Зулфиқор Мусоқовнинг «Қўрғошин» фильмидаги менга энг ёқадиган саҳналардан бири. Қисқа ва тушунарли.

​​“Кун.уз”нинг учта туғилган куни бор. Учинчиси 2012 йил 17 март куни “Газета.уз” доялигида бўлган — у учинчи ой хуфёна иш олиб бораётган “ука-сайт”ни бир хабар баҳона оммага таништирган (мана ўша хабар, бу эса “Газета.уз”да чиққан материал), мен шу воқеани ҳам туғилган кун, деб ҳисоблайман. Иккинчиси — 2012 йил 16 январь — сайтга энг биринчи хабарлар жойлаштирилган кун (сайтнинг уч йиллик бошланғич архиви, афсуски, ўчириб ташланган, шунинг учун айнан қайси хабар энг биринчилигини аниқ айтолмайман-у, лекин, адашмасам, “Олтин глобус” ғолиблари ҳақидаги хабар эди — “Фильмлар.уз” деган сайтимдан кўчириб босгандим, “сайтга нимадир хабар қўйиш керак-ку”, деб).

“Кун.уз”нинг биринчи туғилган кунига эса бугун 10 йил тўлди. 2011 йилнинг 21 декабрь куни “Наврўз” радиоси билан бир жойда жойлашган “Стадион” газетасининг таҳририятида доменни хостингга улаб (хуллас, қанақадир техник иш), сайтни ишга туширгандик — браузернинг манзил қаторига kun.uz деб ёзса, сайт очила бошлаган. Ўшанда бу кунни тарихий кунлар қаторига қўшиб қўйиш мумкинлиги ҳақида шерикларим (сайтнинг беш асосчисидан қолган тўрттаси, биттаси ўзимман-да энди) Диёр Имомхўжаев, Элёр Мирзаев, Висола Қаршибоева ва Аброр Қодировга хат ёзиб юборганман — бўлмаса сайт айнан 21 декабрда ишга тушганини ўзим ҳам билмасдим. Дарвоқе, kun.uz номини Висола Қаршибоева таклиф қилган.

10 йил — катта муддат. Лойиҳа умрини узайтирган унинг ҳозирги эгаларига раҳмат. Шу лойиҳага алоқадор барчани бу юбилей билан табриклайман.

​​Икки йил аввал, 23 декабрь куни “Дарё” бош муҳаррири этиб тайинлангандим. Сайтда иш бошлаганимга эса олти йилдан ошди. Бу катта, хусусан, одамни ҳар томонлама чарчатадиган муддат. Тўғри, кимлардир 30 йил бир жойда ишлаб ҳам чарчамайди, аммо ҳамма ҳар хил, одамдан одамнинг фарқи бор. Шу муносабат билан бугун, 2021 йил 23 декабрь куни ишдан бўшаш ҳақида ариза ёздим (йил бошида режа қилганимдек). Бу қарорим-ку ўзимга фойда келтириши аниқ, айни вақтда ўз ривожланишининг янги босқичига кўтарилаётган “Дарё” учун ҳам манфаатли, деб қаттиқ ишонаман.

Бош муҳаррир сифатида иш бошлаган вақтим режалар катта эди. Уларнинг кўпи объектив ва субъектив сабабларга кўра қоғозда, оғизда, хаёлда қолиб кетди, аксариятига пандемия халал берди. Аммо нолиш йўқ — асосийси, ўзи уюшиб, ўзи келишиб, алоҳида топшириқ, алоҳида назоратсиз ҳам, дейлик, президент сайлови кунини қолган тўрт номзод овоз берадиган сайлов участкаларидан тезкор, зўр ёритиб ташлайдиган жамоа шакллантира олдик. Мен учун бу ютуқ, зотан юзлаб ходимлари бор, яхшигина маъмурий ресурсга эга таҳририятлар ҳам бундай ишлай олгани, ишлай олаётгани йўқ. “Дарё”нинг ҳозирги таҳририяти билан фахрланаман.

Бундан олти йил олдин менга тўртинчими ё бешинчи марта ишониб, “Дарё”га ишга олган Фарҳод Файзуллаевга, 24 ой аввал аввал менга ишонч бериб, бош муҳаррир лавозимига тайинлаган Шуҳрат Файзуллаев ва Умид Аъламовга, ўтган вақт давомида мени ҳар томонлама қўллаб-қувватлаган, турли-туман кўрсатма ва топшириқларимни бекамў-кўст бажаришга ҳаракат қилган ва инжиқликларимга чидаган “Дарё”нинг ташаббускор жамоасига, шунингдек, “Дарё”ни ўқиган ва ўқишда давом этаётган муштарийларга, сайтга ишониб, уни қўллаб-қувватлаган барчага миннатдорлик билдираман. Мабодо ишончингизни оқлолмаган ёки билиб-билмай кўнглингизга озор берган бўлсам узр сўрайман.

Эндиги режаларим қандай? “Дарё”да чала қолган ва бир учи менга боғлиқ бир-икки иш бор — ариза ёзилгач ихтиёримизда бўладиган икки ҳафталик муддат ичида, биринчи галда, ўша ишларни улгурганимча тугатишим керак. Кейин, Худо хоҳласа, бир яхшилаб дам оволмоқчиман. Уёғи бир гап бўлар (ҳа-я, бир нарсани айтиб қўяй — “ишсиз” @davletovuz’га анчадан бери ҳавасим келади-да лекин).

