Media is too big
VIEW IN TELEGRAM
Дог
Дог хlунда дац-те хьо болатал чlогlа,
Хабарца дохийча тохалуш догlа,
Хьайх тера йуххахь дог кхета ца хилча,
Вас хилла дисначохь, тlулг хила кийча?
Дог хlунда ду-те хьо экаме, кlеда,
Йерриге гlайгlанаш хьайна чохь худа?
Хlунда хьох ца кхета, lовжaдо дийца,
Мел делхарх, деларах, хьо соцур хилча?
Мидаева Хеди 08.07.2023 шо
Дог хlунда дац-те хьо болатал чlогlа,
Хабарца дохийча тохалуш догlа,
Хьайх тера йуххахь дог кхета ца хилча,
Вас хилла дисначохь, тlулг хила кийча?
Дог хlунда ду-те хьо экаме, кlеда,
Йерриге гlайгlанаш хьайна чохь худа?
Хlунда хьох ца кхета, lовжaдо дийца,
Мел делхарх, деларах, хьо соцур хилча?
Мидаева Хеди 08.07.2023 шо
Media is too big
VIEW IN TELEGRAM
Тховса буьйса...
Тховса буьйса тийна хlунда йу,
ас садоьlуш седарчашна хаззал?
Соьца шарал йеха гlайгlа йу,
беттан цхьалла кху сан даг чохь лаззал...
Ойланаша сан наб йадайой
сох лачкъайо, и бутт къайлабáллалц.
Сан дахаран денош лечкъор ду
кху замано, со велла дlавáллалц.
Минцаев lальви 10.08.2021 шо
Тховса буьйса тийна хlунда йу,
ас садоьlуш седарчашна хаззал?
Соьца шарал йеха гlайгlа йу,
беттан цхьалла кху сан даг чохь лаззал...
Ойланаша сан наб йадайой
сох лачкъайо, и бутт къайлабáллалц.
Сан дахаран денош лечкъор ду
кху замано, со велла дlавáллалц.
Минцаев lальви 10.08.2021 шо
Media is too big
VIEW IN TELEGRAM
НАНА
Хьо ара ца йолуш йисичахьана
Хьан lаса санна со цхьалха ву нана
Хьо ламаз ца далуш йисичахьана
Хьан ойла санна со шийла ву нана
lуьйренан гlайгlа ю стигалан ами
Суьйренан гlайгlа ю хьан беса лами
Вахаран гlайгlа ю хьан къора уьйтlе
Нана цу гlайгlанах со къаьстар вуй те
Хьо ара ца йолуш йисина аьлла
Вайн кетlа мел богlу некъ акхабаьлла
Хьан сагlа юкъаха дисина аьлла
Пlераска вайн цlенна пен бетта даьлла
lуьйренан гlайгlа ю ков делла дезар
Суьйренан гlайгlа ю хьох дисна дезарш
Вахаран гlайгlа ю къаръелла зама
Хала ду Нана и гlайгlа лан lама...
Апти Бисултанов, 1987 шо
Хьо ара ца йолуш йисичахьана
Хьан lаса санна со цхьалха ву нана
Хьо ламаз ца далуш йисичахьана
Хьан ойла санна со шийла ву нана
lуьйренан гlайгlа ю стигалан ами
Суьйренан гlайгlа ю хьан беса лами
Вахаран гlайгlа ю хьан къора уьйтlе
Нана цу гlайгlанах со къаьстар вуй те
Хьо ара ца йолуш йисина аьлла
Вайн кетlа мел богlу некъ акхабаьлла
Хьан сагlа юкъаха дисина аьлла
Пlераска вайн цlенна пен бетта даьлла
lуьйренан гlайгlа ю ков делла дезар
Суьйренан гlайгlа ю хьох дисна дезарш
Вахаран гlайгlа ю къаръелла зама
Хала ду Нана и гlайгlа лан lама...
Апти Бисултанов, 1987 шо
This media is not supported in your browser
VIEW IN TELEGRAM
Бехйелла бедар-ма
Цlанлур йу, йиттахь,
Тишлахь а, оьцур йу
Цlенниг и кхин.
Амма ахь сий бехдахь,
Йиш йац и дитта :
Карор дац дуьнен чохь
Сий цlандан хи.
Дешнаш : Арсанукаев Шайхи
Цlанлур йу, йиттахь,
Тишлахь а, оьцур йу
Цlенниг и кхин.
Амма ахь сий бехдахь,
Йиш йац и дитта :
Карор дац дуьнен чохь
Сий цlандан хи.
Дешнаш : Арсанукаев Шайхи
Media is too big
VIEW IN TELEGRAM
Маржа-йаI, гIиллакх хьо, гIаргIулеш санна,
Доьдуш йа догIуш бен дехаш ца го.
Iай-бIаьсте ца къестош массо а ханна,
Массаргахь цхьатерра делара хьо.
Шахабов СС
Доьдуш йа догIуш бен дехаш ца го.
Iай-бIаьсте ца къестош массо а ханна,
Массаргахь цхьатерра делара хьо.
