Міжнародны дзень матчынай мовы 21 лютага — у памяць бэнгальскіх студэнтаў, якія ў 1952 годзе патрабавалі для сваёй мовы статусу дзяржаўнай. Іх расстраляла пакістанская паліцыя.
UNESCO заве сьвята па-ангельску International Mother Language Day, аналягічна на іншых мовах (але не расейскай).
У вулічным апытаньні (2015) менчукі атаесамлялі „матчыну мову“ зь беларускай, называлі сынонім — „родная мова“.
Але перакласьці на расейскую выраз не маглі. Бо „материнский язык“ ёсьць толькі ў расейскай сацыялінгвістыцы — калька з заходніх моваў.
У нас многія перажылі моўны разрыў пакаленьняў: беларускамоўныя бацькі размаўлялі зь дзецьмі як умелі па-расейску, каб не ўскладняць ім жыцьця.
Таму пра беларускую скажуць „матчына мова“ і тыя, з кім маці ўжо не гаварыла па-беларуску — але зь ёю гаварыла ейная маці.
У нашай традыцыі паняцьці матчына мова, родная мова — адна з пазнакаў нацыянальнай прыналежнасьці.
У перапісах да 1999 году быў пункт „Родная мова“, і людзі адказвалі на пытаньне як адчувалі.
Але ў 2009 годзе прыпісалі тлумачэньне: родная — гэта „мова, засвоеная першаю ў раньнім дзяцінстве“. Гэта паспрыяла радыкальнаму спаду колькасьці тых, хто назваў беларускую мову роднаю.
У эўрапейскіх краінах са складанай моўнай сытуацыяй моўныя пытаньні перапісу і пра родную і першую мовы, і пра актыўнае і пасіўнае валоданьне імі, і пра мясцовыя гаворкі і г.д. Але ня ў нас.

https://svb1234.azureedge.net/a/dzien-matcynaj-movy/31714075.html

ВА ЎКРАІНЕ
НА ДАНБАСЕ

Пішам і гаворым НА ДАНБАСЕ. Бо Данбас — гэта рэгіён Украіны, а ня нейкая асобная дзяржава. Таму прыназоўнік НА (падобна як на Валыні, на Падольлі, на Букавіне).

Пішам і гаворым ВА ЎКРАІНЕ. Гэта незалежная дзяржава, не рэгіён чагосьці.

Таксама і з тае ж прычыны — У БЕЛАРУСІ. Варыянт „На Беларусі“ пакіньма гісторыі ды паэтычнай мове.

АЎДЫЁ https://youtu.be/u36OAbgu16k

І кірыліца, і беларуская лацінка — у роўнай ступені нацыянальныя беларускія азбукі.

Кірыліца ў нас з Х стагодзьдзя, а лацінка з XVI. Пры царызьме і ў савецкія часы лацінка была пад забаронаю.

Але ўсё адно беларуская мова — двухальфабэтная. Таму нам ня трэба спэцыяльнай трансьлітарацыі (як расейскай мове, дзе ведамасных трансьлітарацыйных сыстэмаў некалькі). Бо маем лацінку.

У лацінапісьмовай прасторы ёсьць няпісанае правіла: імёны і назвы пішуцца нязьменна. Калі беларусы па-свойму пішуць Baranavičy праз Č — так і мае быць ува ўсіх іншых мовах з лацінскай абэцэдай. Хоць па-ангельску, хоць па-нямецку.
https://svb1234.azureedge.net/a/bielaruskaja-lacinka/28819537.html

#гісторыя_мовы

ШЫБОЛЕТ — МОЎНАЯ ЗБРОЯ, ЯКОЙ ТЫСЯЧЫ ГАДОЎ

Сучаснае значэньне слова шыболет (або шыбалет) — „моўны пароль“. А стаіць за ім біблійная гісторыя часоў вайны юдэйскіх плямёнаў.

Па-габрэйску שִׁבֹּלֶת‎ [шібболет] азначае ‘колас’. Літару „шын“ эфраіміты вымаўлялі блізка да с (сібболет), што і дазволіла гілеадытам, якія выставілі блёк-пост каля броду церазь Ярдан, лёгка ідэнтыфікаваць ворагаў, загадаўшы ім:
— Скажы „шыболет“!

