Темирпўлат Тиллаев 1960 йилда Қамаши туманидаги Чим қишлоғида туғилган. 1981 йилда Қарши Давлат педагогика институтининг ўзбек филологияси факультетини тамомлаган. Ўқитувчи, «Насаф» нашриёти наср бўлим бошлиғи, Бош муҳаррир, нашриёт директори, «Қашқадарё» газетаси маънавият ва маърифат бўлими муҳаррири, «Регион Уз» газетаси вилоят муҳбири вазифаларида фаолият кўрсатган. Айни кунларда «Qamashi» газетаси муҳаррири. Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси.
Темирпўлат Тиллаев ўзининг илк асари «Ворис» қиссаси билан таниқли адиб Одил Ёқубов назарига тушган. Унинг «Ўлим ўпқони» номли қиссаси адабий жамоатчилик томонидан муносиб баҳоланди. Темирпўлат Тиллаев яқинда «Қияликдаги одам ёхуд Маҳшар йўли» номли янги асари устидаги ишини якунига етказди. Бугун биз ёзувчининг ҳали эълон қилинмаган ушбу асаридан бир парчани сизнинг ҳукмингизга ҳавола этмоқдамиз.
@jurnaladabiyot
Темирпўлат Тиллаев ўзининг илк асари «Ворис» қиссаси билан таниқли адиб Одил Ёқубов назарига тушган. Унинг «Ўлим ўпқони» номли қиссаси адабий жамоатчилик томонидан муносиб баҳоланди. Темирпўлат Тиллаев яқинда «Қияликдаги одам ёхуд Маҳшар йўли» номли янги асари устидаги ишини якунига етказди. Бугун биз ёзувчининг ҳали эълон қилинмаган ушбу асаридан бир парчани сизнинг ҳукмингизга ҳавола этмоқдамиз.
@jurnaladabiyot
ҚИЯЛИКДАГИ ОДАМ
ёҳуд
МАҲШАР ЙЎЛИ
Романдан парча
Туғилиш ва ўлимдан бошқа тақдирни тақдирдан ажратадиган чизиқ йўқ. Туғилиш ва ўлмоқ оралиғида эса биз худди эшилган иплардек бир-биримизга қўшилиб кетганмиз.
Чингиз Айтматов
*
Мен бу асарни ёзмаслигим керак эди. Ҳамманинг фикри бир ердан чиқаётган бир пайтда ўзгачароқ янги гап айтаман дейиш, шунчаки чиранчоқликдан бошқа нарса эмас. Ҳамма аҳори тўкилмаган фикрлар аллақачон айтиб бўлинган. Инсон ҳаётининг мазмуни ҳақида-ку бирор бир фикр айтиш тугул, ўйлашнинг ўзи ҳам одамларга бугун нодонлик бўлиб кўринади. “Яшашдан мақсадинг нима? Дилингда армонга айланган орзуларинг бот-бот сени безовта қиладими?”- демоққа лаб жуфтласанг, оғзингдан чиққанини ёқангга тармаштиради-мазза қилиб мум тишлайсан. “Бу ҳавойи, осмоний, китобий гапларни қўй биродар, бўларидан, яшамоқнинг бароридан гапир. Ўй ўйлаб ҳали ҳеч кимнинг ошиғи олчи бўлмаган. Топмоқлик, йиғмоқликни билмаган одам яшамаётган одам! Сен бизга уқтирмоқчи бўлаётган гаплар аллақачон айтиб бўлинган.”
Лекин бу “жайдари донишмандлар” бир нарсани билмайдиларки, билсаларда назар-писанд қилмайдиларки, ана шу айтиб бўлинган Фикрларнинг ўз вақтида айтилганлигини мушоҳада қилишнинг ўзи ҳам бир инсон ҳаётининг мазмунига етиб ортади.
Демак, бу ёзганларим ана шу айтилганларнинг мушоҳадаси ҳақида.
(Раҳмонқулнинг кундалигидан, 1989 йил, 13 январь)
*
Ўтган етти ой ичида Элсаройга бало дориди; бир парча гўшт-сағирликдан кўр тақдирнинг минг бир азобини кўриб эндигина одамлар қаторига қўшилаётган, эндигина оғзи ошга етганда боши тошга теккан Файзулла топталган ва ҳақоратланган орият важидан хотини билан бўлим бошқарувчисини чопиб ташламоқчи бўлди, лекин қисмат иноят қилган Ғозиқул билан унинг “машъуқаси” бу қаҳр чопқинидан омон қолди, уларни тақдир яна бир бор сийлади, лекин бу қисмат эҳсони Файзуллонинг хотинига қимматга тушди; Ғозиқул кейинги учрашувда “эрингга ўзинг айтгансан”, деб уни ўласи қилиб калтаклади, хиёнат гулшанининг маликаси бўлмоққа чоғланган аёл туйқус ташландиққа айланди, бу ҳам етмагандай ўша куни жахл устида аввал уйига олов қўйиб, кейин ўзини ҳам нобуд қилишга жаҳд қилган Файзулла кажовали трактори билан Қирққиз жаридан учиб кетди, бўлакланиб кетган трактор қисмларини йиғиб олаётган одамлар, жар лабидан кўчган қиррадор кесаклар орасидан чалажон Файзуллани ҳам топиб олишди, ярим танаси ишламай қўйган Файзулла олти ой тўшакка михланиб ётди, мана бир ойки, у эндигина юришга чоғланган гўдакдек атак-чечак қилиб ўзи ташқарилаб келаётган бўлсада, телбахаёл бўлиб қолганлиги элга ёйилди, у девор ортидаги одам билан гаплашиш одатини чиқарди, хотинидан бошқа барча элсаройликлар “Кайф қилиб трактор хайдашнинг оқибати шу, аввал ўз уйингга олов қўясан, сўнг ўзинг Қирққиздан учиб кетасан, омадинг бор экан, болаларингнинг бахтига тирик қолдинг, миянг чайқалса ҳам!”, деган ҳукми хулосага келишди.
Бир пайтлар дунёни забт этиш шаҳди билан Элсаройдан бош олиб кетган, Элсаройнинг биринчи ва сўнгги шоири Орзиқул Сарой неча кунлардан бери тинимсиз, эзиб-эзиб ёғаётган куз ёмғири остида, намхуш рутубатдан тумрайган, оғир ва ҳарасонли сукунатга
ёҳуд
МАҲШАР ЙЎЛИ
Романдан парча
Туғилиш ва ўлимдан бошқа тақдирни тақдирдан ажратадиган чизиқ йўқ. Туғилиш ва ўлмоқ оралиғида эса биз худди эшилган иплардек бир-биримизга қўшилиб кетганмиз.
Чингиз Айтматов
*
Мен бу асарни ёзмаслигим керак эди. Ҳамманинг фикри бир ердан чиқаётган бир пайтда ўзгачароқ янги гап айтаман дейиш, шунчаки чиранчоқликдан бошқа нарса эмас. Ҳамма аҳори тўкилмаган фикрлар аллақачон айтиб бўлинган. Инсон ҳаётининг мазмуни ҳақида-ку бирор бир фикр айтиш тугул, ўйлашнинг ўзи ҳам одамларга бугун нодонлик бўлиб кўринади. “Яшашдан мақсадинг нима? Дилингда армонга айланган орзуларинг бот-бот сени безовта қиладими?”- демоққа лаб жуфтласанг, оғзингдан чиққанини ёқангга тармаштиради-мазза қилиб мум тишлайсан. “Бу ҳавойи, осмоний, китобий гапларни қўй биродар, бўларидан, яшамоқнинг бароридан гапир. Ўй ўйлаб ҳали ҳеч кимнинг ошиғи олчи бўлмаган. Топмоқлик, йиғмоқликни билмаган одам яшамаётган одам! Сен бизга уқтирмоқчи бўлаётган гаплар аллақачон айтиб бўлинган.”
Лекин бу “жайдари донишмандлар” бир нарсани билмайдиларки, билсаларда назар-писанд қилмайдиларки, ана шу айтиб бўлинган Фикрларнинг ўз вақтида айтилганлигини мушоҳада қилишнинг ўзи ҳам бир инсон ҳаётининг мазмунига етиб ортади.
Демак, бу ёзганларим ана шу айтилганларнинг мушоҳадаси ҳақида.
(Раҳмонқулнинг кундалигидан, 1989 йил, 13 январь)
*
Ўтган етти ой ичида Элсаройга бало дориди; бир парча гўшт-сағирликдан кўр тақдирнинг минг бир азобини кўриб эндигина одамлар қаторига қўшилаётган, эндигина оғзи ошга етганда боши тошга теккан Файзулла топталган ва ҳақоратланган орият важидан хотини билан бўлим бошқарувчисини чопиб ташламоқчи бўлди, лекин қисмат иноят қилган Ғозиқул билан унинг “машъуқаси” бу қаҳр чопқинидан омон қолди, уларни тақдир яна бир бор сийлади, лекин бу қисмат эҳсони Файзуллонинг хотинига қимматга тушди; Ғозиқул кейинги учрашувда “эрингга ўзинг айтгансан”, деб уни ўласи қилиб калтаклади, хиёнат гулшанининг маликаси бўлмоққа чоғланган аёл туйқус ташландиққа айланди, бу ҳам етмагандай ўша куни жахл устида аввал уйига олов қўйиб, кейин ўзини ҳам нобуд қилишга жаҳд қилган Файзулла кажовали трактори билан Қирққиз жаридан учиб кетди, бўлакланиб кетган трактор қисмларини йиғиб олаётган одамлар, жар лабидан кўчган қиррадор кесаклар орасидан чалажон Файзуллани ҳам топиб олишди, ярим танаси ишламай қўйган Файзулла олти ой тўшакка михланиб ётди, мана бир ойки, у эндигина юришга чоғланган гўдакдек атак-чечак қилиб ўзи ташқарилаб келаётган бўлсада, телбахаёл бўлиб қолганлиги элга ёйилди, у девор ортидаги одам билан гаплашиш одатини чиқарди, хотинидан бошқа барча элсаройликлар “Кайф қилиб трактор хайдашнинг оқибати шу, аввал ўз уйингга олов қўясан, сўнг ўзинг Қирққиздан учиб кетасан, омадинг бор экан, болаларингнинг бахтига тирик қолдинг, миянг чайқалса ҳам!”, деган ҳукми хулосага келишди.
Бир пайтлар дунёни забт этиш шаҳди билан Элсаройдан бош олиб кетган, Элсаройнинг биринчи ва сўнгги шоири Орзиқул Сарой неча кунлардан бери тинимсиз, эзиб-эзиб ёғаётган куз ёмғири остида, намхуш рутубатдан тумрайган, оғир ва ҳарасонли сукунатга
чўмган Элсаройда пайдо бўлди, унинг ёмғирдан шаллоба бўлиб пешонасига тарам-тарам ёпишган патак сочларида, дафъатан кўрган нарсасига очкўзлик билан суқланиб узоқ тикилиб қоладиган изтиробли кўзларида, ёноқлари туртиб чиққан тунд юзида, кучсизликдан туғиладиган ожизлик ва шу ожизликни ниқоблаган ғариб бир бежиримлик нуқси уриб қолган - унинг бутун қоқсуяк вужудидан жирканч бир кибр ва шу баробар оташин бир нафрат барқ уриб турарди, шу боис у Элсарой кўчаларида телба бўлиб “Анал ҳақ” деб юрганида ҳам, ичкиликка муккасидан кетиб тўй-хашамларда маст бўлиб, ташландиқ кир ураларнинг сассиқ балчиғига беланиб ётганида ҳам, бир шиша ароқ деб Тоштурсун Ҳукмнинг кўнгил очар эрмаги учун ит бўлиб хурганида ҳам, мусибатларга тўла туманли бир тонгда асрий субх сукунатини бузиб “Кетаяпман! Алвидо!” деган бир ҳайқириқ одамларни уйғотгани-ю, лекин кейинчалик бу сас-садони бировлар ҳар юз йилда эл борки бошидан бир қичқириб ўтадиган Ҳаққушнинг овози дейишса, бошқа бирлари бу гулдирак ҳу узоқ юртда тоғ босиб қолган қишлоқдаги кўчкиннинг гулдуроси эди дейишмасин, ўша тонг Орзиқул Сарой ғойиб бўлганини билиб қолганларида ҳам Орзиқул Сарой элсаройликларнинг ёдида жабрдийда ва хўрланган шоир сифатида эмас, ўша ёмғирли кунда Элсаройга кириб келганида унинг бутун қоқсуяк вужудида аксланиб турган-жирканч бир кибр ва шу баробар оташин бир нафрат тимсолида юракларида мангу муҳрланиб қолди.
