Şəmsiyyə və Qəməriyyə hərflər haqqında bir çox nəzəriyyələr var.

🔺️Birinci nəzəriyyə:
Ay və Günəş insanların diqqətini hər zaman cəlb edən səma cisimləridir.Yəni biz onları görürük. القمرُ - deyəndə "ل" - i tələffüz edirik. Əgər "ل" hərfi harada tələffüz edilirsə,ondan sonra gələn hərflərə " ُاَلْحُرُوف الْقَمَرِيَّةُ " deyəcəyik.

Əgər "ل" tələffüz olunmursa və ondan sonra gələn hərf şəddəlidirsə ( ّ ),onda bu hərflərə " اَلَحُرُوفُ الشَّمْسِيَّةُ " deyəcəyik.

🔺️İkinci nəzəriyyə:
Bu romantik nəzəriyyədir.Ərəblər bələğatlı danışmağı sevirlər.İndinin özündə bu belədir.Şeirlə danışmaq,cümlə qurmaq həyatlarının bir parçası kimidir. Buna görə də deyirlər ki, "ل" ulduzdur.Əgər ay çıxarsa ulduz görsənər,Yox əgər günəş çıxarsa ulduz heç yerə getməz,ancaq görsənməzdə.Çünki günəşin işığı daha güclüdür...

🔺️ Üçüncü nəzəriyyə:
Bu elmi nəzəriyyədir. Əgər "ل" dən sonra gələn hərf, "ل " hərfinə yaxın məxrəcdə yerləşən hərflərdəndirsə,bu zaman "ل " oxunmayacaq.Ondan sonra gələn hərf iki dəfə oxunacaq,buna da "idğam" deyilir.Şəmsiyyə hərflərdə idğam hərflərin bir-birinə münasibəti nəticəsində əmələ gəlir.Bu münasibətə : Mutəməsil(mutəcənis),mutəqarib və mutəbəid deyilir. Mutəməsil eyni yerdən çıxan hərflərdir : "ل=ل"
Əgər "ل" dən sonra, ل və ya onun məxrəcinə yaxın olan hərflər gələrsə,bu zaman "ل" oxunmayacaq,yəni "ل" hərfindən sonra ona mutəməsil və ya mutəqarib hərf gələrsə bu zaman "ل" oxunmur və ondan sonra olan hərf şəddələnir.
Qəməriyyə hərflər mütəbəid hərflərdir,yəni "ل" dən məxrəc etibarilə uzaq hərflərdir.ona görə də bu zaman "ل" tələffüz olunacaq.

Cümlə bir-birindən fərqli məna və vəzifəyə malik müxtəlif mövqeli sözlərdən düzəlir ki,
bunlara cümlə üzvləri deyilir. Mənalarına, vəzifələrinə və mövqelərinə görə cümlə üzvləri 2 yerə bölünür:
*1.baş üzvlər-* عُمْدَةٌ(umdətun)
*2.ikinci dərəcəli* *üzvlər* --فَضْلَةٌ ( fədlətun)

 _Baş üzvlər cümlənin qrammatik əsasını təşkil  
edir_ .

Baş üzvlərin vəzifələrinə və mövqelərinə görə cümlə iki növ ola bilər:
*1. *İsmi* .
*2* . *Feli* .*
*Mübtəda və xəbərdən ibarət olan cümləyə ismi cümlə deyilir.*
*Mübtəda* cümlədə haqqında danışılan şəxsi, əşyanı bildirən üzvdür. Qrammatik
cəhətdən cümlənin digər üzvlərindən asılı deyil.
*Mübtədanın əsas əhkamları bunlardır:*
1. İsim olmalıdır;
2. Cümlənin əvvəlində gəlir;
3. Müəyyənlikdə olur;
4. Adlıq halında olur.
*Xəbər* mübtədaya aid olan hərəkət və ya hökmü bildirən baş üzvdür. Xəbər
qrammatik cəhətdən yalnız mübtədadan asılıdır (yəni cinsdə və kəmiyyətdə onunla
uzlaşır). Cümlənin mənası xəbərlə tamamlanır.
*Xəbərin əsas əhkamları isə bunlardır:*

1. Cümlədə mübtədadan sonra durur;
2. Cinsdə və kəmiyyətdə mübtəda ilə uzlaşır;
3. Qeyri –müəyyənlikdə olur;
4. Adlıq halında olur
.

