Пурӑннӑ тет Чӑрӑш Туçара Петӗр ятлӑ çын. Пулнӑ тет унӑн арӑм тата виçӗ хӗр. Хыçран вара яланах кӗвӗçӳ мӗлки çӳренӗ. Çтаппан ятлӑ кӳрши лайӑхрах пурӑнни кунӗн-çӗрӗн хумхантарнӑ Петӗре. Унӑн арӑмӗ тӑн-тӑнрах. Ывӑл та пулнӑ Çтаппанӑн, пӗрре мар, иккӗ те. Вӗсемшӗн патшалӑх çӗр панӑ. Суту-илӗвӗ те Çтаппанӑн ӑннӑ, çил арманӗ те ӑна ашшӗнчен юлнӑ. Петӗрӗн вара арӑмӗ мӑкӑрти, хӗрӗсемшӗн çӗр памаççӗ, карма çӑвар анчах вӗсем, пӳрчӗ пӗчӗк, ӗçӗ ӑнман. «Ӑçта вӑл тӗрӗслӗх?» – тесе час-часах шутланӑ тет Петӗр.
Кун çутипе кӗвӗçӳ мӗлки пӗчӗкленнӗ, анчах та кӑнтӑрла вӑл каллех пысӑкланнӑ. Пӗррехинче мӗлке Петӗртен вӑйлӑрах пулса тӑнӑ, вара вӑл усал ӗç шухӑшласа кӑларнӑ: Çтаппан арманне çунтарса ямалла. «Пултӑр тӗрӗслӗх», – тесе шут тытнӑ вӑл.
Мӗнпур тавраран çитнӗ çынсем пушар сӳнтерме. Темле тӑрӑшсан та çунса кайнӑ çил арманӗ. Çтаппан килӗнче хуйхӑ, анчах та çынсем ӑна пӗччен хӑварман. Вӑл хӑй яланах пурне те пулӑшнӑ: кама – сӑмахпа, кама – ӗçпе е укçапа. Е лашине вӑхӑтлӑх парса янӑ, е çӑнӑх укçасӑр авӑртса панӑ.
Пӗтӗм ял çӗнӗ арман хӑпартма нимене пухӑннӑ. Никӗс сапаланӑ чухне арча тупнӑ. Ку вара Çтаппан аслашшӗн пытарса хунӑ пуянлӑхӗ пулнӑ. Тупнипе çӗнӗ арман та туса лартнӑ, тата тепӗр лаша илме те çитнӗ.
Пуçланӑ тет кунта Петӗр ӳлеме: «Мӗнле пулма пултарать вара кун пек? Ма Çтаппан пӗрмай телейлӗ? Ӑçта вӑл, тӗрӗслӗх?»
Ун хыççӑн çӗнӗ влаç çитнӗ. Çтаппана раскулачить тунӑ та Çӗпӗре янӑ, Петӗре – çук. Кунта вара Петӗр тӗрӗслӗх пирки сӑмах чӗнмен.
Ку юмах тӗрлӗрен вӗçленме пултарать. Е Çтаппана Çӗпӗрте пушшех те япӑх пулӗ, е вӑл каялла таврӑнса тата та лайӑхрах пурӑнма пуçлӗ, е вӑл Çӗпӗрте юлса унта аталанса кайӗ те, унӑн йӑхӗ кедрсемпе хырсем енче пурӑнӗ. Мӗн пулассине пӗлеес çук çав.
Кун çутипе кӗвӗçӳ мӗлки пӗчӗкленнӗ, анчах та кӑнтӑрла вӑл каллех пысӑкланнӑ. Пӗррехинче мӗлке Петӗртен вӑйлӑрах пулса тӑнӑ, вара вӑл усал ӗç шухӑшласа кӑларнӑ: Çтаппан арманне çунтарса ямалла. «Пултӑр тӗрӗслӗх», – тесе шут тытнӑ вӑл.
