*İsmin hallari:*
Ereb dilinde ismin 3 halı var:
1.Adliq halı ْ- رَفِعٌ(Raf halı)
Bu halda olan söze Merfu-مَرْفُوعٌ deyilir.Elameti dammedir.(Tenvinli ve tenvinsiz)
Meselen.

(elkiteebu)اَلْكِتَابُ
(kiteebun)كِتَابٌ
2.Yiyelik hal -جَرٌّ (Cer halı)
Bu halda olan söze Mecrur مَجْرُورٌ deyilir.
Elameti kesradır.(tenvinli ve tenvinsiz)
Meselen:
(El kiteebi)اَاْكِتَابِ
(Kiteebin)كِتَابٍ
3.Tesirlik hal-نَصْبٌ (Nasb halı)
Bu halda olan söze Mensub مَنْصُوبٌ deyilir.Elameti fethedir(tenvinli ve tenvinsiz)
Meselen:
(Kiteeben)كِتَابًا
(El kiteebe)اَلْكِتَابَ
َ
ٌ

: الدَّرْسُ الثَّالِثُ.


الْ : حَرْفُ تَعْرِيفٍ .


بيتٌ : البيتُ

مَسْجِدٌ : الْمَسْجِدُ

قَلَمٌ : الْقَلَمُ

( يُحْذَفُ التَّنْوِينُ عِنْدَ دُخُولِ اَلْ).

القَلَمُ مَكْسُورٌ✔. القَلَمٌ مَكْسُورٌ ❌

الْبَابُ مَفْتُوحٌ✔. بَابُ مَفْتُوحٌ ❌

الْوَلَدُ جَالِسٌ✔. الْوَلَدٌ جَالِسٌ ❌

Üçüncü Dərs

Müəyyənlik hərfi ال. (__Ləmuttarif__)

Ev (hansısa bir ev)

Ev (müəyyən,bildiyimiz bir ev)

Məscid (hansısa bir məscid)

Məscid (müəyyən,bildiyimiz bir mescid)

Qələm (hansısa bir qələm)

Qələm (müəyyən,bildiyimiz bir qələm)

( اَلْ - daxil olanda tənvin düşür )

Qələm qırıqdır ✔.

Qapı açıqdır ✔.

Oğlan oturur ✔.

(Qarşısında yazılan cümlələrə diqqət edin,o cümlələr xətalıdır)

النَّكِرَةُ ، وَالْمَعْرِفَةُ.

النَّكِرَةُ : شَيْءٌ غَيْرُ مُعَيَّنٍ، نَحْوُ: بَيْتٌ، قَلَمٌ،

رَجُلٌ، بِنْتٌ.

المعرفةُ : شَيْءٌ مُعَيَّنٌ، نَحْوُ : اَلْبَيْتُ،

اَلْقَلَمُ، اَلرَّجُلُ، اَلْبِنْتُ.

بَيْتٌ : يَشْمَلُ كُلَّ الْبُيُوتِ، وَلَيْسَ بَيْتاً مُعَيَّناً.

اَلْبَيْتُ : يَدُلُّ عَلَى بَيْتٍ مُعَيَّنٍ بِذَاتِهِ .

Qeyri-müəyyənlik və müəyyənlik.

Qeyri - müəyyənlik : O şey ki qeyri müəyyəndir :

ev,qələm,kişi,qız (Burada sözlərin sonundakı tənvin bu sözlərin q/müəyyən olmasını göstərir) - Nəkradır.

Müəyyənlik : O şey ki,müəyyəndir:

ev,qələm,kişi,qız (burada isə sözün ال olması,bu sözlərin müəyyən- bilinən olmasını göstərir) - Marifədir

بَيْتٌ

Əgər söz bu cür olarsa,deməli söhbət ümumi hər hansı bir evdən gedir.


اَلْبَيْتُ

Əgər söz belə olarsa ,deməli söhbət müəyyən (bəlli) evdən gedir

المَعْرِفَةُ - Müəyyən

النَّكْرَةُ - Qeyri müəyyən

İsimlərin bir çox əlamətləri var demişdik.

Bu əlamətlərdən biri də müəyyənlik dir. Biz əgər söz müəyyəndir deyiriksə,deməli o söz isimdir.Ancaq bunuda qeyd edək ki,hər isimdə müəyyən deyil.

