«پژوهش‌های جاری درباب مخطوطات قرآن»
Recherches actuelles sur les manuscrits coraniques / Current research on Koranic manuscripts

عنوان کنفرانسی است که گروه تاریخ قرآن در «کُلژ دو فرانس» پاریس (College de France) به مدت دو روز برگزار خواهد کرد. مدیر علمی کنفرانس فرانسوا دِروش و دستیار او حسن شَهدی است. این سلسله کنفرانس‌ها معمولاً هر دو سال یکبار در پاریس برگزار می‌شد، اما از خرداد 1397 (ژوئن 2018) تاکنون به دلیل همه گیری ویروس کووید 19، برگزار نشده بود. فهرستی اجمالی از عناوین سخنرانی‌ها و ارائه کنندگان در کنفرانس امسال به قرار زیر است:

پنجشنبه 2 جون 2022؛
9:30 افتتاح کنفرانس

مدیر پنل: سعاد عیادة
9:45 یادداشت‌های حاشیه‌ای بر اوراق قرآنی در مجموعۀ قیروان در تونس (اسماء هلالی، دانشگاه لیل)
10:15 اختلاف قرائات و دیگر یافته‌های جدید در شش نسخۀ کوفی در کپنهاگ (ادین محمودویچ، دانشگاه گوته)

مدیر جلسه: نوریه دو کاستیلا
11:15 درباب خطوط قرآنی در عراق در آغاز دولت عباسیان (آلن جورج، مرکز تحقیقات خلیلی، آکسفورد)
11:45 قرآن آبی: پایان یک راز؟ (فرانسوا دِروش، کُلژ دوفرانس)

مدیر جلسه: پی‌یر لوری
14:00 علیه کتابت پیوسته: نخستین رهیافت‌های ایرانی در کتابت قرآن در سده‌های دوم و سوم هجری (مرتضی کریمی‌نیا، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، تهران)
14:30 مخطوطات قرآن در نیشابور در آغاز سدۀ پنجم هجری (علیا کرامی، دانشگاه آمریکایی بیروت)
15:00 مخطوطات قرآنی در دوران سلطان نشین‌های هند؛ سده‌های هفتم تا دهم هجری: بررسی فرم، مضمون و خطوط (اِلوا برا دو لَپیر، دانشگاه سوربن)

مدیر جلسه: اِلوا برا دو لَپیر
16:00 سنت قرآنی اسپانیا در قرون میانه و دوران آغازین جدید (نوریه دو کاستیلا، مدرسه عملی پژوهش‌های عالی)
16:30 بازنگری در اصول نقد متنی قرآنی (هیثم صدقی، دانشگاه شیکاگو)

جمعه 3 جون 2022
مدیر جلسه: محمدعلی امیرمعزی
9:30 مصحف منسوب به عثمان در مسجد عمرو بن العاص (اِلنور سِلار، پژوهشگر آزاد)
10:00 مصحف گمشدۀ ابن‌مسعود، نسخه‌ای کامل نشده از قرآن: ملاحظاتی بر انعطاف قرآن نخستین (حسن شَهدی، کُلژ دوفرانس)

مدیر جلسه: اَلن جورج
11:00 تطور در طبقه‌بندی سبک‌های مختلف اعراب گذاری آیات در نسخه‌های کهن قرآن (مارین فان پوتِن، دانشگاه لایدن)
11:30 تجربۀ قاری در مخطوطات کهن قرآنی (آلبا فِدِلی، دانشگاه هامبورگ)
12:00 پایان

https://www.college-de-france.fr/media/francois-deroche/UPL5408791576827666760_Colloque_Deroche_2022_FR.pdf

برسد به دست وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایران

https://www.kateban.com/media/post/5fc90d21b4418.jpg
دو سال پیش من در مقاله ای مفصل نشان دادم که یکی از قرآن های بسیار کهن کوفی به شمارۀ 548 در موزۀ ملی پارس شیراز که در یک سرقت مسلحانه در فروردین 1382 از موزه به سرقت رفته، چگونه طی هجده سال اخیر به صورت برگ برگ در حراج‌های مختلف پاریس و لندن فروخته شده و اکنون اوراق آن در موزه‌ها و کتابخانه‌های مهم دنیا مانند متروپلیتن و لوور پاریس و ... قرار گرفته است. من با زحمت فراوان تقریبا تمامی اوراق آن را در کاتالوگ‌های مختلف یافته و تصاویر و اطلاعات جزیی آن را متتشر کرده بودم. این کشف مهم تقریباً هیچ واکنش رسمی از سوی مسئولان رسمی میراث فرهنگی برنیانگیخت و اکنون نیز گویا به فراموشی سپرده شده است.

