فرهنگ عامه لکی:
مبافم شوقم ار تمدار عشقت
گری پیچم من ار هر تار عشقت
بهی هر کس منا تا دس بکیشم
و مردن هم نهم انکار عشقت

#مهدی_زینی

دو گیست مار قیطونه و دینم
شفا دیرن وِ حیرونه و دینم
بدن خرمای نازک پوسِ قضبه
عرخت شیره سیلونه و دینم

#مهدی_زینی

و دمه دوسی , منی مالت کرد
ای دشمن بدتر گاله گالت کرد
ای نوم قور تنگ , چال زنجکت
دلِ نیفه گیو , زنی چالت کرد

#مهدی_زینی

اگر یاخی بویی ای دومته مارم
تو ساقی بُی نماز ار جومته مارم
اگر چی دولنه روح اج بدن بای
و هر تک تا مپشگم نومته مارم

#مهدی_زینی

دلی بشگی رفو هر گس نماوا
حریر ار دویک زر گن رس نماوا
هزاری بشگنی بازار نومم
طلا خالص و دم کس مس نماوا

#مهدی_زینی

بنی برو

لکم ار مال کس توره نمویرم
دُزی فرهنگ کس نمایه ویرم
ولیکن هر کسی رسمم چپاو کی
نمامه پرس و او هم نایه سویرم

#مهدی_زینی

تو جانانی ولیکن جان کهنه
عزیزی بهتر از جان دارم اکنون
روم تا بینم او را در نهانی
تو را رندانه حیران دارم اکنون

مهدی_زینی

مناجات نامه ی لکی

خدایا و نومت و راز وجود
و زار زمینت وٓ حال سجود
خدایا و روحی گ ای خاک و گل
خلاتت کردیم و نومت نایه دل
خدایا و زلفل چویرت قسم
و هر صو نشه ی حویرت قسم
قسم و گلگشت گنجل هسل
گونِ پر درک بگرتی بخل
خدایا و شاقه کوگلت قسم
نشونی چُک ار چُک روگلت قسم
خدایا و داک کلل وخد جنگ
و اشگار زخمی شویکه روژ تنگ
خدایا و هاتن کلو پاکرت
تمل اج تملی وژ جیا کرت
خدایا و آهی گ آگروشه
و برگ یتیمی گ چاره رشه
و اهورایی بو ملهو قسم
و نازش عاشقل مونگه شو قسم
خدایا و دس خط وهار و وارو
و امرت مکیشن گل گله زارو
و برگ ژارل ای صد جا رفو
و هاوار یا حق شو تا صو کپو
خدایا و آوِ شومن پیریزل
ورینجه رسقال ای گن پیریزل
خدایا مگیرم و درگا برزت
دلم فری ده اج ترس و لرزت
خدایا برسن هویرت هر و دو
سرنگرا بیم ار پا بنار شو
وژت خو مزانی بی هنارسم
و یدالله هیت تو بگر دسم
خدایا گرره ژو ها ای درینم
هلامات دوزخ ناره ورینم

#مهدی_زینی

حیا که ساج مردم کم بنی دار
ننر آگر تو چخ چیلک و خلوار
بلیز ار بو بلاچی دوزخیکه
مکیشیتی کُنٍک نافاتِ مژ دار

#مهدی_زینی

و اورمون گیست بکه مکیسم
تا بنمی ژیر سو شو راحت بیسم
بزران بزران نیم دری طلا
مونگت نیشو ده ار گوشه قلا

#مهدی_زینی

صدای مردم لک
@lakvahid

م روژی دار و لو بونیا تو شیرین
م لو حُشگم تو نخلی تازه دیرین
فشارم هاته هوار اج زور روژی
نموشی شروت و خرما نمیرین؟

#مهدی_زینی

صدای مردم لک
https://t.me/lakvahid

خیالت تا شفق هاگردم ای دوس
وه دردت تا سحرهُم دردم ای دوس
خیالت بی دله چاره م رشا بی
اج عشق و عاشقی دلسردم ای دوس

