🔹विरूध्द अर्थी शब्द
👉 अतिरेकी✖विवेकी
👉 रसिक✖अरसिक
👉 अतिवृष्टी✖अनावृष्टी
👉 उदय✖अस्त
👉 अनुकूल✖प्रतिकूल
👉 ककृश✖मंजुळ
👉 अधोगती✖प्रगती
👉 गोड✖कडू
👉 अबोल✖बोलका
👉 अवनती✖उन्नती
👉 अमृत✖विष
👉 नीती✖अनीती
👉 आरंभ✖शेवट
👉 अंहकार✖विनंम्रता
👉 आशा✖निराशा
👉 गर्विष्ठ✖विनंम्र
👉 आळशी✖कामसू
👉 शूर✖भिञा
👉 आस्तिक✖नास्तिक
👉 आराम✖कष्ट
👉 इष्ट✖अनिष्ट
👉 अब्रू✖बेअब्रू
👉 उंच✖बुटका
👉 आगमन✖निगृमन
👉 अवाॅचीन✖प्राचीन
👉 निरभ्र✖आभ्राच्छादित
👉 एकमत✖दुमत
👉 आयात✖नियात
👉 उलट✖सुलट
👉 आदर✖अनादर
👉 उपद्रवी✖निरूपद्रवी
👉 आघाडी✖पिछाडी
👉 गुण✖अवगुण/दोष
👉 अपराधी✖निरपराधी
👉 साकार✖निराकार
👉 अशक्त✖सशक्त
👉 शकुन✖अपशकुन
👉 सुकाळ✖दुष्काळ
👉 अपमान✖सन्मान
👉 सावध✖बेसावध
👉 साम्यवाद✖भांडवलशाही
👉 अमावास्या✖पोर्णीमा
👉 हषृ✖खेद
👉 अवघड✖सोपे
👉 विकास✖र् हास
👉 प्रकाश✖काळोख
👉 विधवा✖सधवा
👉 कंजुस✖उदार
👉 गध्य✖पध्य
👉 मंद✖चपळ
👉 सुर✖असुर
👉 निःशस्ञ✖सशस्ञ
👉 विघटन✖संघटन
👉 स्वामी✖सेवक
👉 तेजी✖मंदी
👉 पाप✖पुण्य
👉 खोल✖उथळ
👉 नागरी✖ग्रामीण
👉 देव✖दानव
👉 कमाल✖किमान
👉 उचित✖अनुचित
👉 सुसंवाद✖विसंवाद
👉 तप्त✖शीतल
👉 खंडन✖मंडन
👉 स्वातंञ्य✖पारतंञ्य
👉 ज्ञान✖अज्ञान
👉 पचन✖अपचन
👉 सासर✖माहेर
👉 जहाल✖मवाळ
👉 वियोग✖संयोग
👉 संवाद✖विवाद
👉 श्वास✖निःश्वास
👉 सुसह्य✖असह्य
👉 सुरस✖निरस
👉 सबल✖दुबृल
👉 निंदा✖स्तुती
👉 रणशूर✖रणभीरू
👉 वंध्य✖निंध्य
👉 आंतरजातीय✖सजातीय
👉 वर✖वधू
👉 स्थूल✖कृश
👉 सुरूप✖कुरूप
👉 ज्ञात✖अज्ञात
___________________________________
Join us @marathi
👉 अतिरेकी✖विवेकी
👉 रसिक✖अरसिक
👉 अतिवृष्टी✖अनावृष्टी
👉 उदय✖अस्त
👉 अनुकूल✖प्रतिकूल
👉 ककृश✖मंजुळ
👉 अधोगती✖प्रगती
👉 गोड✖कडू
👉 अबोल✖बोलका
👉 अवनती✖उन्नती
👉 अमृत✖विष
👉 नीती✖अनीती
👉 आरंभ✖शेवट
👉 अंहकार✖विनंम्रता
👉 आशा✖निराशा
👉 गर्विष्ठ✖विनंम्र
👉 आळशी✖कामसू
👉 शूर✖भिञा
👉 आस्तिक✖नास्तिक
👉 आराम✖कष्ट
👉 इष्ट✖अनिष्ट
👉 अब्रू✖बेअब्रू
👉 उंच✖बुटका
👉 आगमन✖निगृमन
👉 अवाॅचीन✖प्राचीन
👉 निरभ्र✖आभ्राच्छादित
👉 एकमत✖दुमत
👉 आयात✖नियात
👉 उलट✖सुलट
👉 आदर✖अनादर
👉 उपद्रवी✖निरूपद्रवी
👉 आघाडी✖पिछाडी
👉 गुण✖अवगुण/दोष
👉 अपराधी✖निरपराधी
👉 साकार✖निराकार
👉 अशक्त✖सशक्त
👉 शकुन✖अपशकुन
👉 सुकाळ✖दुष्काळ
👉 अपमान✖सन्मान
👉 सावध✖बेसावध
👉 साम्यवाद✖भांडवलशाही
👉 अमावास्या✖पोर्णीमा
👉 हषृ✖खेद
👉 अवघड✖सोपे
👉 विकास✖र् हास
👉 प्रकाश✖काळोख
👉 विधवा✖सधवा
👉 कंजुस✖उदार
👉 गध्य✖पध्य
👉 मंद✖चपळ
👉 सुर✖असुर
👉 निःशस्ञ✖सशस्ञ
👉 विघटन✖संघटन
👉 स्वामी✖सेवक
👉 तेजी✖मंदी
👉 पाप✖पुण्य
👉 खोल✖उथळ
👉 नागरी✖ग्रामीण
👉 देव✖दानव
👉 कमाल✖किमान
👉 उचित✖अनुचित
👉 सुसंवाद✖विसंवाद
👉 तप्त✖शीतल
👉 खंडन✖मंडन
👉 स्वातंञ्य✖पारतंञ्य
👉 ज्ञान✖अज्ञान
👉 पचन✖अपचन
