شرکت در این نشست‌ها برای علاقه‌مندان آزاد است.
@theapll

زبانِ فارسی مشکلی ندارد، فارسی‌زبانان مشکل دارند.

#بهروز صفرزاده

نکته‌ای دربارۀ شاه‌نامه

جالب است که در کلِ شاه‌نامه فقط یک بار نامِ فردوسی آمده‌است.
مقایسه شود با حافظ که در تک‌تکِ غزل‌هایش نامِ خود را آورده.

https://book.icfi.ir/book/1619562/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C%D9%86?paginatedParams=page%3D5%26size%3D12%26search%3D%25D8%25A2%25D9%2588%25D8%25A7%25DB%258C%2B%25D8%25AE%25D8%25A7%25D9%2588%25D8%25B1%26searchType%3Dquick-search


نمایش‌گاهِ مجازیِ کتابِ تهران، ۱۴۰۳
تا ۲۹ اردیبهشت

لینکِ خریدِ فرهنگِ امروزینِ عربی - فارسی
و
منتهَی الاَرَب فی لغةِ العرب، تصحیحِ انتقادی، ترجمه و توضیحِ سید حمیدِ طبیبیان

و دیگر آثارِ تخصصیِ نشرِ آوای خاور

گویند روزی حکیمِ توس دیری در صفِ تاکسی بماند. عاقبت به ستوه آمد و فی البداهه چنین سرود:
یکی اسنپ اکنون بباید گرفت/
که تاکسی نیاید به دست ای شگفت

#طنزگویه

دوازده نکته دربارۀ زبانِ فارسی

۱. فارسی یکی از زبان‌های خانوادۀ زبان‌های هند و اروپایی است.
۲. فارسی از لحاظِ تعدادِ گویش‌وران، بیست و پنجمین زبان در میانِ بیش از هفت هزار زبانِ جهان است.
۳. بعد از نفوذِ اسلام در ایران، خطِ پهلَوی به خطِ عربی تغییر یافت.
۴. بسیاری از واژه‌های فارسی با واژه‌های انگلیسی هم‌ریشه‌اند، مثلاً برادر، پدر، و مادر.
۵. در فارسی تفاوتِ جنسیتی وجود ندارد و مثلاً ضمیرِ «او» هم برای مرد به کار می‌رود هم برای زن.
۶. فارسی تنها زبانی است که در آن نشانۀ مفعول، یعنی حرفِ اضافۀ را، واژۀ مستقلی است.
۷. در فارسیِ امروز فقط حدودِ چهارصد مصدرِ ساده (بسیط) به کار می‌رود.
۸. فارسی یکی از تواناترین زبان‌ها در ساختنِ واژه‌های مُرکّب است.
۹. حدودِ نیمی از واژه‌های رایج در فارسیِ امروز وام‌واژه‌های عربی‌اند.
۱۰. مهم‌ترین زبان‌هایی که فارسی از آن‌ها واژه وام گرفته عبارت‌اند از: عربی، ترکی، فرانسوی، انگلیسی، روسی.
۱۱. دوزبان‌گونگی یکی از ویژگی‌های بارزِ فارسی است؛ یعنی زبانِ گفتار با زبانِ رسمیِ نوشتار خیلی فرق دارد.
۱۲. لغت‌نامۀ دهخدا بزرگ‌ترین کتابِ زبانِ فارسی است که در بیست و چهار هزار صفحۀ بزرگ چاپ و منتشر شده‌است.

#بهروز صفرزاده. ۱۴۰۳/۲/۲۵

حتی زبانِ انگلیسیِ آمریکایی نیز توانِ واژه‌سازی با ترکیبِ واژه‌ها مثلِ زبانِ فارسی را ندارد.

برت فراگنر
فارسی‌زبانی، ص ۲۹.
‌

به فرخندگی و شادی، دستور خط و فرهنگ املایی فارسیِ غیررسمی (نسخۀ پیشنهادی)، در روز بزرگداشت فردوسی، ٢۵ اردیبهشت ١۴٠٣، منتشر شد.

▫️در جایگاه کسی که سهم اندکی در شکل‌گیری این کتاب داشته‌است خواهشمندم تا زمانی که ناشرْ پی‌دی‌اف آن را منتشر نکرده، برای انتشار در فضای مجازی مستقیم از همین کانال بازفرست فرمایید.