Кўп йиллар Элсаройни ойдек жамоли билан ларзага солган Барчинойни нима жин урди бу ёлғиз Худога аён, ҳали кўз кўриб, қулоқ эшитмаган ёвузликка қўл урди- Элсаройнинг кўркига кўрк қўшиб, виқор тўкиб турган, бус-бутун синчдан тикланган, элсаройликлар учун фахр тимсолига айланган нақшинкор уйига олов қўйиб юборди ва ўзи ҳам ёниб нобуд бўлди. Жимирлаб ёғаётган баҳор ёмғирининг ожиз томчилари, зулмат ичида ётган бутун Элсаройни ёритиб гуриллаётган олов гулханида чарсиллаб сўнар, лекин ҳеч ким зум ўтмай томи қулаб тушиши мумкин бўлган, синган дераза кўзларидан қуюқ тутун аралаш гоҳ-гоҳ аланганинг ялмоғиз сариқ тили кўриниб-кўриниб кетаётган, жаҳаннам доҳил қилган олов ичидаги уйга киришга ботинолмас, фақат ҳамма бақирар, қичқирар, йиғлар, додлар, лекин ҳеч ким ҳеч нарса қилолмасди.
Айниқса, бундан роса икки соат бурун боболарникига онаси Барчиной томонидан юборилган, энди эса ўз уйларининг гуриллаб ёнаётган олов орасида қолганини кўриб, эсхонаси чиқиб кетган уч норасида йиғлашар - лекин овози чиқмас, бақирмоққа чоғланар- нафаси етишмас, фақат бу мурғак гўдаклар сур бўлиб қотиб қолган кўзларини чарсиллаб, гуриллаб ёнаётган олов гулханига тиккан куйи дағ-дағ титрар эди.
Фақат эртасигагина, тонг отгач, ёмғир тўхтагач, ҳали тўлиқ ёниб бўлмаган уй устунларидан кўтарилаётган сийрак тутун ичида, алланечук - инсон димоғини ёриб юборадиган аччиқ куйинди бўйидан нафаслари қайтган элсаройликлар ҳали тафти батамом совумаган қайноқ куллар орасини белкурак билан титиб, Барчинойнинг жизғанаги чиқиб,қовурилиб қолган лошларини топиб олишди, ноилож уни қазо расм-русумларини жойига келтиришиб бекафан кўмишди.
Етмиш уч йилдан бери, орада Раббим Қорининг бир умрлик қамоққа ҳукм қилиниб йигирма йилда авф этилиб қишлоққа қайтганини айтмаса, Элсаройда ҳали ҳеч ким бундай кўргуликка мустахқиқ бўлмаган эди.
Элсаройга ҳукми ҳозиқлиқ қилиб келаётган, Элсаройнинг Элбегилигини қулавлод шажарасининг шарафига айлантирган, тўрт одам тўпланган йиғин-у, гап-гаштакларда “Туфласам туфконни қуритаман!” деб гердаядиган Тоштурсун Ҳукм Қорақуловни ҳибсга олишди, марказга мажлисга деб чақирилган Тоштурсун Ҳукм билан бирга кетган Охунбобоқул ярим тунда Элсаройга ёлғиз қайтди, у бу шум хабарни етказиш илинжида аввал Тоштурсун Ҳукмнинг нақшинкор дарвозаси олдида бир зум тўхтади, лекин яна фикридан қайтди чоғи - Тоштурсун Ҳукмнинг ичкуяри Шоди Усмоннинг ҳузурига шошилди, бемаҳалда дарвозанинг ёқимсиз тақиллашидан ижирғаниб уйғонган Шоди Усмон аввалига дарғазаб бўлиб, дарвозасининг бир тавақасини очди, остонада мўлтайиб турган Охунбобоқулни Тоштурсун Ҳукмнинг тонготар базмига чақиргани келган деб ўйлаган Шоди Усмон ўзининг касал эканлигини айтмоқчи бўлиб оғиз жуфтлади, лекин Охунбобоқул ҳўнграб юборди
Кўп йиллар Элсаройни ойдек жамоли билан ларзага солган Барчинойни нима жин урди бу ёлғиз Худога аён, ҳали кўз кўриб, қулоқ эшитмаган ёвузликка қўл урди- Элсаройнинг кўркига кўрк қўшиб, виқор тўкиб турган, бус-бутун синчдан тикланган, элсаройликлар учун фахр тимсолига айланган нақшинкор уйига олов қўйиб юборди ва ўзи ҳам ёниб нобуд бўлди. Жимирлаб ёғаётган баҳор ёмғирининг ожиз томчилари, зулмат ичида ётган бутун Элсаройни ёритиб гуриллаётган олов гулханида чарсиллаб сўнар, лекин ҳеч ким зум ўтмай томи қулаб тушиши мумкин бўлган, синган дераза кўзларидан қуюқ тутун аралаш гоҳ-гоҳ аланганинг ялмоғиз сариқ тили кўриниб-кўриниб кетаётган, жаҳаннам доҳил қилган олов ичидаги уйга киришга ботинолмас, фақат ҳамма бақирар, қичқирар, йиғлар, додлар, лекин ҳеч ким ҳеч нарса қилолмасди.
Айниқса, бундан роса икки соат бурун боболарникига онаси Барчиной томонидан юборилган, энди эса ўз уйларининг гуриллаб ёнаётган олов орасида қолганини кўриб, эсхонаси чиқиб кетган уч норасида йиғлашар - лекин овози чиқмас, бақирмоққа чоғланар- нафаси етишмас, фақат бу мурғак гўдаклар сур бўлиб қотиб қолган кўзларини чарсиллаб, гуриллаб ёнаётган олов гулханига тиккан куйи дағ-дағ титрар эди.
Фақат эртасигагина, тонг отгач, ёмғир тўхтагач, ҳали тўлиқ ёниб бўлмаган уй устунларидан кўтарилаётган сийрак тутун ичида, алланечук - инсон димоғини ёриб юборадиган аччиқ куйинди бўйидан нафаслари қайтган элсаройликлар ҳали тафти батамом совумаган қайноқ куллар орасини белкурак билан титиб, Барчинойнинг жизғанаги чиқиб,қовурилиб қолган лошларини топиб олишди, ноилож уни қазо расм-русумларини жойига келтиришиб бекафан кўмишди.
Етмиш уч йилдан бери, орада Раббим Қорининг бир умрлик қамоққа ҳукм қилиниб йигирма йилда авф этилиб қишлоққа қайтганини айтмаса, Элсаройда ҳали ҳеч ким бундай кўргуликка мустахқиқ бўлмаган эди.
Элсаройга ҳукми ҳозиқлиқ қилиб келаётган, Элсаройнинг Элбегилигини қулавлод шажарасининг шарафига айлантирган, тўрт одам тўпланган йиғин-у, гап-гаштакларда “Туфласам туфконни қуритаман!” деб гердаядиган Тоштурсун Ҳукм Қорақуловни ҳибсга олишди, марказга мажлисга деб чақирилган Тоштурсун Ҳукм билан бирга кетган Охунбобоқул ярим тунда Элсаройга ёлғиз қайтди, у бу шум хабарни етказиш илинжида аввал Тоштурсун Ҳукмнинг нақшинкор дарвозаси олдида бир зум тўхтади, лекин яна фикридан қайтди чоғи - Тоштурсун Ҳукмнинг ичкуяри Шоди Усмоннинг ҳузурига шошилди, бемаҳалда дарвозанинг ёқимсиз тақиллашидан ижирғаниб уйғонган Шоди Усмон аввалига дарғазаб бўлиб, дарвозасининг бир тавақасини очди, остонада мўлтайиб турган Охунбобоқулни Тоштурсун Ҳукмнинг тонготар базмига чақиргани келган деб ўйлаган Шоди Усмон ўзининг касал эканлигини айтмоқчи бўлиб оғиз жуфтлади, лекин Охунбобоқул ҳўнграб юборди
-Усмон! Уйимиз куйди, уйимиз куйди!!! Ҳукмни олиб қолишди! Ҳукмни хибс этишди!!! - деди Охунбобоқул йиғламоқдан бери бўлиб.
Бу совуқ хабардан Шоди Усмоннинг кўзлари бақа бўлиб, дарвозасининг иккинчи тавақасини ҳам очиб юборди. Шоди Усмоннинг қурилгандан бери икки тавақаси бир пайтда очилмаган дарвозасининг иккала тавақасининг бир лаҳзада очилиши баробар Элсаройга Тоштурсун Ҳукмнинг ҳибс этилгани ҳақидаги шум хабар тарқаб, то тонг отгунча бутун Элсаройни талотўп қилиб юборди, лекин бу совуқ ва мудҳиш хабарни бир умр Тоштурсун Ҳукм билан довлашиб, бир умр ундан мағлуб бўлиб келаётган Алимқул Қаҳҳор билан Султон Сафар Элсаройда ҳаммадан кейин эшитишди.
Лекин ғафлатда қолган аламзада Алимқул Қаҳҳор билан Султон Сафар тақдирнинг хушсаодат тасодифи билан аввалдан куни белгилаб қўйилган тўйларини Тоштурсун Ҳукмнинг муқаррар қамалишини ўзлари амалга оширганини ва шунинг учун ҳам ўша куни тўй бошлашганини важ кўрсатиб мақтаниб юришди.
-Султон, тўйни бошла! Худонинг ўлмайдиган қули йўқ! Қулбулнинг ўғлининг салтанати қулади-ку дедим!- деб кериларди Алимқул Қаҳҳор.
-Қулбулнинг ўғлини йиқитаман деб, соқолим оқарди! Ў-ў-ў, энағар, элга не зуғумлар қилмади-я! Мен тўй қилмасам ҳам Қулбулнинг ўғли қамалган кун элнинг тўйи, дедим-у, тўйни бошлаб юбордим,- деб фахрланарди Султон Сафар.
Элсаройликлар аввалига ўзлари ҳақгўй ва танти одамлар деб юрган бу икки қишлоқдошларининг ёлғон гапларига ошкора бўлмасада, орқаваротдан кулиб юришди; Султон Сафарнинг ўғил уйлантириш тўйи шу куни бўлиши бундан роса бир ой олдин белгиланганлигини аҳли Элсарой аниқ билишарди.
Лекин Алимқул Қаҳҳор билан Султон Сафарнинг бу даъволари шунчалар кўп гапирилдики, алалоқибат элсаройликлар кейин- чалик Тоштурсун Ҳукм ҳибс қилинган кун Султон Сафар тўй бошлаганини ўзлари ҳам эътироф этиша бошлади.
Хуллас, ўтган етти ой ичида бирин-кетин содир бўлаётган бу наҳс воқеаларидан тамом силлалари қуриган элсаройликлар бугун тўй бошлашди.
Элсаройни бўри кирган қўтондек тўзғитган, одамларнинг юрагига ваҳм ва ғазаб уруғини сочиб кетган, бу мудҳиш воқеаларни унутишга чоғлангандек салқин август оқшомларининг бирида Элсарой осмонини роса етти ой ўтиб биринчи марта ёр-ёрлар садоси тутди, аммо кўк тоқида ҳали ёр-ёрлар саси ўчмай, унинг диловор оҳангига бемаҳал ажал шаробини симирган инсон фарёди қўшилиб кетди.
Лекин бу ваҳмкор нидони тўй-тантаналари билан алаҳсиб ётган элсаройликлар эшитмади, жисми жони ўткир пичоқлар тиғида дабдала қилиб ташланган Раҳмонқулнинг жасадини тўй тарқаб, тонг отгач, ўша кеча тўйхонада ётиб, наҳор ошини тайёрлаш илинжида айни субҳи козиб палласида уйғонган уста Хушвақт кўриб қолди; қонга беланган Раҳмонқул тўйхона эшигининиг ўнг бурчагидаги пастдак гўзапоя қўрасининг пойида юзтубан ҳолда ётган эди...
*
Мен қияликда турган одам ҳақида мушоҳада юритмоқчи бўлиб неча бор қўлимга қалам олдим.