در فرصتی که امروز در کنفرانس پاریس (کلژ دوفرانس) داشتم، به بهانه‌ای صحیح، به این اثر اشاره کردم و تصاویری از آن را نمایش دادم. بعد از کنفرانس دو تن از مسئولان بخش اسلامی در موزۀ لوور پاریس با حالتی سراسیمه و بسیار شرمسار از این رخداد نزد من آمدند و اطلاعات بیشتری در این باره جویا شدند. وقتی فهمیدند که دو برگ از این قرآن را موزۀ لوور از یکی از حراج‌ها خریده است، پرسیدند چرا در این دو سال هیچ اقدام رسمی از سوی ایران صورت نگرفته است. قصه مفصل است، اما در مجموع آماده بودند تا این اوراق را برگردانند، زیرا هیچ چیزی برای یک موزۀ بزرگ و مشهور بدتر از این نیست که اثری مسروقه را، آن هم بدین وضوح و آشکاری در مجموعۀ خود داشته باشد.

امیدوارم این امر مسئولان امر را به صرافت بیاندازد که با پیگیری رسمی و حقوقی، دست کم اوراق موجود در لوور پاریس را به شیراز بازگرداند و در ادامه با توسل به اقدام این موزه، از دیگر جاها هم بخواهد تا این برگه‌ها را بازگردانند. حتی اگر تمام 172 برگ این نسخه یافت نشود، بازگرداندن یک برگ آن هم برای زنده نگه داشتن نام و یاد نسخۀ ارزشمند 548 موزۀ ملی پارس غنیمت است.

شرح کامل این ماجرا و فهرست دقیق ردیابی‌هایم از این میراث ایرانی و اسلامی، همراه با تصاویر کامل آنها را در مقالۀ زیر آورده‌ام:
«قرآن کوفی 4289 در موزۀ ملی ایران، و دیگر پارۀ مسروقۀ آن در موزۀ پارس (شیراز): طغیان علیه "کتابت پیوسته" در قرآن نویسی کوفی»، در مجلۀ آینۀ پژوهش، سال سی و یکم، شمارۀ 184، مهر و آبان 1399، ص 111ـ177.

https://kariminia.kateban.com/post/4679

علیه کتابت پیوسته: کهن‌ترین نمونه‌های کتابت قرآن در ایران قرن دوم و سوم هجری

در کنفرانس مخطوطات قرآنی که در دوم و سوم ژوئن 2022 در کُلژ دو فرانس (پاریس) برگزار شد، من خواستم برای نخستین بار این دیدگاه را مطرح و مستدل کنم که بسیاری از مصاحف قرآنی به خط کوفی کهن از قرون دوم و سوم درواقع در ایران بزرگ و به ویژه در خراسان نوشته و تولید شده‌اند، اما پژوهشگران تاریخ هنر اسلامی و محققان نسخه‌های قرآنی کهن، به اشتباه تمام این گونه مصاحف را به عراق، شامات و شمال آفریقا نسبت می‌دهند.

البته همه این پژوهشگران در محیط‌های آکادمیک غربی می‌پذیرند که قرآن نویسی ایرانی با خط کوفی ایرانی یا مشرقی از اواخر قرن سوم نمونه‌های بسیار دارد، اما تلاش من این بود که نشان دهم ایرانیان سه قرن منتظر و تماشاگر نمانده‌اند تا یکباره از آغاز قرن چهارم کتابت مصاحف قرآن را آغاز کنند، درست همچنانکه از همان آغاز، در کار تولید و تطوّر دانش‌هایی چون نحو عربی، و قرائات، و تفسیر، و حدیث از دیگر مناطق جهان اسلام پیشی گرفته بودند.