▫️فرهاد قربان‌زاده
@azvirayesh

فکرِ شنبه تلخ دارد جمعۀ اطفال را/
عشرتِ امروز بی اندیشۀ فردا خوش است

صائبِ تبریزی

ظاهراً مجلس دارد این بیتِ صائب را باطل می‌کند. 😁

‌چهارشنبه ۱۴۰۳/۲/۲۶
‌

در نخستین روز از برنامه‌های آیین پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت فردوسی:
نسخۀ پیشنهادی دستور خط و فرهنگ املایی فارسی غیررسمی منتشر شد

🔹 نشست تخصصی زبان و رایانه با موضوع دستور زبان فارسی و رسم‌الخطّ با ارائه چهار گزارش از برنامه‌های  صورت گرفته در فرهنگستان زبان و ادب فارسی با حضور دکتر غلامعلی حداد عادل، دکتر محمد دبیرمقدم، معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان و تنی چند از اعضای هیئت علمی و پژوهشگران و علاقه‌مندان عصر ۲۵ اردبیهشت برگزار شد.

🔹علاقه‌مندان می‌توانند نسخۀ الکترونیکی این دفترک را از وبگاه فرهنگستان زبان و ادب فارسی دریافت کنند و پیشنهادهای اصلاحی خود را تا پایان خرداد ۱۴۰۳ از طریق رایانامۀ lan.comp@apll.ir به گروه زبان و رایانۀ فرهنگستان ارسال کنند.

🔶 متن کامل خبر را در وبگاه فرهنگستان به نشانی زیر بخوانید:
🌐 https://apll.ir/?p=16030

احترام به های ناملفوظ

ماجرای من و خالم.

وقتی تصادفاً عنوانِ بالا (ماجرای من و خالم) را دیدم، با خودم گفتم لابد منظورش این است که با خالش (خالِ روی پوستش) ماجرایی داشته. اما بعد که مطلب را خواندم، فهمیدم منظورش خاله‌اش است!

نمی‌دانم چرا خیلی‌ها فکر می‌کنند در گفتاری‌نویسی باید های ناملفوظ را حذف کنند. مثلاً اگر بخواهند خانه‌اش (رسمی) را گفتاری بنویسند، خونش می‌نویسند، نه خونه‌ش.
چرا به این فکر نمی‌کنند که خونش (خونِ او) هیچ ربطی به خونه‌ش (خانۀ او) ندارد؟
اگر در گوگل خونش را جست و جو کنید، خواهید دید که تعدادی از نتایجِ جست و جو به معنیِ خانۀ او و تعدادی‌شان به معنیِ خونِ او هستند.
این سهل‌انگاریِ املایی دارد آسیب‌های زیادی به خطِ ما می‌زند. ما باید تلاش کنیم روز به روز خطمان را دقیق‌تر و شفاف‌تر کنیم، نه این‌که روز به روز به ابهام و تیرگیِ آن اضافه کنیم.

صدها واژه در فارسی داریم که به های ناملفوظ ختم می‌شوند و بسیاری از آن‌ها بدونِ های ناملفوظ واژۀ مستقلی‌اند با معنایی کاملاً متفاوت.
رعایت نکردنِ تمایزِ املایی در این‌گونه واژه‌ها و همه را بدونِ های ناملفوظ نوشتن فاجعه‌بار خواهد بود.

معنای این واژه‌ها را خودتان با هم مقایسه کنید:

آزاد/ آزاده
آوار/ آواره
بست/ بسته
پایان/ پایانه
پوست/ پوسته
پیمان/ پیمانه
جوون/ جوونه
چشم/ چشمه
حامل/ حامله
خال/ خاله
خام/ خامه
خان/ خانه
خون/ خونه
دایر/ دایره
دست/ دسته
دود/ دوده
دور/ دوره
دیوان/ دیوانه
روز/ روزه
ریش/ ریشه
زمین/ زمینه
زنجیر/ زنجیره
زیر/ زیره
سور/ سوره
غریب/ غریبه
قلم/ قلمه
کابین/ کابینه
کور/ کوره
گرد/ گرده
گیر/ گیره
ماش/ ماشه
مال/ ماله
مرد/ مرده
نام/ نامه
هم/ همه

