ЯК ПА-БЕЛАРУСКУ НАЗЫВАЕЦЦА АПОШНЯЯ ЧАРКА?

Па-першае, у нас чарка на заканчэньне бяседы (гэта значыць застольля!) — толькі адна.

Па-друое, яна зусім не „на посошок“.
Беларусы не брыдуць з гасьцей з кіёчкам, а годна разьяжджаюцца: хто на калёсах, хто на кані. Дылема „транспартам ці чыкільгаючы“ сьведчыць пра цывілізацыйную прыналежнасьць 😉

Таму — капытковая, аглаблёвая, страмяная, на пужку, на рукавіцы (калі ўзімку). Або проста на дарожку ці адыходная.

Падрабязна ў артыкуле:
https://svb1234.azureedge.net/a/ahlablovaja-carka/28204461.html

А КАБ ЦЯБЕ ЦЯМІЛА! Зычэньні на экзамэн — па-беларуску

Хтосьці акурат здае (або прымае) сэсію.

У Расеі скажуць: „Ни пуха ни пера!“.
У германскіх мовах тут мэдычная карта траўматоляга: па-ангельску Break a leg! — ‘зламі нагу!’ — з адказам Тo hell with it! (у пекла зь ёю!). Па-нямецку больш дэталёва: Hals- und Beinbruch! — ‘зламі шыю і нагу!’.

Беларускія зычэньні ўдачы зьвязаныя з рамяством, напрыклад: Рыбно вам! — Хоць ня рыбна, ды юшна! І ў пераносным сэнсе таксама.

Або: А каб цябе цяміла! Слова цяміць мае два значэньні — або ‘прапасьці’, або — ‘быць разумным, здагадлівым, кемлівым’. Такі двухсэнсоўны жартоўны праклён вельмі пасуе студэнтам.

І адказ на яго: На асінавы кол! Ці На сухі лес!

Болей пра беларускія зычэньні здароўя і плёну, што сказаць таму, хто чхнуў, — тут https://svb1234.azureedge.net/a/zycenni-da-ekzamenu/29276144.html

Што азначаюць літары С+M+B над дзьвярыма ў пачатку студзеня?

Касьпер, Мархель і Бальцар!

6 студзеня — сьвята Трох Каралёў у заходнехрысьціянскай традыцыі. Яны першыя пакланіліся немаўлятку Хрысту. А знак С+M+B на дзьвярах дамоў азначае і Christus mansionem benedicat ‘Няхай Хрыстос дабраславіць жытло’, і — у жывой народнай традыцыі — імёны тых Каралёў (пішуць і K+M+B). Кожная мова адаптавала іх да сваёй фанэтыкі.

Casper / Kasper — арамэйскае імя з значэньнем ‘скарбнік’. У беларускай традыцыі найчасьцейшыя варыянты — Касьпер і Кашпар, пра што сьведчаць шматлікія прозьвішчы. Анатоль Кашапараў, вакаліст клясычных „Песьняроў“, мае прозьвішча ад Кашпара, ніякага „кашапара“ не было ані ў мове, ані ў гісторыі.

Melchior — габрэйскае, ад melekh ‘кароль’ і 'or ‘сьвятло’. Мэльхіёр. Жывая беларуская мова спрасьціла складаную фанэтыку: Мальхер, Майхер, Мархель. Цікава, што літоўская народная форма — Merkelis (а гэты кароль паводле аднаго з паданьняў „адказвае“ за Эўропу).

Balthazar — ад акадзкага ‘бог бароніць караля’. Бальтазар, беларуская народная форма Бальцар. Усходнехрысьціянскі варыянт — Валтасар.

https://svb1234.azureedge.net/a/try-karali/31642259.html

ХАДЗЕМ — гэта прапанова ісьці разам. А „БУДЗЬМА!“ — найкарацейшы беларускі тост.

Часам думаюць, што ў загадным ладзе можна зьвярнуцца толькі ў другой асобе (да „цябе“ і „вас“): Сядай! Сядайце!

Гэта ўплыў расейскай граматыкі, дзе рэгулярныя формы „повелительного наклонения“ толькі ў 2-й асобе: Ты садись, вы садитесь.

Дарэчы, у расейскамоўных юрыстаў ёсьць прымха: яны ня скажуць „садитесь“, а толькі „присаживайтесь“. У беларускай мове такой двухсэнсоўнасьці няма, бо скажам не „садзіцеся“, а сядайце. І сядайма.

