نقد و بررسی مفهوم معرفت فطری در مکتب تفکیک
رضا مختاری خویی

دپارتمان مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل کانادا - دانشگاه تهران

در مکتب میرزا مهدی اصفهانی «معرفت فطری» به معرفتی اطلاق می‌شود که نقطه مقابل معرفت عقلی است و برای رسیدن به این معرفت فرد بايد از تمامی معقولات واستدلالات عقلی و افکار و انديشه‌ها جدا شده، به گونه‌ای که زمينه هرگونه استدلال وتعقلی منتفی گردد.
عقل‌ستیزی، ادعای شناخت کنه ذات خداوند، تحریف معنای معرفت قلبی، وبرداشت نادرست از روایات «معرفة الله بالله» و روایات عالم ذر، از سایر موضوعات کتاب است.
در فصل آخر نیز به بررسی مطالب آقایان حسن انصاری و محمدتقی سبحانی پیرامون مکتب تفکیک پرداخته شده است.

فهرست:
t.me/nosakh_shii/3136

اثر حاضر پایان‌نامه نگارنده در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران بوده که با برخی تغییرات، و اضافه شدن دو فصل جدید ارائه شده است.

مشخصات:
۲۳۷ص| رقعی، جلد سخت
قیمت: ۲۵۰هزار ت + ۲۵ت هزینه ارسال
مجموعا ۲۷۵هزار ت
با تخفیف برای ۱۱۰نفر اول: ۱۹۹هزار ت
تهیه: @shii_studies1

@nosakh_shii

آیا مدرس زنوزی نسخه دستخط اسفار ملاصدرا را نابود کرد و نسخه‌ای متفاوت از اسفار را مشهور نمود؟!

دکتر حامد روشنی‌راد ذیل نوشتاری در کانال خود آورده‌اند:
"مهمترین نسخه خطی اسفار ملاصدرا به خط خود مدرس زنوزی است و تمام نسخ بعدی اسفار که مرجع دروس اساتید بوده در جزئیات و تبویب تحت الشعاع این نسخه خطی به قلم مدرس زنوزی قرار داشته‌اند، که من معتقدم با اینکه نسخه مدرس زنوزی دارای تفاوت‌های زیادی با نسخ قدیمی اسفار بوده اما روایت غالب و مسلط از اسفار را شکل داده است و با کمال تعجب حتی جای نسخهٔ اصیلِ اسفار به خط خودِ ملاصدرا را نیز گرفته است و اینکه چرا نسخهٔ مخطوط به قلم خود صدرالمتالهین بعد از استنساخ و اصلاحاتِ مدرس زنوزی ازمیان‌رفته؟ خود موضوع پژوهشی جدی در تاریخ اسفار است."
و نوشته‌اند:
"استنساخ اسفار که به گمان بدَوی من از میان بردن و معدوم کردن نسخه اساس به خط خود ملاصدرا نیز توسط خود مدرس طهرانی انجام شده"

✍ ملاحظات:
ما میزان تتبع و ادله دکتر روشنی‌راد در این باره را نمی‌دانیم، ولی آنچه در نگاه نخستین به نظر می‌رسد اثبات مطلب فوق متوقف است بر امور زیر:
۱. اینکه ثابت شود نسخه دستخط ملاصدرا در اختیار و دسترس زنوزی بوده است.
۲. نسخه استنساخ شده توسط زنوزی فرق‌های اساسی با نسخه مؤلف داشته است.
از آنجا که نسخه مؤلف اینک در دسترس نیست، این مدعا فقط دو طریق برای بیان شدن خواهد داشت: الف) یا کسی از معاصرین زنوزی ادعای دستبردن او در اسفار را کرده باشد، ب) یا با نسخه‌هایی که قطع داریم طبق همان اسفار اصلی بوده مقابله شده باشد.