Мӗнпур тавраран çитнӗ çынсем пушар сӳнтерме. Темле тӑрӑшсан та çунса кайнӑ çил арманӗ. Çтаппан килӗнче хуйхӑ, анчах та çынсем ӑна пӗччен хӑварман. Вӑл хӑй яланах пурне те пулӑшнӑ: кама – сӑмахпа, кама – ӗçпе е укçапа. Е лашине вӑхӑтлӑх парса янӑ, е çӑнӑх укçасӑр авӑртса панӑ.
Пӗтӗм ял çӗнӗ арман хӑпартма нимене пухӑннӑ. Никӗс сапаланӑ чухне арча тупнӑ. Ку вара Çтаппан аслашшӗн пытарса хунӑ пуянлӑхӗ пулнӑ. Тупнипе çӗнӗ арман та туса лартнӑ, тата тепӗр лаша илме те çитнӗ.
Пуçланӑ тет кунта Петӗр ӳлеме: «Мӗнле пулма пултарать вара кун пек? Ма Çтаппан пӗрмай телейлӗ? Ӑçта вӑл, тӗрӗслӗх?»
Ун хыççӑн çӗнӗ влаç çитнӗ. Çтаппана раскулачить тунӑ та Çӗпӗре янӑ, Петӗре – çук. Кунта вара Петӗр тӗрӗслӗх пирки сӑмах чӗнмен.
Ку юмах тӗрлӗрен вӗçленме пултарать. Е Çтаппана Çӗпӗрте пушшех те япӑх пулӗ, е вӑл каялла таврӑнса тата та лайӑхрах пурӑнма пуçлӗ, е вӑл Çӗпӗрте юлса унта аталанса кайӗ те, унӑн йӑхӗ кедрсемпе хырсем енче пурӑнӗ. Мӗн пулассине пӗлеес çук çав.
Хуйхӑ суханӗ
Пурӑннӑ тет кӳршӗллӗ икӗ хӗрарӑм, Альбин тата Нина. Пахчисем вӗсен юнашар пулнӑ тет. Хӗрарӑмсем пӗр-пӗринпе час-часах карта урлӑ калаçнӑ тет.
– Привет, – тенӗ пӗри.
– Здарова, – хуравланӑ тепри.
Пӗррехинче Альбин, сухан пуçтараканскер, Нина ӑна: «Привет, Альбин!» – тенине пачах илтсе юлман.
«Ак тата, мана саламласшӑн та мар Альбин! Иртнинче чей ӗçме чӗнмерӗм, çилленчӗ пуль... Пултӑр, тӑстӑр тутине, эпӗ те унпа калаçмӑп», – шут тытнӑ Нина.
Тепӗр кунне:
– Салам, Нина, – тенӗ Альбин. Сӑмах хушман лешӗ. Вара кӳршӗллӗ туссем пӗр-пӗринчен аяккарах çӳреме пуçланӑ тет, унтан пачах та калаçма пӑрахнӑ тет.
Пурӑннӑ тет кӳршӗллӗ икӗ хӗрарӑм, Альбин тата Нина. Пахчисем вӗсен юнашар пулнӑ тет. Хӗрарӑмсем пӗр-пӗринпе час-часах карта урлӑ калаçнӑ тет.
– Привет, – тенӗ пӗри.
– Здарова, – хуравланӑ тепри.
Пӗррехинче Альбин, сухан пуçтараканскер, Нина ӑна: «Привет, Альбин!» – тенине пачах илтсе юлман.
«Ак тата, мана саламласшӑн та мар Альбин! Иртнинче чей ӗçме чӗнмерӗм, çилленчӗ пуль... Пултӑр, тӑстӑр тутине, эпӗ те унпа калаçмӑп», – шут тытнӑ Нина.
Тепӗр кунне:
– Салам, Нина, – тенӗ Альбин. Сӑмах хушман лешӗ. Вара кӳршӗллӗ туссем пӗр-пӗринчен аяккарах çӳреме пуçланӑ тет, унтан пачах та калаçма пӑрахнӑ тет.