Шахабов СС
Дицдан йиш йоцу дешнаш
(нохчийн турпалаллин иллешна тIехь нислуш долчу ширачу дешнех кхетор)
Нохчийн турпалаллин иллеш тIехь, уьш даьхна дуккха зама хилар бахьана долуш, таханлерчу дешархочунна кхета хала дустарш, ца евза хIумнаш, ца хуу дешнаш нисдала тарло. Масала, терсмаймал тур, салойн элий, Боьлкъазар гIала, пиренг тапча, цIокъболат, хьенапан шаьлта ишта кхин дIа. Уьш дукхахдерш ширделла, кхузаманахьлерачу нохчийн маттахь наггахь бен цалелаш долу дешнаш ду, амма оцу архаизмех ца кхетча, хала хуьлу дерриг иллин чулацамах кхета, цуьнан историн маьIна дан.
Барзакъ боху дош тахана духар бохучу маьIнехь лела. Амма илли кхуллучу заманчохь цуьнан чулацам тIемалочун духар аьлла хилла. Цу юкъадогIуш хилла гIагI – аьчкан хIазарех юьйцина коч, турс олуш йолу мостагIчун шаьлтанах ларвеш йолу дуьхьало. Дукха хьолахь уьш еш, пайдаоьцуш хилла булан (зубр) цIоканах. ТIемалочун духар хьахийначуьра билгалдаха деза кхин цхьа могIа ца кхеташ долу дешнаш. Масала, бІоржамаш (кхакханах, бIегIагах, тIаьрсигах эеш йина мачаш), гІовтал (тIехула духу духар - бешмет) , чилхьесан бухкар (чилланан хьесах йина аса), пезагаш (мачашна чухула юху тIаьрсиган еха юткъа пазатийн тайпа), кисин тІам (коьрта туьллучу шипонан тІам), еза дари (Езда гІалахь дина дари), гуьлмаьнда (цІен-къорза дарин йовлакх), вендиг, пиренг тапча, осмалойн тапча, мажар топ, бархIсонара топ, кIожам буьллу топ. И ериг цIераш Кавказан тIом болчу хенахь тIемалоша пайдаоьцуш хиллачу герзийн цIераш ю.
Вендиг – венецианский пистолет
Пиренг тапча – франкский пистолет бохучу дешнех схьадаьлла ду. Цунах терра туркойн ( осмалойн импери) тапчанах схьаяьлла ю осмалойн тапча боху цIе. Мисар топ – Египтера топ. Мажар топ – мадьярийн, венгрийн топ бохург ду.
Терсмаймал тур – цхьаболчу Iилманчаша Гоьрдас динчу таррийн тайпа лору (оьрсийн «ревущая обязьяна»).
БархIсонара мажар топ – (восьмигранное мадьярское ружье) хьалха заманчохь австрийхойн, венгрийн тоьпаш сенаш болу биргIанаш йолуш хилла. Ширачу заманчохь тIемлоша лелош хилла герз дийцича, хьахо деза секха Iад. Саттийна болчу цIулла серах бахтарца цуьнан ши юьхьиг вовшашна тІе а озайой деш хилла и. Кхузахь а пайдаоьцуш хилла булан цІоканах. МостагIчунна тIе чIунаш (пхерчий) кхуьйсуш хилла цуьнца.
Массо илли тIехь бохург санна, тасадаларш дуьйцуш, хьахош ю хьенапан шаьлта. Цхьаццадолчу хьостанашкахь турпалхочуьнгахь гоьрдин шаьлта хуьлу.
И ший шаьлта доларчу цIерех схьаяьлла ю. Хьенап, Гоьрда бохуш ерриг Кавказехь гIараваьлла хилла нохчий ши пхьар. Цара йина шаьлтанаш чIогIа лоруш, сийдеш хилла тIемалоша. Гоьрдас йина шаьлта Лев Толстойн хенахь уггар мехала герз хилла Оьрсийчохь. Цара и йина долчу болатана цIе тиллина «гурда» аьлла. Цунах лаьцна яздина ду Лев Толстойн «Казаки» цIе йолчу повестан авторан дешхьалхенехь.
Иштта турпалаллин иллеш тIехь нисло тахана цхьаболчу дешархошна муьлш бу ца хуучу къаьмнийн цIераш.
Масала, ташхойн, таркхойн, салойн элий, желтой, мисархой, шемахой, гIезалой, осмалой, гIебартой, и. дI. кх.
Таркхой, салой, ташхой элий – гIумкин элий бу. Желтой – грекаш, мисархой – египтянаш, шемахой - сирийцаш, осмалой – туркой, гIезалой – татараш, гIебартой – кабардинцаш бу.
Иштта нисло турпалхой лелабаханчу меттигийн цIераш. Масала, Таркхойн хIорд – Каспийн хIорд, Боьлкъазар гIала – Кизляр, Ширванан аренаш – хIинцалерчу Азербайджанера Ширванан кIошт, пана аре, пана мохк – йистйоцу акха, адамо когбаккхаза латтанаш, гIулозан боьранаш – Черказийн раьгІнашца йолу хьаннаш евлла таьІна меттигаш. ГIоба - Кубань хи. Ийдал - Волга хи.
СалттIай – паччахьан заманчохь эскарш дехьа–сехьа дохуш хилла бурам.
Эндари – Дагестанера Андрей – аул. ХIинжа-гIала – кхузаманахьлера Махачкала ю.
Акхаройн цIераш хуьлу иллеш тIехь. Тахана нислуш ю цхьаццаболчу нехан Була цIе. Була – зубр бохург ду. Алмас – адамех тера, нахана дика дохьу, туьйранашкара васт ду. Иштта цIе а туьллу нохчаша шайн берашна.
