250 yil muqaddam Shimoliy Amerikadagi Buyuk Britaniyaning o'n uchta mustamlakasi hukumatga qarshi qo'zg'olon ko'tara boshladi, bu esa keyinchalik Amerika mustaqillik urushiga aylandi.🇬🇧🇺🇸
17-asrdan boshlab Shimoliy Amerikaning Sharqiy qirgʻogʻida ingliz mustamlakalari paydo boʻldi va asta-sekin kengayib bordi. Oʻsha paytda ular asosan kambagʻallardan boʻlgan yoki diniy qarashlari uchun taʼqibga uchragan odamlardan iborat edi. Ulardan birinchisi, 1585 yilda asos solingan,ammo keyinchalik, ko'chmanchilar tomonidan tashlab ketilgan Roanokni hisobga olmaganda, 1605-yilda tashkil etilgan Virjiniya edi
Faol kengayish tufayli ularning soni 13 taga yetdi. O'sha paytda bu 13 mustamlaka Aqsh tashkil topmasidan avval ham amalda federatsiya bo'lgan. Ya'ni har bir koloniya o'z qonun chiqaruvchi majlisi va qoidalariga ega edi. Jumladan, rasmiy Londonning mahalliy ishlar va savdoga ta'siri minimal bo'lgan.
@Ibtido_Tarix
17-asrdan boshlab Shimoliy Amerikaning Sharqiy qirgʻogʻida ingliz mustamlakalari paydo boʻldi va asta-sekin kengayib bordi. Oʻsha paytda ular asosan kambagʻallardan boʻlgan yoki diniy qarashlari uchun taʼqibga uchragan odamlardan iborat edi. Ulardan birinchisi, 1585 yilda asos solingan,ammo keyinchalik, ko'chmanchilar tomonidan tashlab ketilgan Roanokni hisobga olmaganda, 1605-yilda tashkil etilgan Virjiniya edi
Faol kengayish tufayli ularning soni 13 taga yetdi. O'sha paytda bu 13 mustamlaka Aqsh tashkil topmasidan avval ham amalda federatsiya bo'lgan. Ya'ni har bir koloniya o'z qonun chiqaruvchi majlisi va qoidalariga ega edi. Jumladan, rasmiy Londonning mahalliy ishlar va savdoga ta'siri minimal bo'lgan.
@Ibtido_Tarix
Yetti yillik urush tugaganidan va 1763 yilda fransuzlar Shimoliy Amerikadan quvilganidan so'ng, ona mamlakat(Britaniya) va mustamlakalar o'rtasida Britaniya parlamentining mustamlakalarda o'z hokimiyatini kengaytirishga urinishi bilan bog'liq muammolar boshlandi. Bir tomondan, mustamlakalar urushda o'zlarining jangovar qobiliyatini isbotladilar. Jumladan, ular fransuzlar va fransuzlar bilan ittifoqdosh bo'lgan hindu qabilalariga qarshi o'z militsiyalarini joylashtirib,muvaffaqiyatga erishdilar. Metropol(Britaniya)ning ushbu harbiy harakatlar teatrida passiv ishtirok etishi ham koloniyalarni g'azablantirdi.
Boshqa tomondan, Yevropadagi urushdan ancha bo'shab qolgan ingliz xazinasi qirol rejasiga ko‘ra, qisman bo‘ysunish holatida juda uzoq vaqt yashagan mustamlakalardan foyda topish evaziga to'lishi kerak edi.
Shu sababli Metropoliya mustamlakalarda qirol hokimiyatini mustahkamlash uchun dekretlar qabul qila boshladi. Masalan, 1765 yilda Britaniya parlamenti Marka solig'i to'g'risidagi qonunni qabul qildi (keyinchalik bekor qilindi, ammo boshqa soliqlar bilan almashtirildi),1774 yilda esa "vatanparvarlar"ning bo'ysunmaslik harakati bo'lgan "Boston choyxonasi" harakatiga javob sifatida chidab bo'lmas qonunlar qabul qilindi; Bu Londonga qarshilik ko'rsatishni talab qilgan qirol hokimiyatining muxoliflariga berilgan nom edi.
