​​Ўрмондаги интернет

Табиатнинг ҳам интернети борлигини билар эдингизми?

Биз билган интернет бор йўғи 3 декада олдин пайдо бўлган. Аниқроғи, 1991-йил WWW номли тўрни бутун дунё таниди. Ҳозирда ёш болалардан тортиб катталаргача деярли ҳамма унинг нима эканлигини озми кўпми билади.

Лекин табиатнинг "интернети" қачон пайдо бўлганиничи? Ҳеч бўлмаса унинг борлигидан ҳабаримиз борми?

Фанда Biomimicry (biomimetics) номли ажойиб йўналиш бор. Бу сўз қадимий юнон тилидан олинган бўлиб, "ҳаётга тақлид қилиш" деган маънони англатади. Яъни ушбу йўналиш мутахассислари табиатдаги мисоллар билан замонавий ҳаёт учун фойдали бўладиган ва табиатга зарар етказмайдиган нарсалар яратишга, уларнинг дизайнини яхшилашга уринадилар. Олимларнинг айтишича, табиатда бизга керак бўлган барча нарсаларнинг мисоллари бор ва улардан "ўрнак" олиб, ҳаётимизни янада такомиллаштиришимиз мумкин. Бунга мисол тариқасида самолет ёки тезюрар поездларнинг яратилиш ва ривожланиш тарихларини ўқиб чиқишингиз мумкин.

Қизиққанлар учун, Biomimicry ҳақида Janine M. Benyus номли биолог аёлнинг жуда ҳам ажойиб китоби бор. Мен бу китобни бошлаб, афсус, охирига еткиза олмаганман, чунки китоб бироз қийин ва уни тушуниш учун базовый билимлардан сал юқорироқ бўлган билимга эга бўлиш керак.

Ҳўш, энди табиат интернетига қайтсак. Сўнгра пост охирида бу икки маълумотни бир бирига боғлашга уринаман. Биолог бўлмаганим сабабли нарсаларга таъриф беришда нотўғри терминлар ишлатилган бўлиши мумкин.

Табиатда (ўрмонда) мицелий (mycelium) номли фунгус ёки фунгус-кабиларнинг вегатив қисми ҳисобланган ингичка толалари бор экан. Фунгус нима экан деб ҳайрон бўлаётган бўлсангиз, бу оиланинг энг таниқли вакили қўзиқоринлар. Фунгуслар оиласнинг вегетатив қисми бўлган мицелий ер остида ўрмон "интернетини ташкил қилади". Ушбу интернет ўрмондаги барча турдаги ўсимликларни бир бирига боғлаб туради (худди биз билган интернет дунё бўйлаб инсонларни бир бирлари билан боғлагани каби).

Мицелий-интернети ёрдамида ўсимликлар бир бирлари билан мулоқот қилиш, маълумот алмашиш, бир бирларига ёрдам бериш ва бир бирларини қўллаб-қувватлаш имкониятига эга бўладилар. Ажойиб, шундай эмасми?
Мисол учун, дарахтларни олайлик. Ўзбекистонда яқинда бир тўй бўлиши керак экан. Шу сабабли келин тараф зудлик билан қанақадир мебель олиши керакмиш. Яхши мебель ясаш учун ёғоч керак бўлади. Ёғочни эса дарахтларни кесиб олиш мумкин. Бўлар-бўлмас анъаналарни деб ўрмондаги 3-4 та дарахт кесилди ва уларнинг фақатгина тўнкаси қолди.

Дарахтлар кесилганидан тезда "хабар топган" бошқа дарахтлар ва ўсимликлар улар нобуд бўлиб, қуриб кетмаслиги учун дарҳол уларга ёрдам беришга ва дўстларини оғир вақтларида қўллаб-қувватлашга киришар экан. Бу ишларни амалга ошириш учун улар мицелий-интернети ҳизматларидан фойдаланиб, кесилган дарахтлар учун керак бўлган барча зарур моддаларни "жўнатар" экан. Худди бирор дўстингиз имтихонда ўтирганда, сиз унга интернет орқали жавобларни топиб жўнатганингиз каби.

Biomimicry ва мицелий-интернетини ўзаро боғлайдиган бўлсак, агар олимлар табиатдан "дарс" олишни янада эртароқ бошлаганларида, ҳозирда ҳаммамиз унинг қулига айланган интернет балки XX аср бошларидаёқ пайдо бўлар эди.

