2017–2018 yilning quyoshli, iliq yoz kunlari edi. Har tong uyqudan shirin uyg‘onib, ko‘zlarimni uqalab tashqariga qarardim — havo hali biroz sovuq, hovlida sokinlik. Yusuf aka esa ko‘pincha hali uxlab yotar, uning mollarini onasi to‘daga qo‘shib kelishga tayyorlar edi. Ba’zan Yusuf akaning onasi mollarni olib chiqmoqchi bo‘lsa, men jilmayib:

— Qo‘ying, momo, o‘zim olib ketaman, — derdim.

So‘ng mollarni qo‘shib kelar, qaytishda oyoqlarim chang bo‘lib ketardi. Hammadan keyin nonushta qilib, shoshilinch maktabga otlanardim. Darslar tugagach, uyga qaytib biroz uxlab olar, keyin esa molga chiqishga hozirlik ko‘rardim. Bu oddiy tartib bo‘lsa-da, o‘sha paytda o‘ziga yarasha sarguzashtdek tuyulardi.

Kunduzgi issiq sal pasayishi bilan Yusuf akaning uyiga yo‘l olar edim. Uyning narigi betida, onasi har doim eshik oldida kutib turar, “Hozir chaqiraman Yusufni,” — derdi. Yusuf aka eshidan chiqishi bilan labini bujmaytirar edi. Men esa kulib:
— Kettikmi, mol boqishga?
— Kettik, — derdik va yana quyosh tig‘ida yo‘lga tushardik.

Yusuf akaning o‘ziga xos “obrazlari” bo‘lardi: boshida Ronaldino yozuvi tushirilgan shlyapa, egnida esa oq rangli, ustiga PIVO rasmi chizilgan keng futbolka. Mollarni ajratishdan oldin, odatdagidek soyaga tushib, daraxtlarning shovqinida dam olardik. Soat 16–17 lar atrofida mollarni to‘dadan ajratib, yaylov tomon hayday boshlardik. Har safar bir-birimizning bexos qiliqlarimiz bilan kuldirar, ba’zan o‘sha sodda telefonlarimizni ko‘tarib, SMS yozib yoki o‘yin o‘ynab vaqt o‘tkazardik. Men ko‘pincha Yusuf akaning molini qarab turish evaziga uning telefonidan foydalanganimni eslasam, hozir ham kulgim keladi.

Bizning kichik “brigadamiz” ham bor edi: Bobur, Mirkomil, Adham va boshqalar. Birga mollarni boqish, birga hazillashish, birga quyosh tig‘ida ter to‘kish — bularning barchasi do‘stlikni yanada mustahkamlardi.

Oradan yillar o‘tdi. Bugun hammasi o‘sha kunlardagidan boshqacha, lekin o‘sha soddalikning iliqligi yurakda saqlanib qolgan. Men hozir o‘zim yoqtirgan kasbda ishlayman, o‘z mehnatimdan rohatlanaman. Yusuf aka esa orzularini amalga oshirdi: “Wisdom LC” nomli o‘quv markazini ochdi, hozir uning ikki filiali muvaffaqiyat bilan ishlamoqda.

Ba’zan orqaga qarab, o‘sha kunlarni eslasam, chang bosgan oyoqlar, soyadagi salqin, mollarni yaylovga haydash, kulgu, shovqin — bularning barchasi yuragimni iliqlik bilan to‘ldiradi. Shirin xotiralar shunchaki o‘tkinchi lahzalar emas, ular bizning bugungi hayotimizni yorug‘ qiladigan bebaho boylik ekanini anglatadi.

XAMPP va Laragon 6 taqqoslash:

🔹 XAMPP

* Krossplatforma: Windows, Linux, MacOS’da ishlaydi.
* Tarkibi: Apache, MariaDB (yoki MySQL), PHP, Perl.
* O‘rnatilishi: Juda oddiy, bitta installer.
* Qo‘llanishi: Asosan yangi o‘rganuvchilar va oddiy loyihalar uchun.
* Cheklovlari:

* Resurs ko‘proq ishlatadi.
* Virtual host sozlash qo‘lda.
* SSL qo‘shish qiyinroq.
* Asosan Apache bilan cheklangan.

🔹 Laragon 6

* Platforma: Faqat Windows.
* Tarkibi: Apache, Nginx, MySQL/MariaDB, PostgreSQL, Redis, Node.js va boshqalarni qo‘shish mumkin.
* Afzalliklari:

* Juda yengil va tez.
* Avto virtual host (project.test) nomida ishlaydi.
* SSL (https\://) avtomatik qo‘shadi.
* PHP, MySQL versiyalarini osongina almashtirish mumkin.
* Composer, Node.js, npm, yarn integratsiya qilingan.
* Portlarsiz parallel serverlar bilan ishlay oladi.
* Mosligi: Professional loyihalar, Laravel, Symfony, WordPress va zamonaviy stacklar uchun juda qulay.


✅ Xulosa:

* O‘rganish uchun → XAMPP yetarli.
* Professional ishlash uchun → Laragon 6 ancha qulay, tez va zamonaviy.