(нохчийн турпалаллин иллешна тIехь нислуш долчу ширачу дешнех кхетор)
Нохчийн турпалаллин иллеш тIехь, уьш даьхна дуккха зама хилар бахьана долуш, таханлерчу дешархочунна кхета хала дустарш, ца евза хIумнаш, ца хуу дешнаш нисдала тарло. Масала, терсмаймал тур, салойн элий, Боьлкъазар гIала, пиренг тапча, цIокъболат, хьенапан шаьлта ишта кхин дIа. Уьш дукхахдерш ширделла, кхузаманахьлерачу нохчийн маттахь наггахь бен цалелаш долу дешнаш ду, амма оцу архаизмех ца кхетча, хала хуьлу дерриг иллин чулацамах кхета, цуьнан историн маьIна дан.
Барзакъ боху дош тахана духар бохучу маьIнехь лела. Амма илли кхуллучу заманчохь цуьнан чулацам тIемалочун духар аьлла хилла. Цу юкъадогIуш хилла гIагI – аьчкан хIазарех юьйцина коч, турс олуш йолу мостагIчун шаьлтанах ларвеш йолу дуьхьало. Дукха хьолахь уьш еш, пайдаоьцуш хилла булан (зубр) цIоканах. ТIемалочун духар хьахийначуьра билгалдаха деза кхин цхьа могIа ца кхеташ долу дешнаш. Масала, бІоржамаш (кхакханах, бIегIагах, тIаьрсигах эеш йина мачаш), гІовтал (тIехула духу духар - бешмет) , чилхьесан бухкар (чилланан хьесах йина аса), пезагаш (мачашна чухула юху тIаьрсиган еха юткъа пазатийн тайпа), кисин тІам (коьрта туьллучу шипонан тІам), еза дари (Езда гІалахь дина дари), гуьлмаьнда (цІен-къорза дарин йовлакх), вендиг, пиренг тапча, осмалойн тапча, мажар топ, бархIсонара топ, кIожам буьллу топ. И ериг цIераш Кавказан тIом болчу хенахь тIемалоша пайдаоьцуш хиллачу герзийн цIераш ю.
Вендиг – венецианский пистолет
Пиренг тапча – франкский пистолет бохучу дешнех схьадаьлла ду. Цунах терра туркойн ( осмалойн импери) тапчанах схьаяьлла ю осмалойн тапча боху цIе. Мисар топ – Египтера топ. Мажар топ – мадьярийн, венгрийн топ бохург ду.
Терсмаймал тур – цхьаболчу Iилманчаша Гоьрдас динчу таррийн тайпа лору (оьрсийн «ревущая обязьяна»).
БархIсонара мажар топ – (восьмигранное мадьярское ружье) хьалха заманчохь австрийхойн, венгрийн тоьпаш сенаш болу биргIанаш йолуш хилла. Ширачу заманчохь тIемлоша лелош хилла герз дийцича, хьахо деза секха Iад. Саттийна болчу цIулла серах бахтарца цуьнан ши юьхьиг вовшашна тІе а озайой деш хилла и. Кхузахь а пайдаоьцуш хилла булан цІоканах. МостагIчунна тIе чIунаш (пхерчий) кхуьйсуш хилла цуьнца.
Массо илли тIехь бохург санна, тасадаларш дуьйцуш, хьахош ю хьенапан шаьлта. Цхьаццадолчу хьостанашкахь турпалхочуьнгахь гоьрдин шаьлта хуьлу.
И ший шаьлта доларчу цIерех схьаяьлла ю. Хьенап, Гоьрда бохуш ерриг Кавказехь гIараваьлла хилла нохчий ши пхьар. Цара йина шаьлтанаш чIогIа лоруш, сийдеш хилла тIемалоша. Гоьрдас йина шаьлта Лев Толстойн хенахь уггар мехала герз хилла Оьрсийчохь. Цара и йина долчу болатана цIе тиллина «гурда» аьлла. Цунах лаьцна яздина ду Лев Толстойн «Казаки» цIе йолчу повестан авторан дешхьалхенехь.
Иштта турпалаллин иллеш тIехь нисло тахана цхьаболчу дешархошна муьлш бу ца хуучу къаьмнийн цIераш.
Масала, ташхойн, таркхойн, салойн элий, желтой, мисархой, шемахой, гIезалой, осмалой, гIебартой, и. дI. кх.
Таркхой, салой, ташхой элий – гIумкин элий бу. Желтой – грекаш, мисархой – египтянаш, шемахой - сирийцаш, осмалой – туркой, гIезалой – татараш, гIебартой – кабардинцаш бу.
Иштта нисло турпалхой лелабаханчу меттигийн цIераш. Масала, Таркхойн хIорд – Каспийн хIорд, Боьлкъазар гIала – Кизляр, Ширванан аренаш – хIинцалерчу Азербайджанера Ширванан кIошт, пана аре, пана мохк – йистйоцу акха, адамо когбаккхаза латтанаш, гIулозан боьранаш – Черказийн раьгІнашца йолу хьаннаш евлла таьІна меттигаш. ГIоба - Кубань хи. Ийдал - Волга хи.
СалттIай – паччахьан заманчохь эскарш дехьа–сехьа дохуш хилла бурам.
Эндари – Дагестанера Андрей – аул. ХIинжа-гIала – кхузаманахьлера Махачкала ю.