Ҳар гал аввалида ваҳм, сўнгида қўрқинч, теграсида азоб бурқисиб турган бу манзил қанчалар тилсимли, сирли ва ғаройиб эканлигини сўз билан ифода эта олмайман.
Бу қияликда ҳуррият ва зулм, адолат ва мустабидлик, бахт ва бахтсизлик, иштиёқ ва тушкунлик, фароғат ва азоб, умид ва умидсизлик, ишонч ва ҳавотир туйғулари ҳар лаҳза менинг идрок оламимни ўзларининг тизгинсиз шаҳду шиддати билан истило этар ва яна ҳудди шу лаҳзанинг ўзида, оний бир дақиқада шуур дунёмни тарк этар эди.
Эҳтимол, лаҳзада минг йил яшаш деганлари шудир.
Ана шундай алғов-далғов эврилиш дақиқаларида бир қаттол фикр қалбимда уйғонади; “Аслида мен кимман, мен руҳнинг қулиманми, ё руҳ менинг қулимми?! Шўртолеъ Файзулло, қароқисмат Орзиқул Сарой, поктийнат ва мангу гуноҳкор Барчиной, разолат эркаси ва ўйинчоғи Тоштурсун Ҳукм аслида қияликда саргашда турган менинг руҳим акс садоси эмасмикан?!
Улар умрининг давомини мен яшаётибманми? Ё улар менинг ҳаётимнинг бошини яшаб ўтишдими? Мен тақдир тилсимига чора излаётган қияликдаги одамман!
(Раҳмонқулнинг кундаликларидан, 1989 йил, 13 апрель)
*
Бу қаттол қисмат ва аянч кўргилик унинг чекида эканлигини, шумқадам паймона ортидан садоқатли ит каби эргашиб юрганини,
Бу совуқ хабардан Шоди Усмоннинг кўзлари бақа бўлиб, дарвозасининг иккинчи тавақасини ҳам очиб юборди. Шоди Усмоннинг қурилгандан бери икки тавақаси бир пайтда очилмаган дарвозасининг иккала тавақасининг бир лаҳзада очилиши баробар Элсаройга Тоштурсун Ҳукмнинг ҳибс этилгани ҳақидаги шум хабар тарқаб, то тонг отгунча бутун Элсаройни талотўп қилиб юборди, лекин бу совуқ ва мудҳиш хабарни бир умр Тоштурсун Ҳукм билан довлашиб, бир умр ундан мағлуб бўлиб келаётган Алимқул Қаҳҳор билан Султон Сафар Элсаройда ҳаммадан кейин эшитишди.
Лекин ғафлатда қолган аламзада Алимқул Қаҳҳор билан Султон Сафар тақдирнинг хушсаодат тасодифи билан аввалдан куни белгилаб қўйилган тўйларини Тоштурсун Ҳукмнинг муқаррар қамалишини ўзлари амалга оширганини ва шунинг учун ҳам ўша куни тўй бошлашганини важ кўрсатиб мақтаниб юришди.
-Султон, тўйни бошла! Худонинг ўлмайдиган қули йўқ! Қулбулнинг ўғлининг салтанати қулади-ку дедим!- деб кериларди Алимқул Қаҳҳор.
-Қулбулнинг ўғлини йиқитаман деб, соқолим оқарди! Ў-ў-ў, энағар, элга не зуғумлар қилмади-я! Мен тўй қилмасам ҳам Қулбулнинг ўғли қамалган кун элнинг тўйи, дедим-у, тўйни бошлаб юбордим,- деб фахрланарди Султон Сафар.
Элсаройликлар аввалига ўзлари ҳақгўй ва танти одамлар деб юрган бу икки қишлоқдошларининг ёлғон гапларига ошкора бўлмасада, орқаваротдан кулиб юришди; Султон Сафарнинг ўғил уйлантириш тўйи шу куни бўлиши бундан роса бир ой олдин белгиланганлигини аҳли Элсарой аниқ билишарди.
Лекин Алимқул Қаҳҳор билан Султон Сафарнинг бу даъволари шунчалар кўп гапирилдики, алалоқибат элсаройликлар кейин- чалик Тоштурсун Ҳукм ҳибс қилинган кун Султон Сафар тўй бошлаганини ўзлари ҳам эътироф этиша бошлади.
Хуллас, ўтган етти ой ичида бирин-кетин содир бўлаётган бу наҳс воқеаларидан тамом силлалари қуриган элсаройликлар бугун тўй бошлашди.
Элсаройни бўри кирган қўтондек тўзғитган, одамларнинг юрагига ваҳм ва ғазаб уруғини сочиб кетган, бу мудҳиш воқеаларни унутишга чоғлангандек салқин август оқшомларининг бирида Элсарой осмонини роса етти ой ўтиб биринчи марта ёр-ёрлар садоси тутди, аммо кўк тоқида ҳали ёр-ёрлар саси ўчмай, унинг диловор оҳангига бемаҳал ажал шаробини симирган инсон фарёди қўшилиб кетди.
Лекин бу ваҳмкор нидони тўй-тантаналари билан алаҳсиб ётган элсаройликлар эшитмади, жисми жони ўткир пичоқлар тиғида дабдала қилиб ташланган Раҳмонқулнинг жасадини тўй тарқаб, тонг отгач, ўша кеча тўйхонада ётиб, наҳор ошини тайёрлаш илинжида айни субҳи козиб палласида уйғонган уста Хушвақт кўриб қолди; қонга беланган Раҳмонқул тўйхона эшигининиг ўнг бурчагидаги пастдак гўзапоя қўрасининг пойида юзтубан ҳолда ётган эди...
*
Мен қияликда турган одам ҳақида мушоҳада юритмоқчи бўлиб неча бор қўлимга қалам олдим.
Ҳар гал аввалида ваҳм, сўнгида қўрқинч, теграсида азоб бурқисиб турган бу манзил қанчалар тилсимли, сирли ва ғаройиб эканлигини сўз билан ифода эта олмайман.
Бу қияликда ҳуррият ва зулм, адолат ва мустабидлик, бахт ва бахтсизлик, иштиёқ ва тушкунлик, фароғат ва азоб, умид ва умидсизлик, ишонч ва ҳавотир туйғулари ҳар лаҳза менинг идрок оламимни ўзларининг тизгинсиз шаҳду шиддати билан истило этар ва яна ҳудди шу лаҳзанинг ўзида, оний бир дақиқада шуур дунёмни тарк этар эди.
Эҳтимол, лаҳзада минг йил яшаш деганлари шудир.
Ана шундай алғов-далғов эврилиш дақиқаларида бир қаттол фикр қалбимда уйғонади; “Аслида мен кимман, мен руҳнинг қулиманми, ё руҳ менинг қулимми?! Шўртолеъ Файзулло, қароқисмат Орзиқул Сарой, поктийнат ва мангу гуноҳкор Барчиной, разолат эркаси ва ўйинчоғи Тоштурсун Ҳукм аслида қияликда саргашда турган менинг руҳим акс садоси эмасмикан?!
Улар умрининг давомини мен яшаётибманми? Ё улар менинг ҳаётимнинг бошини яшаб ўтишдими? Мен тақдир тилсимига чора излаётган қияликдаги одамман!
(Раҳмонқулнинг кундаликларидан, 1989 йил, 13 апрель)
*
Бу қаттол қисмат ва аянч кўргилик унинг чекида эканлигини, шумқадам паймона ортидан садоқатли ит каби эргашиб юрганини,
зум ўтмай ўзининг ёвуз ва шафқатсиз қазо лашкари билан рўбарў келишини ва бу тўқнашувда япроғидан ажралган баҳодир янглиғ чорасиз ҳолда мағлуб бўлишини Раҳмонқул ҳеч ўйламаган, машъум қазо соатига дақиқалар қолганда ҳам у ҳали ҳеч нарсадан бехабар эди.
Лекин Раҳмонқул ўшанда ўрнидан турар экан, ҳеч қандай паймона, ҳеч қандай кўргулик, ҳеч қандай қазо лашкари ҳақида ўйламаган эди. У ўрнидан турар экан, тийиқсиз туйғулардан озод қуш янглиғ, бўрон бошланган денгиздек ногаҳон жунбушга келган юрак ҳовурини босмоқ ва шу баробар келин-куёв мадҳига пойма-мой бир-биридан гўзал ва ёрқин тилаклар билдирилиб, чорак соатдан бери бақиравериб, бўғриқиб кетганига қарамасдан, даврани тўлдириб ўйнаётган ёш ялангларнинг мастона қичқириқларидан бир зум шуҳратнинг чубур отига минган ашулачининг ҳирқироқ овозига монанд гувранаётган шу талотим даврада ўзининг элсаройлик биринчи ва охирги шуҳрати Қоратегиндан Чустга довур кетган пичоқ устаси Раҳмонқулнинг ҳам шу ерда эканлигини элсавройлик дўсти - душманига билдирмоқ ниятида ўрнидан турди.
У бугун Элсаройнинг ёш яланги йиғилган шу тўйда ўзи кўпдан бери тушларида ҳам кўрмай қўйган Барчинойга икки томчи сувдек ўхшаб кетадиган ёш гўзал бир қиз билан пешонама-пешона ўтириб қолишини, хотинининг қистови билан қўлтиғига нималигини ўзи ҳам билмайдиган қоғозга ўроқлик кўрманани қистириб олганича, қишлоқнинг билқиллаган сертупроқ кўчасида, зим-зиё қоронғуликда туртиниб-суртиниб бола-чақалар қий-чувидан тўй шовури келиб турган тўйхона томон борар экан, чиндан-да ҳеч қандай бу тасодифий учрашув тўғрисида ва на қазо лашкари ҳақида ўйламаган эди.
Эртасига тўйнинг мудҳиш давомига айланган Раҳмонқулнинг жанозасида, сочларини ёйиб садир тушаётган унинг новжувон, бодомқовоқ хотини “тўйга боришга оёғи тортмаган, уйи иссиқ эрини, қора қисматини олдиндан билган, қора қонга ботган эрини, унинг қистовига кўниб, ажал сари кетган эрини, кечаги чироғи бўлган эрини, ёвга яроғи бўлган эрини” айтиб-айтиб йиғлаганида, жувоннинг бу чоғлик гуяндалиги азага келган элсаройликларнинг юрагига ларза солди.
Ҳатто мусибатга элчилик важидан келиб, душман кўзи аралашиб турган, ҳали умрида аза - мотам кўрмаган бағри бутун, юраклари ғамсизликдан тош қотган элсаройликларни ҳам бўтадек бўзлаб эрини йўқлаётган навжувон бу аёлнинг шамшир тиғидек ўткир сўзлари бефарқ қолдирмади; улар чап кўкрагида юракларини жиз-жиз куйдираётган чўғ пайдо бўлаётганлигини сездилар.
Тобут одамлар елкасида қабристон сари равона бўлар экан, бошига эрининг анча уринган эски телпагини бостириб кийган, эрининг кўк мовут тўнини кийиб, белини эскириб кетган, қаровсизликдан пистонлари ярақлаб турган шох белқарсини белидан сириб боғлаган Раҳмонқулнинг хотини қўлига учи эгри таёқ олиб, тобут олдига тушганида, Элсарой тарихида биринчи марта одамлар елкасида турган тобут тўхтади.
Раҳмонқулнинг жанозасини ўқиган Раббим қори илдам қадамлар билан таёқ тутган жувон олдига яқинлашди. Ўнг қўлини баланд қўтариб, елкасидаги тобут билан юрмоққа чоғланаётган одамларнинг шовур-шувурини босиб, баланд овозда сўзлади:
-Қизим! Бу тоқлик йўлидан қайт! Ёш умрингни хазон қилма! Кейинги пушаймоннинг фойдаси йўқ! Ўлим ҳақ! Ҳеч ким ўлганнинг ортидан ҳали қабрга кирмаган! Йўқ... Сен ҳам бу йўлдан қайт!!!
Раббим қорининг қилич дамидек кескир бу сўзлари – мусибатдан бошлари соъмий одамлар устида ва мотамсаро Элсарой устида қаттол ҳукмдек жаранглади.
Лекин шўрқисмат, ногаҳоний қабоҳатдан эс-ҳушини йўқотган Раҳмонқулнинг навжувон хотини Раббим қорининг кўзларига тик боқди. Раббим қорининг назарида осмон бағрини тилкалаган яшин бир ёниб сўнгандек бўлди.
-Қўйинг, ҳожи бова!... Энди мен ҳаммасини тақдиримдан кўраман!...