👉 सासर✖माहेर
👉 जहाल✖मवाळ
👉 वियोग✖संयोग
👉 संवाद✖विवाद
👉 श्वास✖निःश्वास
👉 सुसह्य✖असह्य
👉 सुरस✖निरस
👉 सबल✖दुबृल
👉 निंदा✖स्तुती
👉 रणशूर✖रणभीरू
👉 वंध्य✖निंध्य
👉 आंतरजातीय✖सजातीय
👉 वर✖वधू
👉 स्थूल✖कृश
👉 सुरूप✖कुरूप
👉 ज्ञात✖अज्ञात
___________________________________
Join us @marathi
♉समास व त्याचे प्रकार
💠v) कर्मधारय तत्पुरुष समास :
↪ज्या तत्पुरुष समासातील दोन्ही पदे प्रथमा विभक्तीत असतात व त्या दोन्ही पदांचा संबंध विशेषण व विशेष्य या प्रकारचा असतो त्यालाच कर्मधारेय तत्पुरुष समास म्हणतात.
🌅उदा.
🌓नील कमल - नील असे कमल
🌓रक्तचंदन - रक्तासारखे चंदन
🌓पुरुषोत्तम - उत्तम असा पुरुष
🌓महादेव - महान असा देव
💠कर्मधारण्य समासाचे पुढील 7 उपप्रकर पडतात.
💠अ) विशेषण पूर्वपद कर्मधारय -
↪जेव्हा कर्मधारय सामासिक शब्दातील पहिले पद विशेषण असते अशा समासला विशेषण पूर्वपद कर्मधारय असे म्हणतात.
🌅उदा.
🌓महादेव - महान असा देव
🌓लघुपट - लहान असा पट
🌓रक्तचंदन - रक्तासारखे चंदन
💠आ) विशेषण उत्तरपद कर्मधारय -
↪जेव्हा कर्मधारय सामासिक शब्दांतील दुसरे पद विशेषण असते अशा समासाला विशेषण उत्तरपद कर्मधारय असे म्हणतात.
🌅उदा.
🌓पुरुषोत्तम - उत्तम असा पुरुष
🌓मुखकमल - मुख हेच कमल
🌓वेशांतर - अन्य असा वेश
🌓भाषांतर - अन्य अशी भाषा
💠इ) विशेषण उभयपद कर्मधारय -
↪जेव्हा कर्मधारय सामासिक शब्दातील दोन्ही पदे विशेषण असतात तेव्हा अशा समासला विशेषण उभयपद कर्मधारय असे म्हणतात.
🌅उदा.
🌓लालभडक - लाल भडक असा
🌓श्यामसुंदर - श्याम सुंदर असा
🌓काळाभोर - काळा भोर असा
💠ई) उपमान पूर्वपद कर्मधाराय -
↪जेव्हा कर्मधारय सामासिक शब्दांत पहिले पद उपमान असते म्हणजे त्या सामासिक शब्दांतील पूर्वपदापेक्षा उत्तरपदाला जास्त महत्व दिलेले असते व त्या शब्दांत पूर्वपद हे उत्तरपदाचे विशेषणासारखे काम करते त्याला उपमान पूर्वपद कर्मधारय समास असे म्हणतात.
🌅उदा.
🌓वज्रदेह - वज्रासारखे देह
🌓चंद्रमुख - चंद्रासारखे मुख
🌓राधेश्याम - राधेसारखा शाम
🌓कमलनयन - कमळासारखे नयन
💠उ) उपमान उत्तरपद कर्मधारय -
↪जेव्हा कर्मधारय सामासिक शब्दांत दुसरे पद उपमानअसते म्हणजे त्या सामासिक शब्दांतील उत्तरपदपेक्षा पूर्वपदाला जास्त महत्व दिलेले असते व त्या शब्दांत उत्तरपद हे पूर्वपदाचे विशेषणासारखे काम करते त्याला उपमान उत्तरपद कर्मधारय समास असे म्हणतात.
🌅उदा.
🌓मुखचंद्र - चंद्रासारखे मुख
🌓नरसिंह - सिंहासारखा नर
🌓चरणकमल - कमलासारखे चरण
🌓हृदयसागर - सागरासारखे चरण
💠ऊ) अव्यय पूर्वपद कर्मधारय -
↪जेव्हा कर्मधारय सामासिक शब्दांत पहिले पद अव्यय असेन त्याचा उपयोग विशेषणासारखा केला जातो अशा समासाला अव्यय पूर्ववाद कर्मधारय असे म्हणतात.