Hammani hayratda qoldirgan "Qo'zg'olonchi"lar qit’a kongressida mustamlakachilar musibatlarga qarshi birlashgan holda kuchli hukumat tuzdilar. 1775 yildagi Leksington va Konkord janglaridan so'ng, inglizlar qo'zg'olonchilarni qurolsizlantirishga urinib ko'rdilar. Ammo bu natija bermay, keng ko'lamli inqilobiy urush boshlandi. Qo'zg'olonchilar dastlab Minutemenlarga - harbiy amaliyotlarda tajribaga ega bo'lgan erkin militsionerlarga tayanib, kuchli va jangovar tayyor Kontinental armiyani tashkil qilishdi. Uni tajribali polkovnik Vashington boshqargan. U urush paytida militsiyani hatto inglizlarga ham qarshilik ko'rsatishga qodir bo'lgan professional armiyaga aylantirishga muvaffaq bo'lgan.
Urush paytida inglizlar o'zlarining o'n minglab askarlarini, shuningdek, 50 mingga yaqin nemis yollanma askarlari va hindularini ham olib kelishdi; Shuningdek, sodiqlar ham bor edi. Bu odamlar tojga sodiq insonlar bo'lgan. Bularning barchasi mojaroni ayniqsa shiddatli qildi. Dastlab, kurash inglizlar foydasiga edi.
Ammo keyinroq mustamlakalarning mustaqillik e’lon qilishi, ularning Filadelfiya yurishidagi g‘alabalari, Saratogada inglizlarning taslim bo‘lishi vaziyatni o'zgartirib, butun dunyoga amerikaliklarning g‘alaba qozonish imkoniyati katta ekanligini ko‘rsatdi. Bu ham yetmagandek, Fransiya, Ispaniya va Birlashgan viloyatlar (Gollandiya) ham qo'zg'olonchilar tarafida urushga qo‘shildi. Aynan ularning aralashuvi 1781-1782 yillarda ingliz qo'shinlarining yakuniy mag'lubiyatiga olib keldi.
Urush natijasi 1783-yilda Parij shartnomasi bo‘ldi: London bir qator mustamlakalarni ittifoqchi davlatlarga berdi, shuningdek, 13 mustamlakalarining mustaqilligini tan olishga majbur bo‘ldi. Bu esa yangi davlat – birinchi "saylangan" prezident general Vashington boshchiligidagi Amerika Qo‘shma Shtatlarini tashkil etilishiga sabab bo'ldi.
@Ibtido_Tarix
Boshqa tomondan, Yevropadagi urushdan ancha bo'shab qolgan ingliz xazinasi qirol rejasiga ko‘ra, qisman bo‘ysunish holatida juda uzoq vaqt yashagan mustamlakalardan foyda topish evaziga to'lishi kerak edi.
Shu sababli Metropoliya mustamlakalarda qirol hokimiyatini mustahkamlash uchun dekretlar qabul qila boshladi. Masalan, 1765 yilda Britaniya parlamenti Marka solig'i to'g'risidagi qonunni qabul qildi (keyinchalik bekor qilindi, ammo boshqa soliqlar bilan almashtirildi),1774 yilda esa "vatanparvarlar"ning bo'ysunmaslik harakati bo'lgan "Boston choyxonasi" harakatiga javob sifatida chidab bo'lmas qonunlar qabul qilindi; Bu Londonga qarshilik ko'rsatishni talab qilgan qirol hokimiyatining muxoliflariga berilgan nom edi.
Hammani hayratda qoldirgan "Qo'zg'olonchi"lar qit’a kongressida mustamlakachilar musibatlarga qarshi birlashgan holda kuchli hukumat tuzdilar. 1775 yildagi Leksington va Konkord janglaridan so'ng, inglizlar qo'zg'olonchilarni qurolsizlantirishga urinib ko'rdilar. Ammo bu natija bermay, keng ko'lamli inqilobiy urush boshlandi. Qo'zg'olonchilar dastlab Minutemenlarga - harbiy amaliyotlarda tajribaga ega bo'lgan erkin militsionerlarga tayanib, kuchli va jangovar tayyor Kontinental armiyani tashkil qilishdi. Uni tajribali polkovnik Vashington boshqargan. U urush paytida militsiyani hatto inglizlarga ham qarshilik ko'rsatishga qodir bo'lgan professional armiyaga aylantirishga muvaffaq bo'lgan.
Urush paytida inglizlar o'zlarining o'n minglab askarlarini, shuningdek, 50 mingga yaqin nemis yollanma askarlari va hindularini ham olib kelishdi; Shuningdek, sodiqlar ham bor edi. Bu odamlar tojga sodiq insonlar bo'lgan. Bularning barchasi mojaroni ayniqsa shiddatli qildi. Dastlab, kurash inglizlar foydasiga edi.