P.S. энди қўзиқоринларни кўриб қолсангиз, уларга фахр билан қараб ўтиб кетинг.

@readnroll

Иккитали камалак бўлди ҳозир 💜

London Philharmonic Orchestra ижросидаги Edvard Griegнинг Peer Gynt Suiteни эшитиб томоша қиладиган фото бўлди.

Туркиялик ўртоғимдан келган расм ^^
Чеховни турк тилида бўлса ҳам ўқишни бошлабди.

Яхши асарлар/ёзувчилар миллатларни бирлаштиради.

@readnroll

Ay, çok güzel değil mi 😍

@readnroll

Агарда T-Rex бўлганингизда, китобингиз ерга тушиб кетса, қўлларингиз калталигидан уни ердан кўтара олмай, ўқишни давом эттира олмардингиз.

Шунинг учун, одамлигингизга шукур қилиб, бемалол китобингизни ўқийверсангиз бўлади.

@readnroll

Sevip de söyleyemediğim şarkılar var
Bir dizesini asla hatırlayamadığım şiirler
Keşke, keşke o ben olsaydım dediğim hikaye kadınları

Düşlerim var...
Uyandığımda yalnızca başını hatırladığım,
Ve asla sonuna kadar görmeyi beceremediğim...

Bir adam var düşümde, tam dokunacakken uyandırıldığım
Bir adam, sonumuzun ne olacağını hiç öğrenemediğim
Düşümde bir adam var, benim mi bilemediğim
Bir adam var diyorum, düşünüp düşümden ayrı kaldığım...

Adam, Sibel Alaş

@readnroll

)

J.K.Rowling'нинг ёшликдаги ижодидан.
Ягона нусҳада.

@readnroll

#interesting

Лингвистикада semantic narrowing/widening деган жараён/ҳодиса бор. Унга кўра, маълум бир сўз ёки сўз бирикмасининг семантикаси (маъноси) вақт давомида торайиб/кенгайиб боради.
Мисол учун, инглиз тилида ҳозирда meat сўзи фақатгина гўштга нисбатан ишлатилади. Аммо ўрта асрлардан олдин у турли хил овқатларга нисбатан ишлатилиши мумкин эди.

Шундай semantic wideningнинг қизиқ бир ҳолатларидан бири бу mob, яъни оломон, йиғин, тўда, сўзидир.
Олдинлари бу сўз фақатгина a mob of cattle (мол пода) шаклида ишлатилар эди.

Бу маълумот нимага қизиқ деяётган бўлсангиз, вақти-вақти билан ўтказиб туриладиган (Flesh)mobларни эсланг. Бу сўзни айтганимизда қанайдир cool сўздай деган эшитилади, лекин a mob of CATTLEни эсласангиз...

@readnroll

Биз коррупция, истибдо ва сифатсиз таълимдан азият чекмоқдамиз. Биз ўзгартирилиши керак бўлган бузуқ тизим ичида яшамоқдамиз.°

Why Nations Fail, Daron Acemoglu & James A. Robinson

°24 ёшли Noha Hamedнинг (аёл) 2011-йил Мисрнинг Tahrir майдонида бўлиб ўтган қўзғолонларда айтган сўзлари

Ҳамма "эксперт" танишларингизга шу китобдан совға қилсангиз, уларни наълатга қолишларидан қутқаришингиз мумкин

@readnroll

​​Энг ёқтирмаган ҳолатларимдан бири кимдир бир китобни фақат ва фақат бошқа бир инсон ўқигани учунгина ўқиши.
Мисол учун, бир танишингиз "АБВ" номли бир китоб ўқиди. Одатда, сиз у танишингизга ўхшашга ҳаракат қиласиз, унга ҳавас/ҳасад қиласиз, у билан тенг бўлишга уринасиз ҳкз. Лекин (!) "АБВ" китоби стильидаги асарлар сизга умуман ёқмайди. Сизнинг ёқтирган жанрингиз/йўналишингиз "ГДЕ" китоблари.

Шу танишингизда кам бўлмаслик учунгина сиз биринчи китобни ўқидингиз. Китоб сизга умуман ёқмади! Мазза қилиб ўқимадингиз. Уни, шунчаки, варақлари тугашини кўзингиз тўрт бўлиб кутиб, тугатдингиз.