🌅उदा.
🌓सुयोग - सु (चांगला) असा योग
🌓सुपुत्र - सु (चांगला) असा पुत्र
🌓सुगंध - सु (चांगला) असा गंध
💠ए) रूपक कर्मधारय -
↪जेव्हा कर्मधारय सामासिक शब्दांतील दोन्ही पदे एकरूप असतात. तेव्हा अशा समसाला रूपक कर्मधारय समास असे म्हणतात.
🌅उदा.
🌓विद्याधन - विद्या हेच धन
🌓यशोधन - यश हेच धन
🌓तपोबल - ताप हेच बल
🌓काव्यांमृत - काव्य हेच अमृत
▶▶▶▶▶क्रमशः ..........
💠v) कर्मधारय तत्पुरुष समास :
↪ज्या तत्पुरुष समासातील दोन्ही पदे प्रथमा विभक्तीत असतात व त्या दोन्ही पदांचा संबंध विशेषण व विशेष्य या प्रकारचा असतो त्यालाच कर्मधारेय तत्पुरुष समास म्हणतात.
🌅उदा.
🌓नील कमल - नील असे कमल
🌓रक्तचंदन - रक्तासारखे चंदन
🌓पुरुषोत्तम - उत्तम असा पुरुष
🌓महादेव - महान असा देव
💠कर्मधारण्य समासाचे पुढील 7 उपप्रकर पडतात.
💠अ) विशेषण पूर्वपद कर्मधारय -
↪जेव्हा कर्मधारय सामासिक शब्दातील पहिले पद विशेषण असते अशा समासला विशेषण पूर्वपद कर्मधारय असे म्हणतात.
🌅उदा.
🌓महादेव - महान असा देव
🌓लघुपट - लहान असा पट
🌓रक्तचंदन - रक्तासारखे चंदन
💠आ) विशेषण उत्तरपद कर्मधारय -
↪जेव्हा कर्मधारय सामासिक शब्दांतील दुसरे पद विशेषण असते अशा समासाला विशेषण उत्तरपद कर्मधारय असे म्हणतात.
🌅उदा.
🌓पुरुषोत्तम - उत्तम असा पुरुष
🌓मुखकमल - मुख हेच कमल
🌓वेशांतर - अन्य असा वेश
🌓भाषांतर - अन्य अशी भाषा
💠इ) विशेषण उभयपद कर्मधारय -
↪जेव्हा कर्मधारय सामासिक शब्दातील दोन्ही पदे विशेषण असतात तेव्हा अशा समासला विशेषण उभयपद कर्मधारय असे म्हणतात.
🌅उदा.
🌓लालभडक - लाल भडक असा
🌓श्यामसुंदर - श्याम सुंदर असा
🌓काळाभोर - काळा भोर असा
💠ई) उपमान पूर्वपद कर्मधाराय -
↪जेव्हा कर्मधारय सामासिक शब्दांत पहिले पद उपमान असते म्हणजे त्या सामासिक शब्दांतील पूर्वपदापेक्षा उत्तरपदाला जास्त महत्व दिलेले असते व त्या शब्दांत पूर्वपद हे उत्तरपदाचे विशेषणासारखे काम करते त्याला उपमान पूर्वपद कर्मधारय समास असे म्हणतात.
🌅उदा.
🌓वज्रदेह - वज्रासारखे देह
🌓चंद्रमुख - चंद्रासारखे मुख
🌓राधेश्याम - राधेसारखा शाम
🌓कमलनयन - कमळासारखे नयन
💠उ) उपमान उत्तरपद कर्मधारय -
↪जेव्हा कर्मधारय सामासिक शब्दांत दुसरे पद उपमानअसते म्हणजे त्या सामासिक शब्दांतील उत्तरपदपेक्षा पूर्वपदाला जास्त महत्व दिलेले असते व त्या शब्दांत उत्तरपद हे पूर्वपदाचे विशेषणासारखे काम करते त्याला उपमान उत्तरपद कर्मधारय समास असे म्हणतात.
🌅उदा.
🌓मुखचंद्र - चंद्रासारखे मुख
🌓नरसिंह - सिंहासारखा नर
🌓चरणकमल - कमलासारखे चरण
🌓हृदयसागर - सागरासारखे चरण
💠ऊ) अव्यय पूर्वपद कर्मधारय -
↪जेव्हा कर्मधारय सामासिक शब्दांत पहिले पद अव्यय असेन त्याचा उपयोग विशेषणासारखा केला जातो अशा समासाला अव्यय पूर्ववाद कर्मधारय असे म्हणतात.
🌅उदा.
🌓सुयोग - सु (चांगला) असा योग
🌓सुपुत्र - सु (चांगला) असा पुत्र
🌓सुगंध - सु (चांगला) असा गंध
💠ए) रूपक कर्मधारय -
↪जेव्हा कर्मधारय सामासिक शब्दांतील दोन्ही पदे एकरूप असतात. तेव्हा अशा समसाला रूपक कर्मधारय समास असे म्हणतात.