Акхаройн цIераш хуьлу иллеш тIехь. Тахана нислуш ю цхьаццаболчу нехан Була цIе. Була – зубр бохург ду. Алмас – адамех тера, нахана дика дохьу, туьйранашкара васт ду. Иштта цIе а туьллу нохчаша шайн берашна.
Гила борз – тІахъаьлла турпал борз. Цуьнан сийнна туьллуш ю берана Гила боху цIе.
Нана борз – уггар дера шен бен, кIезий лардеш, леташ ерг ю ширчу нохчийн кхетамехь.
Царал сов била борз хила тарло иллеш тIехь. И бIаьстенан юьххьехь йина, кхиъна ялаза борз ю.
Гила – дин бохург ду.
Iовла Iахар – Iай биначу Іахарх олу.
Деций – уьстагІий ду
Пхьаьрчий – толлу жIаьлеш ду. Ширчу заманчохь, тІехуу дин санна, чIогIа хьоме лелош хилла уьш нохчаша.
Биэр – дань, налог, ясакх.
Базанан дечиг – тис ягодный
ДаIам – ондатра ю. ДаIам санна ву олу дилхалахь, могаш, онда волчу стагах.
ЧагIалкх – нохчаша вирца цхьаьна уггар оьзда йоцучу дийнатех лору акхаро ю.
Туодакх – къора котам (дудак).
ЦIокъ – ша болчу ломан баххьашкахь ехаш йолу дера акхаро, (барс).
Борзанан ков – босболчу эчигах (борза) дина ков, (бронзовые ворота).
Мимпес – амнистия, манифест, паччахьан омрийца лаьцначуьра паргІатваккхар.
Гуьмалг- даьтта чохь лело кхийра кхаба.
ГІарбаш – рабыня
Бурчам – стихия
ГІарол – часовой
ГІера – тIемалойн тоба, (военная дружина)
Кано – конвой
Чалтач – палач
Меташка – оьрсийн зуда, (матушка).
МухІажар – цаваьлла махкара дІавахана стаг.
Сахь – бархI кана ялтийн барам.
Йитаб – дIасабуьгучу тутмакхийн тоба, (каторжный этап).
ЦIоькъа – акха, караІамоза бохург ду.
ЦIоькъа айгIар – акха, тІехаа Іамоза говр ю.
Эсаран мох – Iуьйренан йис тІера хьоькху шийла мох бу.
ХІордан мох – Таркхойн хІорд болчу агІорара хьоькху догІанна хьалхара мох бу.
Туш – адам деха меттиг, стоянка, городище
Йора кIайн кехат – мохехь, карахь саца ца луш, йорт етта кехат.
ЦIен цIет – бекхаман билгалонна йоккхуш хилла дегIан меже (цIeт) цIийх юзий хилла, цундела цунах цIен аьлла.
Букара тоьла – корта охьатаIийна бен чоьхьа ца валалуш йолу, лаьттах яьккхина къайле.
ЦIоькъа рема – караIамозачу, акхачу говрийн рема.
ДорхI – гуьйренан малхо дохдинчу лаьттах хьалайолу сийна буц.
Екъа йорт – говрахь воьдучу беречунна лан хала долу говран болар, иноходь.
Дерматан дуьрстанаш – стоммачу цIоканах йина дуьрста.
Докхан нуьйр – дакх олучу дечигах (березех) йина нуьйр.
Нуьйран гIонжукъа – говрана тIехууш атта хилийта, куьйга схьалоцу нуьйран дечигах йина меже.
Децийн дилха – уьстагIийн жижиг.
Гуьржин цIен чагIар – гуьржаша кемсех доккхучу мустдинчу муттан цхьа тайпа.
Муьшан дечиган текх – карагач.
Къохка дечиган кад – клен.
Акха борц – арахь дIабеза болуш болу борц ( дикое просо).
Куьйган кохьар – куьйга хьийзаеш дама, ахьар, цу боккхуш йолу коьчал (ручной жернов).
Оьзиган шед – дика дабагI динчу цIоканах йина шед.
Совран ботт – стоммачу цIоканах йина туьран, шаьлтанан ботт, (кожанные ножны).
Iаьржа гIалмакхо – черный калмык.
Iаьржа иэр – толлу жIаьлийн цхьа тайпа.
Машин чоьш – гезго маша буцу хьесий. Илли тIехь кху кепара далийна ду: оьхучу цIийнна машийн чоьш дагийна, аьлла. Гезган маша багийча оьхучуьра цIий соцуш хилла.
Дехаран кехат – цхьа гIоли, нийсо, бакъдерг лоьхуш паччахан хьаькамашка яздеш хилла кехат (прощение).
Тхьамда – тобанна хьалхаваьлла стаг.
Сало – токхо (изобилие)
Сет – хIост (отметина)
Сур – эскар, бIо (войско)
ЦІетта – вийначу мостагIчунна чIир екхна хилар тоьшалла деш даьккхина лерг, куьг, корта я кхин йолу дегIан меже.
ЦІура - евнух
Сардал – паччахьан векал, наместник царя
ГIера – дуккха а цхьанагулъеллачу акхаройх арданг, гIера олу, цунах схьадаьлла ду мостагIийн гIера бохург.
Аьрта лоьраш – шайн корматалла кхоччуш караерзийна боцу лоьраш.
КIайн истанг – кIайчу машех беш болу нохчийн куз.
Мокхазар бердаш – мокхазан тIулган бердаш.
Сухара леча – аренца бен беш долу леча.
Къорза эпсар – бес-бесара духар дуьйхинчу паччахьан эпсарех (драгунех, уланех) олуш хилла.