​​20 ёшда бўлганимда нима қилган бўлардим, деган саволга канадалик Раҳмад Собиров катта жавоб берган экан.

Сиз-чи, сиз — ҳозирги дунёқарашингиз билан 20 ёш бўлганингизда нима қилган бўлардингиз?

Кеча «Дарё»даги охирги иш куним ўтди. «Дарё» жамоасига, дарёчиларга кўп раҳмат!

2016 йилнинг 2 сентябрь куни Ислом Каримов жанозасида олд қаторда ўтирганларнинг чапдан биринчиси (Ерик Утембаев) 2020 йил сентябрида Тошкентдаги элчихона қурилиши вақтида жуда кўп миқдорда пулни ўғирлаганликда айбланиб қамалган, иккинчиси (Жавод Муҳаммад Зариф) 2021 йил августида вазир лавозимидан озод қилинган (буниси табиий лекин), ўнгдан биринчиси (Сўронбой Жээнбеков, ўша вақтда ҳали бош вазир эди) 2020 йил октябрида президентликдан ўз хоҳишига кўра кетишга мажбур қилинган, чапдан ҳам, ўнгдан ҳам учинчиси (Карим Масимов, ўша вақтда ҳали бош вазир эди) эса, айтишларича, бугун давлатга хиёнат қилишда айбланиб, қамоққа олинибди. Бир ҳафта аввал ҳам у ўз мамлакатининг Миллий хавфсизлик қўмитаси раиси эди (дарвоқе, Масимов қўмитага 2016 йил 8 сентябридан бери раислик қилиб келаётганди).

Ўзбекистон Санитария-эпидемиология хизмати бошлиғи ўринбосари, профессор Нурмат Отабековнинг 8 январь куни эълон қилинган интервьюсида Ўзбекистонда коронавируснинг «омикрон» штамми ҳали аниқланмаганини таъкидлаган эди. Коронавирусга қарши кураш бўйича Республика махсус комиссиясининг (бу комиссия ҳали ҳам бор экан) 9 январдаги йиғилишида эса «мамлакатимизга келган хорижий давлат фуқаросидан COVID-19’нинг янги ‘омикрон’ штамми жорий йилнинг 7 январь куни аниқлангани» маълум қилинибди.

Мана шунақа ёпишмаган гажакларни кўрганда, масалан, 5 минг, 10 минг ва 50 минг сўмлик купюраларнинг муомалага киритилиши билан боғлиқ ғаройиб воқеалар ёдимга тушаверади. Ҳай, нима бўлган тақдирда ҳам, ўзингизни асранг, мамлакатимиздаги касалланиш ҳолатлари сони қўшни давлатдаги нохуш воқеалардан аввал ошдими, кейин ошдими, фарқи йўқ — бунисига эътибор бермай, гавжум жойларга борганда, кирганда, албатта ниқоб тақинг, қўлни антисептик билан ювинг. Вакцина олинг, олган бўлсангиз, энди бустерини олинг.

16 декабрь куни «Book.Uz» китоб дўконида «Янги аср авлоди» нашриёти томонидан қайта нашр этилган «Лолазор» романи тақдимоти ва роман муаллифи Мурод Муҳаммад Дўст билан учрашув бўлиб ўтган эди. Учрашувда ўз вақтида президент Ислом Каримовнинг матбуот котиби сифатида ишлаган ёзувчи нега адабиётдан сиёсатга ўтгани-ю, сўнг сиёсатдан нега кетгани ҳақидаги саволларга ҳам жавоб берганди.

Юқорида ўша учрашувдан бир видеопарча:

00:04 — Тахминан 1995—1996 йилларда, конвертация бекор қилиниб, 100 та оилага конвертацияга рухсат берилган даврларда сиёсатдан хафсалам пир бўлган;
00:31 — Биз бошида романтик эдик, тўғри йўлдан кетаётганимизга қаттиқ ишонардик, лекин кейин бизнинг керагимиз бўлмай қолди;
01:46 — Агар ўша вақтларни сўкадиган бўлсанглар, ўша сўкиладиган одамлардан бири бўлишим керак, менинг ҳам айбим бор-да, қўлимиздан ҳеч нарса келмади-ку;
02:24 — Масалан, Ислом ака сиёсатдан ҳеч бўлмаса 10 йил аввал ўз ихтиёри билан кетганида эди, сизларнинг хотирангизда ҳам жуда катта тарихий шахс бўлиб қоларди.

Мурод Муҳаммад Дўст билан учрашув баҳона (дарвоқе, ўша куни «Лолазор»га ёзувчидан дастхат қўйдириб олдим) ўзим учун «Book.Uz» китоб дўкони ичидаги букинистни кашф қилдим — бир бурчак тўла шкафлари ўзбек тилидаги китобларга ажратилган экан.

Тасодифни қарангки, кўзим бир қарашда Михаил Зошченконинг ўзбек тилидаги биринчи китобини топди — 1988 йили рус ёзувчисининг 93 та ҳикояси (фелъетон деган бўлардим) Неъмат Аминов таржимасида «Можаро» номи остида тақдим этилган экан («Зиёуз.ком»да бор экан).

Тан олиш нақадар уятли бўлмасин, умримда бир марта, шунда ҳам университетдан уйга берилган вазифани бажариш учун фелъетон ёзганман ва ўша фелъетоннинг скелетини ҳам Михаил Зошченконинг «Слабая тара»сидан ўзлаштиргандим.

Яхши фелъетон ёзгиси (ё шунчаки ўқигиси) келаётганларга Михаил Зошченкони (шунингдек, Михаил Кольцовни ҳам) ўқишни тавсия қиламан.

