🔸گزارش تصويري از موزه هنرهاي زيباي مجموعه سعدآباد

🔹خبرگزاري تابناك
١٥فروردين١٤٠٠

https://tabnak.ir/fa/news/1043920

@saadabadpalace

🔸ترمه
در ایران و فرانسه

(مطالعه موردی ترمه فرانسوی در کاخ موزه سبز-مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد)

گردآورنده: نازآفرین چپریان-کارشناس ارشد صنایع دستی/کاخ موزه سبز


🔹ترمه جز اصیل‌ترین بافته‌های ایران و جهان می‌باشد که آوازه آن در تمام دنیا پیچیده است.
این پارچه نفیس در برخی نقاط از کشور از جمله کاشان، اصفهان، کرمان و یزد بافته می‌شود. طرح‌های به‌کاررفته در ترمه دارای تنوع بالایی بوده و هریک از این طرح‌ها به‌کاررفته در این بافته چشم‌نواز، نماد چیزی می‌باشند.

🔸 پرکاربردترین طرح به‌کاررفته در اکثر ترمه‌ها بته‌جقه می‌باشد که هم در ترمه‌های ایرانی و هم در ترمه‌های کشمیری استفاده می‌شود. نخ‌های ترمه نیز دارای کیفیت بالایی بوده و برای رنگ‌آمیزی آن اغلب از رنگ‌های طبیعی با مواد موجود در طبیعت استفاده می‌گردد. پارچه ترمه که شهرت جهانی دارد بیشتر در عرضهای مختلف (۹۰ تا ۱۲۰ سانتی متر) تهیه می‌شود و تولید آن در شهرهای مشهد، یزد و کاشان رواج دارد.

🔹 ترمه از جمله منسوجات گران قیمت و دستبافتی است که از طریق مبارزات ناپلئون از شرق به فرانسه آورده شده بود. در کاخ موزه سبز مجموعه فرهنگی و تاریخی سعد آباد، تزیینات ترمه فرانسوی وجود دارد که در مجموع 11 قسمت از دیوارهای اتاق رختکن پوشیده با ترمه فرانسوی دستباف می‌باشد. در ورودی اتاق، دیوار سمت راست که پشت به کمد دیواری می‌باشد، در دیوار روبرو سمت راست اتاق خواب، در بالای ورودی اتاق، در دیوار سمت چپ اتاق خواب، در دیوار بالای سرویس بهداشتی و در کنار درب سرویس بهداشتی ترمه قرار دارد.
کلمات کلیدی: ترمه، ترمه فرانسه، کاخ موزه سبز، مجموعه فرهنگی و تاریخی سعد آباد

🔸 مقدمه
جامعه نقش بسیار پررنگی بر شکل‌گیری و خلق یک اثر و یا صنعت دارد. باورهای بومی، مذهبی که هنرمند و جامعه بدان وابسته است، آداب و رسومی که در جامعه هنرمند عرف است، همه در اثر هنری نقش دارند(ساعدی، سیما، سید احمدی زاویه، سید سعید، ۱۳۹۲).

🔹بافته‌ها و منسوجات در ادوار مختلف زندگی انسان از بارزترین نمادهای پیشرفت فرهنگی تمدن‌ها محسوب می‌شوند ولی به دلیل ناپایداری الیاف گیاهی و حیوانی به کار رفته در آن‌ها در مقابل عوامل مخرب و تجزیه کننده طبیعی، متأسفانه نمونه‌های بسیار اندکی درطول زمان به دست ما رسیده است.

در ایران قدیمی‌ترین مدرکی که استفاده از پوست و پشم را نشان می‌دهد، دسته چاقویی است متعلق به هفت هزار سال پیش که در سیلک کاشان کشف شده است و یک انسان دارای پوشش را نشان می‌دهد. بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی، اولین نمونه‌هایی که در آن‌ها نشانه‌هایی از بافندگی با پشم گوسفند و موی بز دیده می‌شود، به تحقیقات و کشفیات سال 1950 م. کارلتونکون در غارکمربند درنزدیکی بهشهر بر می‌گردد که تاریخ آن‌ها را حدود 6500 ق.م. تخمین زده‌اند.