Ərəb dilində 7 qrup söz daim müəyyənlikdə olur.

Bunlardan biri "ال" qəbul etmiş sözlərdir. ال - birləşməsi - لام التعريف (ləmuttarif) adlanır.
Ləmuttarifdə sözü müəyyən edən ل hərfidir.Ancaq ərəb dilində sukunla ( ْ ) söz başlamaz və iki sukun yanaşı gələ bilməz deyə,başına الهمزة الوصل - (həmzətul vasl) " اَ " artırılır. Buda hər zaman "اَلْ ƏL" kimi oxunur.

İsmin əlamətlərindən biri də sözün tənvin (cüt hərəkə) qəbul etməsidir.

كِتَابٌ، قَلَمٌ
və s.

📌Qeyd
Şəxs adları tənvin qəbul etsədə, daim müəyyənlikdə olan isimlərdəndir.

حَامِدٌ ، عَمَّارٌ
Və s.

🔺️الْحُرُوفُ الْقَمَرِيَّةُ ، وَالْحُرُوفُ الشَّمْسِيَّةُ.


الْحُرُوفُ الْقَمَرِيَّةُ : يُنْطَقُ السُّكُونُ

عَلَى اللاَّمِ ( الْقمر ).

الْحُرُوفُ الشَّمْسِيَّةُ : لا يُنْطَقُ السُّكُونَ

عَلَى اللاَّمِ ، وَتُوضَعُ شَدَّةٌ عَلَى الْحَرْفِ

الَّذِي بَعْدَهُ ( الشَّمس ).

الحروفُ الْقَمَرِيَّةُ ، هِيَ :

1- أ
2- ب
3- ج
4- ح
5-خ
6- ع
7- غ
8- ف
9- ق
10- ك
11- م
12- و
13- هـ
14- ي

الحروفُ الشَّمْسِيَّةُ ، هِيَ :

1- ت
2- ث
3- د
4- ذ
5- ر
6- ز
7- س
8- ش
9- ص
10- ض
11- ط
12- ظ
13- ل
14- ن

🔺️Qəməriyyə və Şəmsiyyə hərflər:

Qəməriyyə hərfləri: Sukun ( ْ ) ل hərfinin üzərində tələffüz olunur.



Şəmsiyyə hərflər: Sukun ( ْ ) ل hərfinin üzərində tələffüz olunmur və ondan sonrakı hərfin üzərinə şəddə ( ّ ) işarəsi qoyulur.

birinci Qəməriyyə hərflər İkinci isə Şəmsiyyə hərflər yazılıb.

Şəmsiyyə və Qəməriyyə hərflər haqqında bir çox nəzəriyyələr var.

🔺️Birinci nəzəriyyə:
Ay və Günəş insanların diqqətini hər zaman cəlb edən səma cisimləridir.Yəni biz onları görürük. القمرُ - deyəndə "ل" - i tələffüz edirik. Əgər "ل" hərfi harada tələffüz edilirsə,ondan sonra gələn hərflərə " ُاَلْحُرُوف الْقَمَرِيَّةُ " deyəcəyik.

Əgər "ل" tələffüz olunmursa və ondan sonra gələn hərf şəddəlidirsə ( ّ ),onda bu hərflərə " اَلَحُرُوفُ الشَّمْسِيَّةُ " deyəcəyik.

🔺️İkinci nəzəriyyə:
Bu romantik nəzəriyyədir.Ərəblər bələğatlı danışmağı sevirlər.İndinin özündə bu belədir.Şeirlə danışmaq,cümlə qurmaq həyatlarının bir parçası kimidir. Buna görə də deyirlər ki, "ل" ulduzdur.Əgər ay çıxarsa ulduz görsənər,Yox əgər günəş çıxarsa ulduz heç yerə getməz,ancaq görsənməzdə.Çünki günəşin işığı daha güclüdür...