Беларуская мова — найлепшы спосаб распазнаваньня „свой — чужы“, бо нават тыя беларусы, якія не карыстаюцца беларускаю моваю штодня, пасіўна ёю валодаюць. А чужакі — не.

Ёсьць шыболет— прыклад дасканалага натуральнага валоданьня беларускай фанэтыкай:
— Скажы „дзьвюма“!
(форма жаночага роду: напрыклад, дзьвюма сёстрамі).

Апошнім часам пашырыўся прасьцейшы шыболет — на цьвёрдыя шыпячыя: Шчучыншчына. А слоўныя шыболеты — гэта назвы беларускіх месяцаў (працягніце: студзень-люты…), у канкрэтных гарадах — неафіцыйныя назвы раёнаў; на варожых мапах іх няма.

Ці разумеюць беларусы ўкраінскую мову?
Лёгка. У нас ня менш за 75% агульнага слоўнікавага запасу, вельмі блізкая граматыка, нашыя мовы значна бліжэйшыя паміж сабой, чым кожная зь іх — з расейскаю.
Праўда, каб разумець украінскую, беларусу трэба добра валодаць сваёю моваю.

Відэаапытаньне на менскай вуліцы 2019 году
https://youtu.be/qwgQNtPXDH8

Як называць мову ўсходніх суседзяў? АЎДЫЁ

• Скарына назваў кнігу, якую выдрукаваў, „Біўлія руска“.
• Статут ВКЛ патрабуе: „А пісар земскі маець паруску, літарамі й словы рускімі, усі лісты, выпісы й позвы пісаці“.
• Рускай у эпоху ВКЛ афіцыйна называлася старабеларуская мова. Таксама рускай называлі сваю мову тагачасныя ўкраінцы.
• Ад нашых моваў выразна адрозьнівалася мова жыхароў Масквы, Уладзіміра і Суздаля.
• Яе нашыя продкі называлі маскоўская, а суседнюю дзяржаву — Масква, Масковія.
• Калі Масковія перайшла на новую назву заходняга паходжаньня — Расія/Расея, нашыя продкі пачалі называць тую мову расейская або расійская.
• Гэтая назва ясна адмяжоўвае рускую мову Скарыны, рускія літары Статутаў Вялікага Княства Літоўскага ад мовы ўсходняга суседа.

Падрабязна ў АЎДЫЁ
https://soundcloud.com/svaboda/viachorka0906rasejsk

ЦІ ДРЭННА БЫЦЬ СЬВЯДОМЫМ?

Тутэйшыя паслугачы „русского мира“, у тым ліку іх начальнік, спрабуюць надаць пазытыўным беларускім словам зьдзеклівую афарбоўку: „Эти свядомые змагары только плявузгают“.

Але слова сьвядомы (сьведамы) у нас спрадвеку станоўчае.
Яшчэ ў Скарыны сьвядомы = ‘гатовы да выпрабаваньняў’, а сьведам'е = 'сумленьне, веданьне’.

Значыць, сьвядомы – чалавек з сумленьнем.

У сучасных гаворках сьвядомы — 'справядлівы, разважлівы'. У Тлумачальным слоўніку — ‘разумны; здольны мысьліць; перакананы ў правільнасьці сваіх дзеяньняў’. Актыўны суб'ект, а не пакорлівы аб'ект, якім хацелі б бачыць беларуса ворагі.

Яшчэ адно тролеўскае кляймо — змагар. Хоць адукаваны чалавек ведае, што цягам гісторыі менавіта адважныя змагары не давалі ворагам заняволіць Беларусь.

Няправільна: „страціў сьвядомасьць“. Калька з расейскага „потерял сознание“. У беларускай мове фізіялягічная зьява завецца страціць прытомнасьць, зрабіцца непрытомным. Сьвядомасьць страціць немагчыма. Будзьма сьвядомымі.

АЎДЫЁ: https://youtu.be/xE_9X97n1xk

БЕЛАРУСКАЕ СЛОВА „БАЦЬКА“ — ТОЛЬКІ СЯМЕЙНАЕ

• Бацька ў кожнага з нас свой.

• У Расеі іначай. Там любімы сваімі дзецьмі-падданымі „царь-батюшка“: „отец-правитель суров, требователен, даже жесток, если жесткость и требовательность полезны детям“.