Ammo keyinroq mustamlakalarning mustaqillik e’lon qilishi, ularning Filadelfiya yurishidagi g‘alabalari, Saratogada inglizlarning taslim bo‘lishi vaziyatni o'zgartirib, butun dunyoga amerikaliklarning g‘alaba qozonish imkoniyati katta ekanligini ko‘rsatdi. Bu ham yetmagandek, Fransiya, Ispaniya va Birlashgan viloyatlar (Gollandiya) ham qo'zg'olonchilar tarafida urushga qo‘shildi. Aynan ularning aralashuvi 1781-1782 yillarda ingliz qo'shinlarining yakuniy mag'lubiyatiga olib keldi.
Urush natijasi 1783-yilda Parij shartnomasi bo‘ldi: London bir qator mustamlakalarni ittifoqchi davlatlarga berdi, shuningdek, 13 mustamlakalarining mustaqilligini tan olishga majbur bo‘ldi. Bu esa yangi davlat – birinchi "saylangan" prezident general Vashington boshchiligidagi Amerika Qo‘shma Shtatlarini tashkil etilishiga sabab bo'ldi.
@Ibtido_Tarix
Sizningcha,kanalda 1 kunda nechta post qo'yilishi kerak?
Anonymous Poll
9%
2
20%
3
15%
3 dan ko'p
47%
Qancha ko'p bo'lsa shuncha yaxshi
8%
1 Dona yetadi
🤩"Admiral" unvoni arab tili orqali kirib kelgan so'z
🤩Admiral so'zi arabcha Amir al-Bahr ("dengiz xo'jayini") so'zidan kekib chiqqan. Bu so'z Yevropaga ispan musulmonlari arabcha flot rahbarlarink shunday atashgani oqibatida paydo bo'lgan. 1142 yildan boshlab Sitsiliyada, 1216 yildan Angliyada va 1284 yildan Fransiyada eng yuqori dengiz unvonlari admiral deb atala boshlandi.
🤩XVI asrda deyarli barcha Yevropa tillarida admirallar shu nom bilan atalgan. 16-asr Usmonlilar imperiyasining gullagan davri edi; Usmonli turklari deyarli butun Oʻrta va Yaqin Sharqni egallab, Venaga yetib kelishdi. Turk flotining eng ko'zga ko'ringan rahbarlari aynan Amir al-Bahr unvonini olgan edilar. Aynan shundan keyin Yevropada Admiral so'zi yanada keng tarqala boshlagan
@Ibtido_Tarix
🤩Admiral so'zi arabcha Amir al-Bahr ("dengiz xo'jayini") so'zidan kekib chiqqan. Bu so'z Yevropaga ispan musulmonlari arabcha flot rahbarlarink shunday atashgani oqibatida paydo bo'lgan. 1142 yildan boshlab Sitsiliyada, 1216 yildan Angliyada va 1284 yildan Fransiyada eng yuqori dengiz unvonlari admiral deb atala boshlandi.
🤩XVI asrda deyarli barcha Yevropa tillarida admirallar shu nom bilan atalgan. 16-asr Usmonlilar imperiyasining gullagan davri edi; Usmonli turklari deyarli butun Oʻrta va Yaqin Sharqni egallab, Venaga yetib kelishdi. Turk flotining eng ko'zga ko'ringan rahbarlari aynan Amir al-Bahr unvonini olgan edilar. Aynan shundan keyin Yevropada Admiral so'zi yanada keng tarqala boshlagan
@Ibtido_Tarix
❔"Alkogol" so'zining arab tiliga qanday aloqasi bor 🤔
🤩🤩9-asrda musulmon olimlari Jobir ibn Hayyon va Al-Kindi distillash yoʻli bilan sof spirt olishni oʻrgandilar. Ammo ular undan faqat kimyoviy tajribalar uchun foydalanishgan. O'sha davrda kashf etilgan bu narsaga musulmon kimyogarlari orqali “surma”, “koʻz kukuni” maʼnosini anglatuvchi “al-kuhl” atamasini ishlatishgan. Aynan ushbu so'z keyinchalik al-kuhuliyga aylanib, baʼzi bir asl moddaning moddalarga boʻlinishini anglatadigan so'zga aylandi. Keyinroq esa bu so'z oʻrta asr lotin tiliga, u yerdan esa (taxminan 16-asr) Gʻarbiy Yevropa tillariga Alkagol so'zi nomi bilan kirib kelgan.