🔺️ Üçüncü nəzəriyyə:
Bu elmi nəzəriyyədir. Əgər "ل" dən sonra gələn hərf, "ل " hərfinə yaxın məxrəcdə yerləşən hərflərdəndirsə,bu zaman "ل " oxunmayacaq.Ondan sonra gələn hərf iki dəfə oxunacaq,buna da "idğam" deyilir.Şəmsiyyə hərflərdə idğam hərflərin bir-birinə münasibəti nəticəsində əmələ gəlir.Bu münasibətə : Mutəməsil(mutəcənis),mutəqarib və mutəbəid deyilir. Mutəməsil eyni yerdən çıxan hərflərdir : "ل=ل"
Əgər "ل" dən sonra, ل və ya onun məxrəcinə yaxın olan hərflər gələrsə,bu zaman "ل" oxunmayacaq,yəni "ل" hərfindən sonra ona mutəməsil və ya mutəqarib hərf gələrsə bu zaman "ل" oxunmur və ondan sonra olan hərf şəddələnir.
Qəməriyyə hərflər mütəbəid hərflərdir,yəni "ل" dən məxrəc etibarilə uzaq hərflərdir.ona görə də bu zaman "ل" tələffüz olunacaq.

Cümlə bir-birindən fərqli məna və vəzifəyə malik müxtəlif mövqeli sözlərdən düzəlir ki,
bunlara cümlə üzvləri deyilir. Mənalarına, vəzifələrinə və mövqelərinə görə cümlə üzvləri 2 yerə bölünür:
*1.baş üzvlər-* عُمْدَةٌ(umdətun)
*2.ikinci dərəcəli* *üzvlər* --فَضْلَةٌ ( fədlətun)

 _Baş üzvlər cümlənin qrammatik əsasını təşkil  
edir_ .

Baş üzvlərin vəzifələrinə və mövqelərinə görə cümlə iki növ ola bilər:
*1. *İsmi* .
*2* . *Feli* .*
*Mübtəda və xəbərdən ibarət olan cümləyə ismi cümlə deyilir.*
*Mübtəda* cümlədə haqqında danışılan şəxsi, əşyanı bildirən üzvdür. Qrammatik
cəhətdən cümlənin digər üzvlərindən asılı deyil.
*Mübtədanın əsas əhkamları bunlardır:*
1. İsim olmalıdır;
2. Cümlənin əvvəlində gəlir;
3. Müəyyənlikdə olur;
4. Adlıq halında olur.
*Xəbər* mübtədaya aid olan hərəkət və ya hökmü bildirən baş üzvdür. Xəbər
qrammatik cəhətdən yalnız mübtədadan asılıdır (yəni cinsdə və kəmiyyətdə onunla
uzlaşır). Cümlənin mənası xəbərlə tamamlanır.
*Xəbərin əsas əhkamları isə bunlardır:*

1. Cümlədə mübtədadan sonra durur;
2. Cinsdə və kəmiyyətdə mübtəda ilə uzlaşır;
3. Qeyri –müəyyənlikdə olur;
4. Adlıq halında olur
.

: *Ne?*

Qelem

*Necədir* ?

Siniqdir

.
: اَلْمَاءُ بَارِدٌ.``Su soyuqdur.
Bu cumlede

su

*mubteda* ,

_Soyuqdur_

*xeberdir* .


*Kim?*

_O_

*Kimdir?*

Tələbədir

.

🔺️ İsimlərdə müəyyənlik və qeyri müəyyənlik:

تَعْرِيفُ الاِسْمِ وَ تَنْكِيرُهُ:

Ərəb dilində İsimlər (adlar) ya müəyyən,ya da qeyri müəyyən formada olur:

🔴 *Daim müəyyənlikdə olanlar*

*1* ) Marifəlik (müəyyənlik) əlaməti olan ال (ləmuttarif) qəbul edənlər:

الطَّالِبُ - tələbə; اَلْبَيْتُ - ev

*2* )İsmu İşarətlər (işarə əvəzlikləri)- الأسماء الإشارة

هَذَا - bu; ذَلِكَ - o

Və s.

*3* )Damirlər ( Şəxs əvəzlikləri)- الضمائر (الضمير)

أَنَا -mən; هِيَ -o; أَنْتَ - sən

Və s.