#مهدی_زینی

صدای مردم لک
https://t.me/lakvahid

‍ ‍ ‍ خوانش:سایدا زینی

شو چله هات ای دواره
ایمشو اول وهاره
لکسو کل سر ئو سر
فرشه مونگ و ئساره

مویژ کشمش گردکو
برساق ئو بنی برو
انار و بی و نارنج
پاییز چی و هراسو

توژه ویری جلو دار
گلیچ گلیچ مایه هوار
مال دلل گرما کیم
زمسو هات ئو دیار

و خاپوره چل سرو
فالی بایژیم بی عنو
بوشیم خدا خومه می
منگا کله جومی دو

شودریژه ئو بی سامو
گیسل بچن ئی دامو
پاچا گوش کیم و توما
اج باوه ئو دائا مو

تا شوگارل کولا کیم
ئی بختک ئی ملا کیم
بی لاره ئو بی لنجه
سفره دوسی ولا کیم

ئرا دویریت هام ار تو
بو ئو دیارم ایمشو
تا ارینت بخونم
بینا بینا کُره نو

اخنکه تو رنگینی....

هوش اج منه مسینی

دُئا مهم ار خدا...

هر ایجوره بمینی


#مهدی_زینی

صدای مردم لک
https://t.me/lakvahid

اگر بوشم محمّد(ص) آخرینه
واکملتم تموم کردی ای دینه
ملائک کل وه ی آوا مخونن
و گیون او هزاران آفرینه

#مهدی_زینی

@lakvahid

ئید مبعثت بمارک بو

صدای مردم لک
@lakvahid

نوماس
در میان قوم لک توجه و در قید همنوعان بودن یک منش پسندیده
است. این خصیصه در کنه آنان ضمیمه گردیده است.
یکی از این صفات رسم نو ماس, noumas می باشد.
در اوایل بهار که موسم شیر دهی گله و استفاده از لبنیات است,همسایگان فراموش نمی شوند. ابتدا اولین ماست را اهل خانه مصرف می کنند. نوبت دوم ماست را بین اقوام و آشنایان و همسایگان تقسیم می کنند.
این رسم نیکو , نوماس, خوانده می شود.

#مهدی_زینی

صدای مردم لک
https://t.me/lakvahid

یه کُم اوره گِ هر رو رو مگیرِی؟
ای نوم خاوم شؤل یِ چو مگیری
کزه دنگی ارینم آشنایه
و گردم تا شفق چوی رو مگیری

#مهدی_زینی

کُم=کدام
رو رو =گریه ی شدید و مداوم با اشکهای فراوان
رو = رود
کزه=گیرایی و غمگینی صدا
یِ چو =بی وقفه

صدای مردم لک
https://t.me/lakvahid

به لب افسانه هایی گفتنی داشت
به مو لرزانه هایی دیدنی داشت
چو طاووسی لکستان را سراسر
خرامان بود و بر سر گلونی داشت

#مهدی_زینی
#دت_لک

صدای مردم لک
https://t.me/lakvahid

وَ وِر کن وِر کنت هیهاته ایلم
مِنی کَر کوی وَ کوی تور پاته ایلم
منر جا سرد و سر اوجاخ خاپیر
ارا کوچت پر اج کِشماته ایلم

ترجمه واژگان:
هیهات: در زبان لکی به معنای افسوس خوردن برای زمان طولانی و بدون دیدار
ورکن ورکن: موسم کوچ از گرمسیر به ییلاق، کوچ ایلات یکی پس از دیگری
مِنی کر: جسجوگر، پی کیش کر
تور پا: رد پا
اوجاخ: اجاق
خاپیر: سترون و بی فرزند ذکور
کشمات: سکوت مطلق

#مهدی_زینی

صدای مردم لک
@lakvahid

دو خال ارقی بلورت گرگ هارن
کمین کریا ؛ رنگینن ؛ درده بارن
منیشن تا کسی ناکوم گذر کی
ارشت ار دین و دنیا خلکه مارن

#مهدی_زینی_چپرا

صدای مردم لک
@lakvahid

وَ وِر کن وِر کنت هیهاته ایلم
مِنی کر کُی وَ کُی  تُر پاته ایلم
منر جا سرد و سر اوجاخ خاپیر
ارا کوچت پر اج کشماته ایلم

#مهدی_زینی
هیهات = در زبان لکی به معنای افسوس خوردن برای زمان طولانی و بدون دیدار
ورکن ورکن = موسم کوچ از گرمسیر به ییلاق ، کوچ ایلات یکی پس از دیگری
مِنی کر = جسجوگر ، پی کیش کر
تُر پا = رد پا
اوجاخ = اجاق
خاپیر = سترون و بی فرزند ذکور
کشمات = سکوت مطلق

.............................