• А ў нас манарха „бацькам“ не маглі называць, бо яго выбіралі, ён выконваў адведзеныя яму законам функцыі. А ня быў „айцом народаў“.

• І камандзера ў нас не называлі „бацькам“. Кожны шляхціч-ваяр кіраваўся Статутам і меў сваю матывацыю ваяваць за Айчыну.

• Лукашэнка называе сам сябе ў трэцяй асобе „батька“ з канца 1990-х гадоў. Пераняў мянушку ў расейскага камуністычнага палітыка Кандраценкі.

• Мянушку „батька“ для Лукашэнкі падхапілі ў Расеі (бывае, што і ва Ўкраіне).

• Але бальшыня беларусаў прэтэндэнта на ўсіхнае бацькоўства такім ня лічыць і „бацькам“ не называе. Бо гэта не па-беларуску.

АРТЫКУЛ https://svb1234.azureedge.net/a/27823884.html
АЎДЫЁ https://youtu.be/tst8WFMony0

ПАЛІЦЬ і ТАПІЦЬ

Кажам па-беларуску: у печы ПАЛЯЦЬ — каб НАЦЯПЛІЦЬ дом.

А ці магчыма „тапіць печку“? Тэарэтычна можна яе ўтапіць у рацэ ці возеры, але дзе ўзяць такую тэхніку? Дый навошта?

ТАПІЦЬ можна воск ці парафін. А галоўнае — можна (і трэба!) ТАПІЦЬ варожыя караблі.

#культура_мовы

„БРЭША ЯК ЛЁН ЧЭША“ — пра каго гэта і што яго чакае? (вулічнае апытаньне)

Манá, хлусьня, ілжа... У беларускай мове шмат сынонімаў для няпраўды (а вось праўда — толькі адна).

Пра няпраўду і праўду ў беларускай мове журналісты распыталі менчукоў на вуліцы (запіс 2018 г.):

— Што азначае народная мудрасьць „Хлусьнёй багаты ня будзеш“?
— Значыць, што хлусіць цяжэй, чым казаць праўду. Таму праўда ўрэшце пераможа.

Беларускія прыказкі абяцаюць жорсткае пакараньне хлусу:
З брахні ня мруць, ды ўжо болей веры ня ймуць.
Праўду пахаваеш і сам зь ямы ня вылезеш.

А гэтая прыказка-папярэджаньне — гатовы сцэнар:
Брашы, брашы — набрэшасься, прыйдзе ліха — павесісься!

ВІДЭА https://fb.watch/bLWGqCIwu0/
АРТЫКУЛ https://svb1234.azureedge.net/a/brachnia-chlusnia-mana/29665885.html

БЕЛАРУСКАЯ І ЎКРАІНСКАЯ МОВЫ — СЛАВЯНСКІЯ. АЛЕ ЦІ „ЎСХОДНЕСЛАВЯНСКІЯ“?

Ці сапраўды беларуская і ўкраінская мовы паходзяць з асобнага кораня разам з расейскаю?

* Традыцыйны падзел славянскіх моваў на тры групы — найперш геаграфічны (і палітычны): заходнеславянскія, паўднёваславянскія, усходнеславянскія (расейская, беларуская, украінская).

* Доўгі час у славяназнаўстве (у расейскім — як аксіёма) панавала думка, што тры апошнія мовы паходзяць не наўпрост ад праславянскай, а з так званай „старажытнарускай“ мовы. Таму яны нібыта „родныя сёстры“, а з польскай ці славацкай толькі „стрыечныя“.

* Адпаведна падбіраліся аргумэнты. Напрыклад, поўнагалосьсе (малако, варона) — у польскай mleko, wrona, у сэрбскай млéко, врȁна.

* Але іншыя рысы дзеляць славянскія мовы інакш. Плаўны гук Г аб’ядноўвае беларускую і ўкраінскую з славацкай, чэскай і верхнялужыцкай мовамі. А дзеканьне-цеканьне сярод усіх славянаў маюць беларусы, палякі і лужычане.

* Слоўнік і граматыка нашае мовы найбліжэйшыя да ўкраінскай (бачыць – бачити, паважаць – поважати), а зусім не да расейскай.

