриб битказилмаган мадрасада ўлдирилган.

Чегара ҳудудларидаги ўзаро ҳужумлар, уруш ҳаракатлари икки давлат фуқароларининг кўпчилиги асирга туширилиши ва уларнинг қул қилинишига сабаб бўлган.

Пировардида аҳоли орасида қуллар қатлами пайдо бўлган. Баъзан бу қатлам вакиллари лавозим зинапояларидан юқори кўтарилган.

Хоразмда бўлган Н.Муравьев Хива хони бош амалдорларидан учинчиси Хўжаш Маҳрам ҳақида маълумот берар экан, унинг отаси хоннинг форс қулларидан бўлганлигини, Хўжаш Маҳрам хон қўшинида хизмат қилиб, Бухорога қарши курашда кўрсатган алоҳида жасорати эвазига озодликни қўлга киритганлигини ҳамда хон хизматида отчопар этиб тайинланган отасини ҳам тўлов эвазига қулликдан озод қилганлигини таъкидлаган.

Шунингдек, Н.Муравьев хоннинг марҳамати билан катта ер-сувга эга бўлган Хўжаш Маҳрам тез орада божхона бошлиғи бўлиб олиб, катта давлат эгасига айлангани ва ўз атрофига қизил жилов (олтин жилов – озод қилинган қуллар), деб аталган қариндош-уруғи ва яқинларини тўплаганлигини келтириб ўтган.

А.Вамбери маълумотларига кўра, XIX асрнинг 60-йилларида Хива хонлиги аҳолисининг 40 минги Эрондан олиб келиб сотилган қуллар ва уларнинг авлодларидан иборат бўлган.

Мақсуд Нодирметов

Кухна Урганч, Турабекхоним макбараси 1965- йил☝️🤗

ПС: Мая Хабибулина,  Диёр Озодов 📸

Хоразм тарихи, урф-одатлари, анъаналарини акс эттирувчи фото, видео материаллар булса биз билан бахам куринг!🙏🙏🙏

Биз билан алока  👇👇👇
@xorazmvaxorazmliklar

Каналимизга аъзо булиш учун ссылка 👉 https://t.me/xorazm_va_xorazmliklar

Полвон дарвоза остидаги ўтин бозор 1900 йилда Вильгельм Пеннер расмга олган. ЭНГ муҳим жиҳати бузилиб йўқ бўлган Саййид Ниёз Шоликорбой мадрасасининг орқа тарафи ҳам акс эттирилган.
Дровяной рынок у ворот Палвана-дарваза. 1900, Узбекистан, Хива.
Фото примечательно тем. что мы впервые видим тыльную сторону несохранившегося медресе Саид-Нияза Шаликарбая. Автор: Wilhelm Penner.

​​Хива қуллари☝️😊

Россия ва Хива хонлиги ўртасидаги Гандимиëн шартномасига кўра, 1873 йили Хива хонлигида қулдорлик бекор қилинди. Ўша йилнинг 12 августида ишғолчи генерал Кауфман ва Хива хони Саид Муҳаммад Раҳимхон томонидан Хива яқинидаги Гандимиëн боғида имзоланган шартномада Хива хонлигида қуллик бекор қилиниши ва қул савдоси тақиқланиши таъкидланади.

Бу даврда Хива қул бозорларида дунёнинг турли ерларидан келтирилган қул ва чўриларни учратиш мумкин эди. Эроннинг шимолий вилоятларига босқинчилар томонидан уюштирилган чопқинлар оқибатида қуллар ва чўрилар ўғирлаб келинган.

Хива бозоридаги туркман қулдорлари

Туркистон бўйлаб саёҳат қилган А.Борнс, Н.Муравьѐв, В.В.Григорьев, Бланкеннагель, А.Вамбери ва бошқалар ўз асарларида Туркистон хонликларида қул бозорларини қул билан таъминлаб турувчилар, асосан, туркман қабилаларидир, деб ёзган.