Analog va raqamli o‘rtasidagi asosiy farq – signalni ifodalash usulida:

🔹 Analog

Ma’lumot uzluksiz signal ko‘rinishida (voltaj, to‘lqin) ifodalanadi.

Cheksiz qiymatlarni qabul qila oladi (masalan, tovush to‘lqini).

Shovqin (shovqin, buzilish)ga sezgir, sifati yo‘qolib boradi.

Masalan: eski radio, kaset, gramplastinka.


🔹 Raqamli (digital)

Ma’lumot faqat 0 va 1 (bit) orqali ifodalanadi.

Diskret (qadamli) qiymatlarga ega, cheksiz emas.

Shovqinga chidamli, sifat uzoq vaqt saqlanadi.

Masalan: MP3, CD, DVD, kompyuter fayllari.


👉 Xullas: analog – uzluksiz, raqamli – raqamli kodlangan.

🗺️ 1. Google va Yandex xaritalar qanday ishlaydi

Ikkalasi ham sun’iy intellekt + foydalanuvchi ma’lumotlari + hukumat/litsenziyali manbalar asosida ishlaydi.
Ular quyidagi ma’lumotlarni birlashtiradi:

Sun’iy yo‘ldosh (satellite) suratlari

Avtomobillarga o‘rnatilgan kameralar (Street View, Yandex Panorama)

Kadastr ma’lumotlari (mahalla, ko‘cha, uy raqami)

Foydalanuvchilarning telefon GPS joylashuvi


🚗 2. Tirbandlikni real vaqtda aniqlash

Bu eng qiziq qismi:

Har bir foydalanuvchining telefoni GPS orqali tezlik va joylashuv ma’lumotini yuboradi (anonim tarzda).

Masalan, 100 ta foydalanuvchi bir ko‘chada 60 km/soat o‘rniga 15 km/soatda harakatlanayotgan bo‘lsa, tizim tirbandlik bor deb belgilaydi.

Bu ma’lumotlar har 1–2 daqiqada yangilanadi.

Rang bilan ko‘rsatiladi:
🟢 — tez harakatlanish
🟠 — sekin
🔴 — tirband


🏘️ 3. Mahalla, ko‘cha, uy raqamlarini aniqlash

Hukumat yoki ochiq manbalardan kadastr va manzil bazalari olinadi.

Sun’iy yo‘ldosh va foydalanuvchilar tomonidan yuborilgan foto va geoteg ma’lumotlar orqali tekshiriladi.

Yandex va Google AI tizimlari yo‘l belgilarini, uy raqamlarini va nomlarni rasm orqali avtomatik taniydi.

Agar foydalanuvchi xatolik topsa va “Xaritada xato bor” deb yuborsa — bu ham tahlilga qo‘shiladi.


Xulosa:
📍 Tirbandlik — GPS tezlik ma’lumotlaridan
🏠 Manzillar — kadastr + sun’iy yo‘ldosh + AI tahlilidan
🧠 Hammasi sun’iy intellekt bilan avtomatik yangilanadi

PDO (PHP Data Objects) — bu PHPda ma’lumotlar bazasi bilan xavfsiz va universal ishlash uchun yaratilgan kutubxona.

📘 Asosiy maqsadi:

Har xil bazalar (MySQL, PostgreSQL, SQLite, va boshqalar) bilan bir xil kod orqali ishlash.

SQL injectiondan himoya qilish (prepare() va bindParam() yordamida).

Kodni ixcham, xavfsiz va ko‘chma qilish.


💡 Misol:

$db = new PDO("mysql:host=localhost;dbname=test", "root", "");
$stmt = $db->prepare("SELECT * FROM users WHERE id = :id");
$stmt->execute(['id' => 1]);
$user = $stmt->fetch();

🔐 Xulosa: PDO — bu xavfsiz va zamonaviy usulda PHP orqali bazaga ulanib ishlash uchun kerak.

4-o‘lchamli dunyo — biz biladigan 3 o‘lcham (uzunlik, kenglik, balandlik) ustiga qo‘shimcha o‘lcham qo‘shilgan fazo.

Oddiy qilib:

* 1-o‘lcham: chiziq
* 2-o‘lcham: tekislik (kvadrat, doira)
* 3-o‘lcham: hajm (koptok, kub — biz yashaydigan dunyo)
* 4-o‘lcham: vaqt yoki qo‘shimcha fazo o‘lchami

Ilmda ko‘pincha 4-o‘lcham vaqt deb qaraladi. Ya’ni, biz fazoda harakat qilamiz va vaqt bo‘yicha oldinga ketamiz — shu 4-o‘lchamli makon-vaqt.

Ba'zi nazariyalarda 4-o‘lcham qo‘shimcha fazoviy o‘lcham bo‘lishi ham mumkin, lekin uni ko‘ra olmaymiz — faqat matematik model sifatida tushuntiriladi.

Qisqa: 4-o‘lcham — 3D + vaqt.