هر چند نسخه دستخط مؤلف در دسترس نیست ولی حسب آنچه از فهرستگان نسخه‌های خطی [فنخا، ج۱۳، ص۲۶۰] مطلعیم پی‌بردن به محتوای نسخه اصل اسفار کار ساده‌ای خواهد بود؛ همینک چند نسخه‌ وجود دارد که از روی نسخه ملاصدرا استنساخ شده است؛ مثلا نسخه‌های زیر:

▪️کتابخانه مجلس، نسخه ۱۷۰۶، به تاریخ ۱۰۵۱ق که از روی نسخه اصل استنساخ شده است. ظاهرا بخش‌هایی از این کتاب نیز در کتابخانه تویسرکانی اصفهان بوده است.
▪️نسخه کتابخانه سپهسالار به شماره ۱۴۰۳، که آن نیز با نسخه مؤلف مقابله شده است.
▪️نسخه حائز اهمیت دیگر، نسخه علم الهدی فرزند فیض و نوه ملاصدرا است. این کتاب که در دو بخش موجود است به شماره۳۸۵ در دانشگاه تهران، و شماره۳۳۶ در کتابخانه مرکز احیاء نگهداری می‌شود که از روی نسخه‌ای کتابت شده که از روی نسخه مؤلف استنساخ شده بود.

حال ظاهرا باید آقای روشنی‌راد مدعی باشند که نسخه زنوزی را با نسخه علم الهدی یا دو نسخه دیگر استنساخ شده از روی نسخه ملاصدرا تطبیق داده‌اند و متوجه تفاوت‌های اساسی شده‌اند؛ زیرا اگر نسخه زنوزی تفاوت خاصی با نسخه علم الهدی نداشته باشد حتی اگر معاصرین زنوزی نیز چنین ادعایی در تحریف اسفار توسط او داشته باشند بی‌ارزش خواهد بود.

نکته دیگر: این را می‌دانیم که نسخه زنوزی در سال ۱۲۲۲ق استنساخ شده، و دقیقا از همان سال نسخه‌ای با تعلیقات ابوالحسن جلوه در کتابخانه مرعشی به شماره ۷۰۷۸ موجود است؛ آیا این دو نسخه در متن اسفار متفاوت هستند؟ اگر نه تفاوتی ندارند دو حالت دارد:
اگر این دو با نسخه علم الهدی متفاوت هستند، پس شخص دیگری غیر از زنوزی اسفار را تحریف کرده است، چون نسخه جلوه براساس نسخه زنوزی نبوده است
و اگر با نسخه علم الهدی تفاوتی ندارند که اساسا ادعای تحریف اسفار توسط زنوزی منتفی می‌شود.

در مجموع ما نمی‌دانیم منشاء کلام آقای روشنی‌راد چیست و ایشان چه ادله‌ای بر مدعای خود دارند، و اینکه آیا معتقدند اسفار موجود در بازار فعلی هم طبق آن اسفار تحریف شده است؟! یا فقط زنوزی توانست معاصرین خود را فریب دهد ولی بعدا اسفار طبق نسخه‌های اصیل چاپ شد؟!
۱۴۰۳/۰۱/۱۰
@kalam_shia

اسفار
نسخه شماره۱۷۰۶ کتابخانه مجلس
استنساخ شده به سال ۱۰۵۱ق
مقابله شده با نسخه دستخط ملاصدرا

این نسخه ‌مطابق بود با جلد۶ الی۹ چاپی [چاپ ۹جلدی]
برخی عبارات با نسخه چاپی مقابله شد، عینا همان بود.

https://t.me/kalam_shia/548

‌
نسخه‌های اسفار | زنوزی
بخش اول

آقای روشنی‌راد لطف کرده و در کانالشان به مطلب فوق پاسخ داده‌اند؛ چکیده پاسخ اصلی ایشان آن بود که منظورشان تحریف نبوده و از این لفظ استفاده نکرده‌اند، بلکه منظورشان تفاوت در تنقیح و تفسیر و... است.
و ما نباید از جملات ایشان که بیان کردند:
"نسخه مدرس زنوزی دارای تفاوت‌های زیادی با نسخ قدیمی اسفار بوده" و "معدوم کردن نسخه اساس به خط خود ملاصدرا نیز توسط خود مدرس طهرانی انجام شده"، برداشت تحریف می‌کردیم.

