صبح و شعر

‍ #سياوش در اسطوره
داستان سياوش اسطوره بومي اين سرزمين است كه پس از ورود قوم مهاجر آريايي و در گذر زمان، ساختار كهن و قداست خود را از دست داده؛ ولي به دليل ارتباطي كه با زندگي عملي جامعه يافته است، هنوز در متن اجتماع ما زنده و جاريست.
بن مايه اصلي اين داستان، همان مرگ و زندگي دوباره طبيعت به شكل خدا بر روي زمين و شهادت و باززايي اوست. بنابراين مهم ترين تحليل اساطيري كه از سياوش وجود دارد، نظر بهار است كه او را «خداي شهيد شونده نباتي» مي داند؛ بدين ترتيب كه اقوام كشاورز دوران باستان، با ديدن رويش و رشد گياه در زماني خاص و خشك شدن آن در مرحله بعد به اين نتيجه رسيدند كه تا گياه به نيستي نرود در هنگام بهار مجدداً سبز نخواهد شد.
اين باور كه مبناي زندگي كشاورزي آنان و از اصول اوليه زيستي شان به شمار مي آمد، در جهان بيني و ايدئولوژي فكري شان نسبت به جهان پيرامون تاثير مي گذاشت؛ بدين ترتيب كه براي گياهان و زندگي نباتي خداياني قايل بودند كه بتدريج آنها را به سوي تعميم اين امر به سمت مردگان خود سوق مي داد.
وحدت بنيادي مرگ و زندگي در انديشه انسان پيش از تاريخ، صورتي اسطوره اي پيدا كرد كه به نوعي كهن الگوي ايجاد «ايزد نباتي» در تمدن هاي مختلف در طول تاريخ گرديد. بر اساس اين ديدگاه كه زماني باوري راسخ و استوار بوده است، خداي بارور كننده مي ميرد و در زير زمين نيست مي شود؛ اما پس از سير تحولاتي كه الزاماً اسطوره اي است در هنگام بهار دوباره به طبيعت بازمي گردد.
اين آيين به گونه هاي مختلف از دره سند تا يونان و مصر ديده مي شود. داستان راماين در هند، سياوش در ايران، تموز يا دموزي در بين النهرين، بعل در سوريه و حتي داستان يوسف در تورات، همگي نشان دهنده مرگ و حيات دوباره است. (بهار، 1378: 398-399)
اعمال هر كدام از اين شخصيت ها به نوعي با مساله زندگي و مرگ ايزد نباتي در ارتباط است؛ يعني مرگ، شهادت، به آتش فرو رفتن، به جايي تبعيد شدن و يا به زندان تاريك افتادن همه جانشين و نماد اين مساله است كه دانه براي رويش مجدد بايد مدتي در زير زمين پنهان بماند و پس از اين دوره كه دانه با تاثير گرفتن از عوامل شيميايي به حد لازم از رشد و نمو رسيد، مي توان گفت كه از جهان مرگ و نيستي رها شده است.
در مورد شخصيت هاي نامبرده نيز وضع به همين صورت است؛ يعني بيرون آمدن از آتش، از تبعيد و زندان رها شدن، به فرمانروايي و قدرت رسيدن همه نماد زندگي دوباره اي است كه پس از يك دوره نيستي و نابودي به دست آمده است.
در ميان انبوه اين نمونه ها توجه ما به سياوش معطوف است، لذا چنانچه بنا به قول بهار داستان سياوش را از اصلي ايراني ندانيم و ريشه آن را در ماجراي دموزي در بين النهرين بجوييم، بايستي تمامي اعضا و عناصر داستاني آن را كه در طول زمان دچار تغيير شده است با اين اسطوره بين النهريني مطابقت دهيم و براي اين كار ابتدا لازم است كمي بر روي دموزي و داستانش درنگ كنيم.
دموزي – خداي بركت بخشنده و بارور كننده سومري – همسر اينين – مادينه خداي باروري و الهه شهر اوروك – بوده كه از قدرت و امكانات بسيار برخوردار بوده است. اينين، دموزي را به گناه اينكه احترامات فائقه را نسبت به وي به جا نياورده است، به دست ديوان مي سپارد تا او را به جهان مردگان ببرند؛ دموزي به جهان مردگان برده مي شود و سرانجام طي تحولاتي اساطيري از آنجا به روي زمين بازمي گردد و دوباره با الهه عشق و باروري ازدواج مي كند.
اين مرگ و ازدواج دوباره كه در آن دو ايزد باروري و بركت بخشندگي حضور دارند، نماد و كهن الگويي براي داستان سياوش است تا جايي كه امروز در اساطير ايران، او را به عنوان ايزد باروري و نباتي مي شناسند.
سياوش نيز همچون دموزي خداي كشتزارهاست؛ او به درون آتش مي رود، اين مساله را مي توان نماد خشك شدن و زرد گرديدن گياه دانست؛ اما سرانجام شاد و پيروز از آتش خارج مي شود كه نمادي است براي رسيدن بهار و سبز گشتن گياه. به زباني ديگر، اين اسطوره نمايانگر مرگ و رستاخيز و تابع الگوي خزان و بهار است. پژمردن سياوش و روييدن دوباره كيخسرو اساسي ترين نمود مرگ و رستاخيز و تابع الگوي خزان و بهار است. پژمردن سياوش و روييدن دوباره كيخسرو اساسي ترين نمود مرگ ايزدگونه اين شهيد و سبز گشتن خون سياوشان است.
در اين ماجرا الهه آبي كه در اساطير سومري «اينين» بود، جاي خود را به سودابه داده است. سودابه به معني «دارنده آب سودبخش» است، در اين مفهوم او نيز همچون اينين باعث مرگ خداي كشت و باروري مي شود در اين داستان
سودابه سياوش را به جهان نيستي مي فرستد، اما او در قالب كيخسرو دوباره به سوي هستي باز مي گردد و افراسياب را كه به نوعي نماد خشكسالي و خشكي است از بين مي برد.
@sobhosher

attach 📎

471 views06:38