Лукашенко ўтган куни Ўзбекистонга ақл ўргатган эди, ўша куни кечга томон блогерларимиз Лукашенкога ақл ўргатишни бошлаган эди, кеча блогерларимиз ҳам, шунингдек, халқаро муносабатлар бўйича бир дунё экспертларимиз (шунча эксперт бор экан, билмай юрган эканмиз) авжига чиқишибди. Путин ҳам дилидаги гапларни юзлаб сенаторлари, депутатлари, чўнтак партияларининг раҳбарлари, Симоньян, Киселёв ва Соловьев каби лайчаларининг ва яна бир дунё “эксперт”лари тили орқали ташқарига чиқаргани каби, мана, бизда ҳам шунга ўхшаш амалиётлар бошланибди. Балки яхшиликкадир.

Лекин нега автосаноатшунос, носвойшунос, ватанпарварлиги Телеграму Тиктокларни бузадиган депутатларимиз жим? Нега ҳар бир шов-шувли ҳолатни “ўз назоратига олиб, ўрганишни бошлайдиган” Сенатимиз, сенаторларимиз жим? Нега Ташқи ишлар вазирлигимиз бир энлик бўлса-да муносабат билдирмайди (Беларусь элчиси чақирилиб, бир нима дейилгандир ҳеч йўғи)? Нега бирор расмий: “Лукашенко ким-у (ўз халқи томонидан рад этилган, Путиннинг қўли билан жойида қолган бир ношуд), унинг гапи, огоҳлантириши нима бўларди?”, деб қўймайди, расмий жимлик сабабини билдириб?

Россиядаги майда-чуйда лайчаларнинг вовуллашлари вақтида, балки, Путиннинг севимли мақоли (“Ит ҳурар, карвон ўтар”)га амал қилиб, жим ўтирса бўлар, лекин бутун бошли (вассал бўлса ҳам) давлатнинг раҳбари ўзича огоҳлантираётган вақтда барибир блогерлару экспертларникидан юқорироқ даражада, юксакроқ минбардан бир жавоб бўлиши керак. Эҳтимол.

Юнусободда, Шаҳристонда, шундоққина йўл бўйида ўсиб турган тўрт туп қарағайни “ниқобдаги номаълум шахслар” кесиб кетибди. Кесган дарахтини олиб ҳам кетмаган, шунчаки кесиб кетган. Худди “Чўқинтирган ота”да “сани бу боланг мани фильмларимда ўйнамайди” деган продюсернинг ётоғига унинг севимли, қимматбаҳо отининг бошини ташлаб кетишганидек. Шаҳристонликларга, эҳтимол, бу ерни аукционда сотиб олган бойларнинг қудратини кўрсатиб қўймоқчи бўлишгандир — “санлар блогерлар, сайтлар орқали шов-шув қилаверларинг, охири бу ерда ҳимоя қилгулик дарахт қолмайди, мен эса (парковкаси йўқ) савдо марказимни қур(иб, бу ерни баттар тирбанд қил)аман”, демоқчидир улар.

Биринчидан, хотирамиз қисқа — бир шов-шув кўтарилса-ю, шу шов-шувнинг иси энг юқоригача етиб борса (етказиш эса унчалик ҳам қийин эмас ҳозир), йўл бўйидаги шу бир ҳовучгина жойга кўз тиккан ўзича зўрлар учун сичқоннинг ини минг танга бўлиб кетиши, улар энди, иложи бўлса, шу ердан қутулиш учун шу жойнинг ўзига бир кечада 10 мингта баобаб ва яна 20 мингта эвкалипт экишга ҳам рози бўлиб қолиши мумкин. Юнус Ражабий маҳалласидаги дарахтзор машмашасини эсланг.

Нафақат оддий одамларнинг, расмийларнинг ҳам хотираси қисқа — Юнус Ражабий маҳалласидаги ўша машмашадан кейин, масалан, бир дунё валломатларимиз дарахтлар энди энг муқаддас неъмат бўлиши, уларни энди кўз қорачиғимиздай асрашимиз, бир йилда бутун пойтахт бўйлаб 11 миллионта дарахт экилиши ҳақида гапирганди. Тўғри, бу гапларни гапирганларнинг деярли бари ҳозир умуман бошқа жойда, бошқа лавозимда, бошқа баландпарвоз гапларни айтиш билан банд. Лекин барибир қанақадир линия бўлиши керак-да.

Иккинчидан, “Тушда кечган умрлар”да эски чекист қийноқларнинг ҳар турли кўринишларини ҳикоя қилиб беради-ку, кимнидир худди шундай қийнаш керак, демоқчи эмасман, йўқ, асло, лекин ўша “ниқобдаги номаълум шахслар”ни топиш жуда осонлигини эслатмоқчиман, холос. Истак, хоҳиш (ёки қатъийроқ бир буйруқ, топшириқ) бўлса кифоя. Кўрганмиз-ку, булар айбдорларни барибир тополмайди, деган жойимизда атиги бир неча марта адашганимизни (муҳими — адашганмиз!). Хоҳлашса, топишади.

Нафақат “ниқобдаги номаълум шахслар”ни, балки уларга ким буюртма берганини, буюртма берганларга ким (ишқилиб, экополиция ё экоқўмита вакили бўлмасин-да) бундай ақл ўргатганини, ҳатто ўзи бу ер қандай қилиб аукционга чиқиб қолганигача топа олишади. Ишончим комил.