🌅उदा.
🌓विद्याधन - विद्या हेच धन
🌓यशोधन - यश हेच धन
🌓तपोबल - ताप हेच बल
🌓काव्यांमृत - काव्य हेच अमृत
▶▶▶▶▶क्रमशः ..........
मराठी व्याकरण
🔹लिंगविचार
🏀 *आकारान्त पुल्लिंगी* *प्राणिवाचक नामाचे स्त्रीलिंगी रुप*
*ईकारान्त* होते व त्याचे नपुसकलिंग
रुप एकारांत होते
उदा....
मुलगा -- मुलगी - मुलगे
पोरगा -- पोरगी - पोरगे
🏀 *काही प्राणिवाचक पुल्लिंगी शब्दास *ईण* प्रत्यय लागून त्यांची
स्त्रीलिंगी रुपे होतात.
उदा...
कुंभार -- कुंभारीण
सुतार -- सुतारीण
पाटील -- पाटलीण
वाघ -- वाघीण
माळी -- माळीण
🏀 *काही प्राणिवाचक अकारान्त पुल्लिंगी नामांची स्त्रीलिंगी रुपे ईकारान्त होतात*.
उदा...
दास - दासी
वानर -- वानरी
तरुण - तरुणी
🏀 *काही आकारान्त पुल्लिंगी पदार्थ*
*वाचक नामांना *ई* प्रत्यय लागून
त्यांची लघुत्वदर्शक स्त्रीलिंगी रुपे बनतात.उदा...
लोटा - लोटी
गाडा - गाडी
दांडा -दांडी
🏀 *संस्कृत मधून मराठीत आलेल्या नामांची स्त्रीलिंगी रुपे *ई* प्रत्यय
लागून होतात.
उदा....
श्रीमान -- श्रीमती
युवा - युवती
भगवान - भगवती
🏀वरील बाबींचा सराव पाठातील
जितके जास्त शब्द घेवून करता येईल
तितके करावे.
🏀वर्तमानपत्र , उतारा यांचा वापर
करता येईल .
🔹लिंगविचार
🏀 *आकारान्त पुल्लिंगी* *प्राणिवाचक नामाचे स्त्रीलिंगी रुप*
*ईकारान्त* होते व त्याचे नपुसकलिंग
रुप एकारांत होते
उदा....
मुलगा -- मुलगी - मुलगे
पोरगा -- पोरगी - पोरगे
🏀 *काही प्राणिवाचक पुल्लिंगी शब्दास *ईण* प्रत्यय लागून त्यांची
स्त्रीलिंगी रुपे होतात.
उदा...
कुंभार -- कुंभारीण
सुतार -- सुतारीण
पाटील -- पाटलीण
वाघ -- वाघीण
माळी -- माळीण
🏀 *काही प्राणिवाचक अकारान्त पुल्लिंगी नामांची स्त्रीलिंगी रुपे ईकारान्त होतात*.
उदा...
दास - दासी
वानर -- वानरी
तरुण - तरुणी
🏀 *काही आकारान्त पुल्लिंगी पदार्थ*
*वाचक नामांना *ई* प्रत्यय लागून
त्यांची लघुत्वदर्शक स्त्रीलिंगी रुपे बनतात.उदा...
लोटा - लोटी
गाडा - गाडी
दांडा -दांडी
🏀 *संस्कृत मधून मराठीत आलेल्या नामांची स्त्रीलिंगी रुपे *ई* प्रत्यय
लागून होतात.
उदा....
श्रीमान -- श्रीमती
युवा - युवती
भगवान - भगवती
🏀वरील बाबींचा सराव पाठातील
जितके जास्त शब्द घेवून करता येईल
तितके करावे.
🏀वर्तमानपत्र , उतारा यांचा वापर
करता येईल .
From Marathi Mhani app:
खर्चणाऱ्याचे खर्चते आणि कोठावळ्याचे पोट दुखते.
Meaning:
आपण औदार्य दाखवायचे नाही आणि दुसरा कोणी दाखवीत असला तर त्याच्या आड यावयाचे.
खर्चणाऱ्याचे खर्चते आणि कोठावळ्याचे पोट दुखते.
Meaning:
आपण औदार्य दाखवायचे नाही आणि दुसरा कोणी दाखवीत असला तर त्याच्या आड यावयाचे.
From Marathi Mhani app:
खऱ्याला मरण नाही.
Meaning:
खरे कधी लपत नाही, ते कधीतरी उघड होईल.
खऱ्याला मरण नाही.
Meaning:
खरे कधी लपत नाही, ते कधीतरी उघड होईल.
From Marathi Mhani app:
खाटकाला शेळी धार्जिणी.
Meaning:
कठोर व्यक्तीला भिऊन सारे त्याच्या इच्छेनुसार काम करीत असतात.
खाटकाला शेळी धार्जिणी.
Meaning:
कठोर व्यक्तीला भिऊन सारे त्याच्या इच्छेनुसार काम करीत असतात.
