🎵 فایل صوتی

رباعیات خیام با صدای زنده‌یاد استاد محمدرضا شجریان

🔸درست نمی‌دانم معنی نگاه این دو مرد کهنسال به جوانی که با شتاب از برابرشان می‌گذرد چیست؟ هر کس می‌تواند چیزی فرض کند. به ذهن من این رباعی منسوب به خیام رسید:

دنیا به مراد رانده گیر، آخر چه؟
وین نامهٔ عمر خوانده گیر، آخر چه؟
گیرم که به کام دل بمانی صد سال
صد سال دگر بمانده گیر، آخر چه؟
▫️

🔹مهندس هوشنگ سیحون آرامگاه خیام را به شکلی ساخت که نام خیام را که به معنی خیمه‌دوز است تداعی کند.

🔸هفده سال قبل در چنین روزی، زمین‌لرزۀ مهیبی شهر بم را ...


گردون ز زمین هیچ گُـلی برنآرد
کش نشکند و هم به زمین نسپارد
گر ابر چو آب، خاک را بردارد
تا حشر همه خون عزیزان بارد
#خیام
▫️

▫️مسالۀ نفس و بدن و ارتباط این دو با یکدیگر یکی از مسائل مهم در تاریخ فلسفه از دوران باستان تا عصر حاضر بوده است. در این میان، تعداد کسانی که به تفاوت و دوگانگی نفس و بدن اعتقاد دارند، بسیار بیشتر از کسانی است که این دو را یکی دانسته‌اند.
خیام را، بر مبنای برخی از رباعیاتی که به دست ما رسیده، می‌توان در گروه دوم جای داد. یعنی در گروه کسانی که تفاوت نفس و بدن را نپذیرفته و این دو را یکی دانسته‌اند. وی در یکی از رباعیاتی که در پایان نقل خواهد شد، آشکارا فرق میان جان و تن را رد کرده و کسانی را که چنین باوری دارند، اهل زرق دانسته است. اما این که چرا از نظر خیام چنین باوری مستلزم زرق و دورویی است، شاید به این جهت باشد که به نظر وی مسالۀ یگانگی نفس و بدن به قدری روشن و بدیهی است که هر گونه مخالفت با آن نوعی تزویر و دورویی شمرده می‌شود.
خیام در بیت دوم به لوازم خطرناک سخن خود نیز اشاره کرده و می‌گوید حتی اگر به مجازات اره کردن گرفتار شوم، از خردورزی و موشکافی در این راه دست نخواهم کشید:

آنان که اساس کار بر زرق نهند
آیند و میان جان و تن فرق نهند
بر فرق خرد تیغ نهم من پس از این
گر همچو خروسم اره بر فرق نهند
▫️

از آمدن و رفتن ما سودی کو؟
وز تار وجود عمر ما پودی کو؟
در چنبر چرخ جان چندین پاکان
می‌سوزد و خاک می‌شود، دودی کو؟
#خیام

🎵 فایل صوتی

🔘 دکلمه تعدادی از رباعیات خیام با صدای فریبا
💚 فریبا نوشته: به یاد پدر بزرگوار و هنرمندم که اولین استاد من بودند.

↩️ از پُستهای قبلی

برو ای زاهد و بر دُردکشان خرده مگیر
که ندادند جز این تحفه به ما روز الست

تردیدی نیست که حافظ در این بیت به یکی از باورهای کلامی رایج در عصر خود اشاره کرده است که بر اساس آن افعال انسان را از روز الست، معین و مقدر می‌دانستند. اما چنین به نظر می‌رسد که هدف حافظ از طرح این نظریه نه تأیید، بلکه نقد آن است. به عبارت دیگر، قصد حافظ این بوده است که با طرح یک ادعای گزنده، یعنی دُردنوشی و شرابخواری به حکم تقدیر، متکلمین را به خود آورده، آنان را به اشکال و ایرادی که بر این نظریه وارد است آگاه کند.

در میان رباعیات خیام نیز استفاده از چنین روشی برای نقد یک نظریه به چشم می‌خورد. به عنوان نمونه، خیام در یکی از رباعیات خود به عقیدۀ کسانی که بهشت را مساوی با غرق شدن در لذت‌های جسمانی و شهوانی می‌دانند اشاره کرده، می‌گوید که اگر آخرت چنین است، پس از حالا به آنچه به زعم شما نیک و پسندیده است اقدام می‌کنیم. هدف خیام نیز مانند حافظ، نشان دادن نقاط ضعف و تحریک معتقدان برای گشودن باب نقد بوده است:

گویند که فردوس برین خواهد بود
آنجا می ناب و حور عین خواهد بود
گر ما می و معشوق گزیدیم چه باک
چون عاقبت کار همین خواهد بود

https://b2n.ir/482065

قانع به یک استخوان چو کرکس بودن
به زانکه طفیل خوان ناکس بودن
با نان جوین خویش حقا که به است
کآلوده به پالودۀ هر خس بودن
#خیام
▫️

🔸در میان سیاستمدارانی که به اشعار عُمر خیام نیشابوری علاقه دارند نام ولادیمیر پوتین نیز به چشم می‌خورد، ولی کمتر کسی از علاقه و شیفتگی ارنستو چه گوارا چیزی شنیده است. شیفتگی چه گوارا به خیام به اندازه‌ای بود که نام پسر خود را عُمر نامید، نامی عربی که برای مردم کوبا بیگانه و عجیب به نظر می‌رسید. پسر او، عُمر پریز گوارا در حال حاضر یک مترجم و شاعر کوبایی است و مانند پدر و مادرش که او نیز از طریق چه گوارا با خیام آشنا شده بود، از دوستداران خیام و مترجم رباعیات او در کوبا به شمار می‌رود. وی به یاد دارد که کتاب رباعیات خیام از کودکی در خانۀ آنها بوده و پدرش همیشه گزیده‌ای از رباعیات خیام را به همراه داشته است.