Раҳмонқулнинг хотини то ўлгунча эр қилмади.
Раҳмонқул тураётиб икки ёнидаги жўраларининг елкасига қўлини қўйиб; айиқ полвон янглиғ гавдасининг бутун оғирлигини уларнинг устига ташлаганда, давонгирликда ундан қолишмайдиган бу икки йигит ҳам майишиб кетди.
Улар ўзларининг кейинги умрлари давомида бевақт хазон бўлган жўралари Раҳмонқулни ҳар эслаганларида, ўша кунги зилдай оғирликни юракларида туяр ва бундан мудҳиш бир фалокат исини сезгандек бўлиб, бирдан гурунг жиловини
Лекин Раҳмонқул ўшанда ўрнидан турар экан, ҳеч қандай паймона, ҳеч қандай кўргулик, ҳеч қандай қазо лашкари ҳақида ўйламаган эди. У ўрнидан турар экан, тийиқсиз туйғулардан озод қуш янглиғ, бўрон бошланган денгиздек ногаҳон жунбушга келган юрак ҳовурини босмоқ ва шу баробар келин-куёв мадҳига пойма-мой бир-биридан гўзал ва ёрқин тилаклар билдирилиб, чорак соатдан бери бақиравериб, бўғриқиб кетганига қарамасдан, даврани тўлдириб ўйнаётган ёш ялангларнинг мастона қичқириқларидан бир зум шуҳратнинг чубур отига минган ашулачининг ҳирқироқ овозига монанд гувранаётган шу талотим даврада ўзининг элсаройлик биринчи ва охирги шуҳрати Қоратегиндан Чустга довур кетган пичоқ устаси Раҳмонқулнинг ҳам шу ерда эканлигини элсавройлик дўсти - душманига билдирмоқ ниятида ўрнидан турди.
У бугун Элсаройнинг ёш яланги йиғилган шу тўйда ўзи кўпдан бери тушларида ҳам кўрмай қўйган Барчинойга икки томчи сувдек ўхшаб кетадиган ёш гўзал бир қиз билан пешонама-пешона ўтириб қолишини, хотинининг қистови билан қўлтиғига нималигини ўзи ҳам билмайдиган қоғозга ўроқлик кўрманани қистириб олганича, қишлоқнинг билқиллаган сертупроқ кўчасида, зим-зиё қоронғуликда туртиниб-суртиниб бола-чақалар қий-чувидан тўй шовури келиб турган тўйхона томон борар экан, чиндан-да ҳеч қандай бу тасодифий учрашув тўғрисида ва на қазо лашкари ҳақида ўйламаган эди.
Эртасига тўйнинг мудҳиш давомига айланган Раҳмонқулнинг жанозасида, сочларини ёйиб садир тушаётган унинг новжувон, бодомқовоқ хотини “тўйга боришга оёғи тортмаган, уйи иссиқ эрини, қора қисматини олдиндан билган, қора қонга ботган эрини, унинг қистовига кўниб, ажал сари кетган эрини, кечаги чироғи бўлган эрини, ёвга яроғи бўлган эрини” айтиб-айтиб йиғлаганида, жувоннинг бу чоғлик гуяндалиги азага келган элсаройликларнинг юрагига ларза солди.
Ҳатто мусибатга элчилик важидан келиб, душман кўзи аралашиб турган, ҳали умрида аза - мотам кўрмаган бағри бутун, юраклари ғамсизликдан тош қотган элсаройликларни ҳам бўтадек бўзлаб эрини йўқлаётган навжувон бу аёлнинг шамшир тиғидек ўткир сўзлари бефарқ қолдирмади; улар чап кўкрагида юракларини жиз-жиз куйдираётган чўғ пайдо бўлаётганлигини сездилар.
Тобут одамлар елкасида қабристон сари равона бўлар экан, бошига эрининг анча уринган эски телпагини бостириб кийган, эрининг кўк мовут тўнини кийиб, белини эскириб кетган, қаровсизликдан пистонлари ярақлаб турган шох белқарсини белидан сириб боғлаган Раҳмонқулнинг хотини қўлига учи эгри таёқ олиб, тобут олдига тушганида, Элсарой тарихида биринчи марта одамлар елкасида турган тобут тўхтади.
Раҳмонқулнинг жанозасини ўқиган Раббим қори илдам қадамлар билан таёқ тутган жувон олдига яқинлашди. Ўнг қўлини баланд қўтариб, елкасидаги тобут билан юрмоққа чоғланаётган одамларнинг шовур-шувурини босиб, баланд овозда сўзлади:
-Қизим! Бу тоқлик йўлидан қайт! Ёш умрингни хазон қилма! Кейинги пушаймоннинг фойдаси йўқ! Ўлим ҳақ! Ҳеч ким ўлганнинг ортидан ҳали қабрга кирмаган! Йўқ... Сен ҳам бу йўлдан қайт!!!
Раббим қорининг қилич дамидек кескир бу сўзлари – мусибатдан бошлари соъмий одамлар устида ва мотамсаро Элсарой устида қаттол ҳукмдек жаранглади.
Лекин шўрқисмат, ногаҳоний қабоҳатдан эс-ҳушини йўқотган Раҳмонқулнинг навжувон хотини Раббим қорининг кўзларига тик боқди. Раббим қорининг назарида осмон бағрини тилкалаган яшин бир ёниб сўнгандек бўлди.
-Қўйинг, ҳожи бова!... Энди мен ҳаммасини тақдиримдан кўраман!...
Раҳмонқулнинг хотини то ўлгунча эр қилмади.
Раҳмонқул тураётиб икки ёнидаги жўраларининг елкасига қўлини қўйиб; айиқ полвон янглиғ гавдасининг бутун оғирлигини уларнинг устига ташлаганда, давонгирликда ундан қолишмайдиган бу икки йигит ҳам майишиб кетди.
Улар ўзларининг кейинги умрлари давомида бевақт хазон бўлган жўралари Раҳмонқулни ҳар эслаганларида, ўша кунги зилдай оғирликни юракларида туяр ва бундан мудҳиш бир фалокат исини сезгандек бўлиб, бирдан гурунг жиловини
бошқа тарафга буришар эди.
Уларнинг назарида бу оғирлик сирли ва мудҳиш паймонанинг хунрез даракчиси эди.
Бу ёпишқоқ ва жирканч харосат уларни умр бўйи таъқиб этишдан тўхтамади.
Улар умрларининг сўнгги фурсатида бошларида қаро ажал қуши чарх урган пайтда - бири ўзи ҳайдаб бораётган тракторнинг ҳали кўтарма дала йўлининг устига чиқишга улгурмай, аввал ўнг ёнга қийшаяётганида, кейин олди кўтарилиб кетган трактор ҳавода бир лаҳза муаллақ қотганда ва зум ўтмай даҳшатли қаср-қусурдан қулоғи чиппа битганда, иккинчиси - дори ҳиди униқиб кетган хонага аввал қоронғулик чўкканини ва сўнгра шу сим-сиёҳ зулматга қўшилиб, шуур дунёсидаги ҳамма нарсалар бирин-кетин сўна бошлаганида - бу оламда улар идрок қилган сўнгги нарса ҳам ўша зилдек оғирлик - Раҳмонқул паймонасининг хунрез ва ёвуз элчилари бўлди.
Лекин Раҳмонқул ўшанда ўз оғирлиги билан жўраларининг елкасини эзиб, уларни маиштириб ўрнидан турар экан, беихтиёр ўзидан олти-етти қадамлар нарида - мўйлаби эндигина сабза урган, чамаси биринчи марта тўй столидек муҳташам бир жойга ўтириш бахтига эга бўлган, оғзи қулоғида, ҳамма нарсани унутган, ўзлари билан ўзлари андармон бўлиб ётган тўртта ўспириндан нарида - тушларида ҳаловат бермайдиган гўзал ва мушфиқ Барчинойни кўриб қолди.
Раҳмонқул ўрнидан турар экан, келин-куёв мадҳига пойма-пой, бир-биридан гўзал ва ёрқин тилаклар билдириб, авжланаётган, чорак соатдан бери бақиравериб, бўғриқиб кетганига қарамасдан кенг саҳнани тўлдириб, ўйнаётган ёш ялангларнинг мастона қичқиришларидан бир зумлик шуҳратнинг чубур отига минган ашулачининг заифамонанд овозига мос гувранаётган шу талотум даврада, айни шу фурсатда ўзи кўриб турган мўъжизадан- қаршисида юзида илтижолик бир табассум муҳрланган масъума Барчинойнинг ўтирганидан ҳайратга тушган, тўй бошланганига икки соатга яқин вақт ўтганига қарамасдан Раҳмонқул нега шу вақтга қадар шундоқ пешонасида ўтирган бу қизга кўзи тушмаганига ҳайрон қолган, кейинчалик эса Раҳмонқул бу Барчиной тимсолидаги фаришта уларнинг рўпарасига ҳозиргина келиб ўтирган бўлса керак деб ўйлаган эди.
Аслида бу қиз ҳали тўй бошланмасдан, ҳали даврага келин-куёвлар чорланмасдан аввалроқ шу ерда ўтирган эди.
Эртасига Раҳмонқулнинг жанозаси куни Алимқул Баҳодирнинг кенжа қизи суюнчи сўраган алфозда, беписанд бир бепарволик билан дугонасига кеча ўзининг марҳум билан бир столда ўтириб қолганлигини айтиб берди:
-Ай, ер ютсин, менга-ку кеча билинувди-ёв?! Тўй бошланиб Баҳром қўшиқ бошлаган пайтда бир тўда жўралари билан у бечора келиб қолди. Жой қуригандек баковул Шодмон Катта уларни бизлар ўтирган стол томон бошлади. Ана-ву Муновларни турғазиб, шундоқ бизнинг пешонамизга уларни ўтирғизди-да! “Эй хотин-халажнинг орасига ўтириб қолибмиз-ку, яхши бўлмади-да” деди бечора!
Алимқул Баҳодирнинг қизи бу гапларни йўлига гурунг маъносида гапирган бўлсада, Аслида Раҳмонқулнинг кутилмаган қазосини эшитиб, юрагини қўрқинч бир ваҳм юки босган ва бетизгин оғирликни унутиш илинжида Раҳмонқул ҳақида гапириб бироз енгил тортгандек бўлганди,лекин у ўзининг саргашта кечган узоқ умри давомида ана шу қизлик даврида юрагига ўрнашган сирли қўрқинч ва ваҳим таъқибидан бир лаҳза бўлсин ўзини ҳоли ҳис этмади.
Ушоққина кампирга айланиб юзга яқин бола-бақирасию невара чеваралари қуршовида фано манзилига остона ҳадлар экан қалбидаги ана шу қўрқўв ва ваҳим изтиробини бир лаҳза бўлсин унутолмади: қизлик даврида этагига ёпишган хавотир ва қўрқув юки билан бу дунёни тарк этди.
Раҳмонқул эса қаршисида ўтирган таниш сиймо бу қизчага кўзи тушганда, дафъатан сесканиб кетди ва оний бир лаҳза орасида Барчинойнинг марҳума эканлигини, бундан роса олти ойу йигирма етти кун аввал ўзи ва нақшинкор уйни ёқиб юборганини эслади.
Лекин фариштасиймо бу қиз Раҳмонқулнинг найзадек қадалган нигоҳини аввалига сезмади, илтижоли табассум муҳрланган юзидаги маҳзун бир ифодани ҳеч бир ўзгартирмасдан талотум даврани жимгина кузатиб ўтираверди.
Раҳмонқул эса бу қизнинг давранинг сўниқ чироқларидан таралган шуълалалари аксланиб турган сутга чайилгандек тиниқ юзларидан, даврага оққуш мисоли бўйинларини чўзиб қараганда, қуюқ қора қошларининг нажиб бир чимирилиб, бундай чоғлар
Уларнинг назарида бу оғирлик сирли ва мудҳиш паймонанинг хунрез даракчиси эди.
Бу ёпишқоқ ва жирканч харосат уларни умр бўйи таъқиб этишдан тўхтамади.