Шавкат Мирзиёев: «Куни кеча баъзи давлат раҳбарлари томонидан Ўзбекистон Республикаси Қозоғистонда бўлиб ўтган воқеалардан сабоқ чиқариши лозимлиги ҳақида асоссиз баёнот билдирди».

Мана нега тили бийрон депутатларимиз, сенаторларимиз, ТИВларимизнинг вакиллари жим турган экан! Зўр жавоб! Ўша давлат раҳбари кимлигини ҳаммамиз биламиз — @davletovuz уни «Беларусь фуқароси Лукашенко» деб таништирибди ҳатто. Мана шу тўғри таъриф.

Ҳозир «Яратганга шукр» фильмидаги «охири Шекспир акам билан бир-биримизни тушундик» дейдиган телбанамо режиссёрдекман; юзимда бир қитмир табассум, шундайки, бу табассум билан эртадан депутат ва сенаторларимизнинг Лукашенкога қарши оташин постларини ўқишдан бошқа иш қилиб бўлмайди.

Яратганга шукр!

Кўнгилни оғритадиган бирор хабар эшитсанг, у хабар Андижонга тааллуқли бўлса, шу хабарнинг, қоида тариқасида: «Бу ишлар бошида ҳокиимбува турибди эмиш», деган давомиям бўлади-я нуқул https://t.me/davletovuz/14197

Ўзбекистондаги дарахтларга қарши жорий қирғиндан омон қолган ҳар бир 5—10 ёшдан катта дарахтга ҳозирдан ҳар йили медалми, орденми беравериш керак, менимча. «Қаҳрамон дарахт» деганми, шунга ўхшашроқ ном билан.

Президент жорий этган мораторийдан ҳам (ўзи, умуман олганда, ҳеч ким ва ҳеч нарсадан) қўрқмайдиган ҳокимларимиз, экополицияларимиз, экоқўмиталаримиз ва дарахтларимиз ҳимояси учун масъул барча давлат валломатларимизнинг саноқсиз арраларидан «қочиб», кейинги шундай валломатларимиз ҳукмронлигигача эсон-омон етиб олган ҳар бир дарахтимиз, шубҳасиз, миллий қаҳрамонимиздир. Уларни уруш фахрийлари сифатида ардоқлаш лозим.

Ўзи кеч қолмасликка ҳаракат қиламан, лекин бир-икки-уч-тўрт... марта кеч қолганман-да энди, бўлиб туради-ку ҳаммада ҳам. Шу-шу, таниш-билишлар орасида «Муҳрим ўзи кеч қолиб юради», деган фикр шаклланиб қолган. Масалан, охирги 10 сафардан бери чақирилган жойга ҳаммадан биринчи бўлиб келаётган бўлишим мумкин (назарий жиҳатдан шундай деб ҳисоблаб турайлик), шунда ҳам ҳар сафар мендан кейин етиб келган (ёки умуман етиб келолмаганлари ҳам) танишларим: «Ҳо, бу сафар кеч қолмай келибсанми?», деб гап бошлайди, кетма-кет 10-сафар кеч қолмаётганим унинг хаёлида ҳам йўқ (тўғри-да, унга нега керак бу ҳақда ўйлаш), унинг хаёлида фақат «Муҳрим кеч қолиб юради», деган гап.

Шунга ўхшаб, Андижон вилоятидаги бирорта давлат идораси бирор кор-ҳол бўйича бирор расмий муносабат билдиргани ҳақида эшитсам, ҳали муносабат матни, мазмуни билан танишмай туриб, унинг мундарижаси ва кулминацияси тахминан 2018 йил июлида Андижон вилоят ИИБ томонидан берилган ахборот каби абсурд бўлса керак, деб ўйлайман ва кўпинча бу ўйим тўғри бўлиб чиқади. Ўшанда нима бўлганини эслолмайдиган ўртоқлар учун эслатишим мумкин — андижонлик милиционерлар ярим тунда шаҳар кезиб юрган йигитларни ИИБга олиб бориб, уларни урган (ёқа тортиш, тарсаки, шапалоқ дегандек), бу ҳолатни бир киши видеога олиб, интернетга чиқарворган.

Ташқарида 2018 йил, эркинлик шабадалари чорак асрда чангланиб кетган кўнгилларни энди-энди қитиқлай бошлаган даврлар эмасми, жамоатчилик андижонлик шу жабрдийда йигитлар учун оёққа турган, «муштумзўр милиционерлар жазога тортилсин!», деб қўрқмасдан талаб қилган. Шунда Андижон вилоят ИИБ бир зўр ахборот берган: Андижон вилоят ИИБ ходимлари калтак еган йигитнинг отаси билан суҳбатлашганда, ота ўғлини ҳақиқатан ҳам милиционер урганини тасдиқлаган, лекин, шунга қарамай, ИИБ ходимларига ҳеч қандай эътирози йўқлигини айтган, аксинча, ИИБ ходимларидан ўғли билан боғлиқ ҳолатни видеога олиб тарқатган шахсга нисбатан қонуний чора кўриб беришни сўраган.