Ханнийн божла – тIеттIа стоммий дечигаш (ханнаш) йохкуш диначу божлех олу.
Тесина некъ – уьшала йолчохь, я охьтаьIна меттиг йолчохь латта тосуш бинчу некъах олу.
Берцан сискал – берцах (просо) сискал, худар, локъмаш еш хилла хьалха.
Нана борз – уггар дера шен бен, кIезий лардеш, леташ ерг ю ширчу нохчийн кхетамехь.
Царал сов била борз хила тарло иллеш тIехь. И бIаьстенан юьххьехь йина, кхиъна ялаза борз ю.
Гила – дин бохург ду.
Iовла Iахар – Iай биначу Іахарх олу.
Деций – уьстагІий ду
Пхьаьрчий – толлу жIаьлеш ду. Ширчу заманчохь, тІехуу дин санна, чIогIа хьоме лелош хилла уьш нохчаша.
Биэр – дань, налог, ясакх.
Базанан дечиг – тис ягодный
ДаIам – ондатра ю. ДаIам санна ву олу дилхалахь, могаш, онда волчу стагах.
ЧагIалкх – нохчаша вирца цхьаьна уггар оьзда йоцучу дийнатех лору акхаро ю.
Туодакх – къора котам (дудак).
ЦIокъ – ша болчу ломан баххьашкахь ехаш йолу дера акхаро, (барс).
Борзанан ков – босболчу эчигах (борза) дина ков, (бронзовые ворота).
Мимпес – амнистия, манифест, паччахьан омрийца лаьцначуьра паргІатваккхар.
Гуьмалг- даьтта чохь лело кхийра кхаба.
ГІарбаш – рабыня
Бурчам – стихия
ГІарол – часовой
ГІера – тIемалойн тоба, (военная дружина)
Кано – конвой
Чалтач – палач
Меташка – оьрсийн зуда, (матушка).
МухІажар – цаваьлла махкара дІавахана стаг.
Сахь – бархI кана ялтийн барам.
Йитаб – дIасабуьгучу тутмакхийн тоба, (каторжный этап).
ЦIоькъа – акха, караІамоза бохург ду.
ЦIоькъа айгIар – акха, тІехаа Іамоза говр ю.
Эсаран мох – Iуьйренан йис тІера хьоькху шийла мох бу.
ХІордан мох – Таркхойн хІорд болчу агІорара хьоькху догІанна хьалхара мох бу.
Туш – адам деха меттиг, стоянка, городище
Йора кIайн кехат – мохехь, карахь саца ца луш, йорт етта кехат.
ЦIен цIет – бекхаман билгалонна йоккхуш хилла дегIан меже (цIeт) цIийх юзий хилла, цундела цунах цIен аьлла.
Букара тоьла – корта охьатаIийна бен чоьхьа ца валалуш йолу, лаьттах яьккхина къайле.
ЦIоькъа рема – караIамозачу, акхачу говрийн рема.
ДорхI – гуьйренан малхо дохдинчу лаьттах хьалайолу сийна буц.
Екъа йорт – говрахь воьдучу беречунна лан хала долу говран болар, иноходь.
Дерматан дуьрстанаш – стоммачу цIоканах йина дуьрста.
Докхан нуьйр – дакх олучу дечигах (березех) йина нуьйр.
Нуьйран гIонжукъа – говрана тIехууш атта хилийта, куьйга схьалоцу нуьйран дечигах йина меже.
Децийн дилха – уьстагIийн жижиг.
Гуьржин цIен чагIар – гуьржаша кемсех доккхучу мустдинчу муттан цхьа тайпа.
Муьшан дечиган текх – карагач.
Къохка дечиган кад – клен.
Акха борц – арахь дIабеза болуш болу борц ( дикое просо).
Куьйган кохьар – куьйга хьийзаеш дама, ахьар, цу боккхуш йолу коьчал (ручной жернов).
Оьзиган шед – дика дабагI динчу цIоканах йина шед.
Совран ботт – стоммачу цIоканах йина туьран, шаьлтанан ботт, (кожанные ножны).
Iаьржа гIалмакхо – черный калмык.
Iаьржа иэр – толлу жIаьлийн цхьа тайпа.
Машин чоьш – гезго маша буцу хьесий. Илли тIехь кху кепара далийна ду: оьхучу цIийнна машийн чоьш дагийна, аьлла. Гезган маша багийча оьхучуьра цIий соцуш хилла.
Дехаран кехат – цхьа гIоли, нийсо, бакъдерг лоьхуш паччахан хьаькамашка яздеш хилла кехат (прощение).
Тхьамда – тобанна хьалхаваьлла стаг.
Сало – токхо (изобилие)
Сет – хIост (отметина)
Сур – эскар, бIо (войско)
ЦІетта – вийначу мостагIчунна чIир екхна хилар тоьшалла деш даьккхина лерг, куьг, корта я кхин йолу дегIан меже.
ЦІура - евнух
Сардал – паччахьан векал, наместник царя
ГIера – дуккха а цхьанагулъеллачу акхаройх арданг, гIера олу, цунах схьадаьлла ду мостагIийн гIера бохург.
Аьрта лоьраш – шайн корматалла кхоччуш караерзийна боцу лоьраш.
КIайн истанг – кIайчу машех беш болу нохчийн куз.
Мокхазар бердаш – мокхазан тIулган бердаш.