🤩O'rta asrlarda Yevropada spirtli ichimliklar nozik kukun yoki tozalangan (distillangan) suvning nomi edi. Faqat yuz yil o'tgach, "alkogol" hozirgi ma'nosini oldi.
@Ibtido_Tarix
🤩🤩9-asrda musulmon olimlari Jobir ibn Hayyon va Al-Kindi distillash yoʻli bilan sof spirt olishni oʻrgandilar. Ammo ular undan faqat kimyoviy tajribalar uchun foydalanishgan. O'sha davrda kashf etilgan bu narsaga musulmon kimyogarlari orqali “surma”, “koʻz kukuni” maʼnosini anglatuvchi “al-kuhl” atamasini ishlatishgan. Aynan ushbu so'z keyinchalik al-kuhuliyga aylanib, baʼzi bir asl moddaning moddalarga boʻlinishini anglatadigan so'zga aylandi. Keyinroq esa bu so'z oʻrta asr lotin tiliga, u yerdan esa (taxminan 16-asr) Gʻarbiy Yevropa tillariga Alkagol so'zi nomi bilan kirib kelgan.
🤩O'rta asrlarda Yevropada spirtli ichimliklar nozik kukun yoki tozalangan (distillangan) suvning nomi edi. Faqat yuz yil o'tgach, "alkogol" hozirgi ma'nosini oldi.
@Ibtido_Tarix
❔🤩"Shakar" so'zining tarixi qadimgi Hindistonda boshlanganini bilasizmi?
🤩Hammasi sanskrit tilidagi “śarkarā” bilan boshlangan. O'sha vaqtda ezilgan yoki kristallangan shakar Hindistonda shunday atalgan. Bu so‘zdan forscha “shakar” (sẖḵr) kelib chiqqan bo‘lib, keyinchalik arab tiliga “sukkar” (sūkār) tarzida ko‘chib kelgan. Keyinchalik, musulmonlar orqali bu atama o'rta asr Yevropasiga keldi. Lotin tilida u "sukkarum" tarzida yangrab, bu yerdan fransuzcha "sucre" va inglizcha "sugar" ga aylandi.
🤩🤩Yevropani nafaqat bu so'z, balki mahsulotning o'zi bilan ham tanishtirgan ham musulmonlar bo'lgan.
Musulmonlar o‘rta asrlarda Yevropaga shakarni Sitsiliya va Ispaniya orqali olib kelishgan,
Aytgancha, ruscha "saxar" so'zi Oltin O'rda davrida turkiy tildagi "shakar" so'zi orqali Rus tiliga kirib kelgan
@Ibtido_Tarix
🤩Hammasi sanskrit tilidagi “śarkarā” bilan boshlangan. O'sha vaqtda ezilgan yoki kristallangan shakar Hindistonda shunday atalgan. Bu so‘zdan forscha “shakar” (sẖḵr) kelib chiqqan bo‘lib, keyinchalik arab tiliga “sukkar” (sūkār) tarzida ko‘chib kelgan. Keyinchalik, musulmonlar orqali bu atama o'rta asr Yevropasiga keldi. Lotin tilida u "sukkarum" tarzida yangrab, bu yerdan fransuzcha "sucre" va inglizcha "sugar" ga aylandi.
🤩🤩Yevropani nafaqat bu so'z, balki mahsulotning o'zi bilan ham tanishtirgan ham musulmonlar bo'lgan.
Musulmonlar o‘rta asrlarda Yevropaga shakarni Sitsiliya va Ispaniya orqali olib kelishgan,
Aytgancha, ruscha "saxar" so'zi Oltin O'rda davrida turkiy tildagi "shakar" so'zi orqali Rus tiliga kirib kelgan
@Ibtido_Tarix
30 yil oldin,1995-yilda Oklahoma-Siti terroristik hujumi sodir bo'ldi. Bu hujum 2001 yil 11 sentyabr voqealarigacha bo'lgan AQSh tarixidagi eng yirik terakt.