پارچه‌های یافت شده از حفریات در ایران بسیار نادر و کمیاب است(مهجور، فیروز، علینژاد اسبوئی، زهرا، ۱۳۹۱). پارچه ترمه به پارچه ظريف و لطيفی اطلاق مي‌شود كه از دو سري نخ تار و پود که با دست بافت بافته شده باشد به نحوي كه پود در پشت پارچه به صورت آزاد و تراكم پودي آن زياد باشد.

@saadabadpalace
https://t.me/saadabadmultimedia/1240

🔸ترمه
در ایران و فرانسه
(مطالعه موردی ترمه فرانسوی در کاخ موزه سبز-مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد)

🔹کاخ سبز
Sadmu.ir
@saadabadpalace

📢 اخبار و رويدادهاي مجموعه فرهنگي تاريخي سعدآبادرا در اين نشاني هاجستجو كنيد:

🏷🔹🏷🔹🏷🔹🏷🔹

🌎سايت مجموعه:
www.sadmu.ir


🌎توئيتر:
www.twitter.com/@saadabadpalace

🌎اينستاگرام :
http://www.instagram.com/saadabadpalace

🌎كانال تلگرام :
https:/telegram.me/saadabadpalace

🏷🔹🏷🔹🏷🔹🏷🔹

#سعدآباد
#سعدنامه
#من_ماسک_میزنم
#کرونا_را_جدی_بگيريم
#یکشنبه_های_سعدآباد

🌲اداره روابط عمومي و
اطلاع رساني مجموعه فرهنگي تاريخي سعدآباد

🔶مشخصات اثر: بشقاب و قاشقهای چینی رزکانتون
اندازه :شقاب :قطر 27cm
قاشق :طول 15cm
جنس: چینی
سبک:رُز کانتون
نقوش : گیاهی و حیوانی
ساخت کشور: چین
محل نگهداری: مخزن کاخ موزه سبز


@saadabadpalace

🔶مشخصات اثر: بشقاب و قاشقهای چینی رزکانتون
اندازه :شقاب :قطر 27cm
قاشق :طول 15cm
جنس: چینی
سبک:رُز کانتون
نقوش : گیاهی و حیوانی
ساخت کشور: چین
محل نگهداری: مخزن کاخ سبز
پژوهشگر:ماندانا کرمی ، کارشناس ارشد کاخ سبز
عکس:لیلی رئوف (آرشیو کاخ سبز ) 🔹معرفی بشقاب و قاشقهای چینی رزکانتون : این مجموعه ظروف ، شامل یک بشقاب وتعدادی قاشق از جنس چینی سفید رنگ است که با نقوشی متنوع تزیین شده اند.برلبه بشقاب با ظرافت تمام خط قهوه¬ای روشن نازکی کشیده شده است. کیفیت ترسیم این خط بر لبه این ظرف نشان دهنده قدمت آن تا اواسط قرن 19 است.چرا که در نمونه ¬های جدیدتر کیفیت خط لبه ،پایین¬تر است. با خط دیگری که به موازات خط لبه کشیده شده است یک فضای حلقوی در لبه بشقاب به وجود آمده¬است که با نقوشی تزیین شده¬است. این نقوش شامل چهارگل صد تومانی بر زمینه سفید بشقاب است که دو به دو مقابل هم قرارگرفته¬اند و با نقوش لوبیایی¬ شکل ناقصی احاطه شده¬اند. در فاصله بین این گلها ، موتیف گلهای صد تومانی دیگری برزمینه ای مملو از برگ دیده می¬شود.در زمینه اصلی ظرف نیزنقش پروانه و پرنده و میوه ها و گلهای مختلف دیده می شود .یک حلقه کوچک در وسط بشقاب دیده می¬شود که در داخل آن نیز ،نقش پرنده وگل دیده می شود. هیچ نقش انسانی بر روی این بشقاب دیده نمی¬شود .در پشت ظرف نیز هیچ نوشته یا مُهری وجود ندارد.این ویژگی ¬ها در تعیین قدمت و نوع سبک ظرف ،اهمیت زیادی دارند. 🔸قاشقها ، بسیارسبک و ظریف هستند و سطح داخلی آنها با نقش گل وگیاه و میوه تزیین شده است. نقش یک هلو که در داخل یک مدالیون کوچک کشیده شده است در گودی قاشق دیده می شود.بر سطح زیرین قاشقها علامتی که شامل یک خط شکسته نارنجی رنگ است دیده می شود. این علامت شاید امضای سازنده باشد چرا که در زمان ساخت قاشق ایجاد شده است . این علامت نارنجی با یک ماده ژلاتینی قهوه ای رنگِ مُهرشده ،همراه با تکه کاغذ کوچکی به قاشق چسبانده شده که به احتمال قریب به یقین مربوط به... لطفا برای مشاهده ادامه مطلب به آدرس های زیر مراجعه نمایید.