: *Ne?*

Qelem

*Necədir* ?

Siniqdir

.
: اَلْمَاءُ بَارِدٌ.``Su soyuqdur.
Bu cumlede

su

*mubteda* ,

_Soyuqdur_

*xeberdir* .


*Kim?*

_O_

*Kimdir?*

Tələbədir

.

🔺️ İsimlərdə müəyyənlik və qeyri müəyyənlik:

تَعْرِيفُ الاِسْمِ وَ تَنْكِيرُهُ:

Ərəb dilində İsimlər (adlar) ya müəyyən,ya da qeyri müəyyən formada olur:

🔴 *Daim müəyyənlikdə olanlar*

*1* ) Marifəlik (müəyyənlik) əlaməti olan ال (ləmuttarif) qəbul edənlər:

الطَّالِبُ - tələbə; اَلْبَيْتُ - ev

*2* )İsmu İşarətlər (işarə əvəzlikləri)- الأسماء الإشارة

هَذَا - bu; ذَلِكَ - o

Və s.

*3* )Damirlər ( Şəxs əvəzlikləri)- الضمائر (الضمير)

أَنَا -mən; هِيَ -o; أَنْتَ - sən

Və s.

*4* )Xüsusi İsimlər -ُ اِسْم عَلَمِ
İnsan adları,ölkə və şəhər adları,qitə adları.qəzet və jurnal adlari,dağ,çay adları və sairə.
مُحَمَّدٌ -Məhəmməd
فَاطِمَةُ - Fatimə
Asiya.Avropa,Azerbaycan,Xəzər dənizi və saire.
5)İsmul-movsul (nisbi əvəzliklər) -ُالأسْماءُ الْمَوْصُولَة

مَنْ - kim,o,hansı

اَلَّذِي- kim,o,hansı ki

اَلَّتِي- (kim,o,hansı ki (qadın cinsi

6) Bilinməsi istənilən munada -Xitab (qeyri müəyyən bir isim ona səsləndiyimizdə müəyyən olur) اَلْمُنَادَى الْمَقْصُودَةُ

يَا رَجُلُ - Ey adam

7)İdafədə marifə isimə mudaf olanlar:
(Yəni idafədə mudafun ileyhi marifədirsə, mudafda marifə sayılır)

كِتَابُ الطَّالِبِ -Tələbənin kitabı

كِتَابُ مُحَمَّدٍ- Məhəmmədin kitabı

Daim qeyri-müəyyən olan İsimlər (adlar):

1)İsmu istifhəm (Sual isimləri) - الأسماء الاستفهامية

ما - nə; مَنْ - kim; كَمْ - neçə,nə qədər

2)Sonunda tənvin olanlar,şəxsi (xüsusi) adlardan başqa:

كِتَابٌ - kitab; طَالِبٌ - tələbə

3)İdafədə Nəkra isimə mudaf olan isim:

كِتَابُ طالِبٍ - Tələbənin kitabı
بَيْتُ طَبِيبٍ - Həkimin evi

(Qeyd:Daim müəyyənlikdə olanların içində qeyd etmişdik ki,əgər mudafun ileyh müəyyənlikdədirsə mudaf bu zaman müəyyən olacaq,yox əgər mudafun ileyhi qeyri müəyyənlikdirsə bu zaman mudaf da qeyri müəyyən sayılacaq )


4)Ümumi müraciət edilən munada (xitab) - المنادَى غيرُ المقصُودَةِ

يامسلمًا اعْلَمْ! - !Ey müsəlman bil

يَا رَجُلاً سَاعِدْنِى -Ey insan mənə kömək et

(Yəni bir nəfəri seçib ona müraciət etmirik.Toplu müraciət etdiyimiz üçün buda qeyri müəyyən olur.)

الدَّرْسُ الرَّابِعُ


حُرُوفُ الْجَرِّ ( فِي ، عَلَى ، مِنْ ، إِلَى )


حُرُوفُ الجرِّ : تَجُرُّ الاسْمَ الَّذِي بَعْدَهَا

بِالْكَسْرَةِ.

مُحَمَّدٌ فِي الْبَيْتِ.

يَاسِرٌ فِي الْغُرْفَةِ.

آمِنَةُ فِي الْمَطْبَخِ.

الْقَلَمُ عَلَى الْمَكْتَبِ.

