مدرسه‌ رهایی

🔴صمد بهرنگی، الگویی که فراموش نمی‌شود
✍️جعفر ابراهیمی
بخش چهارم : نقدی بر ساختار نظام آموزشی

ب- محتوا و فنّاوری آموزشی : صمد بهرنگی در قسمت‌های مختلف کتاب کندوکاو... به‌نقد محتوا و ابزار آموزشی و توزیع ناعادلانه امکانات آموزشی اشاره و تأکید می¬¬کند که محتوای دروس با واقعیات مادی و عینی زندگی دانش‌آموزان به‌خصوص در روستاها و مناطق محروم همخوانی ندارد و مؤلفان کتاب¬های درسی را متهم می¬کند که بدون توجه به واقعیت¬ها و با توجه به ایده‌ها و ذهنیات و معیارهای خود محتوای دروس را تدوین می¬کنند. این عدم همخوانی موجب می‌شود یاددهی و یادگیری این دروس در مناطقی مانند آذربایجان سخت‌تر گردد، آنجا که وی می‌نویسد «کودک چیزهای عینی را زودباور می‌کند و یاد می‌گیرد. وقتی مدرسه دو اتاقی کاه‌گلی ده خودش جلو چشم است، چه طوری باور کند که مدرسه غیرازاین می‌شود».[vi][vi] در اینجا صمد بر نابرابری توزیع امکانات تأکید می‌کند و بر فنّاوری آموزشی و آموزش‌وپرورش نوین که در حد و اندازه‌ی بخشنامه متوقف می‌شود، می‌تازد.
در آموزش‌وپرورش امروز که به اتکای اسناد رنگارنگ مانند سند تحول[vii][vii] در پی نوین شدن صوری است، عدم همخوانی محتوای آموزشی با واقعیات و نیازهای زندگی دانش آموزان یک معضل اساسی است. ادامه‌ی برنامه‌ها و الگوهای آموزش مبتنی بر نظریات رفتارگرایی،که یادگار موسسه فرانکلین است،ِ موردانتقاد صمد قرار مي‌گيرد كه در راستای انباشت دانش غیرکاربردی از دانش‌آموزان، موجودی می‌سازد که فقط در پی حفظیات و یادگیری تکنیک تست‌زنی است، یادگیری خلاق و مشارکتی جایی در محتوا و شیوه آموزشی ندارند. ضمن اینکه در مناطق غیرفارسی‌زبان همچنان آموزش و یادگیری محتوای دروس کاری سخت و طاقت فرساست. در مورد توزیع عادلانه امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری آموزشی اگر از وجود مدارس کپری، که هر دوره توسط وزیر وقت تکذیب می‌شوند، بگذریم، حوادث آذربایجان در سال تحصیلی گذشته، خود نمونه‌ای از توزیع نابرابر این امکانات بود. درحالی‌که کلاس کودکان روستاهای زلزله‌زده در اهر به خاطر عدم تجهیز مدرسه و سرما تا مرز تعطیلی سالانه پیش رفتند، کودکان روستای شین‌آباد در آتش تجهیزات غیراستاندارد سوختند.
ج- ساختار بوروکراتیک نظام آموزشی : صمد در بخش بازرسی و انواع و اقسام آن در کتاب کندوکاو ضمن اینکه بر صوری بودن بازرسی و نقش بازرس تأکید می‌کند، به‌نقد ساختار بوروکراتیک نظام آموزشی می‌پردازد. وظیفه‌ی دستگاه بوروکراتیک در نظام آموزشی ِموردانتقاد صمد، تولید بخشنامه¬هایی است که در همان سیستم ضمانت اجرایی ندارد و پیگیری آن نیز صوری و بدون پشتوانه است. در چنین ساختاری هرکس بی‌سوادتر و بی‌مایه‌تر است، مسئولیتی هم در سیستم آموزشی دارد و بازرس و مسئول ِارزشیابی كسي است که از آن سررشته‌ای ندارد. بی‌آنکه مشخص شود ارزیاب چگونه صلاحیت نظارت بر امور را به دست آورده است، سرنخ مهم‌ترین مسائل نیز در دست این قماش است. در طی 50 سال اخیر ساختار آموزش‌وپرورش بی‌شک در یک‌چیز ثبات داشته است: حفظ شئون بوروکراتیک. آموزش‌وپرورش نوینی که در سایه سند تحول تبلیغ می‌شود، چیزی جز ادامه‌ی منطقی ساختار بوروکراتیک مبتنی بر آموزش‌وپرورش بخشنامه‌ای نیست.
در این ساختار تنها عقلانیت بوروکراتیک معنا دارد و در سایه‌ی چنین عقلانیتی است که بی¬توجه به پایه‌های مادی و عینی نظام آموزشی می‌توان به‌یک‌باره سیستم آموزشی را تغییر داد و پیش‌دانشگاهی را حذف نمود و به سیستم 40 سال پیش رجوع نمود و نامش را نظام 6، 3،3 نهاد. تحفه‌ای که معلوم نیست در دولت موسوم به تدبیر و امید که همه‌ی تدبیرش برای احیای بخش خصوصی است، چگونه عملیاتی خواهد شد. از این مسئله که بگذریم نگاهی به سیستم ارزشیابی معلمان و شاخص‌ها و محورهای ارزشیابی و موقعیت ارزیاب و سلسله‌مراتب بوروکراتیک آن نشان می‌دهد که ساختار نظام آموزشی در ایران تا چه اندازه غیرقابل انعطاف است.

9 views18:47