دلم شمشال بیعت سس نمیتی
و هر وایی ورو لایی مپیچی
دلم خرمون پر گل هم نمیتی
گلپ وایی گ بو بویی مچویچی


.........................

کمین وئدت دُرِس بی، دارِ بی گل!
کُمین نوشت شفا بی، خارِ بی گل!
چمه داخا بُیینم راسِ موشی
دروئت هم رنگی بی نار بی گل!
..........................

چیمت دروازه دوسی بی درت بسد
دمت جا دمه لوسی بی درت بسد
مزانی  مهرت اج کی ها درینم؟
زمونِ خاکه پوسی بی درت بسد


.........................

خمم ار شو گرین بویا مزایا
لفونی الون اج صد جا مزایا
اگر دنیا تموم پشدو بگرتا
حراسو بی و بی ماما مزایا

...

#مهدی_زینی_چپرا

صدای مردم لک
@lakvahid

«کلاسه ی سر رم»
دُیشو دیمه خاو خاو مرگم بو
کلاسیِ سر رم ها دیری مچو
هر چیِ شوینِم کِرد،ایِ نوم ایِ خاوه
دوس مایل نویی بای ئیِ دوماوه
شیویِ چوی داوول ئج آسو گواریا
رنگم چوی گینو زرد بی ئو گوریا

#مهدی_زینی_چپرا

صدای مردم لک
https://t.me/lakvahid

سروِ سوز بلنگ ، سر ار سما سا !
سیفِ سویر نارک ، راسِ سول آسا !
وَ سِیَقه سری سیلِ گیو سینت
گیونم بایژی ور ، ایسا چوی عیسا

#مهدی_زینی

صدای مردم لک
https://t.me/lakvahid

فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

خاک پات ار دیده بن چی توتیا
خور خاطر بو بچن چی ژو گیا
تویم مهرت ؛ شویم دل دیرونسی
بو بشینتی تا چکر  کی ای دلا

#مهدی_زینی

خور = بر وزن زور(زبر) به معنای سوزش و خارش محل زخم و دمل است که با گذاشتن کوبیده ی گیاه خورچنک بر روی آن چرک آن تخلیه می شود و شخص تسکین می یابد.
توتیا = نوعی گیا و گرد نوعی سنگ در کوههای گرین وجود دارد. این ماده را بر چشم می گذارند و گاهی کاربرد سرمه را دارد.
ژو گیا = گیاهی یک ساله همانند سنبل کوهی که کوبیده ی برگ آن را بر روی محل درد می گذارند تا تسکین حاصل شود.
دیرو = بسیار مشتاق و خواهان .این اصطلاح در مورد کسانی که کسی را دیر می بیینند یا غذایی که به ندرت می توانند بخورند کاربرد دارد.دیرو همانند سراشی است که از کم خوردن گوشت قرمز حاصل می شود و به آن شب کوری هم می گویند‌