Манбаларда туркман қабилалари Хива бозорларида форс қуллари савдоси билан шуғулланувчилар сифатида тилга олинган.

Хивада бўлган Д.Гладишев ва И.Муравиннинг эсдаликларида бозорларда форс қулларини сифати ва жинсига қараб турли баҳоларда нақд пулга сотган туркманлар қайд этилган.

Қулларнинг баҳоси ҳақида XIX аср маълумотлари орқали тасаввурга эга бўлиш мумкин.

Одатда жисмоний камчиликлардан холи, соғлом ва бақувват эркак қул 100 тилла (кичик тилла)дан қиммат бўлмаган, ëш аëл ëки қиз эса 300 тиллага баҳоланган.

Хивада қул савдосига гувоҳ бўлган Н.Муравьев “ўзларини бир амаллаб Астробод ва Хивадан сотиб олинадиган буғдой билан таъминлайдиган беғам ва дангаса туркманларнинг асосий ҳунари ўғирлик бўлиб, Астрободдан одамларни ўғирлаб келиб, Хивада катта пулга сотади”, деб маълумот берган.

Қуллар исёни ва озод этилган қуллар

Хивадаги меъморий обидалар қурилиши мажбуран олиб келинган ҳунармандларнинг меҳнатидан фойдаланиш орқали амалга оширилгани айтилади.

Жумладан, Хива шаҳридаги Шерғозихон мадрасаси Шерғозихоннинг Машҳадга қилган муваффақиятли юриши (1718 – 1719) шарафига қурилган бўлиб, маълумотларга кўра, у юришдан олиб келинган беш минг асир меҳнати билан барпо этилган.

Қурилишнинг якунида қулларни озод этишни ваъда қилган хон сўзининг устидан чиқмаганлиги учун исён кўтарган қуллар томонидан тўла қуриб битказилмаган мадрасада ўлдирилган.

Чегара ҳудудларидаги ўзаро ҳужумлар, уруш ҳаракатлари икки давлат фуқароларининг кўпчилиги асирга туширилиши ва уларнинг қул қилинишига сабаб бўлган.

Пировардида аҳоли орасида қуллар қатлами пайдо бўлган. Баъзан бу қатлам вакиллари лавозим зинапояларидан юқори кўтарилган.

Хоразмда бўлган Н.Муравьев Хива хони бош амалдорларидан учинчиси Хўжаш Маҳрам ҳақида маълумот берар экан, унинг отаси хоннинг форс қулларидан бўлганлигини, Хўжаш Маҳрам хон қўшинида хизмат қилиб, Бухорога қарши курашда кўрсатган алоҳида жасорати эвазига озодликни қўлга киритганлигини ҳамда хон хизматида отчопар этиб тайинланган отасини ҳам тўлов эвазига қулликдан озод қилганлигини таъкидлаган.

Шунингдек, Н.Муравьев хоннинг марҳамати билан катта ер-сувга эга бўлган Хўжаш Маҳрам тез орада божхона бошлиғи бўлиб олиб, катта давлат эгасига айлангани ва ўз атрофига қизил жилов (олтин жилов – озод қилинган қуллар), деб аталган қариндош-уруғи ва яқинларини тўплаганлигини келтириб ўтган.

А.Вамбери маълумотларига кўра, XIX асрнинг 60-йилларида Хива хонлиги аҳолисининг 40 минги Эрондан олиб келиб сотилган қуллар ва уларнинг авлодларидан иборат бўлган.