Tashkilotchilar o'ta o'ng radikallar Timoti Jeyms Makvey (Fors ko'rfazi urushi faxriysi) va Terri Nikols bo'lib, ular 1993 yilda Karmel tog'ini 51 kunlik qamal paytida o'zlariga Federal hokimiyat( Aqsh rahbariyati) tomonidan qo'pol xatti-harakatlari uchun o'ch olayotganliklarini aytishgan. Terakt natijasida, 82 kishi o'ldirilgan. Ular teraktdan ko'p o'tmay qo'lga olingan
@Ibtido_Tarix
Tashkilotchilar o'ta o'ng radikallar Timoti Jeyms Makvey (Fors ko'rfazi urushi faxriysi) va Terri Nikols bo'lib, ular 1993 yilda Karmel tog'ini 51 kunlik qamal paytida o'zlariga Federal hokimiyat( Aqsh rahbariyati) tomonidan qo'pol xatti-harakatlari uchun o'ch olayotganliklarini aytishgan. Terakt natijasida, 82 kishi o'ldirilgan. Ular teraktdan ko'p o'tmay qo'lga olingan
@Ibtido_Tarix
Hujum nishoni koʻplab federal idoralar joylashgan Alfred P. Murrah binosi boʻldi. 1995-yil 19-aprel kuni soat 09:02 da toʻxtab turgan 5 tonna portlovchi modda bilan toʻldirilgan yuk mashinasi besh daqiqali bomba yordamida bino oldida portlatilgan. Portlash natijasida, bino qisman qulab tushdi. Portlash natijasida, 16 blokli radiusdagi 324 ta bino shikastlangan. Terakt oqibatida 168 kishi halok bo‘ldi, 700 ga yaqin kishi jarohatlandi.
Terrorchilar ustidan sud 1997 yilda bo'lib o'tdi (ommaviy axborot vositalarida chuqur va keng muhokama qilingan tergov 2 yil davom etdi). Terrorchi Makveyga o'limga olib keladigan in'ektsiya yo'li bilan o'lim jazosi hukm qilindi, Nikols esa 161 ta umrbod qamoq jazosiga hukm qilindi. Terakt AQSh hukumatini zudlik bilan federal binolarni muhofaza qilish bo'yicha yangi qonunni qabul qilishga undadi.
@Ibtido_Tarix
Terrorchilar ustidan sud 1997 yilda bo'lib o'tdi (ommaviy axborot vositalarida chuqur va keng muhokama qilingan tergov 2 yil davom etdi). Terrorchi Makveyga o'limga olib keladigan in'ektsiya yo'li bilan o'lim jazosi hukm qilindi, Nikols esa 161 ta umrbod qamoq jazosiga hukm qilindi. Terakt AQSh hukumatini zudlik bilan federal binolarni muhofaza qilish bo'yicha yangi qonunni qabul qilishga undadi.
@Ibtido_Tarix
❔Tunis nomi qayerdan olingan?🤔
🤩🤩 Tunis nomi uning eng yirik shahri va poytaxti nomidan kelib chiqqan. Qadimgi Karfagen yaqinida joylashgan Tunis shahri eramizdan ancha oldin ham ma'lum bo'lgan.
🤩Tunis toponimining kelib chiqishi turlicha izohlanadi. Ba'zi olimlar bu Finikiya ma'budasi Tanit (Tunis) bilan bog'liq deb taxmin qilishadi, chunki ko'plab qadimiy shaharlar homiy xudolar sharafiga nomlangan.
🤩Boshqa versiyaga ko'ra, bu nom berber tilidan kelib chiqqan bo'lishi mumkin. Ma'nosi "yotmoq" yoki "tunni o'tkazish" degan ma'noni anglatadi. Ehtimol tungi lager yoki vaqtinchalik to'xtash ma'nosida qo'llanilgandir.
🤩Tunis shahri qadimda eramizdan avvalgi 9-asrda Finikiyaliklar tomonidan asos solingan qudratli Karfagen soyasida qolib, muhim rol oʻynamagan. Miloddan avvalgi 146 yilda Karfagen rimliklar tomonidan vayron qilinganidan so'ng, mintaqa Rim imperiyasining bir qismiga aylandi. Tunis (o'sha paytda Tunes nomi bilan atalgan) kichik aholi punkti bo'lib qoldi, mintaqaning asosiy shahri esa Rim tomonidan qayta qurilgan Karfagen edi.