Сядайма, ежма, сьвяткуйма — беларускія формы 1-й асобы множнага ліку загаднага ладу. Гэта зварот да „нас“ — так скажа гаспадар і гасьцям, і самому сабе.

Утвараюцца ад формаў 2-й асобы адзіночнага ліку загаднага ладу: сядай — сядайма, еж — ежма, а таксама пі — пійма, лі — лійма.

Падрабязна тут: https://svb1234.azureedge.net/a/zahadny-lad/31646126.html

РАЗЬВІТАНЬНІ ПА-БЕЛАРУСКУ: НЯ ТОЛЬКІ „ДА ПАБАЧЭНЬНЯ“

Сярод многіх беларускіх разьвітаньняў „да пабачэньня“ — самае банальнае.

Маем:
цёплыя сяброўскія разьвітаньні
— трымайся!
— гадуйся!

прыдатныя на кожную нагоду
— усяго добрага / усяго найлепшага
— да сустрэчы / да спатканьня
— да заўтра / да раніцы / да вечара

больш свойскія, карацейшыя:
— пакуль
— тымчасам
— шчасьліва

нэўтральныя
— бывай(це)
— бывай(це) здаровы

Падрабязна — АЎДЫЁ: https://soundcloud.com/svaboda/viac1203razvitanni

ВІЦЕБСК. Назва гэтага беларускага гораду — у навінах апошніх дзён. Так яна правільна пішацца беларускай лацінкай.

Як назваць удзельніка масавых пратэстаў?

У расейскай мове ўжываюць слова „протестующие“ — грувасткі дзеепрыметнік, які хочацца замяніць карацейшым словам. Відаць, таму, пішучы пра Казахстан, адно расейскае выданьне назвала ўдзельнікаў пратэсту „протестантами“ — ледзь не справакаваўшы міжканфэсійны канфлікт…

А ў беларускай мове ёсьць даволі ўнівэрсальная мадэль:

пратэстовец
мітынговец
страйковец

Гэтыя назвы асобаў утвараюцца ад дзеясловаў на -аваць: пратэставаць, мітынгаваць, страйкаваць (г. зн. баставаць).

А слова мітынгоўшчык мае крытычна-асуджальнае адценьне.

Дэталёва піша Юрась Бушлякоў (гл. с. 71): https://docs.rferl.org/be-BY/2013/07/08/1c67bc6c-d0af-4017-b2cb-ccdd2dec94ba.pdf

На фота: статысячны мітынг страйкоўцаў. Менск, плошча Леніна (цяпер Незалежнасьці). 4 красавіка 1991 году

Беларускі моўны этыкет: запрашэньне, гасьцяваньне, частаваньне

(Мо сёньня ўвечары каму спатрэбіцца)

* Пратакольна абменьваемся ветлівымі рэплікамі: — Ці жыў, ці дуж? — Нічога, дзякуй Богу.
* Сыгналаў для частаваньня маем на выбар: Смачнога! Сыць Божа! Смачна есьці!
* Для нацыянальна сьведамага госьця: Бяз сала куса няма жыцьця ў беларуса!
* Паважаем высокую культуру гасьцей: Госьцікі, калі вам мала, каб вас парвала!
* А госьці ў сваю чаргу дзякуюць: Дзякуй таму, хто еў і каму падавалі. І г. д. 😏

Падрабязна ў артыкуле:
https://svb1234.azureedge.net/a/mouny-etykiet-hasciavannia/30364366.html

#выразы_на_штодзень

Афіцыйная назва — Полацк. Жывое беларускае вымаўленьне — ПОЛАЦАК

Імя гораду ад назвы ракі — Палатá (гэта прыток Дзьвіны).

У беларускім вымаўленьні, у тым ліку мясцовых жыхароў, у зьбегу зычных дзеля мілагучнасьці зьяўляецца ўстаўны галосны: ПолацАк (аналягічна Слуцак, Клецак). Так і было ў нарматыўных слоўніках 1920-х гадоў. Русыфікацыйная рэформа беларускага правапісу 1933 году наблізіла напісаньне беларускае назвы да расейскага.

УВАГА. Ува ўскосных склонах устаўны галосны прападае: у Полацку, у Слуцку, у Клецку.

Больш тут (і спасылка на артыкулы пра іншыя тапонімы): https://svb1234.azureedge.net/a/30137722.html