Мақсуд Нодирметов

Умид Бекмухаммад

ХУББИ СУВ ХУДОСИ БЎЛГАНМИ?
“ У бир қўли билан балиқни тутиб оларканда, уни
қуёшга узатар экан, балиқ эса шу ондаёқ
қовруларкан.Шу тарзда у 700 йил Амударёда яшаган ва
бу вақт ичида ҳеч қандай ёвуз жин дарёга яқинлаша
олмаган ва ҳатто у вақтда чивинлар ҳам
бўлмаган.Баҳайбат бу йигитни Хубби ёки сув худоси
деб аташаркан”.
Хоразмда қадимдан кенг тарқалган эртакнома бу
гаплар афсона ёхуд ғайритабиий бир воқеадек туюлади.
Аммо ҳали-ҳануз воҳада болалар ва ўсмирлар анҳор ёки
ёпга бориб сувга тушмоқчи бўлса: “Юр, хубга бориб
келамиз”, “Сувда хуб ўйнаймиз” каби сўзларни
ишлатишади. Сув билан боғлиқ фалокат юз бергудек
бўлса, “Хубби , ўзинг қутқаргин!”-деб илтижо қилишади.
Ҳатто 1936 йилда машҳур ўзбек археологи Яҳё
Ғуломов Хоразмнинг суғорилиш тарихини ўргана туриб,
дарё қирғоғидан энди кемада юришаётганда, сув
тошқини бўлиб, икки қайиқчи дарёга чўкиб кетади. Шу
аснода кемада археолог билан қолган чол ҳадеб: “Хубби,
Хубби, ё Хубби!”-деб такрорларди. Бу сўзларни қайта-
қайта такрорлар экан, унинг чеҳраси ва овози бош
қайиқчи чолнинг дарёни тинчланишга ундашини ва
ҳалокатдан қутқаришини сўраб ёлворганини кўрсатиб
турар эди. Кейинчалик менинг “Хубби” нинг аҳамияти
тўғрисида берган қайта-қайта берган саволларимга
дастлаб чол, бу фақат худонинг номи деб жавоб қайтарди”,-дея ёзганди кейинчалик Яҳё Ғуломов. Хўш,
машҳур олим гувоҳи бўлган дарёни тинчлантиришга, сув
балосидан қутқаришга топинувчи бу сув худоси билан
боғлиқ яна қандай манбалар бор?
Ҳатто ҳозирда ҳам Амударёдаги айрим кемаларнинг
уч томонида соч ўрами осиб қўйилганини кўпчилик
пайқаган бўлишлари мумкин. Хўш, бу иримга ўхшаш
тамға нимани билдиради?
Кексаларнинг айтишларича, қадимги эронийларнинг
афсонавий подшоҳи бўлмиш Жамшид ҳукмдорлигидан
ҳам анча олдин яшаб ўтган Хубби-сув худоси дея ном
олган. Афсоналарга кўра, Жамшид тахтга ўтирган
вақтдан бошлаб, Хубби дом-дараксиз ғойиб бўлади. Уни
осмон денгизи маликаси гўзал бир қиз ўғирлаб кетган,
дейдилар. Хубби ғойиб бўлгач, Амударёда унинг онаси
пайдо бўладию, анча пайтларгача йиғлаб-йиғлаб ўғлини
излайди, айтишларича, ана шу Хуббининг онаси биринчи
қайиқни кўрган ва ўғлини шу қайиқдагилар олиб кетган
деб ўйлаб, халқни дарёда уришишга ўргатади. Сўнгра
Хуббининг онаси бутунлай кетиб қолади.
Кексалар, илгариги вақтларда кемаларнинг учида шу
хотиннинг -Хубби онасининг ҳайкали ўрнатилган эди,
дейишади. Мусулмончилик даврига келиб эса исломий
ақидаларга кўра, ҳайкал боши олиб ташланган, фақат
унинг икки соч ўрами қолган.
Афсоналарда неча йиллардан бери Хуббининг онаси
ўғлини ахтариб йиғлайди ва у билан дарё, саҳро ва
қоялар, қушлар, ҳайвонлар, осмонда фаришталар, ер остидадевлар йиғлайдилар. Хубби то қиёматгача тирик
дейилади.
Исломдан олдинги зардуштийлик давридан келаётган
бу афсона бугунги кунда сув билан боғлиқ воқеаларда
“Хубби”ни такрорлаб турилса-да, ёзма исломий-диний
адабиётларда Хубби образи тарихий шахсга
айлантирилган.
Аёнки, Яссавий, Нақшбандий каби ислом оламида
машҳур шахс Ҳаким ота Боқирғонийнинг учта ўғли
бўлиб, кенжатойнинг исми Хубби бўлган. Шайхлар
авлодидан бўлган бу болани исломий одатга кўра,
Хуббихўжа деб аташган. Катта ўғиллари динга ихлос
қўйиб юришса, Хубби болалигидан от миниш ва овни
яхши кўрган. Боқирғоний ҳазратлари кенжатойим дарвеш
бўлиш ўрнига жангчи бўладиган бўлди-ёв, деб
хавфсираб юрса Хубби кармоатлар кўрсата бошлабди. У
сувга чўкканларни қутқарар, сўйилган ҳўкизларга жон
киргизар экан гўё.
Бир ривоятга кўра Хуббихўжа уйларидан узоқроқ
дарё бўйига борган, отаси уйида ўтириб уни уч марта
чақирган. Боқирғоний ҳазратлари биринчи чақирганида
жавоб қайтарган, иккинчисини жавобсиз қолдирган,
учинчисида отасининг ёнига етиб келган. Бу ҳолат
жавобини сўрганида у отасига биринчи чақиришда уйга
йўл олганини, иккинчисида сувга чўкканларни қутқариш
билан оввора бўлиб келолмаганини айтган.
Исломий ақидали Боқирғоний ҳазрат бундан дарғазаб
бўлиб, Хуббининг Хоразмдан чиқиб кетишини сўраган.

