اگر واجها، کلمات، اصطلاحات ؤ.. را مانند اجزا و مصالح سازنده یک زبان فرض کنیم، دستور زبان را می‌توان در حکم اسکلت شکل دهنده به این اجزا دانست. یکی از مهمترین مشخصه‌های زبانی که در تمیز دادن دو زبان (خصۊصا در زبانهای هم ریشه) قابل بررسی هستند تفاوت در دستور آنهاست. دستور زبان گیلکی با تفاوتهای مهم و آشکار صرفی ؤ نحوی به راحتی از فارسی قابل تشخیص است. در دؤره جدید به سبب عدم آمۊزش آکادمیک زبان گیلکی بسیاری از گیلکی زبانان به درستی با دستور زبان خود آشنا نیستند. از سوی دیگر، در طول رۊز گیلکی زبانان به صورت مؤثر فقط امکان شنیدن و خواندن مطالب فارسی را از سیستم آمۊزشی، مکتۊبات، رسانه‌های داخلی و خارجی ؤ... دارند؛ عدم آمۊزش زبان گیلکی، سر و کار داشتن دائمی با زبان فارسی و تولید ؤ مصرف نشدن محتوای به زبان گیلکی باعث شده بسیاری از مردمی که گیلکي صحبت می کنند به شکل ناخواسته از دستور زبان فارسی در گیلکی صحبت کردنشان استفاده کنند! برای مثال ترتیب ترکیبات وصفی و اضافی را بر خلاف دستور گیلکی استفاده کنند، یا ضمایر متصل که در گیلکی جایی ندارند را در نحو بیاورند یا با وارد کردن حرف اضافه از فارسی، آن را عکس دستۊر مؤجۊد در گیلکی استفاده کنند، همینطؤر برای مثال در صرف افعال با در نظر نگرفتن تفاوت زمانی ماضی ابعد و بعید، یا تفاوت ذاتی استمراری و شرط غیرمحقق آنها را به جای هم استفاده کنند!
لازم به هشدار است که رعایت نکردن دستور زبان گیلکی با مصادیق فؤق، چه حاصل از عدم آمۊزش بۊده و چه از آن فجیعتر از بی‌مسئۊلیتی و سهل‌انگاری ناشي شده باشد، سرآغاز اضمحلال زبان و حل شدن آن در زبان فارسی است. نباید با خلط تغییرات طبیعی در روند تاریخی یک زبان و شرایط غیرعادی مؤجۊد این مساله را طبیعی جلوه داد چۊن سرانجام این راه نابودی زبان است نه سیر تحولی معمۊلی آن! در ایران، این مساله در زمانهای دورتر در مورد زبان شمالغربی و بۊمی اصفهان (راجی؟) و آسمیله شدن آن در زبان فارسی اتفاق افتاده که اکنۊن نشانه‌هایي در حد اصطلاحات ؤ لهجه مخصۊص، در شهر اصفهان و جزائر زبانی در مناطقی مانند نطنز، نائین، ویؤنه، ورزنه، خؤرزؤق ؤ... دیده می‌شود. مؤرد متاخرتر هم در شهر کرمانشاه قابل مشاهده است که کۊرد تباران آن منطقه با یادگاریهای آشکاری از گۊنه‌های جنۊبی زبان کۊردی به گۊیش مخصۊصی از زبان فارسی تکلم می‌کنند!
زبان گیلکی به دلایل مختلفی چؤن داشتن حکۊمتهای مستقل و نیمه مستقل تا دؤره صفویه، شرایط خاص جغرافیایی در قلمرؤ این زبان، شیوه زندگی و مناسبات مخصۊص گۊیشوران ؤ... تاکنۊن توانسته در جغرافیای تاریخی خؤد (در گیلان، دیلمستان و تبرستان) به حیات خؤد ادامه دهد و در حال حاضر زنده و جاری بۊدن این زبان در شهرها و روستاهای بزرگ و کۊچک بر کسی پۊشیده نیست، اما در عصر و شرايط حاضر برای ادامه بقا و ماندن این زبان و فرهنگ کهن، توجه به هشدار داده شده ضروری به نظر می‌رسد. لازم است گیلکی زبانان هرچه زۊدتر با استفاده از شواهد و مطالعه موارد لازم به شناخت دقیق و واقعی از وضع مؤجۊد برسند و با کمک گرفتن از تجارب دیگر ملتهایی با شرایط مشابه، برای پیدا کردن راهکارهای عملی و مناسب برای استیفای حقۊق خود، آمۊزش همگانی و دور کردن خطرات و آسیبهای غیر قابل جبران به فرهنگ و هویت خود تلاش کنند که به سرنوشت زبانی کرمانشاه و اصفهان دچار نشوند!
#racism
@gilaki_learning