@saadabadpalace
Www.sadmu.ir

🔷ساعت جیبی پهلوی اول

🔸نام سازنده: کمپانی پتک فیلیپ (patek philippe)

کشور سازنده:سوئیس

قطر:4سانتی متر

محل نمایش: کاخ موزه سبز (نمایشگاه دوره ای)

@saadabadpalace

🔷ساعت جیبی پهلوی اول

🔸نام سازنده: کمپانی پتک فیلیپ (patek philippe)

کشور سازنده:سوئیس

قطر:4سانتی متر

محل نمایش: کاخ موزه سبز (نمایشگاه دوره ای)
پژوهشگر: سحر عبداللهی کومله
 عکس: لیلی رئوف (آرشیو کاخ موزه سبز)

🔸معرفی شیئ

این ساعت جیبی لوکس به قطر 4 سانتی متر است زمینه ساعت به رنگ سفید است و یک حاشیه طلایی رنگ به دور آن اضافه شده که اعداد ساعت شمار بر روی آن حک شده است . اعداد دقیقه شمار بر روی زمینه سفید زیر آن حک شده .در پائین صفحه ساعت نیز یک کرنوگراف به دقیقه ها با عقربه هایی کوچک اشاره می کند.
 
🔸معرفی شرکت پتک فیلیپ (patek philippe)

تولید کننده ساعتهای لوکس پتک فیلیپ( patek philippe )در سال 1839 میلادی در نزدیکی ژنو در ولی د ژوکس (vallee de Joux)  سوئیس آغاز به کار کرد. اولین بنیانگذاران این شرکت  آنتونی پتک Antoni Patek ,فرانسیژک ژپک Franciszek Czapekو آدرین فیلیپ    Adrien Philippe بودند .از سال 1932 میلادی صاحب آن خانواده استرن stern در سوئیس بوده اند.پتک فیلیپ یکی از قدیمی ترین. و لوکس ترین سازنده های ساعت در دنیا می باشد. که از زمان تاسیس آن بدون وقفه به کار ساخت ساعت مشغول است. این شرکت بیش از 400 فروشگاه در سطح جهان و بیش از ده مرکز توزیع در سراسر آسیا،اروپا،آمریکای شمالی و اقیانوسیه را در اختیار دارد.در سال 2001 میلادی موزه پتک فیلیپ درژنوافتتاح شد.

🔸پتک فیلیپ به طور گسترده ای به عنوان یکی از معتبرترین تولیدکنندگان ساعت در جهان شناخته می شود. ازافراد مشهوردیگری که از این ساعت استفاده کرده اند به نامهای ملکه ویکتوریا،ملکه الیزابت دوم،ماری کوری،آلبرت انیشتین،جان اف کندی،نلسون ماندلا،پابلو پیکاسو،پیوتر چایکوفسکی ,لئو تولستوی ,شارلوت برونته , شاهرخ خان ,ولادیمیر پوتین و محمد رضا پهلوی می توان اشاره کرد.از دسامبر 2019 میلادی در میان 10 ساعت گران دنیا که در حراجی ها فروخته می شود ،هفت عدد آن پتک فیلیپ بوده است.