Ота билан алоҳида гаплашилса, у аслида нима деган бўларди — Худо билади, лекин ИИБга ишонилса (ишониб бўлармиди?) ота мантиқсиз бир илтимос билан чиққан. Андижонда кейинчалик яна шунга ўхшаш ҳолатлар бўлди («Андижонча спектакллар» ёдингиздадир), шундан бери бу вилоятдаги давлат органларининг ҳар қандай муносабатлари, ахборотлари, расмий изоҳларига фавқулодда шубҳа билан қарайдиган бўлдим. Кеча, вилоят перинатал марказидаги дарахтлар кесиб бўлинган вақтда ҳам вилоят ҳокимлиги матбуот хизмати «дарахтлар жойида турибди», деб ахборот берибди дастлаб. Бу ёлғонни очиқчасига рад этувчи фотофактлар чиққач, ахборотини таҳрирлаб қўйибди.

Ўз тажрибамдан келиб чиқиб айтишим мумкинки, Андижон вилоятидаги давлат органларининг кўнгиллари хотиржам бўлсин — улар ва уларнинг матбуот хизматлари «булар кўпинча абсурд, ҳатто ёлғон ахборот беради», деган обрўдан тез ва осон қутила олмайди. Мана, айтилган жойга кетма-кет 10-марта ҳаммадан вақтли келсам ҳам: «Муҳрим барибир кеч қолиб юради», деган рутба елкамдан тушмаяпти-ку. Лекин: «Барибир ман ҳақимда шунақа ёмон ўйлайверишаркан, ўзимни тартибга олиб нима зарил», деган хаёлга бормаслик керак, асло! Тузалиш йўлига кириш керак. Энг тўғри ва ҳақ йўл шу. Бошқа ҳар қандай йўл нафақат Андижондаги давлат органларини, балки бутун Ўзбекистон давлат органларини шарманда қилишда давом этади.

Ака Бакироо: “Фикрларим профессионал пропагандачиники билан уйқаш келади деб ўйламагандим”, деб ёзибди, Хайрулла Нуриддиновнинг: “Тошкентга трамвайларни қайтариш керак, менимча. Катта ва гавжум шаҳарга трамвай жуда асқотади. Ҳаммамизнинг эсимизда-ку ўша… қадрдон трамвайларимиз. Билмадиму, балки хато қилаётгандирман, лекин бу шахсий фикрим: агар пойтахт мутасаддиларининг ўрнида бўлганимда, ана шу ташаббус билан чиққан бўлардим”, деган гапини эшитиб.

Муаммо яшириб бўлмас ҳолатга етгач, ҳамма, ҳатто шу муаммонинг муаллифлари ҳам уни ҳал қилиш ҳақида бир хил фикрлай бошлаши мумкин. Шу боис бу сафар профессионал пропагандачининг гапи пропаганда муҳитидан ташқаридаги мантиқан тўғри мулоҳазалар билан уйқаш келганига ҳайрон қолмаса ҳам бўлади. Қимматбаҳо ва бесўнақай метро қурилаётган бир вақтда фаоллар арзон ва осон трамвайни тиклаш ҳақида гапирмай ҳам қўйганди, шу вақтда ташаббусни профессионал пропагандачи қўлга олгани зўр.

Чумчуқ сўйса ҳам қассоб сўйсин, дейдилар. Пропагандани ҳам устаси, профессионали қилиши керак. “Ўзбекистон 24” ишга тушгач, сал сифатлироқ пропаганда кўрамиз деб ўйлагандик (пропаганда умуман бўлмаслигини хоҳлаганимиз билан у йўқ бўлиб қолмайди-ку), маълум муддат кўрдик ҳам шекилли, аммо кейинчалик яна 2016 йилдан аввалги форматга қайтилгандек. Сайлов арафаси “Махсус ракурс”сифат тажрибаларни кўрдик, бир-икки ёндирадиган норасмий кадрларни бергач, оловдан фақат аччиқ тутун қолди.

Мен “Менимча”нинг биринчи сонини кўрмагандим (ҳозир ҳам бунга вақтимни кетказмадим), жамоат транспортига тааллуқли ўринлари (кўп муҳокама бўлгани) боис иккинчи сонини кўрдим. Кўрсатув менга ёқди — бу ҳақиқий, сифатли пропаганда. Ўзинг кўрганингда ҳам асабинг кўп бузилмайди (давлат телеканалининг бош(лиғи)ловчиси: “Давлат яхши бизнесмен бўлолмайди” деб турибди, аввал эшитганмидинг шунақа гапни давТВда?), шимолдаги пропагандачи ўртоқларингга кўрсатишга ҳам кўп уялмайсан.

Тан олиш керак, кўрсатув бошловчиси кучли. Кучи шундаки, у журналист/блогер ҳамкасбларимиз ва пропагандачи ўртоқларимиздан фарқли равишда айнан нимани ўткирроқ қилиб айтиш мумкину, қайси мавзуни айланиб ўтган маъқул — аниқ билади (масалан, мен билмайман). Тўғрисини айтганда, кўпчилигимиз айнан оқибатларни билмаганимиз учун қўрқоқмиз. Бу бошловчи эса айнан оқибатларни билади. Шунинг учун ҳам бемалол, дадил, ишонарли гапиради.

Солиқ қўмита раисига “қизим сенга айтаман, келиним сен эшит” қабилида ақл ўргатади, Тошкент ҳокимига энг катта телеминбардан тавсия беради ва бунинг учун ҳатто мақтов (табиийки, сизу биздан эмас) эшитишини ҳам билади (мақтовнинг сабаби бошқа асли — ҳар бир ўткир фикрдан сўнг хаёлингда: “Вуй*ля!”, деган чақмоқ чаққач, бошловчи кўринмас андаваси билан ўткир фикрни оҳиста, юмшатиб суваб кетади; юксак маҳорат — енгилмас куч!).