مجموعه سخنرانی‌های این کنفرانس در سایت رسمی کنفرانس موجود است. این فیلم همان سخنرانی فوق است، بلسان إنجلیزي غیر مبین

سرقت و فروش نسخه‌های نفیس آرشیف ملی افغانستان

آرشیف ملی افغانستان مهم‌ترین مرکز نگهداری اسناد کهن و نسخه‌های خطی افغانستان در کابل است. این مرکز در دهه‌های اخیر به سبب جنگ و ناامنی مکرراً مورد دستبرد قرار گرفته و آثار زیادی از آن به سرقت رفته است. یکی از تازه‌ترین این موارد نسخه‌ای از قرآن به خط کوفی منسوب به دستخط امام حسن مجتبی علیه السلام است. این نسخه به شمارۀ 4 (1163) از سال 1335 شمسی در موزه کابل و بعدا در آرشیف ملی افغانستان نگهداری می‌شده است. اطلاعات بیشتری از آن در کتاب فهرست قرآنهای شریف خطی آرشیف ملی افغانستان، نوشتۀ عبدالقدیر مشتری نجرابی، کابل، 1366(ص 4-5) آمده است. تصاویر کاملی که من از این نسخه دارم نشان می دهد که این اثر تا همین چند سال اخیر در آرشیف دست نخورده و به صورت کامل نگهداری می شده است. آغاز نسخه آیۀ يُثَبِّتُ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُوا (ابراهیم، 27) است، و انتهای آن به لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا نُكْرًا (کهف، 74) ختم می‌شود.

متأسفانه در زمانی نامعلوم در فاصلۀ سال‌های 2020 تا 2022 میلادی، اوراقی از این نسخه (و شاید تمامی آن) از آرشیو ملی افغانستان به سرقت رفته است. پاره‌ای از این قرآن در 25 برگه حاوی آیات 1-97 سورۀ اسراء و آیات 17-19 و آیۀ 74 سورۀ کهف (حاوی رقم منسوب به امام حسن علیه السلام) در حراج هنر شرقی، هلند (24 می 2022)، کالای شمارۀ 4 ارائه، و به قیمت 332 هزار یورو فروخته شده است. اوراق فروخته شده در حراج هلند، با آیات سورۀ اسراء آغاز می‌شوند. تصاویر ارائه شده در سایت نشان می‌دهد فردی در این صفحه ( ص 81 نسخۀ آرشیف ملی افغانستان)، دو سطر پایانی سورۀ نحل را پاک کرده و به جای آن قابی زرین و مستطیل شکل افزوده که در آن عبارت «الجزء الخمس عشر» نوشته شده است. با این حال آثار پاک شدگی تذهیب قبلی در حاشیۀ برگه همچنان هویداست.
https://www.kateban.com/media/post/62b8c28f9d405.jpg

من در اینجا برخی از تصاویر اوراق ارائه شده و فروخته شده در حراج هلند را در کنار تصاویر قدیمی‌تر از خود نسخه در آرشیف ملی افغانستان قرار داده ام . در بالا تصویر قدیمی، و در پایین تصویر فروخته شده در حراج هلند آمده است. امیدوارم با همت اصحاب رسانه در ایران، افغانستان و دیگر کشورها راهی برای بازگشت این میراث اسلامی به محل اصلی خود یافت شود.

آدرس اوراق عرضه شده و فروخته شده در حراج هنر شرقی، هلند این است:
https://www.orientalartauctions.com/object/art3004243-an-eastern-kufic-section-on-vellum-north-africa-or-near-east-9th-century

@kariminiaa

مقدمۀ من در معرفی و تحلیل «مصحف مشهد رضوی» (نسخۀ عربی)
https://www.kateban.com/media/post/62fe571286706.jpg