🔸یک مدل از ساعت مچی پتک فیلیپ عنوان گران ترین ساعت مچی دنیا را که در حراجی ها به فروش رفته به نام خود اختصاص داده است .همچنین یک مدل ساعت جیبی پتک فیلیپ  ساخته شده از طلای 18 عیارکه پیچیده ترین ساعت مکانیکی است که از سال 1989 میلادی  ساخته شده ، تا کنون عنوان گران بهاترین ساعت جیبی را به نام خود ثبت کرده است.
 
@saadabadpalace

🔸" طرح بته جقه "
محقق : مریم اقباله
کارشناس ارشد موزه پوشاک سلطنتی
بُته‌جـِقّه : نقش سرو خمیده ( نشانه فروتنی )

🔹این کلمه معانی گوناگونی را دربر دارد ، مانند تاج ، افسر و هرچیز کلاه مانند که به کلاه نصب کنند.
🔸" دهخدا "  بته جقه را ساخته شده از " پر پرندگان " می‌داند که بر بالای کلاه پادشاهان ایران نصب می‌شده‌است :
🔹" به شکل زیوری است که از "پر درنا " یا " مرغ ماهیخوار " سازند و بر کلاه نهند و بیشتر بهادران و دلیران بر سر گذارند."
 🔸بته جقه نقشی است ایرانی که در تاریخ هنرهای سنتی همیشه مورد توجه بوده و در تزیین انواع صنایع دستی به ویژه پارچه ، قالی قلمکار و گلیم ، شال‌بافی ، نساجی ، خاتم ، تشعیر ، زربافی و ترمه در اندازه‌ها و اشکال گوناگون سهم بسزایی دارد.
🔹اصل و منشاء این طرح را به آتش مقدس ، کاج ، نخل ، بادام ، میوه درخت کاج ، میوه صنوبر ، گلابی ، کیسه چرمی ، همچنین به شکل مشت بسته و حتی به شیارهایی که برحسب اتفاق ، رودخانه "جومنا "  در مسیر خود از دره کشمیر به جلگه هندوستان
 ایجاد می‌کند تشبیه کرده‌اند. از سویی سرآغاز آن را هنر ایلامی–آشوری و سرانجام آن را هنر هخامنشی دانسته‌اند.
 بسیاری بر این باورند که نقش بته جقه در " سرو ایرانی" ریشه دارد که از نمادهای زرتشتی و نماد آزادگی ایرانیان  بوده‌ و از سر فروتنی سر خم کرده‌است. برخی دیگر سرو را نشان"ایستادگی " ایران در برابر تندبادهای حوادث و خمیدگی سر این سرو را نشانی از آسیب دیدنش در این تندبادها
دانسته اند. عده‌ای دیگر آن را بازمانده از سروی می‌دانند که در دوران "مزدکیان"  نشانه آزادگی آنان بوده و پس از شکست مزدک سر خود را از شرمساری به زیر انداخته است. 
این نقش بعدها در شرق رواج زیادی یافت و " طغراهای سلطان‌های عثمانی " در همین نقش طراحی شده‌است. در حفاری‌های " دره پازیریک " در سال ۱۹۴۹ میلادی توسط باستان شناسان روسی در کنار قالی پازیریک ، قمقمه‌ای چرمین به دست آمد که روی آن را با نقش بته آراسته‌اند و قدمت آن را نزدیک به ۲۵۰۰ سال تخمین زده‌اند و کهن‌ترین سند از نقش بته جقه است.
در آمریکا این نقش را (به انگلیسی: Persian pickles) به معنی خیارشور ایرانی می‌نامند.
