PYTHON DASTURLASH TILI

🗂 Alisher Navoiy asarlarida -IT sohasi rivoji va Robotexnika

Alisher Navoiy (1441-yil, 9-fevral 1501-yil, 3-yanvar) – ulugʻ oʻzbek va boshqa turkiy xalqlarning shoiri, mutafakkiri va davlat arbobi boʻlgan. G‘arbda chigʻatoy adabiyotining buyuk vakili deb qaraladi, sharqda „nizomi millati va din“ (din va millatning nizomi) unvoni bilan ulugʻlanadi.

Navoiy merosini muazzam ummonga o‘xshatishadi. Zangori osmon ostida chayqalib turgan bahri muhitning shiddatkor to‘lqinlari quyoshning munavvar nurlari bilan qorishib, borliqqa yorqin ifor taratadi. Ko‘zni qamashtirib, ko‘kka o‘rlayotgan tomchilarning har birida ilohiy nur jilvalanadi. Navoiy merosi ana shunday boqiy, maftunkor. Bu tabarruk zot ijodini o‘rgangan kishilarning qayta-qayta hayratga tushaverishi sababi ham shunda.

Alisher Navoiy ijodining yuksak choʻqqisi „Xamsa“ asari (1483-85)dir, shoir birinchilardan boʻlib, turkiy tilda toʻliq „Xamsa“ yaratdi va turkiy tilda shunday koʻlamdor asar yozish mumkinligini isbotlab berdi. Ushbu toʻplamni Nizomiy Ganjaviyning „Panj Ganj“ („Besh xazina“) asariga havas sifatida yozilganligini oʻquvchilarga anglatmoq maqsadida „Xamsa“ning kirish qismida:

"Emas oson bu maydon ichra turmoq,
Nizomiy panjasigʻa panja urmoq."

deya taʼkid etadi.

„Xamsa“ tarkibiga „Hayrat ul-abror“, „Farhod va Shirin“, „Layli va Majnun“, „Sabʼai sayyor“, „Saddi Iskandariy“ kabi dostonlar kiradi.

Navoiy ham barcha fanlar bilan shug‘ullandi — ilmi nujum, musiqa, tabobat, lug‘atshunoslik, o‘q otish san’ati, adabiyot nazariyasi, qushlar hayoti — zoologiya. Xususan, uning tasviriy san’atda ham mashqlar qilib turgani, hatto Husayn Boyqaroning suratini chizgani haqida manbalar guvohlik beradi. Leonardoning sirli tabassumi (Mona Liza) kabi Navoiyning o‘z qo‘li bilan chizgan zanjirband sher surati ham mana besh asrdirki, takror-takror munozaralar manbaiga aylanib keladi. Bu buyuk zot musiqa ilmida ham noyob iste’dod sohibi bo‘lib, bir qancha kuylar ijod qilgan. Shuningdek, bosh me’mor sifatida o‘z mablag‘i hisobidan ko‘prik, tegirmon, hammom, bog‘, maqbara, masjid, shifoxonalar barpo etdi, ariqlar qazdirdi. Bunyod etgan inshootlarining aksariyatining tarxini o‘zi chizdi, tuzatdi.

Xuddi shunday IT sohasini ham oldindan ko'ra bilgan. Kelajak ixtirolari haqida,asarlarida namoyon qilgan. Mana 580 yildirki bu asarlar dunyo ahlini lol qoldirib kelmoqda. O'z tasavvuri buyuk ixtirolarni nomoyon qilgan.

"Farhod va Shirin" dostonida, bugungi kun Robotexnikasi va XX asrning buyuk ixtirolaridan biri — robotlar haqidagi satrlarga ham ko‘zimiz tushadi:

Bo‘lur darvoza ichra oshkoro,
Temur jismiki qilmish paykar oro.

Erur odamg‘a monandu mushobih,
Ilgida temurdan yoy qilib zih.

Va lekin ushbu paykar roy to farq,
Bo‘lib o‘tdek temur o‘rchin aro g‘arq.

Ma’nosi shunday: " U odamga juda ham o‘xshar, qo‘lida o‘tkir o‘q tortilgan temir yoyni ushlab turar edi. Boshidan oyoq sovutga o‘ralgan bu temir odam ich-ichidan yonib turardi".

Navoiy o‘z davri uchun g‘ayrioddiy bo‘lgan qurilmalar haqida ham bashoratli ijodtimsollari mavjud.

Navoiy ijodida behisob baland minora ustiga o‘rnatilgan bugungi parabolek va sputnik antennalariga o‘xshash qurilmalar, dunyoning narigi chekkasidagi inson bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bir-birini ko‘rib turgan holda (vebkamera orqali) muloqotda bo‘lish, kompyuter, internet, kishining may ichgan-ichmaganini aniqlab beradigan vosita, kibernitika hamda yana boshqa turli g‘ayrioddiyliklar xususidagi farazlar shular jumlasidan.

Yana bir qancha XXI asr odamlari tasavvur doirasidan ham tashqarida bo‘lgan antiqa timsollar, farazlar uchraydiki, hayratlanmay iloj yo‘q. Agar ularning muqobilini bugun ham uchratmasak, buni zamonaviy fan va texnikaning rivojlanishi davomida bilishimiz munkin.

Alisher Navoiyning oltin merosi millat ruhini tarbiyalaydi, uning ijodini qomusiy ravishda tadqiq va tahlil etish jarayonda, ayniqsa, yoshlarda rag‘bat uyg‘ota olish bugungi kunning eng asosiy vazifalaridan biri bo‘lib qolaveradi.

Ravshanova Dilafruz Bahodirovna ©️

@python_uzbek_coder

1.69K views07:22