Бошловчи шу қадар ишонарли гапирадики (худди сен ҳақингда қайғураётгандек, дардларингни айтаётгандек), ҳатто энг ашаддий танқидчи ҳам: “Фикрларим профессионал пропагандачиники билан уйқаш келади деб ҳеч ўйламагандим”, деб бошлайди. Ана шунда профессионал пропаганда иш бера бошлаганини ҳис қиласан киши. Шундай — ҳар ишни эгасига, устасига топшириш лозимлиги ҳақидаги навбатдаги ибратли ҳикоя гувоҳига айланганимиз билан табриклайман.

Дарвоқе, агар адашмаётган бўлсам, бошловчи кўрсатув давомида бирор марта президентга нисбатан биринчи шахс кўпликда гапирмади (яъни, “президентимиз”, “давлатимиз раҳбари”, “юртбошимиз” демади). Билиб қўйган яхши, ўртоқлар — шунақа қилса ҳам бўларкан.

“Газета.уз” 25 январдаги свет ўчиши бўйича катта материал тайёрлабди, қозоғистонлик сиёсатшунос, электр энергетикаси бўйича экспертнинг қизиқ фикрларини берибди. Биринчидан, Ўзбекистон томони дастлаб авария Қозоғистон тарафда бўлгани ҳақида ахборот берганди, кейин ўша ахборотини таҳрирлаб, “Қозоғистон” деган жойини олиб ташлабди; кейинроқ Ўзбекистон Энергетика вазирлиги вакили 25 январь куни соат 10:57 да Сирдарё ИЭСда носозлик рўй берганини айтибди, Қозоғистон томони ҳам айнан Сирдарё ИЭСдаги авария зимистонга олиб келганини билдирибди (қозоқ эксперти ҳам, ўз манбаларига таяниб, Сирдарё ИЭСни сабабчи қилиб кўрсатибди).

Иккинчидан, қозоғистонлик экспертнинг Ўзбекистонда қурилиши мумкин бўлган АЭС ҳақидаги фикрлари қизиқ. Унинг айтишича, АЭС Ўзбекистонни Евросиё иқтисодий иттифоқига қўшиб олиш учун мўлжалланган лойиҳа, чунки АЭСнинг ҳатто бошланғич қуввати ҳам шу қадар каттаки, унга Ўзбекистон бозори торлик қилади — Ўзбекистон уни Евросиё иқтисодий иттифоқига шунчаки қўшиб олишларини эмас, чуқурроқ интеграция қилишларини ўзи сўрай бошлайди, дебди. “Евросиё иттифоқига қўшиласизми-йўқми, аммо атом станциясини қуришга қарор қилсангиз, у ҳолда Евросиё энергетика тизимига қўшилмаслигингизни иложи йўқ”, — дебди у.

Қизиқ савдолар.

Wanderlust сайёҳлик портали Ўзбекистонни эрта кузда ташриф буюриш учун энг қулай мамлакатлардан бири сифатида танлабди. Мақолада таъкидланишича, сентябрь Марказий Осиёни кашф қилиш учун энг қулай ой — тоғларда салқинлик ҳукмрон, текисликларда эса ҳаво унчалик иссиқ бўлмайди.

Пандемия даврида, ҳар турли махсус ва махсус бўлмаган комиссиялар пайт пойлаб, четдан келаётганлардан имкон қадар (ҳеч бўлмаса 5 доллардан) пул шилиб олишга ундиришга улгуриб қолай деб турган вақтда ҳам Ўзбекистоннинг мана шундай рўйхатлардан ўрин ололаётганига ҳайрон қолсанг ва хурсанд бўлсанг арзийди.

​​Гап билан бўлиб, “Кун.уз”нинг иккинчи туғилган кунини ўтказворибмизу — 2012 йил 16 январь куни сайтда биринчи материал эълон қилинган.

Ўтган йили “Дарё”га янги келган ёш ва истиқболли ходимлардан бири: “Дарёда чиққан яхши репортажларни ўқишга тавсия қилинг”, деди. Анча-мунча топиб бердим. “Ўзингиз ёзганларингиз-чи?”, деб қолди. Шунда билибман ўзим тайинли ҳеч нарса ёзмаганимни, кўзга кўринарли бирор иш қилмаганимни.

Бундай ўйлаб қарасам, “Кун.уз”даги фаолиятимда ҳам шундай бўлган — майда хабарлар кўп, лекин катта, “ушлаб кўрса бўладиган” бутун нарсалар йўқ ҳисоби. Лекин қилган камида бир ишим ўзимга ёққан — Гулнора Каримова билан гала-учрашувдан онлайн (скриншот ўша онлайндан). Сал дилетантча-ю (ҳар ҳолда, 9 йил аввал), лекин арзирли иш бўлган.

Шу қадар арзирлики, эртасига Гулнора Каримованинг ўзи “Твиттер”да, бўрттириб айтганда, ташланиб қолган. Ташқарида 2013 йил (“қора туш”нинг салкам чўққиси), ташланиб қолган одам Гулнора Каримова. “Пешонасидан совуқ тер чиқиб кетди”, деган гапни танамда ҳис қилганман. Тер нафақат пешонангдан чиқаркан :)

Шундай қилиб, “Кун.уз”чиларни ва бу лойиҳага алоқадор ҳаммани навбатдаги туғилган кун билан табриклайман!

