<<ҚАРАҚАЛПАҚ МИЛЛИЙ АСХАНАСЫ>>

ҚАРАҚАЛПАҚ МИЛЛИЙ АСХАНАСЫ~тағам түрлериниң көплиги, таярланыўы, дәми ҳәм рәңбәреңлиги менен басқа халықлардан өзине тән өзгешеликлерге ийе. Халқымызда дийқаншылық, шарўашылық ҳәм балықшылық кәсиби~тийкарғы күн көрис дереги болғанлықтан, күнделикли ишип-жеми де усы кәсиплер менен тиккелей байланыслы. Биз өз билгенимизше миллий асханамыздағы ерте ўақытлардан берли киятырған тағам түрлери менен таныстырып өткимиз келеди.

1. Дийқаншылыққа байланыслы тағамлар. Халқымыздың негизги егип алатуғын өнимлери--- дәнли егинлерден: жүўери, бийдай, салы, арпа, тары, гүнжи, зығыр болып есапланады, усыған байланыслы тағам түрлери:
1. Жүўери гүртик;
2. Бийдай гүртик;
3. Палаў;
4. Шәўле;
5. Кеспе ас [кеспас];
6. Майда гүртик;
7. Шаж гүртик;
8. Қатыбыламық;
9. Зағара;
10. Шөрек нан [бийдай унынан];
11. Пәтир нан;
12. Майлы пәтир;
13. Қатырма нан;
14. Таба нан;
15. Көмеш нан [отқа көмип писирилген нан];
16. Баўырсақ;
17. Ший баўырсақ;
18. Шашыў баўырсақ;
19. Қудағай баўырсақ;
20. Шелпек;
21. Қатлама;
22. Ақсаўлақ
а) қаўын ақсаўлақ;
б) сорпалы ақсаўлақ;
23. Сықпан;
24. Үзбен;
25. Туўрама;
26. Нан сорпа;
27. Нан қуўырдақ;
28. Жүўери жарма;
29. Мәшаба;
30. Гүриш гөже.
31. Жүўери палаў;
32. Наўрыз гөже;
33. Ийжан;
34. Сөк тақан;
35. Жийде тақан [қатқан нан менен жийде қосып түйиледи]
36. Қамырдан писирилетуғын бөрек түрлери:
а) гөш бөрек;
ә) асқабақ, палаўқабақ салынған бөрек;
б) мәйек бөрек;
в) суў бөрек [гейде майға писирилетуғын бөреклерди жағдайға бола суўға писирип алатуғын болған].
37. Тары гөже ["сөк гөже"- деп те айтылады, бурынлары пыязды майға шажлап суўға да, сүтке де қайнатып писирген;
38. Басалай быламық [Тарыны ҳәм шигинди кептирип, кепегин айырмастан тартып быламық писирип ишкен];
39. Басалай нан [Бул да жоқарыдағыдай тәртипте таярланған уннан писирилген нан];
40. Май сөк; [Май сөкти зағараға уўып жеген, бул қәдимгидей тоқлық келтиретуғын болған ҳәм адамға күш-ғайрат береди];
41. Жент [қайнатылған сөкке тақан, сары май, қант араластырып исленген];
42. Ашыған гөже [жүўерини түйип, суўға қайнатып, ашытылған гөже, суўсын ретинде пайдаланған, тағамлық нәрлилиги де күшли].
43. Қаўын қақ;
44. Қаўын қурт;

Бағда өсирилетуғын жемис түрлери алма, жүзим, шабдал, ерик ҳәм т.б. түрлерин дәстүрханға қойып тағамның бир түри ретинде пайдаланып, оларды қыста сақлап қойып, айырымларын қақлап, кептирип:

45. Қақ ерик;
46. Кишмиш~түрлеринде пайдаланған.
47. Сүт палаў--гүришти азғана суўға қайнатып, сүтин молдан қуйып қайнатады, сүт палаў таяр болған ўақытта табаққа жайып, ортасына сары май қуйып желинеди. Түслик районларда буны "сүтләш",--деп атайды.