Хубби шу онда онаси билан видолашиб ерга ётиб
кўздан ғойиб бўлган. Ота-она бу кароматдан ҳайратга
тушиб турса, илоҳийдан Боқирғонийга бир нидо
келибди: “Унинг авлодидан 360 авлиё чиқар эди, сен
бунга тўсқинлик қилдинг, энди сенинг бу гуноҳинг
ювилиши учун қабринг устидан 40 йил мобайнида дарё
оқиб туриши керак”.
Табиийки, бу ҳам афсонага ўхшаб туюлади. Бироқ
Хуббининг 12 асрда яшаб ўтган Боқирғоний (1186
йилда вафот этган) дек тасаввуф адабиёт вакили,
исломий ақидалар пешвоси шайх ўғли сифатида тарихий
шахс тимсолида илоҳийлаштирилиши ҳам, Хоразмда
зардуштийлик давридаги иримлар, ақидалар ислом
даврида ҳам сақланиб қолганини кўрсатади.
Қолаверса, ҳали ҳам сувга тушганда ёки сувда
болаларнинг ўйин ўйнаганларида Хубби номини
айтишлари ҳам, тарихда сув худоси дея аталган
афсонавий Хоразм фарзанди тилларда достон эканлиги
аён бўлади.

⚡️1 августдан бошлаб тўй ва маросимлар 50 кишидан кўп бўлмаган ҳолда ўтказилади

Республика махсус комиссияси томонидан жорий йилнинг 1 августидан бошлаб тўйхоналарда оилавий тантана, тўй, маърака ва маросимларни ўтказиш 50 кишидан кўп бўлмаган (яқин қариндошлар ва ушбу туман ҳудудида истиқомат қилувчи бошқа қариндошлар) ҳамда санитария ва гигиена талабларига қатъий риоя этган ҳолда ўтказишга рухсат берилди.

Шу чоққача 100 кишига рухсат берилганди.

Шовот каналида 15 ёшли ўсмир чўкиб кетди.

Каналимизга аъзо бўлиш учун хавола 👉 https://t.me/xorazm_va_xorazmliklar