ما در فارسی های ناملفوظِ پایانی داریم، فرانسوی‌زبانان هم در زبانشان های ناملفوظِ آغازین دارند. واژه‌های فرانسویِ بسیاری با h آغاز می‌شوند و در تمامِ آن‌ها این h ناملفوظ است:
hélicoptère (اِلیکوپتر)
hélium (اِلیوم)
héroïne (اِروئین)
hôtel (اوتل)
hydrogène (ایدروژن)
البته ما در فارسی این وام‌واژه‌های فرانسوی را هلیکوپتر، هلیوم، هروئین، هتل، و هیدروژن تلفظ می‌کنیم و می‌نویسیم.

گلایۀ های ناملفوظ‌

اسمم های ناملفوظ است. آخرِ خیلی از واژه‌ها مرا می‌بینید، ولی هیچ‌وقت صدایم درنمی‌آید.
همین سکوتم بلای جانم شده و خیلی وقت‌ها بی‌خود و بی‌جهت حذفم می‌کنید.
مگر من چه گناهی کرده‌ام که وقتی ضمیرِ متصلی کنارم می‌نشیند حذفم می‌کنید؟!
خواهش می‌کنم این کار را نکنید!
خواهش می‌کنم به جای «خونه‌مون» ننویسید «خونمون».
به حضرتِ عباس قسم معنیِ «خونمون» با «خونه‌مون» فرق دارد، حتی انگلیسی‌شان:
خونمون our blood
خونه‌مون our house

#درست‌نویسی

زندگی پوچ است، ولی ارزشِ زیستن دارد، به شرطی که پوچی‌اش را بپذیری.

آلبر کامو

خودکشی کنم یا یک فنجان قهوه بنوشم؟

آلبر کامو

اما در پایان، آدم برای زندگی کردن بیش‌تر دل و جرئت می‌خواهد تا برای خودکشی.

آلبر کامو

رایج‌ترین غلط‌های املایی
املای سمتِ‌راست غلط و املای سمت‌ِچپ درست است.
۱. آنفلوآنزا ← آنفولانزا
۲. ابولفضل ← ابوالفضل
۳. ارازل و اوباش ← اراذل و اوباش
۴. اصراف ← اسراف
۵. اصطحکاک ← اصطکاک
۶. اطاق ← اتاق
۷. اطراق ← اتراق
۸. الحمدالله ← الحمدلله
۹. الزاماً ← لزوماً
۱۰. الویت ← اولویت
۱۱. انشاالله ← ان‌شاءالله
۱۲. انظباط ← انضباط
۱۳. باطری ← باتری
۱۴. بلاخره ← بالاخره
۱۵. بلیط ← بلیت
۱۶. به‌شخصه ← بشخصه
۱۷. بیاندازد ← بیندازد
۱۸. بی‌مهابا ← بی‌محابا
۱۹. بیوفتد ← بیفتد
۲۰. پاچه‌خواری ← پاچه‌خاری
۲۱. پلمپ ← پلمب
۲۲. پیش‌خوان ← پیش‌خان
۲۳. تحت‌الفظی ← تحت‌اللفظی
۲۴. تزئین ← تزیین
۲۵. تکه‌کلام ← تکیه‌کلام
۲۶. توفان ← طوفان
۲۷. جداناپذیر ← جدایی‌ناپذیر
۲۸. چرخ و فلک ← چرخ‌ِفلک
۲۹. حاظر ← حاضر
۳۰. حدالامکان ← حتی‌الامکان
۳۱. خلاء ← خلأ
۳۲. خوار و بار ← خواربار
۳۳. خواست‌گاه ← خاست‌گاه
۳۴. درد و دل ← دردِدل
۳۵. دوبی ← دبی
۳۶. ذغال ← زغال
۳۷. راجبه ← راجع به
۳۸. رزالت ← رذالت
۳۹. رزل ← رذل
۴۰. رزیلانه ← رذیلانه
۴۱. زیباشناسی ← زیبایی‌شناسی
۴۲. سانتریفیوژ ← سانتریفوژ
۴۳. سایبان ← سایه‌بان
۴۴. سپاس‌گذار ← سپاس‌گزار
۴۵. سئوال ← سؤال
۴۶. ضرب‌العجل ← ضرب‌الاجل
۴۷. طپش ← تپش
۴۸. طپیدن ← تپیدن
۴۹. علاقمند ← علاقه‌مند
۵۰. غلطیدن ← غلتیدن
۵۱. فارق از ← فارغ از
۵۲. فارق‌التحصیل ← فارغ‌التحصیل
۵۳. فن‌آوری ← فناوری
۵۴. قاعل ← قائل
۵۵. قوائد ← قواعد
۵۶. لشگر ← لشکر
۵۷. مابه‌ازا ← مابازا
۵۸. ماکارانی ← ماکارونی
۵۹. مبداء ← مبدأ
۶۰. متالوژی ← متالورژی
۶۱. متنابهی ← معتنابهی
۶۲. مذبور ← مزبور
۶۳. مرحم ← مرهم
۶۴. مشمول‌ذمه ← مشغول‌ذِمه
۶۵. مصلیِ تهران ← مصلای تهران
۶۶. ملات ← ملاط
۶۷. ملقمه ← ملغمه
۶۸. منشاء ← منشأ
۶۹. مُنقّص ← مُنغّص
۷۰. نیاندازد ← نیندازد
۷۱. نیوفتد ← نیفتد
۷۲. وحله ← وهله
۷۳. ویالون ← ویولن
۷۴. یا ابوالفضل ← یا اباالفضل
۷۵. یهو ← یه‌هو (یک‌هو)