Сухара леча – аренца бен беш долу леча.
Къорза эпсар – бес-бесара духар дуьйхинчу паччахьан эпсарех (драгунех, уланех) олуш хилла.
Ханнийн божла – тIеттIа стоммий дечигаш (ханнаш) йохкуш диначу божлех олу.
Тесина некъ – уьшала йолчохь, я охьтаьIна меттиг йолчохь латта тосуш бинчу некъах олу.
Берцан сискал – берцах (просо) сискал, худар, локъмаш еш хилла хьалха.
Мекха зIенаш – мекхано йиъна, тишъелла аьчкан хIазарех йина зIе.
Огаран буц – хи йисте йолуш йолу сеналла.
ГIота – даьхнин керт, цхьацца долчу иллештIехь чохь Iен цIа.
ГIундалгIеш – адамал лекха йолу, басар доккху яраш (черная бузина).
Ботт – тур, шаьлта, урс чудуьллу ботт (ножны).
ГIалмакхойн аре – гIамаран аре, (калмыцкая степь).
Нуьйран бухка – нуьйр динан букъа тIехь чIагIен бахтар (седельная подпруга).
Акха эмалк – караIамоза, акха говр.
ГIап – патармаш чудохку гIап, (патронташ), мостагIашна дуьхьал чIагIйиначу меттигах а олу гIап, (крепость).
ГIура – тоьпан молха чудухкург (пороховница).
ГIап – тIеман чIагIо.
Истанг – батийначу тIергIан, машин куз (войлочный ковер)
Черт – эрзах йина кIелтосу хIума (рогожа, циновка).
МазлагIа – накхарш лело меттиг.
ГIели диллина ботт – гIелин (олово) кIурбиллина ботт (луженные оловом ножны).
ГIала – стен сай.
Докхан дечиг – береза.
Кера мекхаш – хьийзина мекхаш. «Болатан бурош ва санна, чIабийна ва даьIна, хьан кера и мекхаш», аьлла ду илли тIехь.
Базаран бамба – базарахь духку кIади.
Оьрсийн мокха – саттийна шена чудуьллуш масех дитт долу мокха (урс). Кхечу кепара цунах олуш хилла «Завалун мокха» и Завъялов цIе йолчу оьрсийн совдегархочо духкуш хилла дела.
Йохаран гIала – лийрдолу адам санна, юхур йолу гIала боху маьIна ду оцу дешнийн. Изза чулацам болуш далийна ду илли тIехь: «Йохаран паччахьан набахти» боху дешнаш.
Сетта пошта – говраш южуш йолу хьалдолчу нехан кIеда пайтон (ворда, фаэтон).
БIарз – говрах, вирах хилла тIаьхье.
ГIирмийн мохк – Iаьржачу хIордана йисттехь гIирмин (Крым) гIезалой (татараш) беха мохк.
КIайн ловзар – кхузахь бакъ ловзар бохучу маьIнехь лела.
Иштта иллеш тIехь нисдала тарло кIайн йийсар.
Хьоьхан гирда буьззина цIен деши – липа олучу дечигах йина 12 кийла хIума чухоьа пхьегIа.
ДоьгIначу гIокхана мажар кхеттачу кIантана... – дIахIоттийначу Iалашонна (мишень) нийсалла топ тохар.
Дерматан жуларш – дабагI динчу цIоканан дуьрстанаш.
Дермат, дабагI дар – цIока шех пайдаэца кечъяр.
Эрмалойн турмал – эрмалоша (армянаша) юхкуш хилла бинокль, (подзорная труба).
Анда – болат.
Арц – хьун яьлла лам.
Алаша – южуш лелош йолу говр.
Акъари – ломахь шера меттиг (плато, плоскогорье),
Яйдакх говр - нуьйр тиллаза говр.
Курпал – йоккха топ, (мортира).
Йохаран курпал – оьккхуш болу йоккха тоьпан хIоъ.
Кху материала тIехь билгалдахаза дисина кхин а дуккха а кхета хала долу дешнаш хир ду иллеш тIехь.
Хатуев Iабдулхьамид, яздархо
Огаран буц – хи йисте йолуш йолу сеналла.
ГIота – даьхнин керт, цхьацца долчу иллештIехь чохь Iен цIа.
ГIундалгIеш – адамал лекха йолу, басар доккху яраш (черная бузина).
Ботт – тур, шаьлта, урс чудуьллу ботт (ножны).
ГIалмакхойн аре – гIамаран аре, (калмыцкая степь).
Нуьйран бухка – нуьйр динан букъа тIехь чIагIен бахтар (седельная подпруга).
Акха эмалк – караIамоза, акха говр.
ГIап – патармаш чудохку гIап, (патронташ), мостагIашна дуьхьал чIагIйиначу меттигах а олу гIап, (крепость).
ГIура – тоьпан молха чудухкург (пороховница).
ГIап – тIеман чIагIо.
Истанг – батийначу тIергIан, машин куз (войлочный ковер)
Черт – эрзах йина кIелтосу хIума (рогожа, циновка).
МазлагIа – накхарш лело меттиг.
ГIели диллина ботт – гIелин (олово) кIурбиллина ботт (луженные оловом ножны).
ГIала – стен сай.
Докхан дечиг – береза.
Кера мекхаш – хьийзина мекхаш. «Болатан бурош ва санна, чIабийна ва даьIна, хьан кера и мекхаш», аьлла ду илли тIехь.
