اتاق آینده / شیرعلی‌نیا

چالش آیت‌الله‌های قم با آیت‌الله خمینی
وقتی آذری قمی، قرائتی را از خانه‌اش بیرون انداخت!
آذری قمی در نامه‌اش به امام درباره پیامی که قرائتی از احمد خمینی آورده بود، نوشته بود: «وقتى اين شيخك، اين پيام را ابلاغ كرد، او را با شدت و عصبانيت و ترتيبى كه سزاوارش بود، از خانه بيرون كردم.»
ماجرا از جلسه 14مرداد63 آغاز شده بود جایی که بنا بود پس از تشکیل مجلس دوم، نخست‌وزیر موسوی از مجلس تازه رای‌اعتماد بگیرد. جلسه رأی‌اعتماد به دولت و حرف‌هایی که میان موافقان و مخالفان زده شد آغاز تنش‌های سنگیني بود. موافقان دولت حمایت‌های امام از دولت را لیست می‌کردند و مخالفان، ناچار امام را وارد مناقشات کردند.
آیت‌الله آذری قمی صریح‌تر از همه سخن گفت و با اشاره به سرنوشت بازرگان، بنی‌صدر و قطب‌زاده گفت که امام آن‌ها را نیز تایید می‌کرد؛ «من اين را با كمال صراحت به شما عرض مي‌كنم، اگر ما در اين‌جا تحقيق نكنيم و به صرف اين مطلب كه ولى فقيه فرموده، پس ما بايد رأى بدهيم، عرض كنم كه فردا خدا، پيغمبر(ص)، ملت و خود امام، ممكن است از ما مؤاخذه كند.»
پس از این سخنان فشار بر آذری قمی زیاد شد و او در نامه‌ای که در آن امام را حاج‌آقا روح‌الله خمینی خطاب کرده بود با اشاره به سخنانش در مجلس نوشت: «اشاراتى به مفهوم واقعى ولايت فقيه داشتم و گفتم ولى فقيه، وظيفه‌اي جز ارشاد، نصيحت و راهنمايى ندارد و در مقامى نيست كه براى قوه مقننه تكليف معلوم كند. علاوه برآن، اضافه كردم كه شخص آقاى روح‌الله خمينى، تاكنون در امور آقايان بازرگان، قطب‌زاده و بني‌صدر به اين عنوان كه آقايان را در 20سال پيش مي‌شناسد و بر ايمان و تقوا و تعهد آن‌ها اطلاع دارد، ما را ناچار از پذيرش اين سه نفر، در بحرانى‌ترين روزهاى انقلاب اسلامى كرده بود، تأكيد كردم كه ولى فقيه، حق تعيين تكليف و صدور احكام براى مجلس را ندارد. دو روز پس از سخنان من در مجلس، شيخكى بنام‏ قرائتى، به خانه‌ام آمد و به روايتى از حاج‌احمد خمينى كه پيام پدرش را به قرائتى ابلاغ كرده بود، به اين مفهوم به من ايفاد كرد: به آقاى آذرى قمى بگويند که نفوذ و مقام ایشان به گردپای نفوذ و مقام شریعتمداری در میان علمای اعلام نمی‌رسد، بهتر آن است، دیگر پا را از گلیم درازتر نکند.» در ادامه‌ي نامه شرح ماجرای بیرون انداختن قرائتی را نوشته بود و این‌که: «پس از آن به تحقيق پرداختم و ديدم كه اين پيام صحت دارد. بنابراين لازم دانستم اين پيام را به شخص آقاى روح‌الله خمينى بنويسم و 30فقره رونوشت آن را براى 30تن از علماى اعلام و دلسوخته‌اي كه در اين پنج سال، شاهد از بين رفتن احكام شرع و التقاط اين احكام و نفوس با فتواهاى نادرست بود[ه]، و دلى خونين دارند، بفرستم.»
11شهريور63 يك ماه پس از ماجراي آذری قمی در مجلس، امام با اعضای شورای نگهبان دیداری داشت و سخنانی گفت که هاشمی معتقد بود اگر کامل منتشر شود ممکن است شوراي نگهبان از هم بپاشد! امام ابتدا درباره حوزه‌ها سخن گفت: «تشريفات حوزه‌هاى روحانيت است كه دارد زياد مى‌شود. وقتى تشريفات زياد شد، محتوا كنار مى‌رود. وقتى ساختمان‌ها و ماشين‌ها و دم و دستگاه‌ها زياد شود، موجب مى‌شود بنيه فقهى اسلام صدمه ببيند، يعنى با اين بساط‌ها نمى‌شود شيخ مرتضى و صاحب جواهر تحويل جامعه داد... بعضى ائمه جمعه و بعضى از علماى بلاد... با دخالت‌هاى بي‌مورد خود در امور دولت، اسباب اين مي‌شوند كه مردم از آن‌ها كنار گيرند... اين مطلب را بارها گفته‌ام كه روحانيون بايد وضعى ارشادى داشته باشند، نه اين‌كه بخواهند حكومت كنند. كارى نبايد بكنيم كه مردم بگويند اين‌ها دستشان به جايى نمي‌رسيد، حالا كه رسيد ديديد اين‌طور شدند. استبداد دينى خود تهمتى است كه از كنارش نبايد گذشت.» بعد هم درباره شورای نگهبان گفت: «من با نهاد شوراى نگهبان صد‌در‌صد موافقم و عقيده‌ام هست كه بايد قوى و هميشگى باشد، ولى حفظ شورا مقدارى به دست خود شماست... روى مواضع اسلام قاطع بايستيد، ولى به‌صورتى نباشد كه انتزاع شود شما در همه‌جا دخالت مي‌كنيد. صحبت‌هاى شما بايد به‌صورتى باشد كه همه فكر كنند در محدوده قانونى خودتان عمل مي‌كنيد.»(صحيفه امام، جلد19، صص42تا45)
نكته‌ي دراماتيك ماجرا اين‌ بود كه آذري قمي از امام مي‌خواست ولي فقيه نقش ارشادي داشته باشد و براي مجلس تعيين تكليف نكند و آيت‌الله خميني نيز از فقهاي شوراي نگهبان و روحانيون مي‌خواست نقش ارشادي داشته باشند و به فكر حكومت‌كردن نباشند!
آيا امام جايگاه اظهارنظرهاي خود را ارشادي مي‌دانست؟ اگر اين‌گونه بود آيا در عمل نيز با نظرات امام اين‌گونه برخورد مي‌شد؟ به‌نظر مي‌رسد نقش روحانيون در حكومتي كه پسوند اسلامي را يدك مي‌كشد چندان مشخص نبوده و تا امروز نيز تعريف مشخصي ندارد. در آينده بيشتر به اين موضوع خواهم پرداخت.
https://t.me/jafarshiralinia