From Marathi Mhani app:
खायचे दात वेगळे आणि दाखवायचे वेगळे.
Meaning:
बोलताना एक प्रकारे बोलणे व कृती करताना दुसऱ्या प्रकारे करणे.
खायचे दात वेगळे आणि दाखवायचे वेगळे.
Meaning:
बोलताना एक प्रकारे बोलणे व कृती करताना दुसऱ्या प्रकारे करणे.
From Marathi Mhani app:
खायला कोंडा अन् निजायला धोंडा.
Meaning:
भूक लागली की काण्याकोंडाही चालतो, थकल्यावर कोठेही झोप येते.
खायला कोंडा अन् निजायला धोंडा.
Meaning:
भूक लागली की काण्याकोंडाही चालतो, थकल्यावर कोठेही झोप येते.
From Marathi Mhani app:
खाई त्याला खवखवे.
Meaning:
वाईट कृत्य करणाऱ्याच्या मनात डाचत असते.
खाई त्याला खवखवे.
Meaning:
वाईट कृत्य करणाऱ्याच्या मनात डाचत असते.
From Marathi Mhani app:
खाईन तर तुपाशी नाहीतर उपाशी.
Meaning:
मिळाले काही तर ते चांगलेच पाहिजे, नाहीतर काहीच नको.
खाईन तर तुपाशी नाहीतर उपाशी.
Meaning:
मिळाले काही तर ते चांगलेच पाहिजे, नाहीतर काहीच नको.
From Marathi Mhani app:
खाऊ जाणे तो पचवू जाणे.
Meaning:
जो मनुष्य धमकीदारीने एखादी गोष्ट करतो तो त्याच्या परिणामांना सामोरे जाण्यास तयार असतो.
खाऊ जाणे तो पचवू जाणे.
Meaning:
जो मनुष्य धमकीदारीने एखादी गोष्ट करतो तो त्याच्या परिणामांना सामोरे जाण्यास तयार असतो.
From Marathi Mhani app:
खाऊन माजावे पण टाकून माजू नये.
Meaning:
पैशांचा, संपत्तीचा गैरवापर करु नये.
खाऊन माजावे पण टाकून माजू नये.
Meaning:
पैशांचा, संपत्तीचा गैरवापर करु नये.
From Marathi Mhani app:
खिळ्यासाठी नाल गेला, नालीसाठी घोडा गेला.
Meaning:
लहान गोष्टीची उपेक्षा केल्यास भयानक परिणाम होत असतात.
खिळ्यासाठी नाल गेला, नालीसाठी घोडा गेला.
Meaning:
लहान गोष्टीची उपेक्षा केल्यास भयानक परिणाम होत असतात.
From Marathi Mhani app:
खिशात नाही दमडी, बदलली कोंबडी.
Meaning:
आपली कुवत नसताना व्यवहार करणे.
खिशात नाही दमडी, बदलली कोंबडी.
Meaning:
आपली कुवत नसताना व्यवहार करणे.
From Marathi Mhani app:
खुंट्याची सोडली नि झाडाला बांधली.
Meaning:
कुठेही शेवटी बंधनातच असणे.
खुंट्याची सोडली नि झाडाला बांधली.
Meaning:
कुठेही शेवटी बंधनातच असणे.
From Marathi Mhani app:
खोट्याच्या कपाळी गोटा.
Meaning:
खोटेपणा किंवा वाईट काम करणाऱ्या माणसाचे नुकसान होत असते.
खोट्याच्या कपाळी गोटा.
Meaning:
खोटेपणा किंवा वाईट काम करणाऱ्या माणसाचे नुकसान होत असते.
♻संधी व त्याचे प्रकार♻
✍जोडाक्षरे:
ज्या अक्षरात दोन किंवा अधिक व्यंजने प्रथम एकत्र येवून शेवटी त्यात एक स्वर मिसळतो यास 'जोडाक्षर' म्हणतात.
❇उदा.
1. विधालय : धा : द + य + आ
2. पश्चिम : श्चि : श + च + इ
3. आम्ही : म्ही : म + ह + ई
4. शत्रू : त्रू : त + र + ऊ
🌀 संधी:
❇स्वरसंधी -
जोडशब्द्ध तयार करतांना पहिल्या शब्दातील शेवटचे वर्ण व दुसर्या शब्दातील पहिले वर्ण हे एकमेकांत मिसळतात व त्या दोघांबद्दल एक वर्ण तयार होतो वर्णाच्या अशा एकत्र होण्याच्या प्रकारास 'संधी' असे म्हणतात.
❇उदा.
1. ईश्र्वरेच्छा = ईश्र्वर + इच्छा
2. सूर्यास्त = सूर्य + अस्त
3. सज्जन = सत् + जन
4. चिदानंद = चित् + आनंद
🌀 संधीचे प्रकार:
संधीचे मुख्य तीन प्रकार आहेत.
❇स्वर संधी -
एकमेकांशेजारी येणारे वर्ण हे जर स्वरांनी जोडले असतील तर त्यांना
'स्वरसंधी' असे म्हणतात किंवा एक पाठोपाठ एक येणारे दोन स्वर एकत्र होण्याच्या क्रियेला स्वरसंधी असे म्हणतात.