⚡️فارسی/گيلکی:
بهت گفتم/ تره بؤگۊتم
ازم گرفتی/ می جی هگيتی
کجاشؤ ديدی/ کۊيه' بدئی
صۊرتشؤ شسته/ خۊ ديم' بؤشۊردئه
تابحال ديدمت/ دبيسؤن تره بدئم
تو جيبم نيست/ می جيف ٚدل دنئه
از روم برش داشتم / خۊ سر أجی اۊن' وگيتم
تکۊنش بده/ اۊن' بلاکن
باهام قهره/ می همرا قاره
با ماشینمون رفتن/ امی ماشین أجی بؤشؤن
💡همانطور که مشاهده می کنید در گيلکی ضمير متصل وجود ندارد و حرف های اضافه به صورت «پس آيند» می آیند.
@gilaki_learning

غاز مرغؤنه
غٚز مؤرغؤنه

💫گیلکی اصطلاح:
⚪️ بپیسه مؤرغانه گل زئان
⚪️ کۊلفیس مؤرغؤنه گل زئان

معنی تحت‌اللفظی: تخم (مرغ) پۊسیده به زمین زدن
کنایی: گند زدن، افتضاح بالا آوردن
(🙏: کاوه)
@gilaki_learning

⚡️ چند مثال از ماضی نقلی بعید:
#dastur
👇👇

👤 رۊدسرِ گۊیشور:
🔵 مۊ ای فیلمء بدئه دأنم. (=من این فیلمؤ [پیشتر] دیده‌ام.)

👤 رحیم‌آبادِ گۊیشور:
🔵 مۊ اۊیه بؤشؤ دأرم. (=من آنجا [پیشتر] رفته‌ام.)

👤 رشتِ گۊیشور:
🔵 پئر أمئه تازه خانه بأمؤ دأره. (=پدر [پیشتر] به خانهٔ تازهٔ ما آمده‌.)

⚡️گاهی مشاهده می‌شود فعالین حوزه هویت و زبان تحت تاثیر حرفهای قشنگ و اداها و ژست‌های رؤشنفکرگۊنه بجای اینکه کنشگری ذی‌نفع باشند به تحلیل‌گری غریب بدل می‌شوند؛ شبیه نگاهی که یک پزشک کاسب و بی‌وجدان به وضع بیمار ندیده و نشناخته‌اش دارد! این نگاه حتما با نگاه پزشکی متعهد که اتفاقا بیمار یکی از اعضا خانواده اۊست خیلی متفاوت است! هرگز نباید فرامۊش کنیم که زبان مهمترین نمۊد هویتی و شناسنامه خلق ماست؛ از میراثداران این سرمایه اجتماعی انتظار می‌رود با توجه به اقتضای عصر حاضر در مسیر پاسداری و تعالی آن و آنچه که باید باشد تلاش کنند نه مانند زبانشناسی غریبه که صرفا کارش تحلیل ما وقع است و زنده و مرده یک زبان برایش اهمیت چندانی ندارد!
#گره_های_ذهنی
@gilaki_learning

💫 گیلکی اصطلاح
⚪️ «آسمانِ کین دؤسۊسن»
🏷 مفهۊم: وارش دگیتن ؤ هوا نئسأن

🔻 جۊمله مئن:
🔵 آسمانِ کین دؤسۊسئه، سۊ رۊزه هۊته یه‌سر وأرنه. (=هوا بارۊنیه و خیال ایستادن نداره، سه رۊزه همۊنجۊری یه‌سر می‌باره.)
#estelahan
@gilaki_learning

👤 فؤمنِ گیلکی:
🔵 سه رۊزه کرا هأتؤ ای رشته واره، آسمان کین دؤرساخسه.