الطِّفْلُ عَلَى السَّرِيرِ .

الطَّالِبُ عَلَى الْكُرْسِيِّ .

خَرَجَ الْمُدَرِّسُ مِنَ الْفَصْلِ.

فَاطِمَةُ مِنَ الْهِنْدِ .

هَذَا الْقَلَمُ مِنْ مُحَمَّدٍ .

ذَهَبَ خَالِدٌ إِلَى الْمَعْهَدِ .

ذَهَبَ عَلِيٌّ إِلَى الْمُدِيرِ .

ذَهَبَ الطَّالِبُ إِلَى الْمِرْحَاضِ .

Dördüncü Dərs.

Hərfu cərrlər ( da/də; üzərində/üstündə; dan/dən; a/ə/ya/yə -istiqamət )

Cərr hərfləri: Özündən sonra gələn isimlərin hərəkəsini kəsra (ِ /ٍ ) edir.

Muhamməd evdədir.

Yasir otaqdadır.

Əminə mətbəxtdədir.

Qələm yazı masasının üstündədir.

Körpə çarpayının üstündədir.

Tələbə stulun üzərindədir.

Müəllim sinifdən çıxdı.

Fatimə Hindistandandır.

Bu qələm Muhəmməddəndir.

Xalid instituta getdi.

Əli müdürə getdi (müdürün yanına).

Tələbə ayaqyoluna getdi.

📌Ərəb dilində 18, bəzi mənbələrdə 20 və daha artıq hərfu cərr var.Hərfu cərrlər təklikdə heç bir məna ifadə etmirlər,ismə qoşulduqda müəyyən məna ifadə edirlər.

البَيْتُ - ev
فِي البَيْتِ - evdə

Və s.


📌 Hərfu cərrlərin ən çox işlədilən tərcümələrini qeyd etmişəm.Zamanla fərqli tərcümələr də qarşımıza çıxa bilər.

.أَيْنَ ؟ سُؤَالٌ عَنِ الْمَكَانِ.

أَيْنَ مُحَمَّدٌ ؟ مُحَمَّدٌ في الغُرْفَةِ .

أينَ فَاطِمَةُ ؟ فَاطِمَةُ في الْمَطْبَخِ .

Hara? - Məkan bildirən sual

Muhəmməd haradadır?
Muhəmməd otaqdadır.

Fatimə haradadır?
Fatimə mətbəxtdədir.


📌Qeyd: أَيْنَ - dən isim soruşularsa, həmin isim marifə (yəni müəyyən) olmalıdır.

📌Qeyd: أَيْنَ - həm zərf,həmdə ismu istifhəmdir

مَاذَا ؟ = مَا هَذَا ؟ لغيرِ العاقلِ.

مَاذَا عَلَى الْمَكْتَبِ ؟ القلمُ عَلَى المكتبِ✔.

ماذا على السَّرِيرِ ؟ السَّاعَةُ على السَّرِيرِ✔.

مَاذَا على المكتبِ ؟ مُحَمَّدٌ على المكتبِ ❌.

Nə? - Qeyri-aqillər üçün sual,cavabıda qeyri-aqillərlə olacaq.

Yazı masasının üzərindəki nədir? Qələm yazı masasının üzərindədir.✔

Çarpayının üzərindəki nədir? Saat çarpayının üzərindədir.✔

Yazı masasının üzərindəki nədir? Muhamməd yazı masasının üzərindədir.❌

الْعَلَمُ الْمُؤَنَّثُ لاَ يُنَوَّنُ

مُحَمَّدٌ : عَائِشَةُ

عَمَّارٌ : آمِنَةُ

يَاسِرٌ :مَرْيَمُ

عَلِيٌّ : فَاطِمَةُ

عَائشَةٌ ❌

آمِنَةٌ ❌

مَرْيَمٌ ❌

فَاطِمَةٌ ❌

Qadın (şəxs) adları tənvin (cüt hərəkə) qəbul etmir.

Misallarla göstərilib.Onları tərcümə etməyə ehtiyyac olmadığı üçün tərcümə etmədim.Sadəcə misallara diqqətlə nəzər yetirək.

məs: مُحَمَّدٌ adının son hərəkəsi tənvin olduğu halda, عَائِشَةُ adı tənvin qəbul etməmişdir.