Базаран бамба – базарахь духку кIади.
Оьрсийн мокха – саттийна шена чудуьллуш масех дитт долу мокха (урс). Кхечу кепара цунах олуш хилла «Завалун мокха» и Завъялов цIе йолчу оьрсийн совдегархочо духкуш хилла дела.
Йохаран гIала – лийрдолу адам санна, юхур йолу гIала боху маьIна ду оцу дешнийн. Изза чулацам болуш далийна ду илли тIехь: «Йохаран паччахьан набахти» боху дешнаш.
Сетта пошта – говраш южуш йолу хьалдолчу нехан кIеда пайтон (ворда, фаэтон).
БIарз – говрах, вирах хилла тIаьхье.
ГIирмийн мохк – Iаьржачу хIордана йисттехь гIирмин (Крым) гIезалой (татараш) беха мохк.
КIайн ловзар – кхузахь бакъ ловзар бохучу маьIнехь лела.
Иштта иллеш тIехь нисдала тарло кIайн йийсар.
Хьоьхан гирда буьззина цIен деши – липа олучу дечигах йина 12 кийла хIума чухоьа пхьегIа.
ДоьгIначу гIокхана мажар кхеттачу кIантана... – дIахIоттийначу Iалашонна (мишень) нийсалла топ тохар.
Дерматан жуларш – дабагI динчу цIоканан дуьрстанаш.
Дермат, дабагI дар – цIока шех пайдаэца кечъяр.
Эрмалойн турмал – эрмалоша (армянаша) юхкуш хилла бинокль, (подзорная труба).
Анда – болат.
Арц – хьун яьлла лам.
Алаша – южуш лелош йолу говр.
Акъари – ломахь шера меттиг (плато, плоскогорье),
Яйдакх говр - нуьйр тиллаза говр.
Курпал – йоккха топ, (мортира).
Йохаран курпал – оьккхуш болу йоккха тоьпан хIоъ.
Кху материала тIехь билгалдахаза дисина кхин а дуккха а кхета хала долу дешнаш хир ду иллеш тIехь.
Хатуев Iабдулхьамид, яздархо
Media is too big
VIEW IN TELEGRAM
Жималлехь дlауьду шераш ца гуора,
Йа церан, мел идарх, хам а ца буора,
Моьттура дегlера кхачор дац гlора,
Догlур ду ирс дохьуш сирла де хlора.
Къоналло дог-ойла мархашка хьуора,
Тешаме доттагlех дозалла дуора,
Мехкаршца шовданехь цхьаьна гуллора,
Валарна, висарна ойла ца йуора.
Амма хан дlайаха сан тидам боцуш,
Жималла шеца хьош, къахетар доцуш,
Дуьненах ма хетта ирс иэцна воцуш,
Самукъне баьхьна мур, йийсаре лоцуш.
Вахид Гумаев
27.09.2022 шо
Йа церан, мел идарх, хам а ца буора,
Моьттура дегlера кхачор дац гlора,
Догlур ду ирс дохьуш сирла де хlора.
Къоналло дог-ойла мархашка хьуора,
Тешаме доттагlех дозалла дуора,
Мехкаршца шовданехь цхьаьна гуллора,
Валарна, висарна ойла ца йуора.
Амма хан дlайаха сан тидам боцуш,
Жималла шеца хьош, къахетар доцуш,
Дуьненах ма хетта ирс иэцна воцуш,
Самукъне баьхьна мур, йийсаре лоцуш.
Вахид Гумаев
27.09.2022 шо
Media is too big
VIEW IN TELEGRAM
ГОЙ ШУНА, ДОТТАГIИЙ
Гой шуна, доттагIий, вайн наной къанлуш бу денна,
Хебарша кхелинчу йаххьаш тӀе къоьжалла оьгу.
ХӀораннан вайн даг чу гӀайгIане сахьийзар деъна,
Зама а сихйелла дIайоьду, некъ некъах тоьгуш.
Гой шуна, доттагIий, вайн наной къонлуш бу денна,
И нанойн дегнаш ду даккхийдеш кхуьучу кӀентех.
ХӀораммо техкийна ага а ца хилла-кх эрна,
Нахана дика дан кӀант хилча хlора а цlен тӀехь.
ХӀора де — цхьа кlайн чо, хlора де — цхьа хазахетар,
Вайн нанойн баккхийбер кортош а кхелина къега.
Гой шуна, доттагIий, наношна мел чӀогӀа оьшу
Хилар шаьш баккхийбеш шайн кӀентийн дикане хьоьжуш.
Бисултанов Апти
Гой шуна, доттагIий, вайн наной къанлуш бу денна,
Хебарша кхелинчу йаххьаш тӀе къоьжалла оьгу.
ХӀораннан вайн даг чу гӀайгIане сахьийзар деъна,
Зама а сихйелла дIайоьду, некъ некъах тоьгуш.
Гой шуна, доттагIий, вайн наной къонлуш бу денна,
И нанойн дегнаш ду даккхийдеш кхуьучу кӀентех.
ХӀораммо техкийна ага а ца хилла-кх эрна,
Нахана дика дан кӀант хилча хlора а цlен тӀехь.
ХӀора де — цхьа кlайн чо, хlора де — цхьа хазахетар,
Вайн нанойн баккхийбер кортош а кхелина къега.
Гой шуна, доттагIий, наношна мел чӀогӀа оьшу
Хилар шаьш баккхийбеш шайн кӀентийн дикане хьоьжуш.