🤩🤩Tunisning ahamiyati keyinroq, islom davrida, ayniqsa 7-asrda Qayruan shahriga asos solinganidan keyin va 12-asrda Almohadlar sulolasi davrida poytaxt Tunisga koʻchirilgandan keyin ortdi.
🤩Shunday qilib, Tunis shahar sifatida qadimda muhim rol o'ynamagan, balki tarixning keyingi davrlarida muhim markazga aylangan bir shahar edi
@Ibtido_Tarix
🤩🤩 Tunis nomi uning eng yirik shahri va poytaxti nomidan kelib chiqqan. Qadimgi Karfagen yaqinida joylashgan Tunis shahri eramizdan ancha oldin ham ma'lum bo'lgan.
🤩Tunis toponimining kelib chiqishi turlicha izohlanadi. Ba'zi olimlar bu Finikiya ma'budasi Tanit (Tunis) bilan bog'liq deb taxmin qilishadi, chunki ko'plab qadimiy shaharlar homiy xudolar sharafiga nomlangan.
🤩Boshqa versiyaga ko'ra, bu nom berber tilidan kelib chiqqan bo'lishi mumkin. Ma'nosi "yotmoq" yoki "tunni o'tkazish" degan ma'noni anglatadi. Ehtimol tungi lager yoki vaqtinchalik to'xtash ma'nosida qo'llanilgandir.
🤩Tunis shahri qadimda eramizdan avvalgi 9-asrda Finikiyaliklar tomonidan asos solingan qudratli Karfagen soyasida qolib, muhim rol oʻynamagan. Miloddan avvalgi 146 yilda Karfagen rimliklar tomonidan vayron qilinganidan so'ng, mintaqa Rim imperiyasining bir qismiga aylandi. Tunis (o'sha paytda Tunes nomi bilan atalgan) kichik aholi punkti bo'lib qoldi, mintaqaning asosiy shahri esa Rim tomonidan qayta qurilgan Karfagen edi.
🤩🤩Tunisning ahamiyati keyinroq, islom davrida, ayniqsa 7-asrda Qayruan shahriga asos solinganidan keyin va 12-asrda Almohadlar sulolasi davrida poytaxt Tunisga koʻchirilgandan keyin ortdi.
🤩Shunday qilib, Tunis shahar sifatida qadimda muhim rol o'ynamagan, balki tarixning keyingi davrlarida muhim markazga aylangan bir shahar edi
@Ibtido_Tarix
This media is not supported in your browser
VIEW IN TELEGRAM
#Tarix
1965-yil Turkiyada Kemalizm va Islom haqida BBC tomonidan hujjatli film taqdim etilgan.
@Ibtido_Tarix
1965-yil Turkiyada Kemalizm va Islom haqida BBC tomonidan hujjatli film taqdim etilgan.
@Ibtido_Tarix
Shoh Ismoil Safaviy qoʻlida Eron qanday qilib shia boʻldi?
Eron yoki Fors musulmonlar unga Fotihlar sifatida kirib kelganidan beri islom olamida muhim hudud, turli xalqlarni bog'laydigan madaniy va geografik mamlakat bo'lib kelgan. U yerda Tohiriylar, Somoniylar, Safforiylar kabi mahalliy islom davlatlari barpo etildi. Keyin bir necha yillar Eronning katta qismi shia buvahiylar hukmronligi ostida bo‘lgan. Ammo bu davrda ijtimoiy tuzilma o‘zining sunniylik holatini saqlab qolgan. Moʻgʻullar bostirib kirib, u yerda oʻz davlatlarini barpo etishdan oldin Eron saljuqiylar va xorazmshohlar tomonidan boshqarilgan. Forsda Ray, Tus va Nishopur kabi islom madaniyat markazlari ham bor edi. Bu shaharlar Islom Sharqining eng gullab-yashnagan shaharlaridan boʻlib, ularda Imom Muslim, Ibn Moja, Al-Hakim An-Nishoburiy, Abu Dovud kabi koʻzga koʻringan sunniy ulamolar va buyuk imomlar sunnat hamda hadis boʻyicha kitoblar yozganlar. Bularning barchasi fors millatiga mansub va sunniylik oqimi vakillari edi.