Улар умрларининг сўнгги фурсатида бошларида қаро ажал қуши чарх урган пайтда - бири ўзи ҳайдаб бораётган тракторнинг ҳали кўтарма дала йўлининг устига чиқишга улгурмай, аввал ўнг ёнга қийшаяётганида, кейин олди кўтарилиб кетган трактор ҳавода бир лаҳза муаллақ қотганда ва зум ўтмай даҳшатли қаср-қусурдан қулоғи чиппа битганда, иккинчиси - дори ҳиди униқиб кетган хонага аввал қоронғулик чўкканини ва сўнгра шу сим-сиёҳ зулматга қўшилиб, шуур дунёсидаги ҳамма нарсалар бирин-кетин сўна бошлаганида - бу оламда улар идрок қилган сўнгги нарса ҳам ўша зилдек оғирлик - Раҳмонқул паймонасининг хунрез ва ёвуз элчилари бўлди.
Лекин Раҳмонқул ўшанда ўз оғирлиги билан жўраларининг елкасини эзиб, уларни маиштириб ўрнидан турар экан, беихтиёр ўзидан олти-етти қадамлар нарида - мўйлаби эндигина сабза урган, чамаси биринчи марта тўй столидек муҳташам бир жойга ўтириш бахтига эга бўлган, оғзи қулоғида, ҳамма нарсани унутган, ўзлари билан ўзлари андармон бўлиб ётган тўртта ўспириндан нарида - тушларида ҳаловат бермайдиган гўзал ва мушфиқ Барчинойни кўриб қолди.
Раҳмонқул ўрнидан турар экан, келин-куёв мадҳига пойма-пой, бир-биридан гўзал ва ёрқин тилаклар билдириб, авжланаётган, чорак соатдан бери бақиравериб, бўғриқиб кетганига қарамасдан кенг саҳнани тўлдириб, ўйнаётган ёш ялангларнинг мастона қичқиришларидан бир зумлик шуҳратнинг чубур отига минган ашулачининг заифамонанд овозига мос гувранаётган шу талотум даврада, айни шу фурсатда ўзи кўриб турган мўъжизадан- қаршисида юзида илтижолик бир табассум муҳрланган масъума Барчинойнинг ўтирганидан ҳайратга тушган, тўй бошланганига икки соатга яқин вақт ўтганига қарамасдан Раҳмонқул нега шу вақтга қадар шундоқ пешонасида ўтирган бу қизга кўзи тушмаганига ҳайрон қолган, кейинчалик эса Раҳмонқул бу Барчиной тимсолидаги фаришта уларнинг рўпарасига ҳозиргина келиб ўтирган бўлса керак деб ўйлаган эди.
Аслида бу қиз ҳали тўй бошланмасдан, ҳали даврага келин-куёвлар чорланмасдан аввалроқ шу ерда ўтирган эди.
Эртасига Раҳмонқулнинг жанозаси куни Алимқул Баҳодирнинг кенжа қизи суюнчи сўраган алфозда, беписанд бир бепарволик билан дугонасига кеча ўзининг марҳум билан бир столда ўтириб қолганлигини айтиб берди:
-Ай, ер ютсин, менга-ку кеча билинувди-ёв?! Тўй бошланиб Баҳром қўшиқ бошлаган пайтда бир тўда жўралари билан у бечора келиб қолди. Жой қуригандек баковул Шодмон Катта уларни бизлар ўтирган стол томон бошлади. Ана-ву Муновларни турғазиб, шундоқ бизнинг пешонамизга уларни ўтирғизди-да! “Эй хотин-халажнинг орасига ўтириб қолибмиз-ку, яхши бўлмади-да” деди бечора!
Алимқул Баҳодирнинг қизи бу гапларни йўлига гурунг маъносида гапирган бўлсада, Аслида Раҳмонқулнинг кутилмаган қазосини эшитиб, юрагини қўрқинч бир ваҳм юки босган ва бетизгин оғирликни унутиш илинжида Раҳмонқул ҳақида гапириб бироз енгил тортгандек бўлганди,лекин у ўзининг саргашта кечган узоқ умри давомида ана шу қизлик даврида юрагига ўрнашган сирли қўрқинч ва ваҳим таъқибидан бир лаҳза бўлсин ўзини ҳоли ҳис этмади.
Ушоққина кампирга айланиб юзга яқин бола-бақирасию невара чеваралари қуршовида фано манзилига остона ҳадлар экан қалбидаги ана шу қўрқўв ва ваҳим изтиробини бир лаҳза бўлсин унутолмади: қизлик даврида этагига ёпишган хавотир ва қўрқув юки билан бу дунёни тарк этди.
Раҳмонқул эса қаршисида ўтирган таниш сиймо бу қизчага кўзи тушганда, дафъатан сесканиб кетди ва оний бир лаҳза орасида Барчинойнинг марҳума эканлигини, бундан роса олти ойу йигирма етти кун аввал ўзи ва нақшинкор уйни ёқиб юборганини эслади.
Лекин фариштасиймо бу қиз Раҳмонқулнинг найзадек қадалган нигоҳини аввалига сезмади, илтижоли табассум муҳрланган юзидаги маҳзун бир ифодани ҳеч бир ўзгартирмасдан талотум даврани жимгина кузатиб ўтираверди.
Раҳмонқул эса бу қизнинг давранинг сўниқ чироқларидан таралган шуълалалари аксланиб турган сутга чайилгандек тиниқ юзларидан, даврага оққуш мисоли бўйинларини чўзиб қараганда, қуюқ қора қошларининг нажиб бир чимирилиб, бундай чоғлар
мунаввар бир нур билан порлаб кетган кўзларидан, эҳтирос ва шаҳват қўши нларини уйғотиб юборадиган анор гулидек ақиқ лабларидан, икки томчи сувдек Барчинойга ўхшаб кетадиган- номаълум бу қизнинг гўзаллик, нафосат, ёшлик ва кибр аксланиб турган бутун сиймосидан унутилган, армонга айланган, ҳар эслаганда тахқир бир хотира уйғотадиган ўтмишнинг изларини изларди.....
***
Аслида мусибат ҳақида ёзиш ва ўйларингни унинг азобли мулки маъвосидан олиб ўтиш шартми?
Лекин бу саволнинг қанчалар мантиқсиз эканлигини исбот этадиган бир ҳақиқат бор; мусибат ва ғам бўлмаганда, яшашнинг фароғати ва қувончи ҳам бўлмас эди.
Ахир осмон бўлмаганда ер, қуёш бўлмаганда борлиқ, ёруғлик бўлмаганда зулмат, яхшилик бўлмаганда ёмонлик, эзгулик бўлмаганда қабоҳат бўлмаслиги ҳақидаги тушунчалар неча минг йиллар давомида башар фарзандларини мушоҳада этишга чорлаб келаяпти-ку?!
Ана шундай мулоҳаза этар эканман, ҳамиша хаёлимга бир ўй бостириб киради; Ўтмиш ва гўзаллик туташган жойда қияликда ўтириб, тақдир тилсимини излаётган одамнинг боқий ҳаёти бошланади - бу Рўзи Маҳшар йўлидир.
(Раҳмонқулнинг кундалигидан, 1989 йил 13 август)
@jurnaladabiyot
***
Аслида мусибат ҳақида ёзиш ва ўйларингни унинг азобли мулки маъвосидан олиб ўтиш шартми?
Лекин бу саволнинг қанчалар мантиқсиз эканлигини исбот этадиган бир ҳақиқат бор; мусибат ва ғам бўлмаганда, яшашнинг фароғати ва қувончи ҳам бўлмас эди.
Ахир осмон бўлмаганда ер, қуёш бўлмаганда борлиқ, ёруғлик бўлмаганда зулмат, яхшилик бўлмаганда ёмонлик, эзгулик бўлмаганда қабоҳат бўлмаслиги ҳақидаги тушунчалар неча минг йиллар давомида башар фарзандларини мушоҳада этишга чорлаб келаяпти-ку?!
Ана шундай мулоҳаза этар эканман, ҳамиша хаёлимга бир ўй бостириб киради; Ўтмиш ва гўзаллик туташган жойда қияликда ўтириб, тақдир тилсимини излаётган одамнинг боқий ҳаёти бошланади - бу Рўзи Маҳшар йўлидир.
(Раҳмонқулнинг кундалигидан, 1989 йил 13 август)
@jurnaladabiyot
Туркий дунё рукни
/////////////////////////////
Расмия САБИР,
Озарбойжон
“ПОЁННИНГ АВВАЛИ” китобидан
“ҲАЁТ СУРАТЛАРИ...” туркумидан
*
...сен инсонсан
Дарахтларни англай олмайсан?..
Таажжубдан
Жойида қуриб қолган дарахтлар
Илдизлари билан Тангрига ёлворарлар.
...сен инсонсан
Гулларни англай олмайсан?..
(бошинг узра учган капалаклар
ўлим ҳабарчилари)
гуллар
шалвираган
бошлари билан Тангрига ёлворарлар.
...сен инсонсан
Балиқларни англай олмассан?..
Балиқлар тангалари билан
Тангрига ёлворарлар.
Балки биз ҳам
Дарахтлар каби
Сўлиб қолсайдик,
Гуллар каби
Йиғласайдик,
Балиқлар каби
Титраганча сузсайдик,
Қўл очиб ёлворардик
Дуолар килардик
Гуноҳлримизни ювмоқлик учун.
...сен инсонсан
Одамларни англай олмассан?..
*
Сатрлар
Энг покиза
Қора тупроқдир.
Мен ўлганда
Сатрларнинг орасига
Дафн етинг мени!
ЗИНДОН СЕВИНЧИ
Инсон озод бўлмоқ учун
Келар дунёга.
Кўксида гуноҳ ташийди.
Қандай “оҳ” чекаётиб
Нафасини озод этади.
Қалбнинг теранлигида
Тирик овозларга жон ато этар.
Зиндон севинчида яшайди ИНСОН...
“СЕВГИ СУРАТЛАРИНИНГ НЕГАТИВИ ” туркумидан
ЗАМИН ВА КЎК ЎРТАСИДА
Мен осмоннинг,
Сен заминнинг одамидирсан.
Учрашдик бир куни
Замин ва кўк ўртасида биз.
Менинг
Осмон бўйлаб учишларим,
Сенинг
Замин узра кезишларингга
Ўхшамас асло.
Замин ёмғирлари
Кўкнинг гўё
Кўзёшларидир.
Тут томчини ва осмонга чиқ!
АЙРИЛДИК
Биз айрилдик.
На дунё меҳваридан қўзғолди,
На фурсат югуриб чарчади бунда.
Биз айрилдик.
На чақмоқлар чақди,
На тўфонлар қутирди бу дам.
Биз айрилдик.
На ерда тошлар кўзёш қилди,
На самода сузган булутлар.
Биз айрилдик.
Бир томчи кўзёш
Нуқта қўйди ишқимизга ҳам.
Биз айрилдик.
Шунчаки айрилмоқ
Кисмат бўлди иккаламизга.
МЕН ВА СЕН
Аввал
Мен,
Сўнгра
Сен.
Аввал мен ва сен,
Сўнгра
Биз.
Бир бўлдик иккимиз.
Жуда кейин
У, онлар...
Сўнгсиз фитна-фасодлар,
Охири йўқ ўйинлар...
Қўймадилар,
Қиймадилар,
Сен ва мени –
Биз бўлишга ҳеч.
БИРимизни икки этдилар...
Аввал
Сен.
Сўнгра
Мен...
ЎЗГА ДУНЁ ОДАМЛАРИ
Бир шаҳарнинг,
Бир денгизнинг,
Бир соҳилида туғилганмиз биз,
Бир ҳаводан олдигу нафас,
Бир булоқдан сув симирганмиз.
Бир йўлдан юрганмиз ҳар ҳолда,
Бир дарахтларни кўрдиқ,
Бир гулбоғни кездик биз бирга.
Бир ёмғирнинг остида бўлдик.
Бир қўшиқни тингладик ахир.
Биз бошқа дунёнинг одамлари эмасмидик, айт,
Баланд Ишқим!..
Озар тилидан Раҳмат Бобожон ўгирди.
@jurnaladabiyot
/////////////////////////////
Расмия САБИР,
Озарбойжон
“ПОЁННИНГ АВВАЛИ” китобидан
“ҲАЁТ СУРАТЛАРИ...” туркумидан
*
...сен инсонсан
Дарахтларни англай олмайсан?..
Таажжубдан
Жойида қуриб қолган дарахтлар
Илдизлари билан Тангрига ёлворарлар.
...сен инсонсан
Гулларни англай олмайсан?..
