✅ دومین کنفرانس چالش‌ها و فرصت‌های مهندسی استان البرز در روزهای 28 و 29 تیرماه به میزبانی پردیس کرج دانشگاه خوارزمی برگزار گردید. در حاشیه این کنفرانس، پنل‌های تخصصی متعددی با حضور متخصصین و مسئولین مربوطه برگزار شد. یکی از این موارد، پنل تخصص چالش‌های مهندسی گسترش پدیده فرونشست به مناطق شهری در استان البرز بود که از آن به عنوان زلزله خاموش در البرز نیز یاد می‌شود. در این بخش، مختصری از مهمترین موارد مطروحه توسط حضار و متولیان این موضوع طرح و بررسی می‌شود.

✳️ در مجموع 5 سخنرانی انجام شد. سخنرانی اول توسط آقای دکتر ایمان انتظام سلطانی، مدیر گروه آب-زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور ایراد گردید. عنوان سخنرانی ایشان پدیده شناسی و علت‌یابی فرونشست با بررسی اثرات آب‌های زیرزمینی در تشدید و گسترش پدیده فرونشست در دشت‌های کشور با نگاه ویژه بر دشت‌های البرز بود.

آقای دکتر انتظام سلطانی

✅ مهمترین نکاتی که اینجانب از سخنرانی ایشان برداشت کردم از قرار زیر هستند:

1- با احداث چاه‌های غیر مجاز و یا برداشت بی‌رویه از چاه‌های مجاز، حدود 109 میلیارد متر مکعب از ذخایر آبی کشور از بین رفته که بیشترین تاثیر را در گسترش پدیده فرونشست داشته است.

2- طبق نقشه‌های پهنه‌بندی فرونشست، فرونشست کل ایران در سال 1400 برابر 85049 کیلومتر مربع تخمین زده شده است. با توجه به نقشه های ارائه شده، ارتباط نزدیکی بین پراکنش اراضی کشاورزی آبی و چاه‌های بهره برداری با پهنه های فرونشست وجود دارد.

3- طبق آمار وزارت نیرو، تعداد چاه های فعال کشور 800 هزار حلقه است که 55 درصد چاه‌های مجاز و 45 درصد چاه‌های غیرمجاز است. میزان برداشت آب از چاه‌های مجاز 38 میلیارد متر مکعب و از چاه‌های غیر مجاز 7 میلیارد متر مکعب بوده است. جدا از بحث چاه‌های غیر مجاز، برداشت بی رویه‌ای که از چاه‌های مجاز انجام می‌شود و جریمه پایینی که در این خصوص وجود دارد قابل تامل می‌باشد.

4- شناسایی شرایط زیرسطحی برای بررسی دقیق پدیده فرونشست الزامی است. در بسیاری موارد، ترک‌ها و شکاف‌های ایجاد شده، به دلیل مسائلی مانند شیب یا غیریکنواختی سنگ بستر (که سبب تغییر ضخامت لایه‌های تراکم‌پذیر می‌شود) و یا وجود خاک‌های مسئله‌دار و انحلال‌پذیر است.

ضخامت متغیر سنگ بستر که سبب نشست متفاوت و ایجاد ترک‌های سطحی می‌شود.

5- وقتی سطح آب زیرزمینی از لایه‌های ریزدانه پایین‌تر رفته و به خاک‌های درشت‌دانه (شن و ماسه‌ای) می‌رسد، به‌علت تراکم‌پذیری پایین این مصالح، روند فرونشست کاهش پیدا می‌کند. این موضوع به معنی قطع پدیده فرونشست نیست بلکه فقط کاهش آن به علت تغییر در جنس مصالح است.

6- در خصوص استان البرز، متوسط فرونشست 6 الی 7 سانتیمتر در سال، محاسبه و گزارش شده است.

7- با توجه به تراکم لایه‌های خاکی حین فرونشست، به‌تدریج از میزان آب‌گذری و نفوذ‌پذیری لایه‌های خاکی کاسته شده و نفوذ آب به درون زمین کاهش چشمگیری پیدا می‌کند. بنابراین، پدیده فرونشست فقط سبب تخریب سازه‌ها و مستحدثات سطحی نمی‌شود. بلکه، سبب از بین رفتن تدریجی آب‌خوان‌ها و منابع آبی زیرزمینی نیز خواهد شد.

✳️ سخنران دوم خانم دکتر آمیغ‌پی، رئیس اداره ترازیابی دقیق و تداخل‌سنجی راداری سازمان نقشه‌برداری کشور بودند. عمده سخنرانی ایشان به رونمایی از اطلس فرونشست زمین در ایران بود که به‌واقع، تلاش ارزشمندی برای ایجاد یک بانک اطلاعاتی جامع جهت تعیین وضعیت فرونشست در مناطق مختلف کشور است.

✅ اهم نکاتی که از سخنرانی ایشان برداشت کردم به قرار زیر است:

1- بر اساس اطلس فرونشست ایران، دشت‌های با پتانسیل زیاد، متوسط، کم و یا فاقد فرونشست قابل شناسایی است که به تبع آن می‌توان راهکار مناسب برای این مناطق را در نظر گرفت.

2- به‌علت تراکم و به تبع آن کاهش تخلخل خاک، افزایش در روان‌آب‌های سطحی و ازدیاد سیلاب‌ها نیز در مناطق با فرونشست زیاد مشاهده شده است.

3- تقریبا تمام استان‌های کشور (به‌غیر از استان گیلان) درگیر پدیده فرونشست زمین شده‌اند. مقادیر مشاهده شده فرونشست در استان گلستان حداکثر است.

4- فرونشست زمین در استان البرز تقریبا از اراضی کشاورزی به سمت مناطق شهری نزدیک شده است.

✳️ سخنران سوم آقای دکتر علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی بودند.

آقای دکتر بیت‌اللهی

✅ از مهمترین مواردی که در ارائه ایشان مورد اشاره قرار گرفت می‌شود به موارد ذیل اشاره کرد: