راهبرد همه نیازهای انسان

۳ گزینه روی میز نظام سلامت

راهبرد همه نیازهای انسان: همگام با جهان

🔆طراحی سیاست راهبردی بلند مدت اصلاح و توسعه نظام سلامت کشور و اصلاح گاورننس یا حکمروایی نظام سلامت به همراه مشارکت در طراحی سیاست‌های کلان در حوزه‌های کلان حکمرانی و طراحی سیاست‌های تصمیم در بخش سلامت مبتنی بر درک و فهم شرایط نوین حوزه عمومی، سیاست‌های عمومی، سیاست‌های اجتماعی و سلامت و دستاوردهای سلامتی کشورهای پیشرفته یا موفق در دنیای معاصر و انتقال تجربیات از کشورهای در حال توسعه واقعی با شرایط قابل تطبيق و انتظام مجدد و اولویت‌گزاری امور سلامت بر مبنای اولویت سلامت عمومی (public Health ) و زندگی سالم (healthy living) در شهر و روستای سالم و ارتقای دانش و سطح سواد سلامتی (Health literacy) و ارتقای توان گفتمان و مفاهمه مابین مردم و سیاست‌گزاران و مجریان سیاست برای انتقال از نظام سلامت دستگاه محور به نظام سلامت شخص و مردم محور با توان خود کنترلی سطح سلامت فردی و خانوادگی و استفاده از تکنولوژی دیجیتال, اصول اولیه سناریو سوم را ترسیم می‌کنند. به نتیجه رساندن چنین سیاستی و طراحی و اجرای نظام سلامت کشور بر این مبنا حداقل ۱۰ سال زمان نیاز خواهد داشت.
طراحی مجدد نظام سلامت کشور نیازمند دانش انباشته میان رشته‌ای (Interdisciplinary) و شناخت عمیق مکاتب مطرح سلامتی و رفاه اجتماعی در جهان معاصر و یافتن نگاه جامع به همه نیازهای انسان در چهارچوب زیست بوم فرهنگی-قتصادی ایران امروز رو به آینده ۲۰ ساله در کنار تجزیه و تحلیل شرایط زیستی و توسعه‌ای واقعی کشور بدور از سوگیریهای مرسوم مثبت یا منفی است. پر واضح است که در عین پرهیز از افتادن در دام مد و فشن صنعت آینده نگاری پوشالی بی‌محتوای شرکتی که ماحصل آن نوعی لفاظی و نقاشی است می‌بایست به شرایط و متغیرهای توسعه منظومه‌ای در جهان و منطقه نگاه ویژه آینده پژوهانه‌ای داشت و افت و خیز‌های تعاملات در حوزه ژئو پالیتیکس را در کنار تطور اجتماعی انسان معاصر از نظر دور نداشت و همه آنها را با توان واقعی غنی شده کشور تطبیق داد و برای آینده واقعی نظام سلامت کشور فکری اساسی کرد.
باید از نظر دور نداشت که امروز هر اصلاحی در نظام سلامت ملی و فراملی در جهان حول اصلاح سیاست یا پالیسی میچرخد و هر پالیسی در حوزه حکمروایی و گاورننس تکیه بر سیاست به معنی پالیتیکس داده است. و در اصل هر پالیتیکسی از مسیر دستور سیاست پالیسی است که امکان حضور در اجتماع و ایجاد ثبات یا تغییر پیدا می‌کند و سیاست در نظام سلامت و به هر دو معنی پالیسی و پالیتیکس از این قاعده مستثنی نیست و به همین دلیل است که امروز موضوع بین رشته‌ای (Health Politics) در دانشگاههای معروف جهان بهائی درخور یافته است و در راهبری بنیادی اصلاحات نهادی بخش سلامت نقشی محوری بازی می‌کند. انجام طرحهای بزرگ رفرم در بخش سلامت خود پروژه‌ای سیاسی و نیازمند دانش و مهارت دیپلماسی داخلی و خارجی در بخش سلامت است تا ضمن پیشبرد اهداف اصلاح بخش بتواند هماهنگی و حمایت‌های لازم سیاسی و اجتماعی را ساماندهی کند و احساس امید به بهبود امور را در مردم بیانگیزاند و در کنار پروژه‌های زود بازده در مسیر طرح (Quick wins) با حفظ جهت درست حرکت (Direction) ، ماموریت، رسالت و هدف اصلی خود را در مسیر اجرا گم نکند.
در یک مطالعه تطبیقی اجمالی می‌توان دستاوردهای کشورهای موفق و پیشرو در حوزه سلامت را در دو رویکرد ذیل خلاصه کرد. رویکرد اول رویکرد سیاست اجتماعی آمیخته با هدف تامین تمامی نیازهای انسان با محوریت کشورهای اروپای غربی است که می‌توان آن را مکتب اجتماعی سلامت نامید. در این رویکرد سیاست سلامت در کنار بقیه نیازهای اجتماعی انسان چون سیاست رفاه اجتماعی، سیاست خانواده و جمعیت، سیاست اجتماعی مسکن، سیاست کنترل جرم و بزهکاری، سیاست ادغام اجتماعی (Social Inclusion) و رفع تبعیض از هر نوعی’ (Discrimination) ، سیاست حمل و نقل شهری و غیره در کنار و مرتبط و هم عرض با همدیگر و در یک مجموعه همگرا دیده می‌شوند.
 رویکرد دوم بیشتر مربوط به کشورهای در حال توسعه (جهان دوم و جهان سوم) ولی پیشرو در امر سلامت عمومی است که نوعی توسعه سلامت محور یعنی همه برای سلامت و سلامت برای