ضمن تشکر از ایشان به دلیل واضح کردن مدعا، ولی طبیعی است وقتی بیان شود نسخه زنوزی تفاوت‌های بسیاری با نسخ قدیمی اسفار دارد، و زنوزی بعد از استنساخ، نسخه ملاصدرا را معدوم کرد! طبیعتا مخاطب گمان تحریف و توطئه از این کلام می‌کند.
اما به هر حال، باز این سؤال باقی می‌ماند که آیا زنوزی تفسیر خودش را در متن اسفار داخل کرده و به ملاصدرا نسبت داده است، یا بصورتی ارائه داده که همه می‌دانند این تفسیر خود اوست؟ اگر تفسیر خود را داخل در متن کرده و به مخاطب القا شده که این نیز کلام صدراست، همه آنچه پیشتر اشکال کرده بودیم مجدد باز می‌گردد و آقای روشنی‌راد باید این را ثابت کنند، ولی اگر نه زنوزی تفسیر خود را در حاشیه و هامش‌ و تعلیقات بیان کرده است، خب مشکلش چیست؟ چنین کاری که همیشه مرسوم بوده است، و دیگر نباید سؤال مطرح شود که چرا همگان به نسخه زنوزی توجه کردند و مابقی نسخه‌ها کنار رفت! لابد از نظر بقیه نسخه زنوزی و کارش ارزشمند بوده است، و دیگر معما و گره خاصی در کار نیست.

اما چند مطلب حاشیه‌ای:
آقای روشنی‌راد درباره معرفی‌های ما از نسخ معتبر اسفار بیان کردند مثلا نسخه کتابخانه مجلس به شماره۴۱۸۹ افضل و ارجح بر نسخه‌هایی است که ما معرفی کردیم، زیرا به تاریخ ۱۰۱۱ق استنساخ شده، یعنی ۴۰سال قبل‌تر از نسخه سال ۱۰۵۱ق.
باید به دو نکته اشاره کنیم:
اول اینکه، لازم به ذکر است همیشه قدیمی‌تر بودن به معنای افضل و ارجح بودن نیست و قطعا نسخه‌ای که از روی نسخه دستخط ملاصدرا نوشته شده افضل و ارجح بر نسخه‌های دیگر است ولو نسخه دیگر ۴۰سال قدیمی‌تر باشد؛ زیرا صرفِ قدمت ۴۰ساله که فی‌نفسه ارزشمند نیست بلکه قدیمی‌تر بودن به این دلیل ارزشمند است که ما را به این امید می‌رساند که این به نسخه اصلی نزدیک‌تر بوده است و تحریف و تفاوت کمتری دارد، حال ما نسخه‌ای که از روی دستخط ملاصدرا نوشته شده را رها کرده و به نسخه‌ای که چند سال قبل‌تر استنساخ شده، ولی نمی‌دانیم از کجا، تکیه کنیم؟! دلیل این کار چیست؟!
همچین طبیعی است نسخه‌ استنساخی علم الهدی از کتاب پدر بزرگش ملاصدرا و از روی دستخط اصلیِ استنساخ شده اهمیت بسزایی دارد، و او به آثار و احوال پدر بزرگش اشراف بیشتری دارد، چه اینکه فهمیدن سال دقیق وفات ملاصدرا _۱۰۴۵ق_ و اشتباه بودن سال مشهور _۱۰۵۰ق_ نیز از نوشته‌های علم الهدی بدست آمده است.
دوما، ما تعمدا نامی از نسخه‌هایی که در سال ۱۰۱۱ق و ۱۰۲۲ق و ۱۰۲۶ق استنساخ شده نبردیم؛ زیرا به گفته برخی محققین و برخی شواهد موجود، اسفار کتابی است که در طول مدت زمان زیادی به سرانجام رسیده است، و طبیعتا چنین کتبی ممکن است بارها توسط مؤلف مطالبی به آن اضافه شود؛ مثلا امل الآمل‌ شیخ حر عاملی، و رساله علت خلق کافر ایشان نسخه‌هایی دارد که نسبت به رساله اولیه مطالب مازادی دارد، ما برای رفع این شبهه که احیانا اگر نسخه‌های اولیه اسفار چیزی کمتر داشته باشد این به حساب دخل و تصرف زنوزی نوشته نشود به آنها ارجاع ندادیم.