♻दिर्घत्व संधी -
1. अ + अ = आ
2. आ + आ = आ
3. आ + अ = आ
4. इ + ई = ई
5. ई + ई = ई
6. इ + इ = ई
7. उ + ऊ = ऊ
8. उ + उ = ऊ
♻नियम -
(1) 'अ' किंवा 'आ' यांच्यापुढे इ+ई आल्यास त्या दोघांऐवजी 'ए' येतो आणि 'उ' किंवा 'ऊ' आल्यास 'ओ' येतो व ऋण आल्यास 'र' येतो.
❇उदा.
ईश्र्वर+ईच्छा (अ+इ=ए) ईश्र्वर+ए+च्छा=ईश्र्वरेच्छा
गण+ईश (अ+इ=ए) गण+ए+श=गणेश
उमा+ईश (आ+इ=ए) उम+ए+श=उमेश
चंद्र+उदय (अ+उ=ओ) चंद्र+ओ+दय=चंद्रोदय
महा+ऋर्षी (आ+ऋ=अर) महा+अर+र्षी=महर्षी
देव+ऋर्षी (अ+ऋ=अर) देव+अर+र्षी=देवर्षी
(2) अ/आ यांच्यापुढे 'ए/ऐ' हे स्वर आल्यास त्या दोहोंबद्दल 'ऐ' येतो आणि 'अ' किंवा 'अ' किंवा 'आ' या स्वरापुढे 'ओ/औ' स्वर आल्यास त्याबद्दल 'आ' येतो.
❇उदा.
एक+एक्य (अ+ए+=ऐ) एक+ऐ+अ= एकैक्य
सदा+ऐव (आ+ऐ=ऐ) सदा+ ऐ+व= सदैव
मत+एक्य (अ+ऐ=ऐ) मत+ऐ+क्य= मतैक्य
प्रजा+ऐक्य (आ+ऐ=ऐ) प्रज+ऐ+क्य= प्रजैक्य
जल+औघ (अ+ओ=औ) जल+औ+घ= जलौघ
गंगा+औघ (आ+औ=औ)
गंगा+औ+घ= गंगौघ
(3) इ.उ,ऋ (र्हवस्व/दीर्घ) यांच्यापुढे विजातीय स्वर आल्यास 'इ/ई' बद्दल 'य' हा वर्ण येवून पुढील स्वर त्यात मिसळतो. 'उ/ऊ' बद्दल 'व' हा वर्ण येवून पुढील स्वर त्यात मिसळतो. 'ऋ' बद्दल 'र' हा मिसळून संधी होते.
❇उदा.
प्रीती+अर्थ (ई+अ+र्थ) प्रीत्यर्थ
इति+आदी (इ+आ+दी) इत्यादी
अति+उत्तम (इ+उ+त्तम) अत्युतम
प्रति+एक (इ+ए+क) प्रत्येक
मनू+अंतर (उ+अ+तर) मन्वंतर
पितृ+आज्ञ (ऋ+आ+ज्ञा) पित्राज्ञा
(4) ए,ऐ,ओ,औ या स्वरांपुढे कोणताही स्वर आला तर त्याबद्दल अनुक्रमे अय,आय,अवी.आवि असे आदेश होवून पुढील त्यात मिसळतो.
❇उदा.
🗒ने+अन (ए+अ=अय) न+अय+न = नयन
🗒गै+अन (ऐ+अ=आय) ग+आय+न = गायन
🗒गो+ईश्र्वर (ओ+ई=अवी) ग+अवी+श्वर = गवीश्र्वर
🗒नौ+इक ( औ+इ=आवि) न+आवि+क = नाविक
🌀व्यंजन संधी :
एका पाठोपाठ एक येणारे व्यंजन किंवा स्वर यांच्या एकत्र होण्याच्या क्रियेला 'व्यंजनसंधी' म्हणतात.
उदा.
1. सत्+जन = सज्जन (व्यंजन + व्यंजन = व्यंजन संधी)
2. चित्+आनंद = चिदानंद (व्यंजन + स्वर = व्यंजन संधी)
♻नियम -
(1) पहिल्या 5 वर्गापैकी अनुनासिकाशिवाय कोणत्याही व्यंजनापूढे कठोर व्यंजन आले असता त्या पहिल्या व्यंजनाच्या जागी त्याच्याच वर्गातील पहिले कठोर व्यंजन येऊन संधी होतो. यालाच 'प्रथम व्यंजन संधी' असे म्हणतात.
❇उदा.
विपद्+काल = द्+क= त्क = विपत्काल
वाग्+पति = ग्+प= क्प = वाक्पती
क्षुध्+पिपासा= ध्+प्= त्+प्= त्प = क्षुत्पिपासा
(2) पहिल्या पाच वर्गातील कठोर व्यंजनापूढे अनुनासिकाखेरीज स्वर किंवा मृदु व्यंजन आल्यास त्याच्या जागी त्याच वर्गातील तिसरे व्यंजन येऊन संधी होते त्याला 'तृतीय व्यंजन संधी' असे म्हणतात.