(бошинг узра учган капалаклар
ўлим ҳабарчилари)
гуллар
шалвираган
бошлари билан Тангрига ёлворарлар.
...сен инсонсан
Балиқларни англай олмассан?..
Балиқлар тангалари билан
Тангрига ёлворарлар.
Балки биз ҳам
Дарахтлар каби
Сўлиб қолсайдик,
Гуллар каби
Йиғласайдик,
Балиқлар каби
Титраганча сузсайдик,
Қўл очиб ёлворардик
Дуолар килардик
Гуноҳлримизни ювмоқлик учун.
...сен инсонсан
Одамларни англай олмассан?..
*
Сатрлар
Энг покиза
Қора тупроқдир.
Мен ўлганда
Сатрларнинг орасига
Дафн етинг мени!
ЗИНДОН СЕВИНЧИ
Инсон озод бўлмоқ учун
Келар дунёга.
Кўксида гуноҳ ташийди.
Қандай “оҳ” чекаётиб
Нафасини озод этади.
Қалбнинг теранлигида
Тирик овозларга жон ато этар.
Зиндон севинчида яшайди ИНСОН...
“СЕВГИ СУРАТЛАРИНИНГ НЕГАТИВИ ” туркумидан
ЗАМИН ВА КЎК ЎРТАСИДА
Мен осмоннинг,
Сен заминнинг одамидирсан.
Учрашдик бир куни
Замин ва кўк ўртасида биз.
Менинг
Осмон бўйлаб учишларим,
Сенинг
Замин узра кезишларингга
Ўхшамас асло.
Замин ёмғирлари
Кўкнинг гўё
Кўзёшларидир.
Тут томчини ва осмонга чиқ!
АЙРИЛДИК
Биз айрилдик.
На дунё меҳваридан қўзғолди,
На фурсат югуриб чарчади бунда.
Биз айрилдик.
На чақмоқлар чақди,
На тўфонлар қутирди бу дам.
Биз айрилдик.
На ерда тошлар кўзёш қилди,
На самода сузган булутлар.
Биз айрилдик.
Бир томчи кўзёш
Нуқта қўйди ишқимизга ҳам.
Биз айрилдик.
Шунчаки айрилмоқ
Кисмат бўлди иккаламизга.
МЕН ВА СЕН
Аввал
Мен,
Сўнгра
Сен.
Аввал мен ва сен,
Сўнгра
Биз.
Бир бўлдик иккимиз.
Жуда кейин
У, онлар...
Сўнгсиз фитна-фасодлар,
Охири йўқ ўйинлар...
Қўймадилар,
Қиймадилар,
Сен ва мени –
Биз бўлишга ҳеч.
БИРимизни икки этдилар...
Аввал
Сен.
Сўнгра
Мен...
ЎЗГА ДУНЁ ОДАМЛАРИ
Бир шаҳарнинг,
Бир денгизнинг,
Бир соҳилида туғилганмиз биз,
Бир ҳаводан олдигу нафас,
Бир булоқдан сув симирганмиз.
Бир йўлдан юрганмиз ҳар ҳолда,
Бир дарахтларни кўрдиқ,
Бир гулбоғни кездик биз бирга.
Бир ёмғирнинг остида бўлдик.
Бир қўшиқни тингладик ахир.
Биз бошқа дунёнинг одамлари эмасмидик, айт,
Баланд Ишқим!..
Озар тилидан Раҳмат Бобожон ўгирди.
@jurnaladabiyot
Жаҳон адабиёти дурдоналари рукни
*****************************
*****************************
Эрнест Хемингуэй
Ҳиндулар чодири
(ҳикоя)
Кўл соҳилида яна бошқа бир қайиқ жўнашга шай бўлиб турарди. Икки нафар ҳинду эса тик турганча йўл пойлардилар.
Ник билан отаси қайиқнинг дум қисмига бориб тургач, ҳиндулар қайиқни оҳиста туртиб юбордилар ва улардан бири эшкак эшиш учун қайиққа чиқиб олди. Жорж амаки қайиқнинг орқа томонига бамайлихотир жойлашиб олганди. Ёш ҳинду ҳам оромгоҳ қайиғини суриб қўйгач, Жорж амакининг ёнига эшкак эшгани бориб ўтирди.
Қўш қайиқлар зим-зиё тунда олдинга қараб, сузиб кетаркан, Ник шундоққина улардан олдинда, ғира-шира туман орасида сузиб бораётган бошқа қайиқнинг эшкак овозларини эшитди. Ҳиндулар эшкакни ҳовлиқиб, тез ва шовқин солиб эшардилар. Ник отасининг қучоғига ястанганча ётиб олди. Сув юзасидан совуқ шамол келарди. Уларга эшкакчилик қилиб бораётган ҳинду жон куйдириб ҳаракатланар, аммо нариги қайиқ ҳаммавақт қалин туман ичида ҳам улардан олдинда кетиб борарди.
- Қаерга кетяпмиз ўзи, дада? – деб сўради Ник.
- Нариги томонга, Ҳиндуларнинг қўналғасига. У ерда битта ҳинду хотин оғриб қолибди.
- Вой, - деб юборди Ник.
Кўрфазнинг нариги томонида иккинчи қайиқ тўхтаб турганига уларнинг кўзи тушди. Жорж амаки ғира-шира қоронғуликда ҳадеб тамаки тортарди. Ҳинду йигитча ҳам қайиқни соҳилга тортиб, яхшилаб жойлаштириб қўйди. Жорж амаки чўнтагидан тамаки чиқариб, иккала ҳиндуга ҳам узатди.
Бироздан кейин улар шабнам тушиб, ҳўл бўлган ўтлоқ устидан юриб, олдиларида чироқ тутиб, уларга йўл кўрсатиб бораётган ҳинду йигитчага эргашганларича соҳилдан узоқлаша бошладилар. Ўрмон ичидан юриб боришаркан, тепаликлар томонга элтувчи, атрофи ёғоч билан ўралган йўлга олиб чиқувчи из кетидан эргашиб, йўлида давом этдилар. Ёғочли йўл ходаларнинг ҳар икки томонидан ҳам кесиб ташлангани учун хийла ёруғ эди. Йўлбошловчи ҳинду йигитча дам-бадам қўлидаги чироқни пуфлаб, баландлатиш учун тўхтаб қолар ва яна меҳмонлар унинг изидан йўл бўйлаб одимлашарди.
Ниҳоят, йўловчилар ҳароба бир чодир олдига келиб тўхтадилар, уларнинг шарпасини сезиб, баҳайбат ит акиллаганча югуриб чиқди. Бу ердаги ҳамма чодирлар тепасида хира чироқ ёниб турар, уларда ҳинду дурадгорлари истиқомат қилишарди. Бояги итга энди бошқалари ҳам қўшилиб, шовқин баттар кучайган эдилар. Қайиқдагиларга ҳамроҳлик қилиб келган бояги иккита ҳинду итларни чодир-чодирига қарата ҳайдаб солди. Катта йўлга энг яқин бўлган чодирнинг чироғи негадир деразаси олдида милтиллаб ёниб турарди. Бир кекса кампир бўсаға устида фонус кўтарганча, серрайганча келгувчиларни пойлар эди.
Ичкарида, ёғоч каравот устида анчадан бери ҳомиладор ҳинду жувон азобланиб ётарди. У икки кундан буён кўзи ёролмасдан, жон талашарди. Чодирлардаги бор кампирлар жувоннинг юкини туширайлик, деб бу ерга йиғилгандилар. Эркаклар эса аллақачон ташқарида, қоронғуда йўл устига тизилиб олишган, улар жувоннинг фарёдига басма-бас, устма-уст тамаки тортардилар. Аёл Ник билан унинг отаси, Жорж амаки, ҳалиги икки нафар ҳинду ичкарига қадам босиши билан яна чинқира бошлади. У ёғоч каравот ичига тобора чўкиб ётар, оғир кўрпа остида жуда ҳам каттариб кетганди. Боши бир ёнига ҳорғин осилиб тушганди. Каравотнинг бош томонида эса жувоннинг эри хомуш ҳолда ўтирарди. У уч кун бурун болта билан оёғини ёмон чопиб олганди. Жуда асабий, бир-бирига улаб, тамаки тортиш билангина банд эди. Шу топда хонадан ўта бўғиқ, дим ҳаво анқирди.
Никнинг отаси дарров печ устига озроқ сув қўйишларини буюрди ва сув қайнагунча ҳуши бошидан учиб, талмовсираб турган Никка кўрганларини изоҳлаб турди.
- Бу хоним яқин орада чақалоқ олиб келмоқчи, Ник, - деди отаси унга тез-тез қараб қўяркан.
- Биламан, - деди Ник.
- Йўқ, сен билмайсан буни, - деб эътироз билдирди отаси унга дарҳол.
– Қулоқ сол, жувоннинг ҳар битта ҳаракати катта заҳмат саналади. Гўдак дунёга келишни истаяпти, албатта, онаси ҳам уни туғмоқчи бўляпти. Аёлнинг барча мускуллари бола туғилиши учун астойдил чираниб ётибди. Шунинг азобига ҳам дош беролмасдан аёл додлаб юборяпти.
- Тушундим, - деб қўйди Ник. Шу пайт аёл яна қаттиқ чинқириб юборди.
Ҳиндулар чодири
(ҳикоя)
Кўл соҳилида яна бошқа бир қайиқ жўнашга шай бўлиб турарди. Икки нафар ҳинду эса тик турганча йўл пойлардилар.
Ник билан отаси қайиқнинг дум қисмига бориб тургач, ҳиндулар қайиқни оҳиста туртиб юбордилар ва улардан бири эшкак эшиш учун қайиққа чиқиб олди. Жорж амаки қайиқнинг орқа томонига бамайлихотир жойлашиб олганди. Ёш ҳинду ҳам оромгоҳ қайиғини суриб қўйгач, Жорж амакининг ёнига эшкак эшгани бориб ўтирди.
Қўш қайиқлар зим-зиё тунда олдинга қараб, сузиб кетаркан, Ник шундоққина улардан олдинда, ғира-шира туман орасида сузиб бораётган бошқа қайиқнинг эшкак овозларини эшитди. Ҳиндулар эшкакни ҳовлиқиб, тез ва шовқин солиб эшардилар. Ник отасининг қучоғига ястанганча ётиб олди. Сув юзасидан совуқ шамол келарди. Уларга эшкакчилик қилиб бораётган ҳинду жон куйдириб ҳаракатланар, аммо нариги қайиқ ҳаммавақт қалин туман ичида ҳам улардан олдинда кетиб борарди.
- Қаерга кетяпмиз ўзи, дада? – деб сўради Ник.
- Нариги томонга, Ҳиндуларнинг қўналғасига. У ерда битта ҳинду хотин оғриб қолибди.
- Вой, - деб юборди Ник.
Кўрфазнинг нариги томонида иккинчи қайиқ тўхтаб турганига уларнинг кўзи тушди. Жорж амаки ғира-шира қоронғуликда ҳадеб тамаки тортарди. Ҳинду йигитча ҳам қайиқни соҳилга тортиб, яхшилаб жойлаштириб қўйди. Жорж амаки чўнтагидан тамаки чиқариб, иккала ҳиндуга ҳам узатди.
Бироздан кейин улар шабнам тушиб, ҳўл бўлган ўтлоқ устидан юриб, олдиларида чироқ тутиб, уларга йўл кўрсатиб бораётган ҳинду йигитчага эргашганларича соҳилдан узоқлаша бошладилар. Ўрмон ичидан юриб боришаркан, тепаликлар томонга элтувчи, атрофи ёғоч билан ўралган йўлга олиб чиқувчи из кетидан эргашиб, йўлида давом этдилар. Ёғочли йўл ходаларнинг ҳар икки томонидан ҳам кесиб ташлангани учун хийла ёруғ эди. Йўлбошловчи ҳинду йигитча дам-бадам қўлидаги чироқни пуфлаб, баландлатиш учун тўхтаб қолар ва яна меҳмонлар унинг изидан йўл бўйлаб одимлашарди.