تذکر: آقای روشنی‌راد فرموده‌اند نسخه‌ای که ما معرفی کرده‌ایم بخش طبیعیات اسفار است و طبیعی است اختلاف در اینجا کمتر باشد و...
پاسخ آنکه ما به وضوح درج کردیم نسخه مورد اشاره، مجلدات ۶ الی۹ اسفار است، و این بخش اصلا ربطی به طبیعیات ندارد. طبیعیات اسفار جلد ۵-۴ است [البته به این مطلب توجه داریم که برخی به ملاصدرا اشکال کرده‌اند که حتی مطالبی ذیل طبیعیات آورده که طبیعیات نیست، ولی ما از این هم صرف نظر کرده و کل ج۴و۵ را طبیعیات حساب می‌کنیم، ولی نسخه معرفی شده که شامل ج۶ الی آخر کتاب بود!]
همچنین یکی دیگر از جهات ترجیح نسخه ۱۰۱۱ق بر نسخه علم الهدی را پرحجم بودن آن دانسته‌اند که بخش‌های بیشتری از اسفار را شامل می‌شود؛ ظاهرا در مطلب دقت کافی نشده است، ما تصریح کردیم که نسخه علم الهدی در دو تکه است، بخشی در کتابخانه دانشگاه تهران و بخشی در مرکز احیاء؛ و مجموع این دو حدود ۲۵۰برگ بیشتر از نسخه سال ۱۰۱۱ است، پس نسخه علم الهدی در این مزیت نیز مهمتر از نسخه مذکور است.

https://t.me/kalam_shia/548
ادامه 🔻

🔻
نسخه‌های اسفار | زنوزی
بخش دوم

▪️معمای موجود نبودن نسخه دستخط ملاصدرا!
این سؤال که: چرا با وجود بجای ماندن تعداد زیادی از نسخه‌های دستخط آثار ملاصدرا، اسفار او به جای نمانده؟ سؤال بی‌وجهی است، زیرا قرار نیست همه نسخه‌های نویسندگان قرن‌های پیشین بجای مانده باشد، مگر همه آثار دستخط معاصران صدرا به جای مانده است؟ اتفاقا وی از این جهت یکی از خوش‌اقبال‌ترین افراد است و تقریبا آثار زیادی از وی با همان دستخط خودش موجود است.

▪️اما اینکه چرا نسخهٔ زنوزی بعد از خودش اقبال زیادی پیدا کرد:
این را می‌دانیم که ملاصدرا و آثارش در زمان خودش مورد توجه نبود و جز داماد‌هایش کمتر کسی به وی بها می‌داد (البته از بین دامادها هم فقط فیض منتقد او نبود) مثلا با مراجعه به فهرستگان نسخه‌های خطی تنها سه نسخه از اسفار در زمان مؤلف مشاهده می‌شود، و این را مقایسه کنید با خیل عظیمی از استنساخ‌های آثار میرداماد!
همچنین از حدود ۳۰۰نسخه استنساخ شده از اسفار، حدود ۲۰نسخه آن در قرن مؤلف بوده و مابقی در قرون بعدی و عمدتا قاجار بوده است.
در آثار فلاسفه متعددی از قرن۱۱ _قرن ملاصدرا_ انتقادهای شدیدی از ملاصدرا شده است؛ بعدها ان‌شاءالله صحت این ادعای رئیس بنیاد صدرا را نشان خواهیم داد که ملاصدرا بیش از آنکه مورد هجمه فقها باشد، توسط فلاسفه طرد شد. انتقادهای فلاسفه صفوی از وی بعضا به حدی بوده که سخنان وی را لاطائلات و مزخرفات و کفرگویی‌، خطاب کرده‌اند. برخی از فلاسفه صفوی در دوره بعد از ملاصدرا صریحا سخنان او را شعر و شاعری خطاب کرده‌اند نه فلسفه! ان‌شاءالله در آینده برخی آثار و نسخه‌ها را در این زمینه ارائه خواهیم داد. پس طبیعی است که وقتی شخصی مانند زنوزی همت می‌کند و از بین نسخه‌های محدود اسفار سعی در ارائه نسخه‌ای پاکیزه می‌کند این کار مورد اقبال دیگر فلاسفه قرار بگیرد، مخصوصا که بدلیل وارد شدن صنعت چاپ سنگی، نسخه زنوزی در همان زمان خودش به چاپ رسید، و طبیعی است اقبال به نسخه چاپ شده _ولو سنگی_ بسیار بالاتر از رجوع به نسخه خطی باشد و کسانی که نیاز به تهیه اسفار داشتند _چه برای مطالعه و چه استنساخ بخشی از آن_ چاپ سنگی آن بسیار ارزان‌تر و سهل الوصول‌تر از تهیه نسخه‌های خطی بود.

https://t.me/kalam_shia/550

حکمت مشرقی!
ابن‌سینا هیچ منظومه فکری دیگری غیر از آنچه در کتب فعلی او وجود دارد _که از بین رفته و بدست ما نرسیده باشد_ نداشته است.