#املا

بنویسیم: پیش‌خان
ننویسیم: پیش‌خوان

«پیش‌خان» به معنیِ جسمِ مکعب‌مستطیل یا شیشه‌ای است که فروشنده یا مسئولِ جایی پشتِ آن می‌ایستد و جنس به مشتری عرضه می‌کند یا به مراجعان خدمات می‌دهد.
واژۀ «پیش‌خان» در اصل به معنیِ فضای سرپوشیدۀ جلوِ خانه بوده‌است.
«خان» به معنیِ خانه است و ربطی به «خوان» (سفره) یا «خواندن» ندارد.
پس باید نوشت:
دفترِ پیش‌خانِ خدماتِ دولت

#املا

بنویسیم
اسراف نکنید!

ننویسیم
اصراف نکنید!

درست است که اسراف به معنیِ زیاده‌روی در مصرف است، اما ریشۀ اسراف، یعنی «س‌رف»، ربطی به ریشۀ مصرف، یعنی «ص‌رف»، ندارد.

اسراف بد است، اما اصراف از آن هم بدتر است.

#درست‌نویسی

دربارۀ «ضرب‌الاجل»

واژۀ عربیِ «ضرب‌الاجل» از سه جزء تشکیل شده‌است:
ضرب
ال‍
اجل

«اجل» یعنی مهلت یا زمانِ مشخص و معیّن.
یکی از معانیِ متعددِ «ضرب» هم در عربی، «تعیین کردن» است.
بنا بر این مثلاً می‌گویند:
ضَرَبَ لَنا أجَلًا؛ یعنی: مهلتی برایمان تعیین کرد.

«ضرب‌الاجل» یعنی مهلتی که پایانش تعیین شده‌است. معادلِ انگلیسی‌اش deadline است.
جزءِ آخرِ این واژه، یعنی «اجل»، هیچ ربطی به ریشۀ «ع‌ج‌ل» (عجله، عجول، تعجیل) ندارد.
بعضی‌ها به‌ غلط «ضرب‌العجل» می‌نویسند، چون خیال می‌کنند با «عجله» ربط دارد.

#واژه‌شناسی

مزبور، نه مذبور

مزبور در عربی اسم‌ِمفعول است از مصدرِ زَبْر به معنیِ نوشتن.
بنا بر این مزبور یعنی نوشته‌شده.
«فردِ مزبور» یعنی فردی که نامش در بالا نوشته شده‌است.
واژۀ زَبور، به معنیِ کتاب، نیز از همین ریشه است.

مذکور یعنی ذکرشده؛ نام‌برده.

بعضی‌ها از ترکیبِ نامشروعِ مذکور و مزبور طفلِ حرام‌زاده‌ای به شکلِ مذبور می‌سازند که غلط است.
مزبور با «ز» درست است.
مذبور با «ذ» غلط است.

#املا