Ниҳоят, йўловчилар ҳароба бир чодир олдига келиб тўхтадилар, уларнинг шарпасини сезиб, баҳайбат ит акиллаганча югуриб чиқди. Бу ердаги ҳамма чодирлар тепасида хира чироқ ёниб турар, уларда ҳинду дурадгорлари истиқомат қилишарди. Бояги итга энди бошқалари ҳам қўшилиб, шовқин баттар кучайган эдилар. Қайиқдагиларга ҳамроҳлик қилиб келган бояги иккита ҳинду итларни чодир-чодирига қарата ҳайдаб солди. Катта йўлга энг яқин бўлган чодирнинг чироғи негадир деразаси олдида милтиллаб ёниб турарди. Бир кекса кампир бўсаға устида фонус кўтарганча, серрайганча келгувчиларни пойлар эди.
Ичкарида, ёғоч каравот устида анчадан бери ҳомиладор ҳинду жувон азобланиб ётарди. У икки кундан буён кўзи ёролмасдан, жон талашарди. Чодирлардаги бор кампирлар жувоннинг юкини туширайлик, деб бу ерга йиғилгандилар. Эркаклар эса аллақачон ташқарида, қоронғуда йўл устига тизилиб олишган, улар жувоннинг фарёдига басма-бас, устма-уст тамаки тортардилар. Аёл Ник билан унинг отаси, Жорж амаки, ҳалиги икки нафар ҳинду ичкарига қадам босиши билан яна чинқира бошлади. У ёғоч каравот ичига тобора чўкиб ётар, оғир кўрпа остида жуда ҳам каттариб кетганди. Боши бир ёнига ҳорғин осилиб тушганди. Каравотнинг бош томонида эса жувоннинг эри хомуш ҳолда ўтирарди. У уч кун бурун болта билан оёғини ёмон чопиб олганди. Жуда асабий, бир-бирига улаб, тамаки тортиш билангина банд эди. Шу топда хонадан ўта бўғиқ, дим ҳаво анқирди.
Никнинг отаси дарров печ устига озроқ сув қўйишларини буюрди ва сув қайнагунча ҳуши бошидан учиб, талмовсираб турган Никка кўрганларини изоҳлаб турди.
- Бу хоним яқин орада чақалоқ олиб келмоқчи, Ник, - деди отаси унга тез-тез қараб қўяркан.
- Биламан, - деди Ник.
- Йўқ, сен билмайсан буни, - деб эътироз билдирди отаси унга дарҳол.
– Қулоқ сол, жувоннинг ҳар битта ҳаракати катта заҳмат саналади. Гўдак дунёга келишни истаяпти, албатта, онаси ҳам уни туғмоқчи бўляпти. Аёлнинг барча мускуллари бола туғилиши учун астойдил чираниб ётибди. Шунинг азобига ҳам дош беролмасдан аёл додлаб юборяпти.
- Тушундим, - деб қўйди Ник. Шу пайт аёл яна қаттиқ чинқириб юборди.
- Қарасангиз-чи, дада! – деб юборди Ник жувоннинг фарёдига дош беролмасдан. – Хонимнинг додлашини тўхтатадиган нимадир бера қолсангиз-чи!
- Иложим йўқ, Ник, - деб жавоб берди отаси бамайлихотир, - ёнимда ҳеч қанақа оғриқ қолдирувчи дори йўқ экан. Лекин беморнинг бақириши муҳим эмас, мен уларга аҳамият бермайман, негаки бу табиий ҳол, ўтиб кетади.
Жувоннинг эри бу орада деворга маҳкам суянганча, ғужанак бўлиб олганди.
Шу вақт ошхонадан бир аёл чиқиб, сув қайнаётганини маълум қилиб кетди. Никнинг отаси ошхонага кириб, тоғора ичига хумдек човгумни қўйди-да, қайнаган сувнинг тенг ярмини унга тўкди. Кейин дастрўмолчасини очиб, човгумдаги сув ичига уч-тўрт дона ниманидир ташлади.
- Улар ҳам эриб битиши керак, - деди у ва уйдан олиб келган бир бўлак совун билан қайноқ сув қиздириб турган тоғора ичида иккала қўлини ишқалаб, яхшилаб ювишни бошлади. Ник отасининг қўлларини совунда бир-бирига қандай ишқашини кузатиб турди. Отаси эринмасдан, жуда хотиржамлик билан қўлларини юваркан, шу вақтдаям Никка гапириб турарди.
- Биласанми, Ник, олдин чақалоқларнинг боши кўриниши керак, лекин баъзида бундай бўлмай қолади. Бунақа ҳолатларда улар ҳаммага катта ташвиш олиб келади. Ким билсин, балким мен ҳам манави аёлни операция қиларман. Бунисини энди бироздан сўнг билиб оламиз.
Қўлларини тоза бўлганидан кўнгли хотиржам бўлгач, отаси яна ичкарига кириб кетди ва ишини бошлади.
- Жорж, манави кўрпани олиб ташла, эшитяпсанми? – деди у. – Унга мени тегмаганим маъқул.
Хаял ўтмай, у Жорж амаки билан бирга жарроҳлик ишини бошлаб юборди, қолган учала ҳинду эркак эса аёлни маҳкам ушлаб туришарди. Аёл жон аччиғида Жорж амакининг қўлини тишлаб олди, ўша ондаёқ “Жин урсин сени!” деган амакининг аччиқланган товуши эшитилди. Ҳинду йигитча амакини нари тортди. Ник бу маҳалда отасига тоғорани тутиб турарди. Бу иш аллақанча вақтни олди.
Охири, жарроҳ чақалоқни эсон-омон тортиб олди ва уни нафас олиш учун енгилгина шапатилаб, сўнгра кекса кампирнинг қўлига оҳиста тутқазди.
- Қара, ўғил бола экан, Ник, - деди отаси. – Қалай, ўғлим, ёш докторча бўлиш сенга ёқдими?
- Ҳаммаси жойида, - деб қўйди Ник. У дадасининг ҳатти-ҳаракатларини кўрмаслик учун юзини четга буриб турарди.
- Ана бўлди! Уддаладик, - деди отаси тоғоранинг ичига ниманидир ташларкан. Ник унга ҳам қарамади.
- Энди, - деди отаси гапида давом этиб, - бир-икки чок тикиш керак бўлади. Ник, сен буни истасанг, кузатарсан, бўлмаса йўқ, ихтиёринг. Аммо мен кесилган жойни тикиб олмасам бўлмайди.
Ник кузатишни истамади. У алла-паллагача шуурсиз қотиб тураверди. Кўп ўтмай, отаси ишини тамомлаб, қаддини ростлади. Жорж амаки билан учала ҳинду ҳам оёққа турдилар. Ник булғанган тоғорани ошхонага опкириб қўйди.
Жорж амаки тишланган қўлига разм солганча тек турарди. Ҳинду йигитча бўлса боягина бўлиб ўтган воқеани эслаб, илжайиб қўярди.
- Кел, бироз малҳам суриб қўяй, Жорж, - деди доктор.
Шундай деркан, у эгилиб, жувоннинг юзига назар ташлади. Аёл энди тинчиб қолган, кўзлари сокин юмилган эди. Унинг юзларида бир томчиям қон йўқ, ранги бўздек оқариб ётарди. У ҳатто гўдагига нима бўлгани билан қизиқмас ҳам эди.
- Мен эрталаб яна келаман, - деди доктор оёққа қалқиркан, - туш пайти Авлиё Игнасиодан битта ҳамшира келади, у бизга зарур бўлган ҳамма нарсаларни ўзи билан келтиради.
Шу тобда доктор ўзини худди ўйиндан кейин кийиниш хонасида мағрур ва ғолибона кийинаётган футболчидек ҳис этар, ҳамма нарсадан рози ва мамнун қиёфада эди.
- Тиббиёт журналига роса боп саҳифа бўлди-да, Жорж, - деди у ўз ишидан қониқиш ҳосил қилиб, - оддий қайрилма пичоқ ва тўққиз чокни оддий игнада чатиб қўйиш билан бутун бошли катта ишимиз битди, ҳисоби.
Жорж амаки ҳамон майиб қўлига термулганча, деворга ўша-ўша тарзда суяниб турарди.
- Ҳаа, сен даҳосан, гап бўлиши мумкинмас! – деб қўйди у.
- Иложим йўқ, Ник, - деб жавоб берди отаси бамайлихотир, - ёнимда ҳеч қанақа оғриқ қолдирувчи дори йўқ экан. Лекин беморнинг бақириши муҳим эмас, мен уларга аҳамият бермайман, негаки бу табиий ҳол, ўтиб кетади.
Жувоннинг эри бу орада деворга маҳкам суянганча, ғужанак бўлиб олганди.
Шу вақт ошхонадан бир аёл чиқиб, сув қайнаётганини маълум қилиб кетди. Никнинг отаси ошхонага кириб, тоғора ичига хумдек човгумни қўйди-да, қайнаган сувнинг тенг ярмини унга тўкди. Кейин дастрўмолчасини очиб, човгумдаги сув ичига уч-тўрт дона ниманидир ташлади.
- Улар ҳам эриб битиши керак, - деди у ва уйдан олиб келган бир бўлак совун билан қайноқ сув қиздириб турган тоғора ичида иккала қўлини ишқалаб, яхшилаб ювишни бошлади. Ник отасининг қўлларини совунда бир-бирига қандай ишқашини кузатиб турди. Отаси эринмасдан, жуда хотиржамлик билан қўлларини юваркан, шу вақтдаям Никка гапириб турарди.
- Биласанми, Ник, олдин чақалоқларнинг боши кўриниши керак, лекин баъзида бундай бўлмай қолади. Бунақа ҳолатларда улар ҳаммага катта ташвиш олиб келади. Ким билсин, балким мен ҳам манави аёлни операция қиларман. Бунисини энди бироздан сўнг билиб оламиз.
Қўлларини тоза бўлганидан кўнгли хотиржам бўлгач, отаси яна ичкарига кириб кетди ва ишини бошлади.
- Жорж, манави кўрпани олиб ташла, эшитяпсанми? – деди у. – Унга мени тегмаганим маъқул.
Хаял ўтмай, у Жорж амаки билан бирга жарроҳлик ишини бошлаб юборди, қолган учала ҳинду эркак эса аёлни маҳкам ушлаб туришарди. Аёл жон аччиғида Жорж амакининг қўлини тишлаб олди, ўша ондаёқ “Жин урсин сени!” деган амакининг аччиқланган товуши эшитилди. Ҳинду йигитча амакини нари тортди. Ник бу маҳалда отасига тоғорани тутиб турарди. Бу иш аллақанча вақтни олди.
Охири, жарроҳ чақалоқни эсон-омон тортиб олди ва уни нафас олиш учун енгилгина шапатилаб, сўнгра кекса кампирнинг қўлига оҳиста тутқазди.
- Қара, ўғил бола экан, Ник, - деди отаси. – Қалай, ўғлим, ёш докторча бўлиш сенга ёқдими?
- Ҳаммаси жойида, - деб қўйди Ник. У дадасининг ҳатти-ҳаракатларини кўрмаслик учун юзини четга буриб турарди.
- Ана бўлди! Уддаладик, - деди отаси тоғоранинг ичига ниманидир ташларкан. Ник унга ҳам қарамади.
- Энди, - деди отаси гапида давом этиб, - бир-икки чок тикиш керак бўлади. Ник, сен буни истасанг, кузатарсан, бўлмаса йўқ, ихтиёринг. Аммо мен кесилган жойни тикиб олмасам бўлмайди.
Ник кузатишни истамади. У алла-паллагача шуурсиз қотиб тураверди. Кўп ўтмай, отаси ишини тамомлаб, қаддини ростлади. Жорж амаки билан учала ҳинду ҳам оёққа турдилар. Ник булғанган тоғорани ошхонага опкириб қўйди.
Жорж амаки тишланган қўлига разм солганча тек турарди. Ҳинду йигитча бўлса боягина бўлиб ўтган воқеани эслаб, илжайиб қўярди.
- Кел, бироз малҳам суриб қўяй, Жорж, - деди доктор.
Шундай деркан, у эгилиб, жувоннинг юзига назар ташлади. Аёл энди тинчиб қолган, кўзлари сокин юмилган эди. Унинг юзларида бир томчиям қон йўқ, ранги бўздек оқариб ётарди. У ҳатто гўдагига нима бўлгани билан қизиқмас ҳам эди.
- Мен эрталаб яна келаман, - деди доктор оёққа қалқиркан, - туш пайти Авлиё Игнасиодан битта ҳамшира келади, у бизга зарур бўлган ҳамма нарсаларни ўзи билан келтиради.