Бунга яна бир мисол. Кўпчилик машҳур, муваффақиятли, бой одамлар ўқиган китобларни ўқишга ҳаракат қилади. Ўқишга бўлган қизиқиши асар уларни ўзига торганидан келиб чиқмайди. Шунчаки уни ўша одам ўқигани учун ўқиш керак деб ўйлаб ўқийди.

Кимдир тавсия қилган, ўқиган (хоҳ у танишингиз, хоҳ у бир машҳур одам бўлсин) китобнинг ғояси, жанри, сюжети, сарлавҳаси ва шунга ўхшаган сифатлари сизга бироз бўлсада қизиқ туюлгани сабабли уни ўқисангиз, бу, албатта, зўр. Лекин уни тупо "ўқиш керак эканда" ёки "мен ҳам ундан қолиб кетмаслигим керак" деган ҳаёл билан ўқисангиз, бу қайсидир маънода иккиюзламачилик бўлади.

Буларнинг ҳаммаси субъектив фикрлар. Кимдир у билан норози ёки рози бўлиши табиий ҳол.
Фикрларингизни кутиб қоламан.

@readnroll

"Қонунлар фуқароларни нафақат қўрқитиш, балки уларга ёрдам бериш учун ҳам керак."

Задиг ёки тақдир, Вольтер

P.S. ҳеч бўлмаса, ҳимоя қилиш учун хизмат қилиши шарт.

@readnroll

​​Интернетдаги диванный экспертлар ва улардан безиб кетган одамлар учун махсус пост

Фанда Даннинг-Крюгер-Эффекти номли жуда ҳам қизиқ, биринчи қарашда бироз кулгили, лекин озгина фикр юритганимиздан сўнг барчамизни озгина бўлсада фикр юритишга ундайдиган эффект мавжуд. Ушбу қизиқ эффект/феномен мавжудлиги тўғрисида илк бор 1999-йил икки америкалик психологлар, Джастин Крюгер ва Дэвид Даннинг, ўз гипотезаларини қилган эди.

Даннинг-Крюгер-Эффекти моҳияти нимада деб қизиқаётган бўлсангиз, қисқа қилиб айтсак у билим ҳақидаги билим тўғрисида янглишиш эффектидир. Ҳаммамизга таниш холат, шундай эмасми?

Икки олим таклиф қилган назарияга кўра, одатда, бирор бир соҳада паст (ёки умуман йўқ) билимга, компетентликка эга бўлган одамлар:
- ўз билим ва кобилиятларини ортиқча юқори баҳолаб юборадилар;
- ҳақиқатдан билимга, компетентликка эга бўлган инсонларни ҳолисона баҳолай олмайдилар;
- ўзларининг билимсизлик даражасини тўлиқ англаб ета олмайдилар;
- маълум билимларга эга бўлганларидан сўнг, ўзларининг аввалги компетентсизликлари ва билимсизликларини оз бўлсада англай бошлайдилар.

Қуйидаги диаграмма Даннинг-Крюгер эффектини визуал тушунтириш мақсадида интернетдан олинган. Унга кўра билим канча оз бўлса, одамларнинг ўзлариининг билимига бўлган ишончлари шунча юқори бўлишини ва билим орттирилган сари, бу ишонч пасайиб боришини кўришимиз мумкин. Бундан ташқари, ҳаттоки, ўша соҳада етарлича билимга эга бўлган инсонлар ҳам билимсиз инсонлар каби юқори ишончга эга бўла олмаганининг гувоҳи бўласиз.

Олди сурилган гипотезанинг тўғрилигини исботлаш мақсадида америкалик психологлар Корнелия Университети студентлари орасида тажриба ўтказиб, ўз таҳминлари тўғри эканлигида ишонч хосил қиладилар.

Бу икки олимни ушбу гипотезани олди суришларининг сабабчиси 1995-йил Питсбургдаги (Пенсильвания штати, АКШ) йирик банкнинг икки филиалини куппа-кундузи маскасиз ўмаргани тушган бир ўғри эди. Машҳур ўғримиз банкда ўрнатилган камераларга ҳам тупурган эди.
Ўғирликдан кўп ўтмай полиция ҳодимлари уни қўлга тушуришади. Олиб борилган сўроқлар давомида полициячилар ундан нега ҳеч иккиланмай, қўрқмай банкни маскасиз ўмарганини сўраганларида, ўғри юзига лимон сокини суриб олганини ва шу сабабли камераларга унинг юзи кўринмаслигига 100% амин бўлганини айтиб берган экан.