همه و اخيرا سلامت در همه سیاست‌ها با محوریت سازمان جهانی بهداشت را به عنوان شعار اصلی خود مطرح می‌نمایند. طرح و توسعه تعیین کننده‌های اجتماعی سلامت (SDH) از طرف سازمان بهداشت جهانی در دهه اخیر به نوعی تاثیر مثبت رویکرد اجتماعی سلامت بر سیاست‌های سازمان و کشورهای پیرو را نشان می‌دهد و اجلاس اخیر شانگهای در سال ۲۰۱۶ افق جدیدی که متاثر از سیاست تامین همه نیازهای انسان است در موضوع سلامت عمومی را پیش چشمان کشورهای در حال توسعه جهان می‌گشاید. در این نگاه موضوع تامین سلامت عمومی موضوعی فراتر از ایجاد شبکه بهداشت و بیمارستان و ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به روش‌های سنتی و حتی مدرن دیده شده است و در چهارچوب ایجاد زندگی سالم برای انسان و تغییر چرخه زندگی آدمیان و فعال کردن پتانسیل‌های موجود کره خاکی، موضوع رفع گرسنگی عمومی، رفع فقر، حفظ محیط زیست و همچنین میزان ذخیره غذای دریایی هر کشور و دیگر موضوعات اجتماعی، زیستی و توسعه‌ای جزو مولفه‌های تاثیر‌گذار در سلامت عمومی و در راستای اهداف توسعه پایدار (SDGs) ذکر شده و کشورها را آگاه برای حرکت در جهت تامین آنها کرده است. طبیعی است که در این نگاه به عنوان مثال وضعیت سلامتی میلیونها نفر از کودکان ایران زمین که در کلان شهر‌های آلوده در ارتفاع یک متر از سطح زمین که حاوی بیشترین سطح آلودگی با فلزات سنگین و آلاینده‌های فسیلی است زندگی می‌کنند، راه می‌روند، مدرسه می‌روند، در پارکها بازی می‌کنند و مطابق گزارشات جهانی مستعد بیماریهای ریوی چون آسم و کانسر می‌گردند و از غفلت نگاه ما به سلامت عمومی آسیب می‌بینند حتی بسیار مهمتر از سازماندهی مراکز بهداشتی و درمانی و ساختن مگا بیمارستانها در کشور است. کودکانی که در پرده غفلت نسل امروز ما حتی در خانواده‌های برخوردار ولی کم آگاه دچار فقر کودکان(Child Poverty)، سو تغذیه از طرفی و چاقی زودرس از طرف دیگر می‌گردند و در آینده نزدیک تبعات انسانی و اقتصادی و بار بیماری بسیاری را در کنار افت کارآمدی نسلی بدوش جامعه پر مشکل ما خواهند گذاشت. کودکان امروز ما سرمایه انسانی(Human Capital) جامعه فردای ما هستند و می‌بایست در جهت حفظ سلامتی نسل آینده کشور، هم از منظر انسانی و هم از منظر اقتصادی و در راستای حرکت جهان آینده نگاهمان را نسبت به مقوله سلامت عمومی و اولویت‌های سلامتی تغییر دهیم. قابل ذکر انکه بانک جهانی در توصیه به کشورها برای ارتقای سرمایه انسانی، حفظ سلامتی و ارتقای آموزش کودکان را در اولویت سیاستهای اعلام شده خود قرار داده است و برای ارزیابی پیشرفت این سیاستها سنجه‌های سرمایه انسانی(HCI) چون احتمال زنده ماندن تا ۵ سالگی در اطفال، سالهای مورد انتظار در مدرسه، پیشرفت تحصیلی و غیره را تعیین نموده است.
 طبیعی است طراحی نظام سلامت بر مبنای رویکرد اجتماعی و توسعه‌ای سلامت موضوع متفاوتی با رویکردهای سنتی دهه‌های گذشته حتی در کشورهای پیشرو در امر سلامتی ایجاد می‌کند و منابع بخش سلامت را بیش از آنکه مصروف ساختن واحدهای ارائه خدمات و بستری نماید صرف آموزش و آگاهی بخشی شهروندان می‌نماید و بیش از آنکه توسعه سلامت را ماموریتی سازمانی ببیند ماموریتی ملی و ساری و جاری در همه سیاست‌های کشوری و در ارتباط با تمامی سیاست‌های اجتماعی و توسعه‌ای کشور می‌بیند و محل اجرای آن را بستر خانواده، محله و اجتماع قرار می­دهد. و این راهی است که دنیای آینده درصدد پیمودن آن است.
 رویکرد جدید با ایجاد ارتباط ما بین پزشکی شخصی شده (Personalised Medicine ) که هر انسانی را بر مبنای ساختار ژنتیکی متفاوت از انسان دیگر در نوع مداخله بهداشتی و درمانی و دارویی می‌بیند با نظام سلامت اجتماعی که انسان را دارای نیازهای اجتماعی بهم پیوسته می‌بیند و سعی می‌کند پاسخ به همه نیازهای او را در بستر زندگی واقعی او و با مشارکت خود او سازماندهی کرده و همه انسانهای مجزا را در قالب جمع گرایانه و در شبکه حمایتی برای رهایی از تنهایی بهم متصل کند در آستانه جهشی بزرگ قرار دارد.
جامعه امروز ما و مجموعه‌های حرفه‌ای حوزه سلامت باید باور کنند که بخش سلامت نه در ایران و نه در هیچ کجای جهان به تنهایی قادر نیست امکان ایجاد سطح عالی از سلامت شامل تندرستی و روان درستی را برای مردم فراهم کند و چنین هدفی نیازمند عزم، آگاهی و همراهی ملی و در نگاهی بلند‌تر حتی فراملی در راستای کمک برای حفظ سلامت در جهان است. امروز سلامت کشورها به سلامت منطقه و سلامت مجموعه جهان بیشتر از گذشته وابسته است و ما نیاز به تعامل بیشتر با جهان و مشارکت و تاثیرگذاری در سیاست‌های جهانی سلامت حتی برای ارتقای سطح سلامت کشور خود نیاز خواهیم داشت.
ما روزگاری نه چندان دور و در دهه اول انقلاب حرفهای شنیدنی در حوزه سلامت برای دنیا داشتیم و جزو پیشروان خلاق این حوزه محسوب می‌شدیم و هنوز باز می‌توانیم با تدبر و تدبیر و بکارگیری همه توان ملی نه تنها کشتی سلامت ک

شور را از این شرایط بحرانی عبور دهیم بلکه خلاقیت‌های جدیدی را به دنیا معرفی کنیم، اگر خود را باور کنیم و از همه پتانسیل ملی خود استفاده نماییم. خود را آنگونه که هستیم ارزیابی کنیم و دنیا را آنگونه که هست و می‌رود ببینیم و با آن در تعامل سازنده باشیم.
مطابق نگرش جدید سازمان جهانی بهداشت و ارائه شده در اعلامیه شانگهای ۲۰۱۶ (مدل توسعه یافته ابعاد ارتقای سلامت تا سال ۲۰۳۰) و توسعه یافته از منظر سطح پوشش در اعلامیه UCH آستانا ۲۰۱۸ (چهار‌چوب سیاست پوشش همه گیر سلامت) ارائه خدمات سلامت و حفاظت‌های اقتصادی برای همه مردم جهان اعم از افراد و جمعیت‌ها در کنار تلاش برای ایجاد عدالت جذب و انسجام اجتماعی و توسعه پایدار در اولویت قرار گرفته است. مطابق این رویکرد توسعه یافته نسبت به بیانیه آلما آتا ۱۹۷۸ دولت‌ها می‌بایست سیاست‌های عمومی قابل حصول و مکانیسم‌های روشن را بکار گیرند تا از سلامت عمومی حفاظت کرده و خوب زیستی (Wellbeing) اجتماعی را هدف قرار دهند. قوانین و مقررات حفظ و ارتقای سلامت عمومی را تقویت کنند و مالیات مناسبی را از کالاهای آسیب رسان به سلامت عمومی اخذ نموده و امکان سرمایه‌گذاری‌های جدید در موضوع سلامت و خوب زیستی را فراهم نمایند.
این رویکرد، توصیه در مدیریت فضای مصرف به سمت کالاهای سالم و حمایت از انتخاب کالاهای سالم حافظ سلامتی از طریق سیاست‌های قیمت‌گذاری و ارائه اطلاعات دقیق بر روی برچسب‌های کالاها از جمله مواد غذایی را دارد. این رویکرد بیش از گذشته به طب سنتی جوامع (طب مکمل) در چهارچوب قوانین و مقررات بها می‌دهد و اما بیش از هر موضوعی به نقش سواد سلامت در بین مردم ارزش می­نهد و آن را عامل خودانگیختگی در حفظ سلامت فرد و خانواده و عامل و محرک شرکت در برنامه‌های بهداشت عمومی محله و جامعه می‌داند و در کنار آن توصیه به ارتقای سواد تصمیم‌گیران و سرمایه‌گذاران در بخش سلامت برای ایفای نقش درست و اثربخش در  هدایت تعیین کننده‌های اجتماعی سلامت می‌نماید. این رویکرد توصیه اکید می‌کند که برای ارتقای سواد سلامت علاوه بر شروع در هر دوره آموزشی از تحصیلات دوره ابتدایی می‌بایست از اصلاح و ادغام در مواد درسی کودکان شروع نمود و در طول عمر افراد ادامه داد. در مجموع می‌توان این راهبرد را در راستای تقویت آگاهی و توانمندی شهروندان در کنترل و ارتقای سلامتی خود و کاستن از بار بیماری و ناتوانی جامعه با مشارکت فرد و اجتماع دانست. با همه این اوصاف باید اذعان داشت که سیاست‌های سازمان جهانی بهداشت سطح میانگین برای کشورهای جهان را مطمح نظر خود قرار می‌دهد و ایران با توجه به منابع انسانی وسیع و تجربه سلامتی قابل اتکا می‌تواند چشمی به سازمان جهانی بهداشت و چشمی به تجربیات کشورهای پیشرفته دارای نظام اجتماعی سلامت داشته باشد و تجربیات هر دو رویکرد را با تعقل و تدبیر و با توجه به منابع قابل استحصال و مطابق زیست بوم خود بومی نموده و توسعه دهد. اما در یک کلام باید باور کنیم که دوران ارائه خدمات سنتی سلامتی با محوریت مراکز بیمارستانی و درمانی که خود یکی از عوامل تشدید کننده عفونت‌های مقاوم به درمان و افزایش بار بیماری و بار هزینه نظام سلامت هستند سپری شده است و هر دو رویکرد غرب و شرق مدتهاست در حال جایگزینی استراتژیهای حفاظت و حمایت و ارتقای سلامت عمومی و ارائه خدمات اجتماعی سلامت به شهروندان در خانه‌های خود و با توانمند سازی و مشارکت خود آنان و با محوریت محلات و شهرداریها در کنار دیگر خدمات اجتماعی مورد نیاز انسان هستند.
امید دارد که سیاست‌گزاران حوزه سیاست‌های اجتماعی و بخش سلامت کشور در فرصت باقیمانده بتوانند با مطالعه، تفكر و مشاوره و با استفاده از خرد جمعی عاقلانه‌ترین و عالمانه‌ترین سیاست‌های قابل تطبیق با شرایط کشور برای توسعه نظام سلامت و ارتقای سلامت آحاد جامعه ایران را برگزینند و با آموزش مداوم و ایجاد مشارکت عمومی و استقامت ملی و ایجاد منابع پایدار و استفاده بهینه از آن به سمت ایجاد نظام سلامت اثربخش و توسعه یافته برای نسل امروز در جهان امروز و برای نسل آینده در جهان آینده در کشور حرکت کنند و البته توفيق از طرف خداوند است.
دکتر حمید بهلولی محقق و مدرس سیاست‌گزاری عمومی، سیاست‌های اجتماعی و سلامت
منبع:روزنامه شرق
این نوشتار در روزنامه شرق با عنوان سلامت در خانه به جای بیمارستان در تاریخ ۳۰ دی ۱۳۹۷ منتشر شده است.



برچسب‌ها

پزشکی شخصی شده

خوب زیستی

دکتر حمید بهلولی

راهبرد همه نیازهای انسان

سیاست پوشش همه گیر سلامت

سیاست سلامت

فقر کودکان (Child Poverty)

    

مطلب قبلی۳گزینه‌روی میز در اصلاح و توسعه بخش سلامت کشور- بخش دوم

مطالب مرتبط مطالب بیشتر از این نویسنده



سیاست سلامت

۳گزینه‌روی میز



سیاست

    

راهبرد همه نیازهای انسان

۳ گزینه روی میز نظام سلامت

راهبرد همه نیازهای انسان: همگام با جهان

( با عنوان سلامت در خآنه به جای بیمارستان در روزنامه شرق)

🔆 طراحی سیاست راهبردی بلند مدت اصلاح و توسعه نظام سلامت کشور و اصلاح گاورننس یا حکمروایی نظام سلامت به همراه مشارکت در طراحی سیاست‌های کلان در حوزه‌های کلان حکمرانی و طراحی سیاست‌های تصمیم در بخش سلامت مبتنی بر درک و فهم شرایط نوین حوزه عمومی، سیاست‌های عمومی، سیاست‌های اجتماعی و سلامت و دستاوردهای سلامتی کشورهای پیشرفته یا موفق در دنیای معاصر و انتقال تجربیات از کشورهای در حال توسعه واقعی با شرایط قابل تطبيق و انتظام مجدد و اولویت‌گزاری امور سلامت بر مبنای اولویت سلامت عمومی (public Health ) و زندگی سالم (healthy living) در شهر و روستای سالم و ارتقای دانش و سطح سواد سلامتی (Health literacy) و ارتقای توان گفتمان و مفاهمه مابین مردم و سیاست‌گزاران و مجریان سیاست برای انتقال از نظام سلامت دستگاه محور به نظام سلامت شخص و مردم محور با توان خود کنترلی سطح سلامت فردی و خانوادگی و استفاده از تکنولوژی دیجیتال, اصول اولیه سناریو سوم را ترسیم می‌کنند. به نتیجه رساندن چنین سیاستی و طراحی و اجرای نظام سلامت کشور بر این مبنا حداقل ۱۰ سال زمان نیاز خواهد داشت.

✔ طراحی مجدد نظام سلامت کشور نیازمند دانش انباشته میان رشته‌ای (Interdisciplinary) و شناخت عمیق مکاتب مطرح سلامتی و رفاه اجتماعی در جهان معاصر و یافتن نگاه جامع به همه نیازهای انسان در چهارچوب زیست بوم فرهنگی-قتصادی ایران امروز رو به آینده ۲۰ ساله در کنار تجزیه و تحلیل شرایط زیستی و توسعه‌ای واقعی کشور بدور از سوگیریهای مرسوم مثبت یا منفی است. پر واضح است که در عین پرهیز از افتادن در دام مد و فشن صنعت آینده نگاری پوشالی بی‌محتوای شرکتی که ماحصل آن نوعی لفاظی و نقاشی است می‌بایست به شرایط و متغیرهای توسعه منظومه‌ای در جهان و منطقه نگاه ویژه آینده پژوهانه‌ای داشت و افت و خیز‌های تعاملات در حوزه ژئو پالیتیکس را در کنار تطور اجتماعی انسان معاصر از نظر دور نداشت و همه آنها را با توان واقعی غنی شده کشور تطبیق داد و برای آینده واقعی نظام سلامت کشور فکری اساسی کرد.

✔ باید از نظر دور نداشت که امروز هر اصلاحی در نظام سلامت ملی و فراملی در جهان حول اصلاح سیاست یا پالیسی میچرخد و هر پالیسی در حوزه حکمروایی و گاورننس تکیه بر سیاست به معنی پالیتیکس داده است. و در اصل هر پالیتیکسی از مسیر دستور سیاست پالیسی است که امکان حضور در اجتماع و ایجاد ثبات یا تغییر پیدا می‌کند و سیاست در نظام سلامت و به هر دو معنی پالیسی و پالیتیکس از این قاعده مستثنی نیست و به همین دلیل است که امروز موضوع بین رشته‌ای (Health Politics) در دانشگاههای معروف جهان بهائی درخور یافته است و در راهبری بنیادی اصلاحات نهادی بخش سلامت نقشی محوری بازی می‌کند. انجام طرحهای بزرگ رفرم در بخش سلامت خود پروژه‌ای سیاسی و نیازمند دانش و مهارت دیپلماسی داخلی و خارجی در بخش سلامت است تا ضمن پیشبرد اهداف اصلاح بخش بتواند هماهنگی و حمایت‌های لازم سیاسی و اجتماعی را ساماندهی کند و احساس امید به بهبود امور را در مردم بیانگیزاند و در کنار پروژه‌های زود بازده در مسیر طرح (Quick wins) با حفظ جهت درست حرکت (Direction) ، ماموریت، رسالت و هدف اصلی خود را در مسیر اجرا گم نکند.

✔ در یک مطالعه تطبیقی اجمالی می‌توان دستاوردهای کشورهای موفق و پیشرو در حوزه سلامت را در دو رویکرد ذیل خلاصه کرد. رویکرد اول رویکرد سیاست اجتماعی آمیخته با هدف تامین تمامی نیازهای انسان با محوریت کشورهای اروپای غربی است که می‌توان آن را مکتب اجتماعی سلامت نامید. در این رویکرد سیاست سلامت در کنار بقیه نیازهای اجتماعی انسان چون سیاست رفاه اجتماعی، سیاست خانواده و جمعیت، سیاست اجتماعی مسکن، سیاست کنترل جرم و بزهکاری، سیاست ادغام اجتماعی (Social Inclusion) و رفع تبعیض از هر نوعی’ (Discrimination) ، سیاست حمل و نقل شهری و غیره در کنار و مرتبط و هم عرض با همدیگر و در یک مجموعه همگرا دیده می‌شوند.

 ✔ رویکرد دوم بیشتر مربوط به کشورهای در حال توسعه (جهان دوم و جهان سوم) ولی پیشرو در امر سلامت عمومی است که نوعی توسعه سلامت محور یعنی همه برای سلامت و سلامت برای

همه و اخيرا سلامت در همه سیاست‌ها با محوریت سازمان جهانی بهداشت را به عنوان شعار اصلی خود مطرح می‌نمایند. طرح و توسعه تعیین کننده‌های اجتماعی سلامت (SDH) از طرف سازمان بهداشت جهانی در دهه اخیر به نوعی تاثیر مثبت رویکرد اجتماعی سلامت بر سیاست‌های سازمان و کشورهای پیرو را نشان می‌دهد و اجلاس اخیر شانگهای در سال ۲۰۱۶ افق جدیدی که متاثر از سیاست تامین همه نیازهای انسان است در موضوع سلامت عمومی را پیش چشمان کشورهای در حال توسعه جهان می‌گشاید. در این نگاه موضوع تامین سلامت عمومی موضوعی فراتر از ایجاد شبکه بهداشت و بیمارستان و ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به روش‌های سنتی و حتی مدرن دیده شده است و در چهارچوب ایجاد زندگی سالم برای انسان و تغییر چرخه زندگی آدمیان و فعال کردن پتانسیل‌های موجود کره خاکی، موضوع رفع گرسنگی عمومی، رفع فقر، حفظ محیط زیست و همچنین میزان ذخیره غذای دریایی هر کشور و دیگر موضوعات اجتماعی، زیستی و توسعه‌ای جزو مولفه‌های تاثیر‌گذار در سلامت عمومی و در راستای اهداف توسعه پایدار (SDGs) ذکر شده و کشورها را آگاه برای حرکت در جهت تامین آنها کرده است. طبیعی است که در این نگاه به عنوان مثال وضعیت سلامتی میلیونها نفر از کودکان ایران زمین که در کلان شهر‌های آلوده در ارتفاع یک متر از سطح زمین که حاوی بیشترین سطح آلودگی با فلزات سنگین و آلاینده‌های فسیلی است زندگی می‌کنند، راه می‌روند، مدرسه می‌روند، در پارکها بازی می‌کنند و مطابق گزارشات جهانی مستعد بیماریهای ریوی چون آسم و کانسر می‌گردند و از غفلت نگاه ما به سلامت عمومی آسیب می‌بینند حتی بسیار مهمتر از سازماندهی مراکز بهداشتی و درمانی و ساختن مگا بیمارستانها در کشور است. کودکانی که در پرده غفلت نسل امروز ما حتی در خانواده‌های برخوردار ولی کم آگاه دچار فقر کودکان(Child Poverty)، سو تغذیه از طرفی و چاقی زودرس از طرف دیگر می‌گردند و در آینده نزدیک تبعات انسانی و اقتصادی و بار بیماری بسیاری را در کنار افت کارآمدی نسلی بدوش جامعه پر مشکل ما خواهند گذاشت. کودکان امروز ما سرمایه انسانی(Human Capital) جامعه فردای ما هستند و می‌بایست در جهت حفظ سلامتی نسل آینده کشور، هم از منظر انسانی و هم از منظر اقتصادی و در راستای حرکت جهان آینده نگاهمان را نسبت به مقوله سلامت عمومی و اولویت‌های سلامتی تغییر دهیم. قابل ذکر انکه بانک جهانی در توصیه به کشورها برای ارتقای سرمایه انسانی، حفظ سلامتی و ارتقای آموزش کودکان را در اولویت سیاستهای اعلام شده خود قرار داده است و برای ارزیابی پیشرفت این سیاستها سنجه‌های سرمایه انسانی(HCI) چون احتمال زنده ماندن تا ۵ سالگی در اطفال، سالهای مورد انتظار در مدرسه، پیشرفت تحصیلی و غیره را تعیین نموده است.
 طبیعی است طراحی نظام سلامت بر مبنای رویکرد اجتماعی و توسعه‌ای سلامت موضوع متفاوتی با رویکردهای سنتی دهه‌های گذشته حتی در کشورهای پیشرو در امر سلامتی ایجاد می‌کند و منابع بخش سلامت را بیش از آنکه مصروف ساختن واحدهای ارائه خدمات و بستری نماید صرف آموزش و آگاهی بخشی شهروندان می‌نماید و بیش از آنکه توسعه سلامت را ماموریتی سازمانی ببیند ماموریتی ملی و ساری و جاری در همه سیاست‌های کشوری و در ارتباط با تمامی سیاست‌های اجتماعی و توسعه‌ای کشور می‌بیند و محل اجرای آن را بستر خانواده، محله و اجتماع قرار می­دهد. و این راهی است که دنیای آینده درصدد پیمودن آن است.
 رویکرد جدید با ایجاد ارتباط ما بین پزشکی شخصی شده (Personalised Medicine ) که هر انسانی را بر مبنای ساختار ژنتیکی متفاوت از انسان دیگر در نوع مداخله بهداشتی و درمانی و دارویی می‌بیند با نظام سلامت اجتماعی که انسان را دارای نیازهای اجتماعی بهم پیوسته می‌بیند و سعی می‌کند پاسخ به همه نیازهای او را در بستر زندگی واقعی او و با مشارکت خود او سازماندهی کرده و همه انسانهای مجزا را در قالب جمع گرایانه و در شبکه حمایتی برای رهایی از تنهایی بهم متصل کند در آستانه جهشی بزرگ قرار دارد.
جامعه امروز ما و مجموعه‌های حرفه‌ای حوزه سلامت باید باور کنند که بخش سلامت نه در ایران و نه در هیچ کجای جهان به تنهایی قادر نیست امکان ایجاد سطح عالی از سلامت شامل تندرستی و روان درستی را برای مردم فراهم کند و چنین هدفی نیازمند عزم، آگاهی و همراهی ملی و در نگاهی بلند‌تر حتی فراملی در راستای کمک برای حفظ سلامت درجهان است. امروز سلامت کشورها به سلامت منطقه و سلامت مجموعه جهان بیشتر از گذشته وابسته است و ما نیاز به تعامل بیشتر با جهان و مشارکت و تاثیرگذاری در سیاست‌های جهانی سلامت حتی برای ارتقای سطح سلامت کشور خود نیاز خواهیم داشت.
ما روزگاری نه چندان دور و در دهه اول انقلاب حرفهای شنیدنی در حوزه سلامت برای دنیا داشتیم و جزو پیشروان خلاق این حوزه محسوب می‌شدیم و هنوز باز می‌توانیم با تدبر و تدبیر و بکارگیری همه توان ملی نه تنها کشتی سلامت ک

شور را از این شرایط بحرانی عبور دهیم بلکه خلاقیت‌های جدیدی را به دنیا معرفی کنیم، اگر خود را باور کنیم و از همه پتانسیل ملی خود استفاده نماییم. خود را آنگونه که هستیم ارزیابی کنیم و دنیا را آنگونه که هست و می‌رود ببینیم و با آن در تعامل سازنده باشیم.

✔ مطابق نگرش جدید سازمان جهانی بهداشت و ارائه شده در اعلامیه شانگهای ۲۰۱۶ (مدل توسعه یافته ابعاد ارتقای سلامت تا سال ۲۰۳۰) و توسعه یافته از منظر سطح پوشش در اعلامیه UCH آستانا ۲۰۱۸ (چهار‌چوب سیاست پوشش همه گیر سلامت) ارائه خدمات سلامت و حفاظت‌های اقتصادی برای همه مردم جهان اعم از افراد و جمعیت‌ها در کنار تلاش برای ایجاد عدالت جذب و انسجام اجتماعی و توسعه پایدار در اولویت قرار گرفته است.

✔ مطابق این رویکرد توسعه یافته نسبت به بیانیه آلما آتا ۱۹۷۸ دولت‌ها می‌بایست سیاست‌های عمومی قابل حصول و مکانیسم‌های روشن را بکار گیرند تا از سلامت عمومی حفاظت کرده و خوب زیستی (Wellbeing) اجتماعی را هدف قرار دهند. قوانین و مقررات حفظ و ارتقای سلامت عمومی را تقویت کنند و مالیات مناسبی را از کالاهای آسیب رسان به سلامت عمومی اخذ نموده و امکان سرمایه‌گذاری‌های جدید در موضوع سلامت و خوب زیستی را فراهم نمایند.

✔ این رویکرد، توصیه در مدیریت فضای مصرف به سمت کالاهای سالم و حمایت از انتخاب کالاهای سالم حافظ سلامتی از طریق سیاست‌های قیمت‌گذاری و ارائه اطلاعات دقیق بر روی برچسب‌های کالاها از جمله مواد غذایی را دارد. این رویکرد بیش از گذشته به طب سنتی جوامع (طب مکمل) در چهارچوب قوانین و مقررات بها می‌دهد و اما بیش از هر موضوعی به نقش سواد سلامت در بین مردم ارزش می­نهد و آن را عامل خودانگیختگی در حفظ سلامت فرد و خانواده و عامل و محرک شرکت در برنامه‌های بهداشت عمومی محله و جامعه می‌داند و در کنار آن توصیه به ارتقای سواد تصمیم‌گیران و سرمایه‌گذاران در بخش سلامت برای ایفای نقش درست و اثربخش در  هدایت تعیین کننده‌های اجتماعی سلامت می‌نماید.

✔ این رویکرد توصیه اکید می‌کند که برای ارتقای سواد سلامت علاوه بر شروع در هر دوره آموزشی از تحصیلات دوره ابتدایی می‌بایست از اصلاح و ادغام در مواد درسی کودکان شروع نمود و در طول عمر افراد ادامه داد. در مجموع می‌توان این راهبرد را در راستای تقویت آگاهی و توانمندی شهروندان در کنترل و ارتقای سلامتی خود و کاستن از بار بیماری و ناتوانی جامعه با مشارکت فرد و اجتماع دانست.

✔ با همه این اوصاف باید اذعان داشت که سیاست‌های سازمان جهانی بهداشت سطح میانگین برای کشورهای جهان را مطمح نظر خود قرار می‌دهد و ایران با توجه به منابع انسانی وسیع و تجربه سلامتی قابل اتکا می‌تواند چشمی به سازمان جهانی بهداشت و چشمی به تجربیات کشورهای پیشرفته دارای نظام اجتماعی سلامت داشته باشد و تجربیات هر دو رویکرد را با تعقل و تدبیر و با توجه به منابع قابل استحصال و مطابق زیست بوم خود بومی نموده و توسعه دهد. اما در یک کلام باید باور کنیم که دوران ارائه خدمات سنتی سلامتی با محوریت مراکز بیمارستانی و درمانی که خود یکی از عوامل تشدید کننده عفونت‌های مقاوم به درمان و افزایش بار بیماری و بار هزینه نظام سلامت هستند سپری شده است و هر دو رویکرد غرب و شرق مدتهاست در حال جایگزینی استراتژیهای حفاظت و حمایت و ارتقای سلامت عمومی و ارائه خدمات اجتماعی سلامت به شهروندان در خانه‌های خود و با توانمند سازی و مشارکت خود آنان و با محوریت محلات و شهرداریها در کنار دیگر خدمات اجتماعی مورد نیاز انسان هستند.

✔ امید دارد که سیاست‌گزاران حوزه سیاست‌های اجتماعی و بخش سلامت کشور در فرصت باقیمانده بتوانند با مطالعه، تفكر و مشاوره و با استفاده از خرد جمعی عاقلانه‌ترین و عالمانه‌ترین سیاست‌های قابل تطبیق با شرایط کشور برای توسعه نظام سلامت و ارتقای سلامت آحاد جامعه ایران را برگزینند و با آموزش مداوم و ایجاد مشارکت عمومی و استقامت ملی و ایجاد منابع پایدار و استفاده بهینه از آن به سمت ایجاد نظام سلامت اثربخش و توسعه یافته برای نسل امروز در جهان امروز و برای نسل آینده در جهان آینده در کشور حرکت کنند و البته توفيق از طرف خداوند است.

دکتر حمید بهلولی محقق و مدرس سیاست‌گزاری عمومی، سیاست‌های اجتماعی و سلامت
منبع:روزنامه شرق
این نوشتار در روزنامه شرق با عنوان سلامت در خانه به جای بیمارستان در تاریخ ۳۰ دی ۱۳۹۷ منتشر شده است.



برچسب‌ها

پزشکی شخصی شده

خوب زیستی

دکتر حمید بهلولی

راهبرد همه نیازهای انسان

سیاست پوشش همه گیر سلامت

سیاست سلامت

فقر کودکان (Child Poverty)

    

مطلب قبلی۳گزینه‌روی میز در اصلاح و توسعه بخش سلامت کشور- بخش دوم

POLICY BRIEF social health policy no1 2019 final.pdf

Photo from Dr Hamid B

Photo from Dr Hamid B

صحبت های جناب اقای روحانی رییس جمهور محترم در مراسم رای اعتماد جناب اقای دکتر نمکی موجب انتقاد بسیار از طرف جامعه پزشکی و پزشکان گردید و انعکاس وسیعی پیدا کرد. همین که بعد از ۴۰ سال پس از انقلاب از زبان رییس جمهور و در چنین جایگاهی چنین مطلبی بیان میشود نشان دهنده وجود یک مشکل واقعی یا ادراکی نسبت به نظام سلامت کشور و جامعه پزشکی کشور و اهداف اموزشی پزشکی و دست اوردهای ان است و البته انتقاد واضحی نسبت به سطح اجتماعی شدن نظام سلامت کشور محسوب می شود که ۵ سال گذشته تحت مدیریت دو لت خود ایشان و طرح تحول بوده است . سخنان ایشان متاسفانه مبتنی بر برداشت درستی از مکانیسم و فرایند نظام سلامت در کشور های پیشرفته نبود و تعمیم تجربه شخصی محدود با زمینه های متفاوت و یا تفسیر یک فیلم اجتماعی بلند با دیدن یک فرم است. مطالبه اجتماعی کردن نظام اموزش پزشکی حرف حق و کاملا با پشتوانه و علمی است که نباید ان را به باطل بیان کرد. ریاست محترم جمهور اگر می خواهند بگویند که باید نگاه و اپروچ اجتماعی را در اموزش پزشکی وارد کرد که البته این کار نیازمند ایجاد ظرفیت های بزرگ فرهنگی و اجتماعی در کشور و نظام سیاستگزاری کلان کشور است و زحماتی نیز قبلا توسط اساتیدی مثل دکتر علیرضا مرندی و دکتر اسماعیل اکبری و بسیاری از بزرگان دیگر کشیده شده است' البته حرف درستی است ولی طراحی و اجرای آن نیازمند دانش عمیق واطلاعات کافی و قابل استناد و تعهد سیاسی لازم ' اجماع ملی و حوصله تربیت است. اینجانب به عنوان کسی که نظامهای سلامت در اروپا و انگلستان را تقریبا می شناسم و از تفاوت و مدلهای اموزش' سازمانهای ناظر و میزان منابع اختصاص یافته و زمینه های زندگی و کار منابع انسانی چون پزشکان در انها و تفاوت انها با ایران مطلعم و در دوره دفاع مقدس از نزدیک حجم فداکاریها و زحمات بخش پزشکی و پزشکان را شاهد بوده ام ' نحوه مقایسه ایشان و تعمیم آن را خالی از اشکال نمی بینم و مثالها ی ایشان اگر چه با دغدغه قابل اعتنا لاکن با توجه به حجم کار پزشکان در کشورهای مختلف و نکته های فنی تقریبا نادرست است. ضمنا شایسته تر بود که بین دو دوره دهه های اول انقلاب و زحمات فراوان و فداکاریهای بزرگ کادر پزشکی کشور با دوره اخیر که اسیب در حوزه نظام پزشکی در کنار اسیب در بخشهای دیگر روی داده است تفاوت قائل شد و اسیب های نظام پزشکی کشور در سالهای اخیر را اسیب شناسی عالمانه کرد. ثانیا نمیبایست همه را به یک چوب راند و زحمات خیل عظیم پزشکان خدوم و خادم را با غفلت بی اعتبار کرد. ثالثا می بایست کیفیت خدمات را با تحلیل زمینه های کار پزشکان و حجم کار انها و مشکلات معیشتی انها در شرایط موجود و مبتنی بر قاعده نه استثنا دید . رابعا صنف پزشکی را با صنف خود روحانیت که در جنبه فضیلت گرایی و ویرچوالیتی و معنویت کار شباهت های نزدیکی دارند و معمولا مقایسه می شوند در درون خویش مقایسه کرد و منصفانه تر سخن گفت. خامسا قبل از ایراد این سخنان در مورد هر حوزه فنی و تخصصی مقداری بیشتر تفکر و در مورد اجتماعی کردن اموزش پزشکی مقداری بیشتر مطالعه کرد و یا از مشاوران مطلع بیشتربهره برد.
به نظرم جا دارد مقام محترم ریاست جمهور که حفظ شان و اعتبار ایشان حفظ شان و اعتبار کشور است از جامعه پزشکی کشور برای نحوه بیان خود بزرگوارانه و شجاعانه عذر خواهی کند و با تقدیر از زحمات جامعه پزشکی در سالهای بعد از انقلاب ' اجتماعی شدن بیشتر اموزش پزشکی و کمک و مساعدت جامعه پزشکی کشور در این مسیر را با نگاه عالمانه طلب کند و پیش نیاز های آن را فراهم نماید. البته جامعه پزشکی و سازمان محترم نظام پزشکی شایسته است راسا دل در گرو اصلاح و تصفیه بسیاری از سوی استفاده های رایج شده در بازار سلامت و پزشکی کشور و کنترل بعضی کادر پزشکی و پزشکان متخلف مطابق قانون بنمایند تا به سلامت مردم و منزلت پزشکان و سرمایه اجتماعی کشور بیش از این اسیب نرسد. شرایط ایجاد شده متاسفانه میتواند به فرصت اجماع در اول وزارت اقای دکتر نمکی که کشور و نظام سلامت بسیار به آن نیاز دارد آسیب وارد کند و نیازمند ترمیم است. انشالله که با همدلی نظام سلامت کشور و مردم و دولتمردان، این اجماع بزرگ شروع اصلاحی عمیق و اثربخش در نظام سلامت کشور باشد.
با احترام
دکتر بهلولی