* Усё больш дасьледнікаў (чэх Олдржых Гуер, беларусы Ян Станкевіч, Віктар Мартынаў, іншыя) перакананыя, што некарэктна славянскія мовы з унутрымоўных прычынаў дзяліць на тры падгрупы. Беларуская мова паходзіць наўпрост ад праславянскай, а не ад прыдуманай ідэолягамі Расейскай імпэрыі „старажытнарускай“.

АЎДЫЁ: https://soundcloud.com/svaboda/viach0627kliasyfikacyja?in=svaboda/sets/pa-belarusku

У НЕКАГА БОЛЬШ ГАЗУ І ЗБРОІ, А Ў НАС БОЛЬШ СКЛОНАЎ

спадар Адам — спадару Адаме!
А мой ты пане-лебедзю!
кот, брат — коце! браце!

Якая гэта форма?

Маем папраўдзе ня шэсьць, а сем склонаў назоўніка. Сёмы — клічны склон.

Але ў 1936 годзе прыежджы з Масквы навуковец яго статус „панізіў“, назваў „клічнай формай“, неабавязковай. Бо падобнай зьявы няма ў расейскай мове.

Наш клічны склон — агульнаіндаэўрапейская спадчына. Працяты штылетам Цэзар выгукнуў:
— Et tu, Brute?!
Лацінскі вокліч Цэзара, уражанага здрадаю, перакладаем тым жа клічным:
— І ты, Бруце?!

А працяг народнай рыфмаванкі „Тату, тату, лезе чорт у хату!“ кожны можа ўкласьці сам.

АРТЫКУЛ і ВІДЭА https://svb1234.azureedge.net/a/viacorka-klicny-sklon/25462885.html

САМ-НАСАМ

Ці ведаеце, як па-беларуску сказаць „поговорить один на один“ і пры чым тут вэбкамэра ў вашым кампутары?

#выразы_на_штодзень

ДЗЯКУЙ — ня толькі ветлівае слова, а і маркер беларускасьці

Дзякуй (каму?) табе, вам
а таксама
Дзякую (каму?) табе, вам
(а не „цябе“ ці „вас“!).

Шчыры дзякуй, вялікі дзякуй — а не „вялікае дзякуй“.

На падзяку адказваем некалькімі спосабамі (залежна ад сытуацыі):
— Няма за што!
— На здароўе!
— На спажытак!
— Расьці вялікі(-ая)!
(Але толькі не „калі ласка“! Гэты выраз ужываем у просьбах.)

Артыкул і ВІДЭА https://svaboda.global.ssl.fastly.net/a/dziakuj/30163005.html

ЯГОНЫ, ЕЙНЫ, СЫНАЎ. Беларускія словы прыналежнасьці

* Беларуская мова — за прыватную ўласнасьць 🙂 . Мы сыстэмна ўжываем прыналежныя займеньнікі: ня толькі мой, твой, наш, але і ягоны, ейны, іхны.

* Таксама характэрная рыса жывой мовы — прыналежныя прыметнікі: Васілёў аўтамабіль (а не „аўтамабіль Васіля“), бацькава воля, матчына мова.

* Коласавы «Міхасёвы прыгоды», «Рыбакова хата», «Нёманаў дар» у расейскіх перакладах называюцца «Приключения Михася», «Дом рыбака» і «Дар Немана».

* Увага! Іх форма залежыць ад роду назоўніка, ад якога ўтварыліся.

Мужчынскі род — суфіксы -ов-/-ав-/-ев-/-ёв- :

брат — братава жонка (або адным словам: братавая)
стараста (калі мужчына) — старастаў дом

Жаночы род — суфіксы -ін-/-ын- :

цешча — цешчын падарунак
стараста (калі жанчына) — старасьцін стол

* Значыць:

Дзяўчына Алеся — Алесін пакой
Хлопец Алесь — Алесеў пакой

Падрабязна — у АРТЫКУЛЕ https://svaboda.global.ssl.fastly.net/a/26741995.html

Па-расейску трэба пісаць: БЕЛАРУС, БЕЛАРУСЫ, БЕЛАРУССКИЙ

Мы дружна даем адлуп аматарам „БЕЛОРУССИИ“, патрабуем па-расейску пісаць БЕЛАРУСЬ. Але як напісаць у той мове прыметнік і назву нацыянальнасьці?