Shunday qilib, Fors ham boshqa musulmon o‘lkalari kabi sunniy musulmon mamlakati bo‘lib, hijriy 907/milodiy 1501 yilda Safaviylar davlati barpo etilgunga qadar mamlakat tarixida o‘zgarishlar kiritgan. Uning asoschisi Ismoil Safaviy oʻzini sunniy musulmonlarga qarshi qo'yib, ularga kurashish va yoʻq qilishga, shuningdek, Eronda oʻn ikki Imom shia taʼlimotini oʻrnatishga bagʻishladi. Shia Rafidiy Safaviylar davlati boshida Ozarbayjonning Ardabil shahridan kelgan Shoh Ismoil tomonidan tashkil etilgan. U Eron platosi boʻylab tarqalgan turkman amirliklarini yoʻq qilish hamda musulmon sunniylarga qarshi bo'lgan Shia davlatini barpo etish uchun Forsning siyosiy tarqoqligidan foydalangan.
Ismoil Safaviy mamlakatda shialik siyosatini boshladi, oʻz taʼlimoti va mazhabini qilich orqali yoyadi. Bu yo'lda oʻnlab va yuz minglab sunniylarni yoʻq qildi. Shoh Ismoil o'zining raqiblariga nisbatan o'ta shafqatsizligi bilan mashhur bo'lib, hatto o'z onasini o'ldiradi. Bu harakati bilan u sunniy Eronni shia ta’limoti va rofidiylik e’tiqodi mamlakatiga aylantira oldi. Shundan keyin Ijtimoiy va siyosiy miqyosda Fors Markaziy Osiyodagi islomiy muhitga qarama-qarshi bo'lgan davlatga aylandi. Bu yerda endi sunniylar mutlaq ko'pchilikdan kichik, ta'qib qilinadigan ozchilikka aylandi.
Ismoil Safaviyning harakatlari faqat Eron bilan chegaralanib qolmay, undan tashqariga ham yoyilgan. U Iroqqa hujum qildi, Bag‘dodni bosib oldi va sunniy xalqini qirg‘in qildi. U, shuningdek, Usmonli imperiyasiga qarshi kurashdi. Bu orqali Usmonlilarning Yevropadagi fathlariga to'sqinlik qildi. Bu yo'lda Safaviy hatto Usmonlilarga qarshi Yevropa bosqinchi kuchlari bilan til biriktirdi. Qolaversa, u Xuroson tomonga kengayib, Movarounnahrda sunniy oʻzbeklarga qarshi kurash olib bordi. Aynan Ismoil Safaviy va uning avlodlari bosqinlari orqali bu oʻlkalarni ruslar uchun oson oʻljaga aylantirib qo'ydi. Ismoil Safaviy hijriy 930 yilda vafot etdi. Undan keyin uning vorislari Eron va Forsga qarshi harakatlarini davom ettirdilar.
Hijriy 1148/milodiy 1736 yilda Safaviylar davlati qulagandan keyin, 1796-yilda hokimiyatga kelganQojar davlati sunniy musulmonlarga dushman shia jamiyatini meros qilib oldi. Fors XX asrda Pahlaviy rejimi tomonidan o'rnatilgan G'arbcha tuzum nazoratni boshdan kechirdi. Biroq, bu uzoqqa cho‘zilmadi, chunki 1979 yilgi inqilobda shia, imomiy va fors millatchilik xarakteriga ega Eron qayta tiklandi.
Eron Respublikasi bugungi kunda rasman aytilmasada, Safaviylar davlatini va hatto qadimgi Fors imperiyasini tiklash yo'lida harakat qilmoqda.
----------------------------------
Manbalar:
Muhammad Suhayl Taqush, “Tarixi Safaviylar davlati”, birinchi nashr, “Dor al-Nafayes”, Bayrut, 1430 hijriy/2009 milodiy.
Husayn Mu’nis, Islom tarixi atlasi, Birinchi nashr, Arab ommaviy axborot vositalari uchun Al-Zahra, Qohira, 1407 hijriy/1987 milodiy.