عده ای بر این باورند که این نقش مایه تجسم گیاهی هندی است و به تبع آن یقین کرده‌اند که بته جقه از هند به ایران آمده است اما شواهد تاریخی بسیاری در دست است که بته در اصل سرو بوده‌است.
ایرانیان این طرح را بته (بوته) می‌نامند که معنی لغوی آن یک دسته برگ است و ساده‌ترین شکل آن شباهت زیادی به برگ دندانه‌دار دارد. مردم ایران با عشقی که به اختراع انواع مختلف اشکال هنری و پیچیده دارند ، اشکال گوناگون بوته را به وجود آورده‌اند و بر آن‌ها نامهای مخصوص گذاشته‌اند مثل بوته میری (کاج کوچک) ، بوته ترمه‌ای (کاج متوسط) ، بوته خرقه‌ای (کاج بزرگ) ، بوته بادامی (کاج بادامی شکل) و بوته جقه ای (کاج بزرگی که یک کاج کوچک از آن بیرون آمده است).
بته‌ای که از هزاره هشت قبل از میلاد تا دوره هخامنشی در هنرها به کار برده می‌شده بیشتر " بته بادامی " بوده و تعداد کمی از آن‌ها خمیده هستند. در نمونه های پیکر کنده‌های آشوری ایلامی متعلق به سه هزار سال قبل از میلاد ، گلدانی دیده می‌شود که دو عدد برگ بته مانند از آن آویزان است و هم‌اکنون در "موزه بغداد "  نگهداری می شود.
سیر و تحول سرو به صورت " نگاره بته ای " فرایندی است بسیار طولانی قابل تفکیک به مراحل قبل از اسلام و بعد از اسلام.
وجه تمایز مرحله یکم در منزلت خاص سرو به عنوان درخت مقدس و یک مظهر رمزی، مذهبی بوده و نشانه‌ای از خرمی و همیشه بهاری و نیز مردانگی است اما در ادوار پس اسلام صرفاً به عنوان یک نقش سنتی در هنرها به کار می‌رود و مداومت یک نقش مایه سنتی است.
در آغاز دوره اسلامی نمونه های بسیاری به شکل طرح تخم مرغی در گچبری های " نیشابور " و گچبری های
" مسجد نوبلخ " متعلق به قرن سوم و چهارم هجری مشاهده می شود.
نخستین بار که نگاره باستانی بته ای به معنای واقعی جقه
می شود و زیور کلاه امیران
می گردد در پایان دهه سوم سده نهم هجری است که در مجلس مینیاتور ، مقدمه " شاهنامه بایسنقری " اثر میرمصور ، دستار کلاه دو تن از امیران مزین به آن است.
در نیمه های سده دهم نقش مایه بته ای جایگاهی برتر پیدا
می کند و بسان علامت شاهی و فرمانروایی زیور کلاه دستارگونه شاهان و شاهزادگان می گردد و در بخشی بزرگ از نقاشی ها و پارچه های عصر صفوی بته جقه را زیور کلاه و تاج شاهان و شاهزادگان می یابیم.
وجه تمایز شاهان و شاهزادگان و زیور سر فرمانروایان ، در نظام پادشاهی از حرمتی عظیم و تقدس برخوردار بوده است که به هیچ وجه نباید در معرض هتک حرمت قرار بگیرد و یا بر زمین گسترده شده و پایمال و لگدمال شود ,