क्रमशः
✍जोडाक्षरे:
ज्या अक्षरात दोन किंवा अधिक व्यंजने प्रथम एकत्र येवून शेवटी त्यात एक स्वर मिसळतो यास 'जोडाक्षर' म्हणतात.
❇उदा.
1. विधालय : धा : द + य + आ
2. पश्चिम : श्चि : श + च + इ
3. आम्ही : म्ही : म + ह + ई
4. शत्रू : त्रू : त + र + ऊ
🌀 संधी:
❇स्वरसंधी -
जोडशब्द्ध तयार करतांना पहिल्या शब्दातील शेवटचे वर्ण व दुसर्या शब्दातील पहिले वर्ण हे एकमेकांत मिसळतात व त्या दोघांबद्दल एक वर्ण तयार होतो वर्णाच्या अशा एकत्र होण्याच्या प्रकारास 'संधी' असे म्हणतात.
❇उदा.
1. ईश्र्वरेच्छा = ईश्र्वर + इच्छा
2. सूर्यास्त = सूर्य + अस्त
3. सज्जन = सत् + जन
4. चिदानंद = चित् + आनंद
🌀 संधीचे प्रकार:
संधीचे मुख्य तीन प्रकार आहेत.
❇स्वर संधी -
एकमेकांशेजारी येणारे वर्ण हे जर स्वरांनी जोडले असतील तर त्यांना
'स्वरसंधी' असे म्हणतात किंवा एक पाठोपाठ एक येणारे दोन स्वर एकत्र होण्याच्या क्रियेला स्वरसंधी असे म्हणतात.
♻दिर्घत्व संधी -
1. अ + अ = आ
2. आ + आ = आ
3. आ + अ = आ
4. इ + ई = ई
5. ई + ई = ई
6. इ + इ = ई
7. उ + ऊ = ऊ
8. उ + उ = ऊ
♻नियम -
(1) 'अ' किंवा 'आ' यांच्यापुढे इ+ई आल्यास त्या दोघांऐवजी 'ए' येतो आणि 'उ' किंवा 'ऊ' आल्यास 'ओ' येतो व ऋण आल्यास 'र' येतो.
❇उदा.
ईश्र्वर+ईच्छा (अ+इ=ए) ईश्र्वर+ए+च्छा=ईश्र्वरेच्छा
गण+ईश (अ+इ=ए) गण+ए+श=गणेश
उमा+ईश (आ+इ=ए) उम+ए+श=उमेश
चंद्र+उदय (अ+उ=ओ) चंद्र+ओ+दय=चंद्रोदय
महा+ऋर्षी (आ+ऋ=अर) महा+अर+र्षी=महर्षी
देव+ऋर्षी (अ+ऋ=अर) देव+अर+र्षी=देवर्षी
(2) अ/आ यांच्यापुढे 'ए/ऐ' हे स्वर आल्यास त्या दोहोंबद्दल 'ऐ' येतो आणि 'अ' किंवा 'अ' किंवा 'आ' या स्वरापुढे 'ओ/औ' स्वर आल्यास त्याबद्दल 'आ' येतो.
❇उदा.
एक+एक्य (अ+ए+=ऐ) एक+ऐ+अ= एकैक्य
सदा+ऐव (आ+ऐ=ऐ) सदा+ ऐ+व= सदैव
मत+एक्य (अ+ऐ=ऐ) मत+ऐ+क्य= मतैक्य
प्रजा+ऐक्य (आ+ऐ=ऐ) प्रज+ऐ+क्य= प्रजैक्य
जल+औघ (अ+ओ=औ) जल+औ+घ= जलौघ
गंगा+औघ (आ+औ=औ)
गंगा+औ+घ= गंगौघ
(3) इ.उ,ऋ (र्हवस्व/दीर्घ) यांच्यापुढे विजातीय स्वर आल्यास 'इ/ई' बद्दल 'य' हा वर्ण येवून पुढील स्वर त्यात मिसळतो. 'उ/ऊ' बद्दल 'व' हा वर्ण येवून पुढील स्वर त्यात मिसळतो. 'ऋ' बद्दल 'र' हा मिसळून संधी होते.
❇उदा.
प्रीती+अर्थ (ई+अ+र्थ) प्रीत्यर्थ
इति+आदी (इ+आ+दी) इत्यादी
अति+उत्तम (इ+उ+त्तम) अत्युतम
प्रति+एक (इ+ए+क) प्रत्येक
मनू+अंतर (उ+अ+तर) मन्वंतर
पितृ+आज्ञ (ऋ+आ+ज्ञा) पित्राज्ञा
(4) ए,ऐ,ओ,औ या स्वरांपुढे कोणताही स्वर आला तर त्याबद्दल अनुक्रमे अय,आय,अवी.आवि असे आदेश होवून पुढील त्यात मिसळतो.
❇उदा.