@Ibtido_Tarix
Eron yoki Fors musulmonlar unga Fotihlar sifatida kirib kelganidan beri islom olamida muhim hudud, turli xalqlarni bog'laydigan madaniy va geografik mamlakat bo'lib kelgan. U yerda Tohiriylar, Somoniylar, Safforiylar kabi mahalliy islom davlatlari barpo etildi. Keyin bir necha yillar Eronning katta qismi shia buvahiylar hukmronligi ostida bo‘lgan. Ammo bu davrda ijtimoiy tuzilma o‘zining sunniylik holatini saqlab qolgan. Moʻgʻullar bostirib kirib, u yerda oʻz davlatlarini barpo etishdan oldin Eron saljuqiylar va xorazmshohlar tomonidan boshqarilgan. Forsda Ray, Tus va Nishopur kabi islom madaniyat markazlari ham bor edi. Bu shaharlar Islom Sharqining eng gullab-yashnagan shaharlaridan boʻlib, ularda Imom Muslim, Ibn Moja, Al-Hakim An-Nishoburiy, Abu Dovud kabi koʻzga koʻringan sunniy ulamolar va buyuk imomlar sunnat hamda hadis boʻyicha kitoblar yozganlar. Bularning barchasi fors millatiga mansub va sunniylik oqimi vakillari edi.
Shunday qilib, Fors ham boshqa musulmon o‘lkalari kabi sunniy musulmon mamlakati bo‘lib, hijriy 907/milodiy 1501 yilda Safaviylar davlati barpo etilgunga qadar mamlakat tarixida o‘zgarishlar kiritgan. Uning asoschisi Ismoil Safaviy oʻzini sunniy musulmonlarga qarshi qo'yib, ularga kurashish va yoʻq qilishga, shuningdek, Eronda oʻn ikki Imom shia taʼlimotini oʻrnatishga bagʻishladi. Shia Rafidiy Safaviylar davlati boshida Ozarbayjonning Ardabil shahridan kelgan Shoh Ismoil tomonidan tashkil etilgan. U Eron platosi boʻylab tarqalgan turkman amirliklarini yoʻq qilish hamda musulmon sunniylarga qarshi bo'lgan Shia davlatini barpo etish uchun Forsning siyosiy tarqoqligidan foydalangan.
Ismoil Safaviy mamlakatda shialik siyosatini boshladi, oʻz taʼlimoti va mazhabini qilich orqali yoyadi. Bu yo'lda oʻnlab va yuz minglab sunniylarni yoʻq qildi. Shoh Ismoil o'zining raqiblariga nisbatan o'ta shafqatsizligi bilan mashhur bo'lib, hatto o'z onasini o'ldiradi. Bu harakati bilan u sunniy Eronni shia ta’limoti va rofidiylik e’tiqodi mamlakatiga aylantira oldi. Shundan keyin Ijtimoiy va siyosiy miqyosda Fors Markaziy Osiyodagi islomiy muhitga qarama-qarshi bo'lgan davlatga aylandi. Bu yerda endi sunniylar mutlaq ko'pchilikdan kichik, ta'qib qilinadigan ozchilikka aylandi.
Ismoil Safaviyning harakatlari faqat Eron bilan chegaralanib qolmay, undan tashqariga ham yoyilgan. U Iroqqa hujum qildi, Bag‘dodni bosib oldi va sunniy xalqini qirg‘in qildi. U, shuningdek, Usmonli imperiyasiga qarshi kurashdi. Bu orqali Usmonlilarning Yevropadagi fathlariga to'sqinlik qildi. Bu yo'lda Safaviy hatto Usmonlilarga qarshi Yevropa bosqinchi kuchlari bilan til biriktirdi. Qolaversa, u Xuroson tomonga kengayib, Movarounnahrda sunniy oʻzbeklarga qarshi kurash olib bordi. Aynan Ismoil Safaviy va uning avlodlari bosqinlari orqali bu oʻlkalarni ruslar uchun oson oʻljaga aylantirib qo'ydi. Ismoil Safaviy hijriy 930 yilda vafot etdi. Undan keyin uning vorislari Eron va Forsga qarshi harakatlarini davom ettirdilar.
Hijriy 1148/milodiy 1736 yilda Safaviylar davlati qulagandan keyin, 1796-yilda hokimiyatga kelgan
Eron Respublikasi bugungi kunda rasman aytilmasada, Safaviylar davlatini va hatto qadimgi Fors imperiyasini tiklash yo'lida harakat qilmoqda.
----------------------------------
Manbalar:
Muhammad Suhayl Taqush, “Tarixi Safaviylar davlati”, birinchi nashr, “Dor al-Nafayes”, Bayrut, 1430 hijriy/2009 milodiy.
Husayn Mu’nis, Islom tarixi atlasi, Birinchi nashr, Arab ommaviy axborot vositalari uchun Al-Zahra, Qohira, 1407 hijriy/1987 milodiy.
@Ibtido_Tarix