📌 İstisna " هِنْدٌ "

📌Tənvin qəbul etməyən istisna kişi adları da mövcuddur.

məs: حَمْزَةُ və s.

Ərəb dilində tənvin qəbul etməyən sözlərə

الْمَمْنُوعُ مِنَ الصَّرْفِ -

deyilir.Bu tip kəlimələr bir neçə növdür.Zamanla hamısını öyrənəcəyik inşəAllah.

Tənvin qəbul edən isimlərlə,tənvin qəbul etməyən isimlərin fərqini ona görə bilməliyik ki, tənvin qəbul edən isimlər *cərr olanda kəsrayla ( ِ /ٍ )* ,
tənvin qəbul etməyənlər isə nasb halın əlaməti *olan fəthəylə*
*( َ / ً )** məcrur olurlar.

📌Qeyd: Bu qayda tənvin qəbul etməyən insan və tənvin qəbul etməyən xüsusi adlar üçündür.

TAPŞIRIQ NÜMUNƏ..
(Bu adlari 3 hala göre ərəbcə yazaq)
Muhamməd مُحَمَّدٌ
Muhammədin مُحَمَّدٍ
Muhammədi مُحَمَّدًا

Səid سَعِيْدٌ
Səidin سَعِيْدٍ
Səid سَعِيْدًا

Əli عَلِيٌّ
Əlinin عَلِيٍّ
Əlini عَلِيًّا

Ammar عَمَّارٌ
Ammarın عَمَّارٍ

Ammarı عَمَّارًا


رُقَيَّةُ Ruqayyə
رُقَيَّةَ Ruqayyənin
رُقَيَّةَ Ruqayyəni

Safiyyə صَفِيَّةُ
Safiyyənin صَفِيَّةَ
Safiyyəni صَفِيَّةَ

Zeynəb زَيْنَبُ
Zeynəbin زَيْنَبَ
Zeynəbi زَيْنَبَ

Xədicə خَدِيْجَةُ
Xədicənin خَدِيْجَةَ
Xədicəni خَدِيْجَةَ

مِنَ البيتِ : أَصْلُهُ : مِنْ الْبيتِ -
مِنْ + ال = مِنَ الْ.

حُرِّكَتِ النُّونُ بِالْفَتْحَةِ مَنْعاً لالْتِقَاءِ السَّاكِنَيْنِ.

Əslində olan مِنْ + اَلْبَيْتِ
Ancaq bəzi səbəbdən نَ - نْ çevrilir və مِنَ الْبيتِ olur.

İki sukunun ( ْ )bir- birinin görüşündən qaçmaq üçün, ن fəthə ( َ ) ilə hərəkələnir.

📌Qeyd: Bir daha qeyd edək ki,Ərəb dilində sukunla söz başlamaz, iki sukun yanaşı gəlməz. 📌 İstisna 2 hal var✅
1.dayananda :
مِنْ اَلْبَيْتِ==مِنْ اَلْبَيْتْ
2. mədd hərflərindən (ا،و،ي ) sonra şəddə ( ّ ) gələndə,iki sukun yanaşı gələ bilər.Məsələn:
حَارٌّbu sözdə ha herfindeki əlif sukunludur,şəddəli yazılan ra hərfinə diqqet etsək,görərikki.şəddəli hərflərin vəziyyətinə görə birinci hərf sukunlu olur.ikinci hərf hərəkəli olur.حَارٌّ--- حَارْرٌ.

Qeyd edim ki, biz müəllimə deyilik,tələbəyik.Məqsəd müəllimlərimizdən öyrəndiklərimizi paylaşmaqdır iñşəəAllah faydalı olar. Yazılarımizda hər hansı bir səhv olduğu halda, xahiş edirik həmin gün içində bildirəsiniz.Çünki sonradan xətaları düzəltmək olmur.

Damirlər - الضَّمَائِرُ

Ərəb dilində şəxs əvəzlikləri damirlər adlanır.

أنَا - muzəkkər və muənnəs- mən
أنْتَ - muzəkkər - sən
أْنْتِ - muənnəs - sən
هُوَ - muzəkkər - o
هِيَ - muənnəs - o


Muzəkkər- kişi cinsi

Muənnəs - qadın cinsi


📌Qeyd: Onuncu dərsdə damirlər haqqında ətraflı yazılacaq inşəAllah.

‎MMVY şəxsindən şəkil