Бисултанов Апти
Media is too big
VIEW IN TELEGRAM
Мехкарша летайо цӀераш,
Дуьххьарий, тӀаьххьарий де ган.
Хьо ма йац цхьаннах а тера,
Хьо ма йац цхьаьнца а мегаш.
Зарзаро йекайо эшарш,
Делхадеш бешара зезаг...
Хьо ма йац цхьаннах а йешаш,
Хьан ма бац цхьаьнга а безам...
Оспанов Къосум
Дуьххьарий, тӀаьххьарий де ган.
Хьо ма йац цхьаннах а тера,
Хьо ма йац цхьаьнца а мегаш.
Зарзаро йекайо эшарш,
Делхадеш бешара зезаг...
Хьо ма йац цхьаннах а йешаш,
Хьан ма бац цхьаьнга а безам...
Оспанов Къосум
заманчохь,_шен_ницкь_кхачаран_барамехь,_Дела_реза_волчу.pdf
515.4 KB
заманчохь, шен ницкь кхачаран барамехь, Дела реза волчу
Media is too big
VIEW IN TELEGRAM
Инзаре хlума ду дуьненан бала.
Дуьнен чу вели со дуьненах вала,
Кхетта можа малх а болуш,
Боьлуш, боьлхуш нах а болуш.
Оспанов Къосум
Дуьнен чу вели со дуьненах вала,
Кхетта можа малх а болуш,
Боьлуш, боьлхуш нах а болуш.
Оспанов Къосум
Media is too big
VIEW IN TELEGRAM
Ненан Мотт
Доьзалехь бийцар а дастам а хеташ,
Хьуо винчу ненан мотт дIатесна ахь.
«Сов къен бу дешнашна, бац атта кхеташ!» —
Бохуш, и сийсазбан ца хета эхь.
ЛадогIа цкъа соьга, «хьекъале корта»,
Ладогlа йаккхий дIа лергара потт:
Йистйоцу хIорд санна, бу хьуна шорта
Ша хууш волчунна вайн нохчийн мотт.
ГIиллакхе, оьзда бу доттагIче буьйцуш,
МостагIче вистхуьлуш — ду ира герз,
Хьомечу йезаре безам ахь буьйцуш,
Бека и, шех хуьлий хьан деган мерз!
Арсанукаев Шайхи
Доьзалехь бийцар а дастам а хеташ,
Хьуо винчу ненан мотт дIатесна ахь.
«Сов къен бу дешнашна, бац атта кхеташ!» —
Бохуш, и сийсазбан ца хета эхь.
ЛадогIа цкъа соьга, «хьекъале корта»,
Ладогlа йаккхий дIа лергара потт:
Йистйоцу хIорд санна, бу хьуна шорта
Ша хууш волчунна вайн нохчийн мотт.
ГIиллакхе, оьзда бу доттагIче буьйцуш,
МостагIче вистхуьлуш — ду ира герз,
Хьомечу йезаре безам ахь буьйцуш,
Бека и, шех хуьлий хьан деган мерз!
Арсанукаев Шайхи
Media is too big
VIEW IN TELEGRAM
«Тlаьххьарлера буьйса»
Доьдучу шеран тlаьххьарлера
буьйса,
сихлой хьийза, тlе гулбеш ойланийн бахам.
Хенагоно а шен хенийн палсаш
хьалха туьйсуш,
шарахь динарг дуьту суна даха.
Хlумма а дац доьдучуьнца
тховса къийса:
Хlора хено дог хьоьстуш лелла со...
Шо дlадоьду, шеца йуьгуш
тІаьххьарлера буьйса,
Керлачунна делла дуьтий
шеран ков.
Мел йара уьш: халахетарш,
хазахетарш —
теркан тогlеша ловзайаьхна ойланаш!
Сайн йийлинчу ледарлонех
эхь-бехк хеташ,
керлачух ас лечкъадо девлла гlалаташ.
Ас мел динарг гойтуш суна гlенax,
тlаьххьарлера буьйса йоьду
шен абаде дlа.
Цунна дуй-те, оьгlазъоьхуш
керлачу шаро,
кlайн хlур хьоьрсуш, ловзадохуш la?!
✍️🏻Байт: Сейлмуханов Муса.
🎙Дlайешнарг : Минцаев lальви.
Доьдучу шеран тlаьххьарлера
буьйса,
сихлой хьийза, тlе гулбеш ойланийн бахам.
Хенагоно а шен хенийн палсаш
хьалха туьйсуш,
шарахь динарг дуьту суна даха.
Хlумма а дац доьдучуьнца
тховса къийса:
Хlора хено дог хьоьстуш лелла со...
Шо дlадоьду, шеца йуьгуш
тІаьххьарлера буьйса,
Керлачунна делла дуьтий
шеран ков.
Мел йара уьш: халахетарш,
хазахетарш —
теркан тогlеша ловзайаьхна ойланаш!
Сайн йийлинчу ледарлонех
эхь-бехк хеташ,
керлачух ас лечкъадо девлла гlалаташ.
Ас мел динарг гойтуш суна гlенax,
тlаьххьарлера буьйса йоьду
шен абаде дlа.
Цунна дуй-те, оьгlазъоьхуш
керлачу шаро,
кlайн хlур хьоьрсуш, ловзадохуш la?!
✍️🏻Байт: Сейлмуханов Муса.
🎙Дlайешнарг : Минцаев lальви.