و به همین دلیل است که تا پایان کار صفویان ، نقشمایه بته جقه را در هیچ یک از قالی های گرانقدر صفوی نمی یابیم.

حال آنکه در همان زمان این نگاره باستانی نمادین را زینت بخش پارچه های گرانبها و اغلب زربفت سلطنتی می یابیم که چون زیر پا افکنده نمی شده از شائبه
بی حرمتی بری بوده است ، خواه بسان نشان فرمانروایی ، خواه بسان نگاره ای زینتی و به کار آمده بر همان روال سنتی .
🔹به هر رو بته جقه یکی از نگاره‌ها و آرایه هایی است که تا امروز به روش‌های گوناگون زینت بخش آثار هنری ایران (پته دوزی ، قالی ، ترمه بافی ، طراحی ظروف و...) بوده‌است. این نقش جاویدان در طول زندگی هزار ساله‌اش به قدری تحول و تطور یافته که هیچ آرایه ای در عالم هنر ایران و سایر اقوام تا به این حد متحول نشده‌است.
🔹در میان نمونه‌های منسوج دوره صفوی دو تکه پارچه زری‌بافی شده هست که در به تصویر کشیدن مراحل اساسی دگردیسی" سرو " و به " بته " تبدیل شدن آن ، اهمیت به سزایی دارد.
تشبیهات دیگری نیز بر شکل " بته جقه " قائل هستند : از جمله خم شدن آن را به خمیدگی درخت سرو در مقابل نسیم ملایم ، قطرهٔ باران و اشک چشم و حتی اندام نوعی طوطی ماده هندی به نام" سوگی " تشبیه کرده‌اند.
در موزه پوشاک سلطنتی مجموعه سعدآباد ، در بخش دوران قاجار و دوران پهلوی لباسهایی به نمایش گذاشته شده است که از طرح بته جقه در طراحی پارچه زمینه و یا تزئینات فاخر بر روی لباس های رسمی و تشریفاتی بهره برده اند.
🔸از جمله آثار نفیس در معرض نمایش " لباس عروسی فرح پهلوی " ، آخرین ملکه ایران ، تزئین شده با طرح
" بته جقه " می باشد.
این لباس شامل پیراهن آستین حلقه ای و یک کت با آستین سه ربع با دنباله ی نسبتاَ بلند می باشد. جنس لباس از ابریشم است و قسمت بالا تنه با دوختهای تزیینی متراکم با نقوش سنتی ایرانی به شکل " بته جقه " با نخهای گلابتون سیمین ، نقده دوزی شده و سایر قسمتهای پیراهن نیز با سنگ دوزی و مروارید دوزی به شکل پراکنده با نقش " گلهای پنج پر " و " هشت پر " تزیین شده است.کت بلند لباس نیز در قسمت بالا تنه و همچنان در دو طرف حاشیه به شکل سراسری با نقوش " بته جقه "با الیاف نقره ، نقده دوزی شده و مانند پیراهن در متن لباس ، با سنگ دوزی و مروارید دوزی به شکل گلهای پنج پر و هشت پر تزیین شده است.
همچنین از جمله لباس‌های موجود در مخزن موزه ، پیراهن رسمی متعلق به یکی از اعضای هیئت همراه و نگهدارنده لبه ردای تاجگذاری فرح پهلوی در مراسم تاجگذاری در سال 1346 خورشیدی است که خاستگاه آن پاریس بوده و طراح و هنرمند آن" مارک بوهان " از طراحان مزون " کریستین دیور " است.
این لباس شامل دو بخش بدنه اصلی با پارچه کرم رنگ ( ابریشم ) و آستین های مخمل به رنگ سبز تیره است و تزئینات مختلفی نظیر پولک دوزی ، ملیله دوزی ، منجوق دوزی ، سرمه دوزی و سنگ دوزی با نقوش گیاهی شامل " بته جقه " و " گل چند پر " بر روی آن مشاهده
می شود.
استفاده از طرح های مختلف بوته جقه جهت تزئين لباس های خاص در مراسم های ویژه در زمان پهلوی همواره مورد توجه بوده است. " شنل سلطنتی " که در مراسم تاجگذاری پهلوی اول (1305 خورشیدی) و دوم (1346 خورشیدی) مورد استفاده قرار گرفت از شال ترمه زمینه‌سفید بوته‌جقه‌ای درشت اعلی می‌باشد که حاشیه آن به پهنای ۶ سانتی‌متر مروارید و مفتول‌دوزی شده است.
همچنین یکی از جالب توجه ترین بخش های لباس فرح پهلوی در مراسم تاجگذاری، ردای باشکوهی است که درست پیش از آغاز رسمی مراسم بر روی دوش او گذاشته شد. ردایی فوق العاده و دوخته شده از مخمل اعلا و سبز رنگ که به جواهراتی چون الماس ، یاقوت و زمرد آراسته شده بود و دور تا دور ردای تاجگذاری طلا دوزی های جذابی به چشم می خورد که بر شکوه جامه سلطنتی افزوده است. جالب آن که بلندی این ردا از دنباله لباس هم بیش تر بود و پشت ردا با نماد حکومت سلطنتی پهلوی و حاشیه ها و قسمت های مختلف پارچه زمینه با طرح های" بوته جقه " تزئين شده و با یاقوت و زمرد احاطه شده است. شکوه و زیبایی این ردا به حدی بود که با ردای تاجگذاری پادشاهان بریتانیا، فرانسه و اتریش قابل قیاس نبود و به طرز بی نظیری خاص و ساده ارزیابی می شد. این ردا در حال حاضر در موزه جواهرات ملی نگهداری می شود.

@saadabadpalace