👤 طالقانِ گیلکی:
🔵 چند ساعتی می‌بۊ که آسمانی کین وزرستی، دۊ دس باران می‌کۊتاند، تمام در ؤ دۊجه ره اؤ پُر کُردیه! (=چند ساعتی می‌شه که هوا بارۊنیه و خیال ایستادن نداره، دؤ دس بارۊن می‌زنه، تمام خۊنه رؤ آب پُر کرده!)

💫 گیلکی مثل
🔵 یته بینماز ٚره مچد ٚبر' دنبدن خؤ!
- ای مثل این ٚواسر ایستفاده بۊن که خاسه بۊن یته شخص ٚبهانه همرا یه عده خیر ؤ منافع' ندئه‌بؤر بگیرن.
(🙏 کۊرؤش)
#masalan
@gilaki_learning

بنیشتم آسمانرۊ آوخؤری ور
یه مۊشته آو فۊگۊدم می دیم ٚسر
خۊنک ئابؤم بیچاسم جؤن بگیتم
یه وار دئه تش بگیتئه می دل ٚسر
آسمانرۊ هیزاران چشمه دأری
رجه تاوار' تۊنی جیر بیأری
گۊرؤنه بکۊنی دره' سر ئأدی
سیا سنگ ٚتله سر أجی گر ئأدی
پیلا سنگ ٚتله سی سی گر ئادی
آسمانرۊ تی چۊشمان بۊرمه دأره
خۊدا خۊدا بؤکۊن کۊلاک بوأره
اندی کۊلاک بواره لا بیه لا
بؤلندی بکۊنه تی قد ؤ بالا
#بهمن_نيکزاد_لأسی
#بهمن_نیکزاد_لیاسی

@gilaki_learning

⚡️ابن اسفندیار، تبرستان ٚتاریخ ٚکیتاب ٚدل دۊتته شاعر ٚنام' هوره که مازندران ٚشی بؤن ؤ دیلمی عضدالدؤله دربار ٚمئن تبرستان ٚگۊیش أجی گیلکی شعر گۊتن؛ یته نام علی پیرۊجه هیسه اۊ یته انی دیواره‌وز یا مسته‌مرد' معرۊفه.
ای مساله امره نمهه که عملا، «تبری»، «دیلمی» ؤ «گیلی» گۊنه‌ئان ٚفرق گۊیشی بؤ یؤ هیسه ... هۊته که عضدالدؤله ای دۊتته شاعر ٚآثار أجی لذت برد، ایسه انی گیلکی مختلف گۊیشان ٚگۊیشوران تۊنن کسن کسن ٚادبی آثار ٚهمرا آشنا ببۊن ؤ اۊشان أجی لذت ببۊرن!
#debari_motun
@gilaki_learning

👤 مازندرانِ گۊیشور:
🔵 ایجه بیمه دارمه. (=[من] اینجا [پیشتر] آمده‌ام.)

أخر گیلکی زوانِ گۊیشور هیسین، تۊنین گیلکی واجهٰ‌نِ جرگه مئن عضو وکین ؤ اۊیه أمره خۊ شهر یا منطقه گۊیشِ همرأ ویشتر آشنا بؤکۊنین ؤ گیلکی گۊیش شناسی سر أمره بال بزنین.

آمۊجشِ مئن گیلکی طیفِ تکمیلِ ره خأنه همه‌ته گۊیشانِ جی مثال بزأ ببۊن ؤ وختی یته گۊیش ای طیفِ دل دننه‌بۊن، ایتکی گیلکی آمۊجش ناقص مؤنه.

لطفا أمی همرأ همکاری بؤکۊنین که آمۊجشی مطالبِ مئن گیلکی همه‌ته گۊيشان دؤبۊن. ممنۊن عزیزانی جی که خۊ گۊیشِ اطلاعاتء - زحمت کشنن - أمره هدنن.

⚡️ چند مثال از ماضی بعید:
#dastur
👇👇