Тамақты писириў ушын дийқаншылық өнимлеринен алыңатуғын төмендеги майлардан пайдаланған:

1. Пахта майы;
2. Гүнжи майы;
3. Зығыр майы;
4. Қаўын шопағынан алынатуғын май.

2⃣ Мал шарўашылығына байланыслы тағам түрлери. Шарўашылықта ири қара мал, қой, ешки, жылқы өсирилиў менен қатар түйе таўық, таўық, үйрек, ғаз сақлаған. Оларды ең баслысы гөши, сүти ушын, оннан соң териси, жүни, сүйеклери ҳәм мүйизлеринен тутыныў буйымларын ислеў ушын пайдаланғаны белгили. Енди шарўашылыққа байланыслы тағам түрлери ҳаққында айтатуғын болсақ:
1. Сүт;
2. Қатық;
3. Сары май;
4. Иримшик;
5. Айран;
6. Шалап;
7. Сүзбе;
8. Торақ [унтақ түри];
9. Торақ [сүзбеден қурт етип исленген түри].
10. Бөкпен [кишкене нәрестелерге қайнап турған сүтке жүўери уны, ямаса бийдай унынан себелеп, азлап қант салып писирилип берилетуғын тағам. Бул баланың жасына қарай суйық ҳәм қойыў болып писириледи];
11. Сүтке писирилген гөже [ "сүт бурыш" деп те айтылады];
12. Қаймақ.
13. Қатық қатылған жарма;
14. Айран қатқан жарма;
15. Гөш сорпа;
16. Гөш бөрек;
17. Кәбап [ҳәзиргиниң шашлиги, гөшти иске қадап, отқа қақлап писириледи]
18. Кәбап түрлери [Аңшылық етип әкелинген олжалардан қоян, қырғаўыл, үйрек етлерин кәбап етип те писирген];
19. Қуўырдақ;
20. Гөш~миллий аўқатымыз жүўери гүртиги менен, бийдай гүртиги менен ең баслы сыйлы тағам ҳәм сыйлы қонақларға палаўға салып та асып берилген.
21. Қуймақ;
22. Таўық сорпа.

Бул тағам түрлери жоқарыда келтирилип өтти. Себеби, дийқаншылық ҳәм шарўашылық өнимлеринен жетилистирилетуғын өнимлерден таяпланған аўқатлар бирин-бири толықтырып отырады.

3⃣ Балықшылыққа байланыслы тағам түрлери:

1. Балық сорпа;
2. Балық қуўырдақ;
3. Балық қарма;
4. Балық палаў;
5. Демленип писирилген балық [Балықтың ишин жарып, ҳәр түрли көк өнис затларды салып, қазанға салып демлеп писириледи];
Балықтан таярланатуғын тағамның жүзге жақын түри бар, буны Республикамыздың балықшылық районы болған Мойнақта өткерилген конкурс, көргизбелер арқалы көпшилигимиз билемиз.

😴 Izertlew: Eń nátiyjeli hám optimal uyqı waqtı 6,5 saat dep tabıldı

Oslo universiteti ilimpazları tárepinen ótkerilgen izertlew salamat insan ushın uyqınıń optimal dawam etiw waqtın anıqlawǵa múmkinshilik berdi.

Olar 20 jastan 89 jasqa shekemgi 3893 adamnıń ortasha uyqı dawamlılıǵın sorawnama arqalı anıqlap, miydiń MRT nátiyjelerin analizledi.

Izertlew nátiyjesine bola, túngi uyqınıń optimal dawam etiw waqtı 6,5 saat, tómengi shegarası 5,7 saat, 8 saattan artıq uyqı bolsa zıyanlı dep tabıldı.

Мәмлекетлик ғайраткерлердиң халық, Ўатан пидайылығы ҳаққында айтқанлары.