Шу тобда доктор ўзини худди ўйиндан кейин кийиниш хонасида мағрур ва ғолибона кийинаётган футболчидек ҳис этар, ҳамма нарсадан рози ва мамнун қиёфада эди.
- Тиббиёт журналига роса боп саҳифа бўлди-да, Жорж, - деди у ўз ишидан қониқиш ҳосил қилиб, - оддий қайрилма пичоқ ва тўққиз чокни оддий игнада чатиб қўйиш билан бутун бошли катта ишимиз битди, ҳисоби.
Жорж амаки ҳамон майиб қўлига термулганча, деворга ўша-ўша тарзда суяниб турарди.
- Ҳаа, сен даҳосан, гап бўлиши мумкинмас! – деб қўйди у.
- Қани энди, паҳлавон ўғилчамизнинг қаҳрамон отасидан ҳам бир хабар олиб қўяйлик-чи! Одатда бунақа майда ишларда энг кўп жабр кўрувчилар аслида оталар бўлишади, - деди доктор, - ҳа-я, мен унга айтиб қўйишим керак, ота бўлмиш шундай оғир шароитда ҳам ўзини жуда босиқ тутди.
Шу сўзларни айтиш билан доктор жувоннинг эри тарафга интилди, унинг боши аралаш ўраб олган одеялнинг учидан бир тортди. Бироқ докторнинг қўллари нам бўлиб қайтди. У ўша заҳоти карахт бўлиб, шоша-пиша лампани эркакнинг боши узра азот кўтарди. Ҳинду эр юзини девор тарафга ўгирганча мутлақо ҳушсиз бўлиб ётарди. У томоғи билан у қулоғидан-бу қулоғигача нимададир кесиб ташлаганди. Ундан оққан қон каравоти остига сизиб, пастда каттагина, қип-қизил ҳалқоб ҳосил қилганди. Бечоранинг боши қўли устида аянчли қотиб турарди. Бу даҳшатнинг ўзи эди! Кўрпа тагидан очиқ устара тиғлари қон ҳолида топилди.
- Дарҳол Никни чодирдан олиб чиқ, Жорж! – дея жонҳолатда бақирди доктор.
Лекин бунинг ҳожати йўқ эди. Ник, ошхона эшиги олдида дағ-дағ титраганча, юқори каравотда бўлаётган фожеага бутун вужуди билан гувоҳ бўлган, отасининг бир қўлида чироқ, бир қўлида эса жонсиз ҳиндунинг қон аралаш бошини тутганча ҳадеб саросимада нима қиларини билмай довдираётганини ночор кузатиб турарди. Буларнинг ҳаммаси бир неча соатлар мобайнида юз берганига унинг бола ақли ҳечам бовар қилмас, ҳаммага ҳайрат ва нафрат билан қараб чиқарди.
Улар яна кўл тарафга қараб, яна ўша ёғоч йўлакдан юриб бораётганларида қуёш тоғлар оша энди юз кўрсатаётган палла эди.
- Бу ерга сени олиб келганим учун мени кечир, Ники, - деди отаси ҳижолатомуз оҳангда, у энди буткул шалвираб қолган, бояги хурсандчилигидан асар ҳам қолмаганди. – Сениям бу ишга қўшганлигим ғирт бемаънилик бўлди.
- Аёллар доим бола туғаётганларида шунчалар қийналишадими? – дея кутилмаган саволни берди Ник.
- Йўқ, унчаликмас. Буниси жуда, жуда истисно ҳолатдагиси бўлди.
- Ота, у эркак нега ўзини ўзи ўлдириб қўйди?
- Билмадим, Ник, билмадим. Менимча, у хотинининг азобланишини кўтаролмади.
- Ҳамма эркаклар ўзларини шундай ўлдиришадими, ота?
- Йўғ-ей, асло, ҳаммаси ҳам эмас, Ник.
- Аёллар-чи?
- Битта-яримтаси бўлса, эҳтимол.
- Фақат бир-иккитаси, холосми?
- Йўқ, албатта, аёлларда бу азоб баъзан ўлим билан тугайди.
- Дада?
- Нима дейсан, ўғлим?
- Энди Жорж амаки нима қилади?
- У ҳам яхши бўлиб кетади.
- Ота, ўлиш азобми?
- Йўқ, ўғлим, менимча, ўлим ҳам осон иш. Ҳаммаси биргина Худога аёндир, ўғлим.
Улар қайиққа тушгач, Ник унинг яна орқа тарафига, отаси эса эшкакчининг ўрнига жойлашиб олдилар. Қуёш энди тепаликлар оша буткул кўтарилиб чиққан эди. Қайиқ сувда айлана чизиқ ҳосил қилганча суза бошлади. Ник сув юзида бармоғи билан из чизиб кетди. Тонгнинг салқин изғиринида негадир сув унга илиқмилиқ бўлиб туюлди.
Эрта саҳар вақтида, кўл узра эшкак эшаётган отаси билан қайиқнинг бир бурчагида хомуш ўтираркан, Ник нимагадир ўзини ҳеч қачон ўлиб қолмайдигандай ҳис этганча кетиб борарди.
Инглизчадан
Қандилат Юсупова таржимаси.
@jurnaladabiyot
Шу сўзларни айтиш билан доктор жувоннинг эри тарафга интилди, унинг боши аралаш ўраб олган одеялнинг учидан бир тортди. Бироқ докторнинг қўллари нам бўлиб қайтди. У ўша заҳоти карахт бўлиб, шоша-пиша лампани эркакнинг боши узра азот кўтарди. Ҳинду эр юзини девор тарафга ўгирганча мутлақо ҳушсиз бўлиб ётарди. У томоғи билан у қулоғидан-бу қулоғигача нимададир кесиб ташлаганди. Ундан оққан қон каравоти остига сизиб, пастда каттагина, қип-қизил ҳалқоб ҳосил қилганди. Бечоранинг боши қўли устида аянчли қотиб турарди. Бу даҳшатнинг ўзи эди! Кўрпа тагидан очиқ устара тиғлари қон ҳолида топилди.
- Дарҳол Никни чодирдан олиб чиқ, Жорж! – дея жонҳолатда бақирди доктор.
Лекин бунинг ҳожати йўқ эди. Ник, ошхона эшиги олдида дағ-дағ титраганча, юқори каравотда бўлаётган фожеага бутун вужуди билан гувоҳ бўлган, отасининг бир қўлида чироқ, бир қўлида эса жонсиз ҳиндунинг қон аралаш бошини тутганча ҳадеб саросимада нима қиларини билмай довдираётганини ночор кузатиб турарди. Буларнинг ҳаммаси бир неча соатлар мобайнида юз берганига унинг бола ақли ҳечам бовар қилмас, ҳаммага ҳайрат ва нафрат билан қараб чиқарди.
Улар яна кўл тарафга қараб, яна ўша ёғоч йўлакдан юриб бораётганларида қуёш тоғлар оша энди юз кўрсатаётган палла эди.
- Бу ерга сени олиб келганим учун мени кечир, Ники, - деди отаси ҳижолатомуз оҳангда, у энди буткул шалвираб қолган, бояги хурсандчилигидан асар ҳам қолмаганди. – Сениям бу ишга қўшганлигим ғирт бемаънилик бўлди.
- Аёллар доим бола туғаётганларида шунчалар қийналишадими? – дея кутилмаган саволни берди Ник.
- Йўқ, унчаликмас. Буниси жуда, жуда истисно ҳолатдагиси бўлди.
- Ота, у эркак нега ўзини ўзи ўлдириб қўйди?
- Билмадим, Ник, билмадим. Менимча, у хотинининг азобланишини кўтаролмади.
- Ҳамма эркаклар ўзларини шундай ўлдиришадими, ота?
- Йўғ-ей, асло, ҳаммаси ҳам эмас, Ник.
- Аёллар-чи?
- Битта-яримтаси бўлса, эҳтимол.
- Фақат бир-иккитаси, холосми?
- Йўқ, албатта, аёлларда бу азоб баъзан ўлим билан тугайди.
- Дада?
- Нима дейсан, ўғлим?
- Энди Жорж амаки нима қилади?
- У ҳам яхши бўлиб кетади.
- Ота, ўлиш азобми?
- Йўқ, ўғлим, менимча, ўлим ҳам осон иш. Ҳаммаси биргина Худога аёндир, ўғлим.
Улар қайиққа тушгач, Ник унинг яна орқа тарафига, отаси эса эшкакчининг ўрнига жойлашиб олдилар. Қуёш энди тепаликлар оша буткул кўтарилиб чиққан эди. Қайиқ сувда айлана чизиқ ҳосил қилганча суза бошлади. Ник сув юзида бармоғи билан из чизиб кетди. Тонгнинг салқин изғиринида негадир сув унга илиқмилиқ бўлиб туюлди.
Эрта саҳар вақтида, кўл узра эшкак эшаётган отаси билан қайиқнинг бир бурчагида хомуш ўтираркан, Ник нимагадир ўзини ҳеч қачон ўлиб қолмайдигандай ҳис этганча кетиб борарди.
Инглизчадан
Қандилат Юсупова таржимаси.
@jurnaladabiyot
Мансурбек Рўзиев - 1986 йилда туғилган. Ҳозирда Андижон қўғирчоқ театрида фаолият юритади. Ижодий ишлари республика даврий нашрларида мунтазам ёритиб борилади.
"Шерюрак" ёҳуд Бобур ҳақида қисса" пьесаси болалар театрлари учун мўлжалланган.
https://t.me/jurnaladabiyot
"Шерюрак" ёҳуд Бобур ҳақида қисса" пьесаси болалар театрлари учун мўлжалланган.
https://t.me/jurnaladabiyot
ШЕРЮРАК – Telegraph
https://telegra.ph/SHERYURAK-10-28
https://telegra.ph/SHERYURAK-10-28
Telegraph
ШЕРЮРАК
“ Шерюрак” ёҳуд Бобур ҳақида қисса” (Бобур Мирзонинг болалиги ва ўсмирлиги ҳақида, болалар театрлари учун пьеса...) Қатнашувчилар: 1.Умаршайх Мирзо – 2.Бобур – 3.Хонзодабегим – 4. Қосимбек 5.Она кийик 6.Кийик боласи 7.Кабутар – 8.Илон пари – 9.Гапирувчи…
Шерзод АРТИКОВ - 1985 йилда Марғилон шаҳрида туғилган. Фарғона политехника институтини тамомлаган.
Асарлари республика матбуотида доимий чоп этиб борилади.
Айни пайтда банк соҳасида фаолият юритади.
https://t.me/jurnaladabiyot
Асарлари республика матбуотида доимий чоп этиб борилади.
Айни пайтда банк соҳасида фаолият юритади.
https://t.me/jurnaladabiyot
"Годони кутиб" ёҳуд Беккетнинг абсурд театри – Telegraph
https://telegra.ph/Godoni-kutib-yo%D2%B3ud-Bekketning-absurd-teatri-10-28-2
https://telegra.ph/Godoni-kutib-yo%D2%B3ud-Bekketning-absurd-teatri-10-28-2
Telegraph
"Годони кутиб" ёҳуд Беккетнинг абсурд театри
“Годони кутиб” ёҳуд Беккетнинг абсурд театри Йигирманчи асрда инсоният тараққиётида кўп нарсалар ўзгарди. Шу жумладан, ижтимоий ҳаётнинг муҳим бўлаги бўлган адабиёт ва театр санъатида ҳам. Адабиёт аср ўрталарига келиб кўплаб йўналишларни кашфиёт ўчоғига…
Аждарҳо ва эпик қаҳрамонлар муносабати лавҳаси – Telegraph
https://telegra.ph/Azhdar%D2%B3o-va-ehpik-%D2%9Ba%D2%B3ramonlar-munosabati-lav%D2%B3asi-10-28
https://telegra.ph/Azhdar%D2%B3o-va-ehpik-%D2%9Ba%D2%B3ramonlar-munosabati-lav%D2%B3asi-10-28
Telegraph
Аждарҳо ва эпик қаҳрамонлар муносабати лавҳаси
Адабиётшунослик ва адабий танқид АЖДАРҲО ВА ЭПИК ҚАҲРАМОНЛАР МУНОСАБАТИ ЛАВҲАСИ Аждарҳо қадим туркийлар тасаввурида одатда ёвузлик тимсоли эмас, балки куч – қудратни англатувчи образ сифатида тушунилган, шу сабабли унинг қиёфаси байроқ каби муқаддас нарсаларга…