*4* )Xüsusi İsimlər -ُ اِسْم عَلَمِ
İnsan adları,ölkə və şəhər adları,qitə adları.qəzet və jurnal adlari,dağ,çay adları və sairə.
مُحَمَّدٌ -Məhəmməd
فَاطِمَةُ - Fatimə
Asiya.Avropa,Azerbaycan,Xəzər dənizi və saire.
5)İsmul-movsul (nisbi əvəzliklər) -ُالأسْماءُ الْمَوْصُولَة

مَنْ - kim,o,hansı

اَلَّذِي- kim,o,hansı ki

اَلَّتِي- (kim,o,hansı ki (qadın cinsi

6) Bilinməsi istənilən munada -Xitab (qeyri müəyyən bir isim ona səsləndiyimizdə müəyyən olur) اَلْمُنَادَى الْمَقْصُودَةُ

يَا رَجُلُ - Ey adam

7)İdafədə marifə isimə mudaf olanlar:
(Yəni idafədə mudafun ileyhi marifədirsə, mudafda marifə sayılır)

كِتَابُ الطَّالِبِ -Tələbənin kitabı

كِتَابُ مُحَمَّدٍ- Məhəmmədin kitabı

Daim qeyri-müəyyən olan İsimlər (adlar):

1)İsmu istifhəm (Sual isimləri) - الأسماء الاستفهامية

ما - nə; مَنْ - kim; كَمْ - neçə,nə qədər

2)Sonunda tənvin olanlar,şəxsi (xüsusi) adlardan başqa:

كِتَابٌ - kitab; طَالِبٌ - tələbə

3)İdafədə Nəkra isimə mudaf olan isim:

كِتَابُ طالِبٍ - Tələbənin kitabı
بَيْتُ طَبِيبٍ - Həkimin evi

(Qeyd:Daim müəyyənlikdə olanların içində qeyd etmişdik ki,əgər mudafun ileyh müəyyənlikdədirsə mudaf bu zaman müəyyən olacaq,yox əgər mudafun ileyhi qeyri müəyyənlikdirsə bu zaman mudaf da qeyri müəyyən sayılacaq )


4)Ümumi müraciət edilən munada (xitab) - المنادَى غيرُ المقصُودَةِ

يامسلمًا اعْلَمْ! - !Ey müsəlman bil

يَا رَجُلاً سَاعِدْنِى -Ey insan mənə kömək et

(Yəni bir nəfəri seçib ona müraciət etmirik.Toplu müraciət etdiyimiz üçün buda qeyri müəyyən olur.)

الدَّرْسُ الرَّابِعُ


حُرُوفُ الْجَرِّ ( فِي ، عَلَى ، مِنْ ، إِلَى )


حُرُوفُ الجرِّ : تَجُرُّ الاسْمَ الَّذِي بَعْدَهَا

بِالْكَسْرَةِ.

مُحَمَّدٌ فِي الْبَيْتِ.

يَاسِرٌ فِي الْغُرْفَةِ.

آمِنَةُ فِي الْمَطْبَخِ.

الْقَلَمُ عَلَى الْمَكْتَبِ.

الطِّفْلُ عَلَى السَّرِيرِ .

الطَّالِبُ عَلَى الْكُرْسِيِّ .

خَرَجَ الْمُدَرِّسُ مِنَ الْفَصْلِ.

فَاطِمَةُ مِنَ الْهِنْدِ .

هَذَا الْقَلَمُ مِنْ مُحَمَّدٍ .

ذَهَبَ خَالِدٌ إِلَى الْمَعْهَدِ .

ذَهَبَ عَلِيٌّ إِلَى الْمُدِيرِ .

ذَهَبَ الطَّالِبُ إِلَى الْمِرْحَاضِ .

Dördüncü Dərs.

Hərfu cərrlər ( da/də; üzərində/üstündə; dan/dən; a/ə/ya/yə -istiqamət )

Cərr hərfləri: Özündən sonra gələn isimlərin hərəkəsini kəsra (ِ /ٍ ) edir.

Muhamməd evdədir.

Yasir otaqdadır.

Əminə mətbəxtdədir.

Qələm yazı masasının üstündədir.

Körpə çarpayının üstündədir.

Tələbə stulun üzərindədir.

Müəllim sinifdən çıxdı.

Fatimə Hindistandandır.

Bu qələm Muhəmməddəndir.

Xalid instituta getdi.

Əli müdürə getdi (müdürün yanına).

Tələbə ayaqyoluna getdi.