«Екинши жер жүзилик урыс жыллары... 1942-жылы фронттың нағыз аўыр гезлеринде Қарақалпақстан халқы хожалықларда өндирилген дән ресурсларынан тысқары ҳәр бир үй басына фронт ушын дән жыйнады. Сонда мен Шымбай районының Ахунбабаев атындағы колхозында бул жумысты шөлкемлестириўге бардым. Ҳәмме өз шаңарағындағы бар тапқанын аямастан фронт ушын жәрдемге тапсырды. Бир күнде бир усы колхоздың өзинен 10 тонна дән жыйналды. Бул үлкен, теңи-тайы жоқ патриотизм еди. Себеби, ҳешкимде де артықмаш дән жоқ еди... Турмыс қысылшаң еди... Сонда күтпеген жерде бир қартайған кемпир келип, орталыққа бир кесе толар-толмас жүўери тапсырды.

- Шырақларым, - деди ол, - мынаў мениң улықпанымда қалған ең соңғы дәним. Азсынбаң. Алың. Илайым, усы жүўериниң ҳәр дәнеси жаўға бир оқ болып атылғай!

Мине, усы ўақыя тез-тез есиме түскен сайын мен ҳәзирги қыз-жигитлерге:
- Сизлердиң ата-аналарыңыз мине усындай еди... Олар ел басына күн туўғанда өзлериниң наны түўе жанын да аямайтуғын еди. Сизлер сондай даңқлы ата-аналардың урпақларысыз! – деп даўыслап айтқым келеди. Оларға ылайықлы перзент болыңлар, дегим келеди.

Халқы ушын, өз дәўири ушын жан аямай гүресип, мийнет етип, өз Ана Ўатанының ҳадал перзенти болып жасаў адам баласының ең үлкен бахыты. Мине, мениң өз өмиримнен ҳәзирги күнде шығарған әдиўли жуўмағым усы!

Пиржан Сеитов,
1984-жыл (Қарақалпақстанның дүзилгениниң 60 жыллығына арналған қутлықлаў сөзинде айтқан еске түсириўлери)».

Қарақалпақстан Республикасы Орайлық мәмлекетлик архив фонды.

“Салом, мен ис газиман!” — Кўринмас қотил ўзи ҳақида гапириб берди

Ҳар йили кўплаб инсонларни нобуд қилувчи кулфат – ис гази ҳақида нималар биламиз? Анимациямиз орқали сиз бу газ ва унинг ҳужумидан сақланиш ҳақида энг муҳим нарсаларни билиб оласиз.

Ku’nine 6 saattan kem uyqlaytug’in adamlardin 48% ju’rek kesseligi menen du’nyadan o’tedi eken.

P/s: Quri telegrammda ha’r zatti shuqlap jatqansha dem alin’ uyqlap.😂

🔥DIQQAT JAN'ALIQ🔥
UMU MEKTEBI ENDI SHIMBAYDA!!!


📌"UMU mektebi" ndegi shegirmeli kurslarımızģa jazılıp mart ayındaģi milliy imtixanda sertifikat alıń.
📌《Jaslar dàpteri》ne kirgen oqiwshilar biypul tayarlanadi.

UMU Mektebi- sizin' imkanıyatların'ız orayı
🇨🇳Tu'rk tili 150.000 sum
🇬🇧Inglis tili 100.000 sum
🇷🇺Rus tili 100.000 sum

📍 Rayonliq jaslar orayi
📞 (90) 705-33-66
Telegram| Instagram

📚#Bilim_ring_intellectual_oyını

🎬 Ilájdan qısqa videorolik...

https://t.me/krshimbay

#Қарақалпақ_халықының_илимпаз_жазыўшылары

Шамуратов Әмет

Әмет Шамуратов—шайыр ҳәм жазыўшы.