Бўлиб ўтган воқеадан 4 йил сўнгра, 1999-йил, айни ўша ўғри яна айни ўша тарзда -маскасиз, юзида лимон соки билан - иккинчи марта банкларга ўғирликка тушиб, бойиб кетиш ҳаракатини қилади.
Афсуски, уни ўша заҳоти полиция қўлга тушуради.

Бундан хабар топган Даннинг ва Крюгер ақлли ўғрининг психологик ҳолатига қизиқиб, уз гипотезаларини шакллантиришни бошлайдилар ва, юқорида айтиб ўтилгандек, 1999-йил фанга Даннинг-Крюгер-Эффекти номли феноменни олиб кирадилар.

2000-йил олимлар ушбу назариялари учун Шнобель премиясини кулга киритадилар. Шнобель премияси, одатда, дастлаб кулгили туюладиган, аммо бироз фикр юритишдан сўнг одамларни чуқур ўйлантириб қўядиган кашфиётлар учун берилади.

Даннинг-Крюгер-Эффекти нега мени чуқур ўйлантириши керак деяётган бўлсангиз, озгина билимга эга бўлган мавзуингиз бўйича бўлаётган бирор бир баҳсда ўзингизни худди ўша соҳа эксперти каби тутганингизни эсланг. Ичингизда йўқ, мен ҳеч қачон ундай қилмайман деганлар, ғирт ёлғончи. Ҳаммамизнинг бундай экспертликка туғма мойиллигимиз бор.

Манба: NatGeo Germany

@readnroll

Мама, как же я успела так вырасти, что уже не думаю об оценках, о дипломе, и даже не боюсь спорить с теми, кто старше. Как же так вообще произошло, что я сама выбираю себе: книги, людей, работу и даже город. И когда заболеваю, то сама решаю, какую таблетку принять и нужен ли больничный.

Мама, как же я успела так вырасти, что выше тебя ростом, что ты мне по плечо, и я думаю про тебя «маленькая», и спрашиваю «что тебе купить»? И прошу «позвони, когда приедешь».

Мама, как же я успела так вырасти, что ты спрашиваешь у меня совета и мнения, а я, поправляя очки, говорю какие-то слова, наверное, даже умные, потому что кое-где я специалист.

Мама, на самом деле все не так, вообще не так.
Это чудовище под кроватью ночью, я боюсь его, поэтому долго-долго не засыпаю.
А днем хожу, сонная, забываю завтракать, и, пока ты не видишь — зловредно не ем суп.

Н. Чебаевская

@readnroll

#interesting

Кенияда кимгадир goodbye десангиз, у одам сизга thank you деб жавоб қайтарар экан.

Манба: The Oxford Guide to World English

@readnroll

Бир неча марта ўқиб бўлинган, китоб жавонларида бекор турган китобларни "қамоқхонадан" озод қилиб, бошқалар уларни ўқиш имкониятига эга бўлишлари учун кутубхоналарга совға/ҳaйрия қилишни тарғиб қилувчи ажойиб реклама.

Ўқиб бўлган китобларингизни бериб юборган бўлармидингиз?

@readnroll

Dear Mr. President 
Come take a walk with me
Let's pretend we're just two people and
You're not better than me
I'd like to ask you some questions if we can speak honestly

What do you feel when you see all the homeless on the street?
Who do you pray for at night before you go to sleep?
What do you feel when you look in the mirror?
Are you proud?

...

How do you walk with your head held high?
Can you even look me in the eye?

Let me tell you 'bout hard work
Minimum wage with a baby on the way
Let me tell you 'bout hard work
Rebuilding your house after the bombs took them away
Let me tell you 'bout hard work
Building a bed out of a cardboard box
Let me tell you 'bout hard work

Dear Mr President, Pink

t.me/readnroll

Чет-эльда ўқимоқчи бўлганлар руҳан тайёр бўлиши керак бўлган ҳолат ҳақида пост 👇

Германияда ўқиш стандартлари

https://link.medium.com/zm2juQVPG7

Beneath one infinite sky.
There'll be war, there'll be peace.