- آرپاچی! من، کله‌شقی را همیشه دوست داشته‌ام؛ و هنوز هم دارم. تو، برای اوجاها، داماد خوبی هستی که این قدر یکدنده و سرسختی... از تو نمی‌رنجم که با من این طور حرف زدی؛ اما ...

... در گذشته، ما کوچی بودیم و گله‌دار. و همه تقریبا، به اندازه‌ی هم چیزهایی داشتند، و همه، تقریبا، برای همه کار می‌کردند. این را تو می‌گویی، پدر. آیا آن چه را که خودت می‌گوی، قبول داری؟
- قبول دارم، قبول دارم ...
- پس چه شد که ناگهان، گروه کوچکی گله‌دار شدند و ثروتمند، و گروه بزرگی، چوپان و گله‌پا و عامی و تنگدست؟
- خب ... خب عده‌یی لیاقت داشتند که مالشان را حفظ کنند، و عده‌یی نداشتند.
- پس چیزی به اسم (لیاقت) وجود داشت و هنوز هم دارد که باعث شود عده‌یی اربابی کنند، و عده‌یی نوکری ارباب را بکنند؛ مزدبگیر شوند و با گردن کج، جلوی ارباب بایستند و به جای آن که نان از سر سفره‌ی خودشان بخورند، ته مانده‌ی سفره‌ی گله‌داران را بخورند. این طور نیست پدر؟
- من هیچ‌وقت به چوپان‌ها، مهترها و کسانی که سر زمینم کار می‌کردند بَد نکردم و ته سفره‌ام را برای آن‌ها نتکاندم. اگر ندانسته بد کرده باشم هم امروز دیگر نمی‌کنم؛ چون زمین و گله ندارم تا بتوانم...
- پدر سعی کن حرفم را بفهمی تا مجبور نشویم مثل اسب مسابقه، دائما دور یک میدان بچرخیم، من از (آقاویلر) حرف نمی‌زنم، از (آی‌دوغدی) حرف نمی‌زنم، از هیچ کس به خصوصی حرف نمی‌زنم. اگر نام می‌برم، نام، وسیله است. من از کل آن گروه کوچکی حرف می‌زنم که به قول تو به خاطر لیاقتشان توانستند گروه بسیار بزرگی را به بندگی بکشند... تو منکر این قضیه هستی؟
- نه.. خیلی‌ها واقعا بد رفتار می‌کنند.
- بد رفتار می‌کنند؛ چون، به قول تو، لایق‌تر هستند. یعنی، عملا، لیاقت، همان چیزی‌ست که باعث می‌شود عده‌یی فاسد شوند، زورگو شوند، ظالم شوند، و قدرت آن را پیدا کنند که محصولِ کار دیگران را برای خودشان بردارند. آیا باز هم اسم این چیز را (لیاقت) می‌گذاری پدر؟
- لااقل، زمانی اسمش لیاقت بود.
- ممنونم پدر. این جوابِ کاملی‌ست. زمانی، اسمش (لیاقت) بود اما بعد، چه؟ اولین کسانی که لیاقت نشان دادند و گله‌هایشان را بزرگ‌تر کردند و زمن‌ها را تصرف کردند و دانه پاشیدند و از هر دانه صد دانه برداشتند، حق داشتند صاحب همه‌ چیزهایی باشند که محصولِ کار و لیاقت خودشان بود؛ اما آیا بچه‌های اینها هم، باز، لایق بودند؟ و لایق‌تر از مزدبگیران بدبخت بودند؟ یک نسل که گذشت، دیگر این بچه‌های ثروتمندان نبودند که واقعا لیاقت داشتند؛ بلکه لایق واقعی، همان چوپان‌ها و مزدبگیرها بودند؛ همان کسانی که می‌توانستند زمین‌ها را خوب بکارند و گله‌ها رو خوب نگه‌دارند. باز نگو که من خودم روی زمین‌هایم کار کرده‌ام

پزشک می‌گفت: (فلان و بهمان شما حاکی از آن‌اند که در شکم شما فلان چیز و بهمان چیز چنین و چنان شده. اما اگر نتیجه‌ی چنین و چنان آزمایش فلان و بهمان را تایید نکند باید نتیجه گرفت که فلان و بهمان ... و اگر چنین و چنان نتیجه بگیریم...) الا آخر. برای ایوان ایلیچ فقط یک مسئله اهمیت داشت و آن این بود که آیا بیماری‌اش خطرناک است یا نه. اما پزشک این پرسش نابه‌جا را با بزرگواری ناشنیده گرفت. از نظر دکتر این پرسش بیمار بسیار مهمل بود و در خور بحث نبود. کار او علمی بود و به سنجش احتمال آویختگی کلیه‌ها و نزله‌ی مزمن و آپاندیسیت محدود می‌شد. برای او، ابدا مسئله‌‌ی زندگی یا مرگ ایوان ایلیچ اهمیت نداشت. او فقط می‌بایست در جدال میان آویختگی کلیه و آپاندیسیت داوری کند و این کاری بود که در حضور ایوان ایلیچ با زبردستی بسیار از عهده‌ی آن بر می‌آمد و آپاندیسیت را پیروز اعلام کرد. منتها آزمایش ادرار ممکن بود حاوی اطلاعات تازه‌ای باشد و در آن صورت می‌بایست در این خصوص تجدید نظر کند. این‌ها تمام به درستی عین همان حرف‌هایی بود که ایوان ایلیج خود هزار بار با همین تسلط به متهمان می‌زد.

چشم فیودور پتروویچ ضمن بحث به ایوان ایلیچ افتاد و فورا ساکت شد. دیگران هم به او نگاه کردند و ساکت شدند. ایوان ایلیچ با چشمانی درخشان به جلو خود ماتش برده بود و پیدا بود که از آن‌ها بیزار است. ناگزیر بایست این آزردگی جبران شود اما به هیچ روی جبران شدنی نبود. لازم بود که سکوت به طریقی شکسته شود اما هیچ‌کس پیش‌قدم نمی‌شد و همه می‌ترسیدند که ناگهان جو آداب‌دانی تو خالی به‌هم بریزد و واقعیت، چنان‌که هست بر همه نمایان گردد.

ایوان ایلیچ می‌خواست گریه کند. می‌خوست نوازشش کنند و برایش اشک بریزند. اما به جای این‌ها همکارش شِبک به دیدنش آمد و ایوان ایلیچ به عوض این که گریه کند و نوازش بخواهد حالتی جدی و سخت و حاکی از ژرف‌اندیشی به خود گرفت و بنابه عادت قدیم شروع کرد درباره‌ی حکم دادگاه استیناف اظهار نظر و بر عقیده‌ی خود پافشاری کردن

(حالا اگر زندگی من، زندگی آگاهانه‌ام، همه گمراهی بوده باشد چه؟)