مصحف المشهد الرضوی یا (Codex Mashhad) عنوانی است که من به ترکیب دو نسخۀ کهن قرآنی به شماره‌های 18 و 4116 در کتابخانۀ آستان قدس رضوی داده‌ام که در اصل یک قرآن کامل را تشکیل می‌داده‌اند اما به دلایلی نامعلوم از هم جدا افتاده‌اند. این کهن‌ترین اثر قرآنی در ایران، و حجیم‌ترین نسخۀ حجازی در قطع عمودی (با 252 برگ) در سراسر جهان است که تاکنون می‌شناسیم. داستان کشف این دو تنها نسخۀ قرآنی به خط حجازی در کتابخانه را به تفصیل در جایی دیگر خواهم آورد. از حدود سال 1393 که پارۀ نخست این قرآن (یعنی نسخۀ 18) را یافتم، در پی تحقیق متن آن و انتشار چاپ عکسی (فاکسیمیله) از آن بودم. دو سال بعد، بخش دیگر آن را در نسخۀ 4116 پیدا کردم. خوشبختانه پس از سالها تلاش من، همکارانم و مؤسسۀ آل البیت قرار است که در سال جاری این اثر به انتشار عمومی برسد، همراه با تحقیق و بازنویسی متن نسخه، پانویس‌های توضیحی درخصوص رسم و املا و قرائات و سایر ویژگی‌های متنی و نسخه شناختی آن، و به ضمیمۀ دو مقدمه به عربی و انگلیسی. اکنون نسخۀ عربی مقدمۀ من در مجلۀ تراثنا (سال 39، ش 153، محرم ـ ربیع الأول 1444) منتشر شده که در اینجا به اشتراک می‌گذارم، با این توضیح که در نسخۀ نهایی، این مقدمه اندکی مشروح‌تر است و حاوی اطلاعاتی درباب تاریخ گذاری و آزمایش کربن14 بر روی مصحف. همچنین بخشی اصلی این مقدمه نیز به زبان انگلیسی در مجلۀ مخطوطات اسلامی (Journal of Islamic Manuscripts) از سوی انتشارات بریل (سال 2019) انتشار یافته است.

لینک دریافت مقدمه به عربی:
https://www.kateban.com/media/files/62fe5a6bc43ed.pdf

@kariminiaa

🔹شب کوفی
🔹دومین شب از شب‌های هنر و هنرمندان کتاب آرایی
با حضور: سید وحید جزایری، امیر فرید، مرتضی کریمی نیا، همایون مقدس و علی دهباشی
🔹جمعه ، ۵ اسفند ۱۴۰۱ ،ساعت ۱۶
🔹مجازی از طریق zoom با کد:
https://us02web.zoom.us/j/5632817821?pwd=a0dHOFN6OWVzMHRVL2c0aHRoVmN3QT09
حضوری: موسسه کتاب آرایی ایرانی

🔹عناوین سخنرانی های «شب کوفی»

🔶سخنرانی مرتضی کریمی‌نیا

🔹در شب کوفی

🔶با موضوع: کهن‌ترین دست نویس‌های قرآنی به خط مایل (حجازی) و تقدم نسبی آنها بر خط کوفی

🔻پنجم اسفند ماه 1401

🔹موسسه کتاب آرایی ایرانی با همکاری مجله‌ی بخارا

‌
💠 سه شب ماه رمضان با پژوهشگران هاروارد درباره موضوعات قرآنی (انجمن ذکر MIT)

🗓 سه‌شنبه تا پنجشنبه ۲۹ تا ۳۱ فروردین، ساعت ۴:۳۰ تا ۶ بامداد (به وقت تهران) | دوشنبه تا چهارشنبه ۱۷ تا ۱۹ آپریل، ساعت ۲۱-۲۲:۳۰ (به وقت شرق آمریکا)

🔸انتقال قرآن و قرائات آن
شادی ناصر (دانشیار زبان‌ها و تمدن‌های خاور نزدیک در دانشگاه هاروارد)
سه‌شنبه ۲۹ فروردین

🔸محمد و تسلیم‌شوندگان: هنگامی که یهودیان و مسیحیان مسلمان بودند
جواد هاشمی (دانشجوی PhD مطالعات اسلامی در دانشگاه هاروارد و مدیر پژوهش موسسه MPAC)
چهارشنبه ۳۰ فروردین

🔸 بازنگری در معنای دین در قرآن
محسن گودرزی (استادیار مطالعات اسلامی در دانشگاه هاروارد)
پنجشنبه ۳۱ فروردین

🔸مدیر جلسات: فرهاد قدوسی (دانشگاه ایالتی وین)

🌐 لینک شرکت در جلسات:
https://mit.zoom.us/j/92729332928
Meeting ID: 927 2933 2928

#انعکاس_رویداد
@inekas

قرآن حسن بن صلح در آستان قدس رضوی با انجامه‌ای به تقویم یزدگردی (ساسانی) به تاریخ: روز بهمن از ماه اسفندارمذ سال ۴۱۵