صدای مردم لک
https://t.me/lakvahid

«ماله ژیر/ malah zheyr»
در گذشته های نه چندان دور ،کوچ ایلات و عشایر از ییلاق به سمت قشلاق در شهریور و مهر ماه آغاز می شد.این زمان عموما به طور سنتی زمانی ثابت بود.
در آن زمان عشایر لوازم و مایحتاج خود را بر روی اسب و اسطر و گاه، گاو حمل می کردند.بنا بر این می توانستند از هر جایی عبور کنند.منظور این است که از میان جنگلهای بین راه و مناطق صعب العبور(گَله رِی) و بیراهه ها عبور می کردند.
بر خلاف امروز که دیگر از رمه های اسب و مادیانهای «کُریه دُم»و اسطرها خبری نیست.
بار سبک کوچ را ماشینهای نیسان بر دوش می کشند.به همین خاطر ایل میتواند دیر یا زودتر از موعد زمانهای گذشته کوچ کند و حتی گروهی و با هم بودن دیگر معنایی ندارد.به این خاطر می گوییم بار سبک ، که از سیاه چادر دوازده تخته ای و کوچیل و حصوینهای سنگین خبری نیست و یک برزنت یا چادری از جنس نایلون و دیرکهایی فلزی سبک جای آنها را گرفته است.در افواه عامه است که اینها «بولَتی»یا «قُدویی» محسوب می شود.
در گذشته به خاطر عدم وسایل ارتباطی امروزی اهالی کوچنده در بین زاری و گریه های دوطرفه بین خود و کسانی که یک جانشین بودند و در ییلاق می ماندند،ییلاق را ترک می کردند و می گفتند: تا بهار «کی مرده،کی زنده».
در یکی از ابیات چهل سرود می خوانیم:
« گنمل گرمسیر هر  گُلی ار جایی      بوشنه دوسکم شو نوسی بایی»
یعنی : کشتزارهای گندمِ گرمسیر کم پشت و تُنُک هستند، به دوستم پیام برسانید که دلتنگم زودتر بیاید.
«کزه صوم و ویر وه روی راخه وه         دنگ دوس نمای و ایلاخه وه»
سردی برف و یخبندان کوهستان را فرا گرفته است،خبری از یارم در ییلاق نمی رسد.
در تقویم لکی برای هر ماه در تقویم ایرانی نامی مخصوص با معنایی لکی و زیبا و مناسب وجود دارد ، در این تقویم شهریور را « ماله ژیر اول» و مهر ماه ر ا «ماله ژیر دوم» می نامند.
در این نوشته ضمن یک نوستالوژی کوچ به نمود اسم این ماه ها در فرهنگ لکی و وجود اشعار فولکلور در این ر ابطه اشاره می شود.
ابتدا چند فولکلور در رابطه با کوچ ایلات و عشایر:
«ایلل بارو کرد مِ تنیا منم     کلگه خراوی بیه مسکنم»
در گذشته ساختمانهای امروزی در ییلاق وجود نداشت و تنها خانه ایی گلی با سوراخی به نام «باجه» در سقف ، اجاقی گلی در وسط اطاق به نام «گوئر» با دری «بلمین/ balmeyn»و بی پنجره. به طور کلی شامل اطاق خواب و آشپزخانه و هال و تراس بود.شاعر در این واته به همین خاطر مسکن خود را «کلگه خراوه» بیان کرده است.یعنی: ایلات کوچ کردند و من در اطاقی خرابه و گلی ، تنها مانده ام.
همچنین در مورد برتریهای ییلاق و قشلاق بر همدیگر اشعاری نغز وجود دارد:
«خویی گرمسیر ماس و دو ئو روینه    تو سردی دیری ارا چه چینه»
یعنی : خوبی قشلاق لبنیات است، تو که مزاجت سرد است چرا به قشلاق رفته ای.  
«گرمسیر گَرمه  چاله زمینه         الشدر برزه جا کشگ ئو روینه»
یعنی گرمسیر سرزمینی است با ارتفاعی کم از سطح دریا ، الشتر خوب است که جای کشگ و روغن لکی است.در این فولکلور دانسته می شود که مردمان لک از ارتفاع مناطق از سطح دریا خبر داشته اند ، خاصه گویندگان و شاعران و فرهیختگان.
و اما تقویم لکی:
«ماله ژیرته» خیر کوچ خیلته تاو     نازارل ذلیل هر صو دسه خاو»
در این فولکلور میتوان فهمید که به «ماله ژیر» اول یعنی شهریور اشاره شده است، به این دلیل که در مصرع دوم از شیرینی خواب صبحگاهان که مخصوص تابستان است اشاره شده است.
در زبان لکی کوچ هم به معنای از جایی به جایی رفتن است و هم بر رمه ها و اسطرهای بار بردار ایل دلالت میکند که در حال عبور هستند. شاهد مدعا یک نفرین لکی هست که می گویند : «سر کوچت ئی بی رِی بو»یعنی ایل و قافله ی کوچنده ات به بی راهه روبرو شود.
معنی فولکلور : ماه «ماله ژیرت» به خیر  باد و کوچ ایلت همچنان ادامه داشته باشد، هر چند نازداران و دختران زیبای ایل در مقابل خواب صبجگاهان ذلیل و بی اراده هستند.
«ماله ژیرته» خیر مالگه نوارارن     رِنگ رَنگِ سرتویل دوژ داواران»
این فولکلور به ماله ژیر دوم یعنی مهر ماه و اواخر آن اشاره می کند و آنهم بارش باران و زیبایی بر خورد آن با سیاه چادر است.
می دانیم که عموما «پاییز پِلَه»در واخر مهر ماه و گاهی اوایل آبان ماه رخ می دهد و آن عبارت است از اولین باران پاییزی به طوری که زمین را کاملا خیس کند و در اصطلاح لکی « زمین دربوئری»یعنی زمین تا عمقی که برای کشت و کار است خیس شود و آب در آن نفوذ کند.
معنی:ماه ماله ژیرت به خیر باد در آن هنگام که تازه به مقصد رسیده ای و صدای بارش باران و بر خورد آن با سیاه چادر(سر تویل) زیباست و دیدنی.سر تویل قسمتی از سیاه چادر است که «شیه چلگه» را از دوطرف به آن می بندند و سپس با میخی به زمین وصل می کنند تا سیاه چادر مقاومت و استحکام بیشتری داشته باشد.