Ўзбекистон Сенати газ баллон ускунаси ўрнатилган транспорт воситаларининг хавфсизлиги масаласида ҳукуматга сўров юборишга қарор қилибди. Сўров юборишдан аввал бундай сўровга на ҳожатлиги муҳокама қилинибди. Муҳокамада, Сенат матбуот хизматининг маълум қилишича, «2021 йил давомида республика бўйича газ баллонлари ўрнатилган транспорт воситаларида 14 та портлаш ҳамда 2 та ёнғин чиқиш ҳолатлари содир бўлиб, уларда 9 нафар фуқаро жароҳатланган ва 14 нафар фуқаро ҳалок бўлгани» айтилибди.

Сенаторлар 2021 йил ноябрида Фарғонада шу масалада ўрганиш ўтказган эди. Ўрганиш якунлари бўйича бўлган йиғилишда ҳам газ баллон ўрнатилган автомобиллар портлашларига доир кичик статистика берилганди: «2020 йил ва жорий (2021) йилнинг 10 ойи давомида республика бўйича газ баллонлари ўрнатилган транспорт воситаларида 17 та портлаш ҳолати содир бўлган». Ўшанда «Дарё» 2021 йилнинг январь—октябрида камида 14 та, 2020 йилда эса камида 5 та портлаш бўлгани ҳақида ёзганди.

Шундай қилиб, Сенатнинг сўнгги ахборотига кўра, бутун 2021 йил давомида газ баллонли автомобиллар билан боғлиқ жами 16 та нохуш ҳодиса бўлган (14 та портлаш, 2 та ёнғин). Умуман олганда, очиқ маълумотлар бўйича, камида 16 ҳодиса бўлгани рост, лекин, биринчидан, ваколатли органлар (ИИВ, ФВВ) бу 16 ҳодисанинг барини портлаш (ўз тилида «чақнаш», «ёрилиш») деб берган (шунингдек, газ баллон портлаб, кейин ёнғин бўлганми ё ёнғин бўлиб, кейин газ баллон портлаганми — шунисини аниқлаб бўлмаган яна бир ҳодиса бор).

Иккинчидан, бошқа бир нарса эътиборга молик. Сенат ахборотида ушбу 16 ҳодиса оқибатида 9 фуқаро жароҳатланиб, 14 нафари ҳалок бўлгани таъкидланади (жами 23 киши). «Дарё» ИИВ ва ФВВ тузилмалари томонидан берилган ахборотларга таяниб тайёрлаган статистикада портлашлар дахл қилган инсонлар сони 24 нафар эди — 7 киши ҳалок бўлган, 17 киши тан жароҳати олган (дастлабки маълумотлар бўйича). Эҳтимол, вақт ўтиши билан жароҳатланганларнинг бири умумий рўйхатдан чиқиб кетган (нима сабабдан?), яна 7 нафари эса вафот этган.

Бунинг нимаси эътиборга молик? Агар тахминим тўғри бўлса, ваколатли органларимизда нафақат дастлабки маълумотлар бўйича (масалан, бир ҳодиса оқибатида дастлабки маълумот бўйича 2 киши ҳалок бўлган, 3 киши тан жароҳати олган), балки ҳодисанинг тўлиқ якуни бўйича ҳам (масалан, бояги жароҳатланган 3 кишидан яна бири вафот этгани бўйича) алоҳида статистика бўларкан (бўлиши табиий эди, лекин бундай маълумотлар ҳар доим ҳам эълон қилинмайди).

Ундай бўлса, муҳтарам Сенатдан, масалан, Ангренда бўлган фожиали ЙТҲ бўйича ҳам бир ўрганиш ўтказишни сўраган бўлардим — у ерда ҳодиса оқибатида, дастлабки маълумотлар бўйича, 7 киши ҳалок бўлган ва камида 14 киши тан жароҳати олган. Ваколатли органлар эса бу борадаги якуний маълумотларни очиқлашни истамаган эди. Катта эҳтимол билан, ўша воқеа қурбонлари сони кейинчалик 7 кишидан ошган ва 2021 йилда Ўзбекистонда юз берган энг катта қурбонлари ЙТҲга айланган. Бундай фожиаларнинг тафсилотлари яширилмаслиги керак.

Кино вазири Фирдавс Абдухолиқов 20 январь куни рафиқаси, қизи ва ўғли эгалик қиладиган “Севимли” хусусий телеканали кузатув кенгаши раиси этиб тайинланди. Кино вазирлиги хусусий телеканалларга сериал олиш учун давлат пулидан бериб туради, шу боис: “Окагинам шу жойида очиқчасига манфаатлар тўқнашувига йўл қўйвормадилармикин?”, қабилида навбатчи, лекин одатда эътиборсиз қолдириладиган (ахир фақат эринмаганларгина манфаатлар тўқнашувига йўл қўймаяпти ҳозир) зерикарли савол янгради.

Не ажабки, бу сафар савол эътиборсиз қолдирилмади. Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ҳали ҳам тугатилмаганини эслатиб, 21 январь, жума куни кутилмаганда шу ҳолат бўйича ўрганиш бошлаганини эълон қилди. Бу агентлик шу вақтгача нечта шов-шувли ишни ўргана бошлагану, сиз улардан нечтасининг якуни ҳақида эшитгансиз? Бу сафар ҳам шундай бўлади деб кутганди кўпчилик.

Не ажабки, агентлик ҳали нафақат тугатилмаганини, балки ва ниҳоят ишлашни ҳам бошлаб юборганини кўрсатиб, рекорд даражада қисқа вақт — уч кун ўтиб (афтидан, шанбани шанба, якшанбани якшанба демай ишлаган шоввозлар), 24 январь куни манфаатлар тўқнашуви ҳолати тасдиқлангани ва Абдухолиқов бўйича тўпланган маълумотлар Бош прокуратурага юборилганини эълон қилди.