🗒ने+अन (ए+अ=अय) न+अय+न = नयन
🗒गै+अन (ऐ+अ=आय) ग+आय+न = गायन
🗒गो+ईश्र्वर (ओ+ई=अवी) ग+अवी+श्वर = गवीश्र्वर
🗒नौ+इक ( औ+इ=आवि) न+आवि+क = नाविक
🌀व्यंजन संधी :
एका पाठोपाठ एक येणारे व्यंजन किंवा स्वर यांच्या एकत्र होण्याच्या क्रियेला 'व्यंजनसंधी' म्हणतात.
उदा.
1. सत्+जन = सज्जन (व्यंजन + व्यंजन = व्यंजन संधी)
2. चित्+आनंद = चिदानंद (व्यंजन + स्वर = व्यंजन संधी)
♻नियम -
(1) पहिल्या 5 वर्गापैकी अनुनासिकाशिवाय कोणत्याही व्यंजनापूढे कठोर व्यंजन आले असता त्या पहिल्या व्यंजनाच्या जागी त्याच्याच वर्गातील पहिले कठोर व्यंजन येऊन संधी होतो. यालाच 'प्रथम व्यंजन संधी' असे म्हणतात.
❇उदा.
विपद्+काल = द्+क= त्क = विपत्काल
वाग्+पति = ग्+प= क्प = वाक्पती
क्षुध्+पिपासा= ध्+प्= त्+प्= त्प = क्षुत्पिपासा
(2) पहिल्या पाच वर्गातील कठोर व्यंजनापूढे अनुनासिकाखेरीज स्वर किंवा मृदु व्यंजन आल्यास त्याच्या जागी त्याच वर्गातील तिसरे व्यंजन येऊन संधी होते त्याला 'तृतीय व्यंजन संधी' असे म्हणतात.
क्रमशः
📖केवल प्रयोगी अव्यय📖
आपल्या मनातील दु:ख, आश्चर्य इत्यादी भावना व्यक्त करणार्या शब्दांच्या केवलप्रयोगी अव्यय किंवा उद्गारवाची शब्द असे म्हणतात.
1. हर्षदर्शक : अहाहा, वाहवा, वा, अहा, वा-वा, ओ-हो
📄उदा. अहाहा! किती सुंदर दृश्य आहे.
2. शोकदर्शक : आई ग, अगाई, हाय, हायहाय, ऊं, अं, अरेरे
📄उदा. अरेरे! खूप वाईट झाले.
3. आश्चर्यदर्शक : ऑ, ओहो, अबब, अहाहा, बापरे, ओ, अरेच्या
📄उदा. अबब! केवढा मोठा साप
4. प्रशंसादर्शक : छान, वाहवा, भले, शाब्बास, ठीक, फक्कड खाशी
📄उदा. शाब्बास! तू दिलेले काम पूर्ण केलेस.
5. संमतीदर्शक : ठीक, जीहा, हा, बराय, अच्छा
📄उदा. अछा! जा मग
6. विरोधदर्शक : छेछे, अहं, ऊं, हू, हॅट, छट, छे, च
📄उदा. छे-छे! असे करू नकोस.
7. तिरस्कारदर्शक : शी, शु, शिक्क, इश्श, हुडत, हुड, फुस, हत, छत, छी
📄उदा. छी! ते मला नको
8. संबोधनदर्शक : अग, अरे, अहो, ए, अगा, अगो, बा, रे
📄उदा. अहो! एकलत का ?
9. मौनदर्शक : चुप, चुपचाप, गप, गुपचुप
📄उदा. चुप! जास्त बोलू नको
✳️✏️✳️✏️✳️✏️✳️
आपल्या मनातील दु:ख, आश्चर्य इत्यादी भावना व्यक्त करणार्या शब्दांच्या केवलप्रयोगी अव्यय किंवा उद्गारवाची शब्द असे म्हणतात.
1. हर्षदर्शक : अहाहा, वाहवा, वा, अहा, वा-वा, ओ-हो
📄उदा. अहाहा! किती सुंदर दृश्य आहे.
2. शोकदर्शक : आई ग, अगाई, हाय, हायहाय, ऊं, अं, अरेरे
📄उदा. अरेरे! खूप वाईट झाले.
3. आश्चर्यदर्शक : ऑ, ओहो, अबब, अहाहा, बापरे, ओ, अरेच्या
📄उदा. अबब! केवढा मोठा साप
4. प्रशंसादर्शक : छान, वाहवा, भले, शाब्बास, ठीक, फक्कड खाशी
📄उदा. शाब्बास! तू दिलेले काम पूर्ण केलेस.
5. संमतीदर्शक : ठीक, जीहा, हा, बराय, अच्छा
📄उदा. अछा! जा मग
6. विरोधदर्शक : छेछे, अहं, ऊं, हू, हॅट, छट, छे, च
📄उदा. छे-छे! असे करू नकोस.
7. तिरस्कारदर्शक : शी, शु, शिक्क, इश्श, हुडत, हुड, फुस, हत, छत, छी
📄उदा. छी! ते मला नको
8. संबोधनदर्शक : अग, अरे, अहो, ए, अगा, अगो, बा, रे
📄उदा. अहो! एकलत का ?
9. मौनदर्शक : चुप, चुपचाप, गप, गुपचुप
📄उदा. चुप! जास्त बोलू नको
✳️✏️✳️✏️✳️✏️✳️