Корань бел- ў слове „Беларусь“ даўно страціў пачатнае значэньне (прычым яно дакладна не вядомае). Таксама няясна, што за „Русь“ маецца на ўвазе. Таму слова Беларусь з гледзішча сучаснае мовы — суцэльны корань, на часткі ня дзеліцца, у іншых мовах павінна так і захоўвацца, а не калькавацца.

Літара А ў корані слова не пярэчыць ніякім правілам расейскае мовы. Афіцыйная замена „Белоруссии“ на Беларусь у 1991 годзе засьведчыла зьмену дзяржаўнага статусу краіны: яна стала незалежнай.

І ў назьве нацыянальнасьці па-расейску захоўваецца А: беларус. Ад яе суфіксам -ск- утвараецца прыметнік — беларусский.

Падрабязна ў артыкуле: https://svaboda.global.ssl.fastly.net/a/belarus-belarusskij/28059505.html

#культура_мовы

СА СЬВЯТАМ! 25 Сакавіка 1918 году была абвешчана незалежнасьць Беларускай Народнай Рэспублікі

• Чаму Народная Рэспубліка? Лацінская res publica і так азначае ‘справа народная’, ‘рэч паспалітая’.
• Першым у нашым рэгіёне формулу Народная Рэспубліка вынайшаў праф. Міхайла Грушэўскі. 20 лістапада 1917 году на ягоную прапанову Ўкраінская Цэнтральная Рада абвясьціла УНР.
• Бо рэспубліка парывала з манархіяй, а эпітэт народны — і пра волю народу, і пра суб’ектнасьць беларускай нацыі: Рэспубліка беларускага народу.
• Бальшавікі спрабавалі перахапіць прывабную назву для сваіх марыянэткавых утварэньняў („Украінская народная рэспубліка Саветаў“, „Бухарская народная савецкая рэспубліка).
• Пасьля вайны так называліся сатэліты камуністычнай Масквы (Польская ды іншыя „народныя рэспублікі“).
• І ў цяперашніх тэрарыстычных утварэньнях „ДНР-ЛНР“ няма ані волі народу, ані рэспубліканскага ладу.
• У дакумэнтах БНР па-француску дзяржава завецца la République démocratique. Народаўладзьдзе = дэмакратыя. І на іншых заходніх мовах яе лепш называць „дэмакратычная“. Ніякай сугучнасьці з „ДНР-ЛНР“.
• Вымаўляйма БНР літара за літарай: БЭ-ЭН-ЭР.

Дэталёва пра назву першай у ХХ стагодзьдзі беларускай дзяржавы піша Вінцук Вячорка: https://svaboda.global.ssl.fastly.net/a/bielaruskaja-narodnaja-respublika/31770209.html

АНТЫБЕЛАРУСКАЯ „МОВА НЯНАВІСЬЦІ“

• Найважнейшы інструмэнт гібрыднай вайны — „мова нянавісьці“, якою папярэдне кляймяць ворага, рыхтуючы фізычны напад на яго.
• Дэмакратычны сьвет толькі нядаўна пачаў усьведамляць небясьпеку гэтага складніку гібрыдных войнаў і змагацца з „моваю нянавісьці“.
• А нас, беларусаў, так атакуюць ужо больш як сто гадоў. Яшчэ бальшавікі абрынулі „мову нянавісьці“ на абаронцаў беларускай ідэнтычнасьці і незалежнасьці, заможных сялян, нацыянальнай творчай эліты.
• Прапагандысцкія ярлыкі „кулакі“, „прышчэпаўшчына“, „балахоўцы“, „нацдэмы“, „ворагі народу“ рыхтавалі фізычную расправу з адпаведнымі групамі людзей.
• „Фашыстамі“ ў міжваеннай БССР ярлыкавалі беларускіх незалежнікаў, якія дзейнічалі ў Заходняй Беларусі, — і сацыял-дэмакрата Антона Луцкевіча, і хрысьціянскага дэмакрата Адама Станкевіча. Іх вобразы расчалавечвалі, прыпадабнялі да жывёльных (гэтым займаўся, напрыклад, Кандрат Крапіва).
• Антыбеларуская „мова нянавісьці“ сталінскіх гадоў працьвітае ў сучаснай антыбеларускай прапагандзе: у безупынным узгадваньні „пятай калёны“, у пагрозах у адрас так званых „сьвядомых“.

https://svaboda.global.ssl.fastly.net/a/mova-nianavisci/30260709.html