Бош прокуратурага нафақат қанақадир Коррупцияга қарши курашиш агентлиги, балки ундан каттароқ органлар ҳам озмунча иш юборади дейсизми. Қанчасини қайта ўрганиш керак, қанчасининг қўшимча аниқлаштирадиган, сўраб-суриштирадиган жойлари бор. Бош прокуратура биттагина-ку, қачон улгуради ҳаммасига, э!.. деб ўйлагандирсиз сиз ҳам, ҳар доимгидек?

Не ажабки, Бош прокуратура Фирдавс Абдухолиқовга доир бу маълумотлар келишини худди 2003 йилдан бери кутиб тургандек, 25 январь куни маъмурий иш очиб, ишни жиноят ишлари бўйича (ий?) Чилонзор туман судига оширибди. Биринчи суд мажлиси 27 январда бўлибди ва унда кино вазири Фирдавс Абдухолиқовнинг шахсан ўзи қатнашиб (!), кўрсатма берибди. Замонасининг тезкорлигини-чи — телеканал кузатув кенгаши раислигидан суддаги жавобгарнинг курсисигача атиги бир ҳафта.

Ҳозирги кунда хато қилган, айниқса, мана шунақа “манфаатлар тўқнашуви”га йўл қўйган амалдор камми? Лекин, қаранг, шунақа қилса ҳам бўларкан — битта хатосини ушлаб олиб (ваҳоланки, бунақанги хато ҳам биринчи марта қилинмаётгандир), унча-мунча амалдор эмас, нақ вазирни намойишкорона сазойи қилиш мумкин экан (“кино вазири-ку, бу ҳам бир кино-да энди”, десангиз ҳам, ким билсин, балки ҳақсиз).

Хўп, унда, дейлик, нега қурилиш вазирига нисбатан шундай қилинмайди? Ахир Коррупцияга қарши курашиш агентлигининг раҳбари ўтган апрелда айтмаганмиди, вазир ва “Трест-12” ўртасидаги яқин муносабатларга доир ҳолатда манфаатлар тўқнашуви ҳали ўрганишлар тугамай туриб тасдиқланганини? Тугаганми ўзи бу ўрганиш? Қачон? Қачондир тугайдими?

Ёки нега ҳар қадами, ҳар қарори манфаатлар тўқнашувидек кўринадиган энг машҳур ҳокими мутлаққа нисбатан шундай қилинмайди, масалан? ОАВда ёзишларича, ҳокимликка бир аёл совға қилган гибрид ҳам аслида ҳокимнинг ўзиники экан — нега Коррупцияга қарши курашиш агентлиги шуни ўрганмайди, “энди, миллий қонунчилигимизда шундай пробеллар ҳам бор-да”, деб гапни олиб қочади? Ўзи қанақа “пробел” йўқ бу миллий қонунчилигимизда?

Шу вақтгача бундан катта баҳоналар бўлганида шунча сўралса ҳам қўйилмаган бундай “кино” нега энди қўйиляпти? Қанақадир ҳисоб-китоб, “ақлни киритиб қўйиш” дарсими бу? Ҳар доимгидек “уй”да гаплашиб олинса бўлмасмиди? 8 млн сўмлик жарима солиниши мумкинлигини билдириб, одамларнинг баттар энсасини қотиришга на ҳожат? Ёки жазо муқаррарлигини кўрсатишмоқчими? Бу, бўлса ҳам, “Хўрланган жазо муқаррарлиги” — ундан ортиғи эмас. Афсуски.

Дарвоқе, кеча, 1 февраль куни, Фирдавс Абдухолиқов “ўз боласи” — ЎзЭОАВМА бошқаруви раислигидан, хабар беришларича, “ўзи сўраб” бўшабди (бу лавозимда унинг ўрнини ким эгаллаганини шу постимга лайк қўйсангиз айтаман) — Абдухолиқов 2003 йилдан, шу ассоциация тузилганидан бери унинг раҳбари эди (ўринсиз хатти-ҳаракатлар учун тўланаётган ҳақиқий “жарима” шу бўлса не ажаб — бунинг баҳоси нечта 8 миллионга тенг эканини фақат ўзлари билишади).

Ғиждувонда жуда қўрқинчли ҳожатхонага дуч келган бир акамиз: “Туалет маданиятини ўргатишимиз керагей одамларимизга”, деб ёзибдилар.

Одамларда туалетдан фойдаланиш маданияти пайдо бўлиши учун, менимча, Ўзбекистонда фақат сайёҳлар учун эмас, балки шу ўлкада юз йиллар, минг йиллардан бери яшаб келаётганлар — оддий ўзбекистонликлар учун нормал канализация тизимини ташкил этиш, оддий ўзбекистонликларнинг уйларига канализацияга уланган туалетларнинг кириб боришини таъминлаш керак.

Россияда ишлаб топган пулига қурилган икки қаватли шоҳона уйида ҳожатини ҳандаққа чиқариб юрган одамларга (масалан, ҳандақда ҳожатни чиқаргач сув оқизиш зарурати йўқ, шундай экан, тарки одат амри маҳол) мажбурлаб туалет маданиятини ўргатиб бўлмайди. Шароит ташкил этилса, катта эҳтимол билан, бу борада бирор нимани ўргатишга ҳам зарурат қолмайди.

Менимча.