Ә.Шамуратов 1912-жылы Хожели районында туўылған. Ол Хожелидеги интернатта тәрбияланады, соң Шымбайда-гы "Коммуна" мектебинде оқыйды. Ә. Шамуратов 1931-жылы Москаваға оқыўға жибериледи, жумысшылар факуль-тетинде оқыйды ҳәм метрополитен қурылысында ислейди. 1938-жылы бул оқыў орнын тамамлап, Республика билим-лендириў министрлигинде инспектор, соң баспасөз орын-ларында ислейди. 1947-50-жыллары Әмет Шамуратов партия мектебин питкереди. Карақалпақстан Министрлер Кеңеси баслығының орынбасары, Нөкис қалалық партия комитети-нин биринши хаткери, Жазыўшылар аўқамының баслығы лаўазымларында ислейди. Оның "Сыйлық" (1940), "Ўатан ҳақкында қосықлар" (1943), "Бахыт" (1949), "Ески мектеп-те"(1940), "Бахыт қосықлары" (1949) сыяқлы поэзиялық, прозалық топламлары басылды. Жазыўшының Таңламалы шы-ғармалары бир неше мәртебе қайта басылды,(1954-63), (1962-72) "Ески мектепте", "Мениң жолбарыслар менен ушыра-сыўларым" повестьлери рус, өзбек тиллеринде жәрияланды.

Ә. Шамуратов "Арал қызы" (Ж. Аймурзаев пенен бир-ге), "Кырық қыз"(И Юсупов пенен бирге) пьесаларының авторы. Ол орден-медаллар, Өзбекстан ҳәм Карақалпақстан Республикасы Жоқарғы Кеңесиниң Ҳүрмет жарлықлары менен сыйлықланды. Ә. Шамуратов Карақалпақстан Респуб-ликасының Жоқарғы Кеңесине депутат болып сайланды.

Ә. Шамуратов 1941-жылдан Жазыўшылар аўқамының ағзасы.

#Әмет Шамуратов (1912-1953) ХХ әсирдиӊ 30-50-жыллары аралығында қарақалпақ әдебиятында шайыр, жазыӯшы, драматург, әдебий сыншы, дилмаш сыпатында өзиниӊ көркем дөретиӯшилиги менен әӯладларға өшпес әдебий мийрас қалдырған сөз шебери. Ол қарақалпақ әдебиятына, аӯыл хожалығына, экономикасына өзиниӊ салмақлы үлесин қосқан мәмлекетлик искер инсән болған. Оныӊ нәзик сезимлерге бай, өз дәӯириниӊ көтериӊки идеялары менен суӯғарылған көплеген қосықлары, «Ақшолпан-Палман», «Бахытлы заман» поэмалары, қарақалпақ сахналарында сахналастырылған «Қырық қыз», «Арал қызы» драмалары, балаларға арналып жазылған «Ески мектепте», бир қатар аӯдармалары ҳәм әдебий сын мақалалары бүгинги күнге шекем өз әҳмийетин жоғалтпаған.
Әмет Шамуратов 1953 жыл 18-майда 41 жасында қайтыс болды. Айымхан Шамуратова 36 жасында 7 перзент пенен қалды. Сонда еӊ кенже перзенти «Әмет, Айымхан Шамуратовлар» уй музейи директоры Айымгул Шамуратова 1 айлық нәресте еди.
Әмет Шамуратов қысқа өмир сүрди, бирақ тереӊ мазмунлы болды.

⭐️ "Kamalak juldızları" balalar dóretiwshilik festivalınıń Shımbay rayonlıq basqıshı ótkeriletuǵın waqtı hám ornı menen tanısıń!

⭐️ "Kamalak juldızları" balalar dóretiwshilik festivalınıń Shımbay rayonlıq basqıshı usı jıldıń 28-noyabr kúni 8-sanlı Balalar muzika hám kórkem-óner mektebinde ótkeriledi!

👦Áziz balalar, mádeniyat, ádebiyat, hám kórkem-óner tarawındaǵı qábiletińizdi kórsetiw waqtı keldi.

✅ Qatnasıń hám jeńimpazlar qatarında bolıń!

Bizdi sociallıq tarmaqlarda baqlap barıń:

https://t.me/krshimbay