منابع : رد پای پیشینیان و کتاب چپرا ، هر دو اثر نگارنده
#مهدی_زینی

صدای مردم لک
@lakvahid

‍ ار برزی گرین ، مینگه ی هوارترک
مونگ نومی دی ،خیاطه پلک

چو حویر مدروشیا ، کوگ کت و مل
خیار گل و نوک ،شکوفی سر چک

ار گوشه ی داوار ، شُئله کیشیتیِ
جفدی سویره گل، گیسیاتیر نارک

داوار رِنگ کریا، دوازه تخته
کل گلنگ کاری ، سر تویل ئو گوشک

چیت قایر بگ ، بن رنگ لکی
لامردو رنگین ، تفنگ سر پورک

دسیاو پرچ و پاک ، مشگه  و دارا
کری سرد و سر ، ماس چوی کوچک

ساج ار سر گوئر ، هیزمِ بلی
آرد تازه هر ، نونئل تونک

کیبانو و فر ، سوزی  عرعرین
ار سر سرون ، لرزانه و لچک

کلاش سقری ، شاوال هفته چرخ
گلونی گل گل ، رنگ ئو رنگ فوتک

میمو مچریای ، و چیم ئو و برم
جومی و دسا ، ویراو حونک

دلم فر گرتی، چوی جره بازی
و بال خیال ، چی کتیی لارک

#مهدی_زینی

     
صدای مردم لک
https://t.me/lakvahid

‍ «پاییز»

هر اج روژِ از ل خم واره پاییز
خُئا پاشِ دلِ زیم داره پاییز
وتم بارکوله بسدی چیِ گِ دیر نای
اما زویتریهات ئی دواره پاییز
ئیوار ل، دِل تنگی مایه سراخت
ئجه جا گِ دریژ شوگاره پاییز
وه هر جا ولگِ سوز ئو ئاشقِیِ که
ئه را هُشگا کری چل کا ره پاییز
وه سه ر سوزی وها رل بی ، زمُنی
ئیسه ئاشق بیه ئو بیماره پاییز
هزار رنگ دیری ئو نقاشِ دشده
وه ئی نقشه، رنگین کرداره پاییز
ئنو دارل، وه پاییز بد گُمونن
گِ بُخدُم تالِیه ، بیچاره پاییز
اگر سروی بچو سیران کری باخ
وه می اج خُین رز، جُم داره پاییز


#مهدی_زینی

صدای مردم لک
@lakvahid