در هر دشتی که لاله‌زاری بوده است
از سرخی خون شهریاری بوده است
هر شاخ بنفشه کز زمین می‌روید
خالی است که بر رخ نگاری بوده است
#خیام

💔 پرواز ۷۵۲

غم کهن به می سالخورده دفع کنید
که تخم خوشدلی این است پیر دهقان گفت

منظور حافظ از پیر دهقان کیست؟ برای پاسخ به این سوال بهتر است از نشانه‌هایی که وجود دارد استفاده کنیم. اولین و مهمترین نشانه این است که پیر دهقان کسی است که می‌گوید برای خوشدلی باید غم را با می سالخورده دفع کرد. نشانۀ بعدی خودِ کلمات پیر و دهقان هستند. بدون تردید منظور حافظ معنی لغوی آنها نبوده است، یعنی منظور او این نبوده که بگوید پیری که دهقان بود به من چنین گفت، زیرا ضرورتی بین یک دهقان و چنین حرفی وجود ندارد، پس می‌توان گفت معنی مجازی این دو کلمه مد نظر حافظ بوده و مقصود وی از پیر، شخص دانا و حکیم و از دهقان، ایرانی بودن بوده است.

اکنون با توجه به شناختی که از خیام به عنوان یک حکیم ایرانی داریم و این که در رباعیات او پیوسته از می و شراب به عنوان نمادهایی برای دفع غم و خوشدلی استفاده شده است، می‌توان گفت شاید منظور حافظ از پیر دهقان، خیام بوده است.

🔻نگارگر: رضا بدرالسماء
https://b2n.ir/865537

بر شاخ امید اگر بری یافتمی
هم رشتۀ خویش را سری یافتمی
تا چند ز تنگنای زندان وجود
ای کاش سوی عدم دری یافتمی
#خیام
▫️

▪️چند رباعی با مضامین خیامی از محمود کیانوش (شاعر، نویسنده و مترجم) به مناسبت درگذشت او (یادش گرامی باشد):

راهیم و نظاره‌ایم و آنگه هیچیم
چشمیم و ستاره‌ایم و آنگه هیچیم
میدان میدان هوای خوش تاختنیم
یک لحظه سواره‌ایم و آنگه هیچیم

در گردش این جهان، به دیدار دگر
افتاده‌ام امروز به شک بار دگر
بینم که به چیزی نتوان داشت یقین
جز خوردن و خوابیدن و آن کار دگر

از من به تو و خلق تو بدرود، جهان
از رنج شما جان من آسود، جهان
در خاک منم فارغ از این غم که چه بود
از زندگی دو روزه مقصود، جهان

https://b2n.ir/703689

💚 یک دلنوشتۀ کوتاه

چرا باید به خودمان دروغ بگوییم؟ چرا نمی‌خواهیم باور کنیم که با مرگ همه چیز تمام می‌شود؟ روزی که تمام آرزوها و خواسته‌های برآورده‌نشده از نفس می‌افتد و هر چه داریم از وسایل ریز و درشت تا خانه و ماشین به نام دیگران خواهد شد. باور کنیم که در نهایت مالک هیچ چیزی نخواهیم بود، پس آهسته‌تر گام برداریم. آخر کار هیچ کس مالک چیزی نیست.

🔸بدون تردید تشبیه انسان به لـُعبت (به معنی عروسک) یک تعبیر شاعرانه است، زیرا انسان یک موجود زنده و دارای گوشت و پوست و احساسات است و از این جهت نمی‌تواند شباهتی به یک موجود بی‌جان داشته باشد.
اما اگر به نقشی که جهان و طبیعت در پیدایش انسان ایفا کرده است توجه کنیم، خواهیم دید که چنین تشبیهی چندان هم شاعرانه یا مجازی نیست. زیرا همانگونه که برای یک عروسک در پیدایش و مواد به کار رفته و شکل و حالتی که دارد، اختیار و حق انتخابی وجود نداشته است، انسان نیز به میل جهان و متناسب با شرایطی که طبیعت در طی میلیونها سال بر او تحمیل کرده، به وجود آمده است. بنابراین می‌توان مانند خیام، انسان را، نه از روی مجاز، بلکه به حقیقت عروسکی دانست که به میل فلک ساخته و پرداخته شده است:

ما لعبتکانیم و فلک لعبت ‌باز
از روی حقیقتی نه از روی مجاز
بازیچه همی‌ کنیم بر نطع وجود
گردیم به صندوق عدم یک یک باز
▫️

🎵 فایل صوتی

🧡 از آهنگهای محبوب دهۀ هفتاد که بارها اونو گوش دادیم و از حس و حال خیامی اون لذت بردیم.

فرصت غنیمت است رفیقان در این چمن
فرداست همچو گل همه بر باد رفته‌ایم

#ناصح_اصفهانی
#اشعار_خیامانه
▫️

🖤 یک یادداشت تلخ

چند روز قبل شلدون ادلسون میلیاردر حامی ترامپ در سن ۸۷ سالگی درگذشت و آرزوی حمله به ایران را که سالها برای آن تلاش کرده بود با خود به گور برد. ولی هدفم از این یادداشت این نبود که دربارۀ او چیزی بگویم. هدفم این بود که بگویم جهان با کسی تعارف ندارد. ثروتمند باشی یا فقیر تو را به کام مرگ خواهد کشید. فقط دیر و زود دارد. دیر برای آنها و زود برای کسانی که در خاورمیانه زندگی می‌کنند. مثل کسانی که امروز در بازار الطیران عراق برای همیشه آسوده شدند.