بی‌توجهی به تحقیقات جدید، و تکرار سخنان همیشگی به اسمِ مطلب جدید!

دیمیتری گوتاس (استاد دانشگاه ییل آمریکا) بی‌شک از بزرگ‌ترین ابن‌سیناپژوهان معاصر است.
وی در مقالات و کتب خود مطالب جدید فراوانی درباره فارابی و مخصوصا ابن‌سینا ارائه داده، و اشتباهاتی درباره آثار فارابی و ابن سینا را متذکر شده است. ابتناء مطالعات و توجه گوتاس به نسخ خطی و بررسی آنها در روند مطالعاتش، نقطه عطف تحقیقات بدیعِ وی است.
یکی از نوشته‌های گوتاس که بیش از بیست سال پیش آن را تألیف کرده، مقاله‌ای در بررسی این مطلب است که آیا ابن‌سینا حقیقتا غیر از این فلسفه بجای مانده از وی، معتقد به سنخِ دیگری از فلسفه به نام "حکمت مشرقی" بوده است؟
گوتاس به سیر تاریخی این ادعا اشاره کرده و نشان می‌دهد چنین چیزی زاییده برداشت‌های اشتباه یک عده، و پیروی برخی دیگر از این عده بوده و هیچ پایه و اساسی ندارد و ابن‌سینا هیچ منظومه فکری دیگری غیر از آنچه در کتب فعلی او وجود دارد _که از بین رفته و بدست ما نرسیده باشد_ نداشته است.
این مقاله را سال ۱۳۹۳ آقای عطایی نظری ترجمه کرده‌اند:
حکمت مشرقی عرفانی ابن سینا، افسانه یا واقعیّت؟
سرشت، درون مایه و انتقال حکمت مشرقی ابن سینا
دیمیتری گوتاس | ترجمه: حمید عطایی نظری
https://ataeinazari.kateban.com/post/2252

حال با وجود این تحقیقات جدید، در کتاب ۸۰۰صفحه‌ای "واکاوی سرچشمه‌های حکمت مشرقی"، از یکی از اساتید فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی که اخیرا چاپ شده، حتی یک کلمه نامی از گوتاس به میان نیامده است!
اینجا مراد نه صرفا قبول کردن تحقیقات گوتاس، بلکه یادکردن از سخنان وی حداقل برای نقد است.
در ایران هر از گاهی کتبی درباره ابن‌سینا و فارابی با ادعای نگاه جدید نوشته می‌شود که فقط ادعای نگاه جدید داشته و تکرار همان مکررات است صرفا با این ادعا که بقیه تاکنون موفق به فهم دقیق فلسفه ابن‌سینا نشده‌اند؛ کتاب فوق نیز مدام تکرار همین ادعاست.
گذشته از نقدهای جزئی‌تر که می‌توان بر فصول مختلف کتاب داشت، اصلی‌ترین اشکال این است که اگر خواننده قبل از مطالعه این کتاب، مقاله ۳۰صفحه‌ای گوتاس را بخواند اساسا به عقیم بودن این کتاب پی‌خواهد برد.
این اشکال به سایر آثار نویسنده کتاب فوق نیز وارد است، کتابهایی که ایشان درباره فارابی نوشته‌اند، بدون توجه به آثار گوتاس _حداقل نقد کردن سخنان گوتاس_ عقیم و بی‌فایده خواهد بود. گوتاس اشتباه بودن انتساب برخی از آثار به فارابی را نشان داده است.
#الحکمة_المشرقیة
@kalam_shia

الحکمة المشرقیة
ابن سینا

کتابخانه نور عثمانیه ترکیه، نسخه ۴۸۹۴/۷۸
دانلود نسخه:
https://t.me/kalam_shia/569

نسخه دیگری از کتاب، در کتابخانه ایاصوفیه:
https://t.me/kalam_shia/567

توضیحات:
https://t.me/kalam_shia/568
#الحکمة_المشرقیة