Photo from Dr Hamid B

امیر عشق

حالم خراب و گونه دل غرق آب شد
جانم فدای ان غم تو بوتراب شد
در خلوت دلت چه گذشت ای امیر عشق
نامت به نام حق چو گره خورد' ناب شد
در سوگ فاطمه نشود خون دل نخورد
وجدان امتی مگرش غرق خواب شد
او رفت و لیک در شب امت' چو ماهتاب
باشد که ماند و منتظر آفتاب شد
چون رفت فاطمه' علی از غصه ناله کرد
خاموش بهر دین' چو سنگ اسیاب شد
ای جان فدای تو که تو صوت عدالتی
لاکن برای دین تو گذشتی' صواب شد
هر چند نام دشمن تو بر طلا زدند
اما بروزگار چو حباب' روی آب شد
نام تو ماند ای خلف روزگار عشق
نام تو زینت بشر' ابن تراب شد

مدارس به تنهایی نمی‌توانند کمک شایانی به جلوگیری از چاقی کودکان نمایند

#اخبار_سیاست_آموزشی

🔹محققان هشدار داده‌اند که مداخلات شیوه زندگی سالم با محوریت مدرسه به تنهایی در مبارزه با چاقی دوران کودکی مؤثر نیست.

🔹 در آزمایشی که توسط موسسه ملی تحقیقات بهداشتی و آزمایش تحت رهبری دانشگاه بیرمنگام انجام شد، نشان داد که مداخله تفاوت معنی‌داری در وضعیت وزن شرکت کنندگان نداشته است.

🔹تقریباً ۱۵۰۰ دانش‌آموز از ۵۴ مدرسه ابتدایی ایالتی در غرب میدلندز در آزمایش شرکت کردند. اندازه‌گیری‌های آنها – از جمله وزن، قد، درصد چربی بدن، دور کمر، ضخامت پوست و فشار خون – هنگام شروع آزمایش گرفته شد.

🔹آنها همچنین برای مدت پنج روز از یک ردیاب فعال استفاده کردند که از طریق آن مصرف رژیم غذایی خود را ثبت کردند و در ارزیابی‌ها شرکت کردند تا کیفیت زندگی آنها، پذیرش اجتماعی و تصویر بدن را تعیین کنند.

🔹 این اندازه‌گیری‌ها دوباره ۱۵ ماه و ۳۰ ماه بعد انجام شد و در میان دانش‌آموزانی که در مداخله شرکت داشتند، مقایسه می‌شد.

🔹پروفسور پیمان آداب از موسسه تحقیقات سلامت کاربردی دانشگاه بیرمنگام گفت: “تحقیقات ما، همراه با شواهد گسترده، نشان می‌دهد که مدارس نمی‌توانند منجربه پیشگیری از چاقی کودکان شوند.

🔹دکتر میراندا پالان، از موسسه تحقیقات سلامت کاربردی دانشگاه بیرمنگام، افزود: “در حالی که مدرسه یک محیط مهم برای تأثیر رفتارهای بهداشتی کودکان است و تحویل دانش و مهارت‌ها برای حمایت از شیوه زندگی سالم یکی از ویژگی‌های اجباری آنها است، با این حال سیاست گسترده تغییر و تأثیرات وسیعتری از خانواده، جامعه، رسانه‌ها و صنایع غذایی نیز مورد نیاز است."

عضویت در کانال👇👇
https://t.me/PublicPolicyIran

لینک کامل مطلب👇👇
https://www.publicpolicyiran.org/?p=8912

که یادت سبز دکتر پیله رودی

تو را دیدم بروزی خوش غزلخوان
خروشان رو بدریا همچو رودی
دلم پرواز کرد با ان نوایت
چه شعر خدمتی جانا سرودی
تو گفتی شب تمام است روز در راه
چه بسیار روز و شب بیدار بودی
تو بودی شه شکار عالم عشق
برای ملتی خدمت نمودی
اگر بردند نامت ' نام سازان
تو ماندی بی بدیل' اسطوره بودی
تو و آن شادپور پر غزل جان
یکی چون تار و ان دیگر چو عودی
طنین سازتان جانها صفا داد
چو بود از عمق جان' کی درد سودی
بهاری میرسد گو رو زمستان
که یادت سبز دکتر پیله رودی

حرمت بنیانگذاران و نظریه پردازان

انتخاب استاد گرانقدر جناب اقای دکتر اسماعیل اکبری به عنوان مشاور عالی وزیر در امر اجتماعی شدن نظام سلامت را که از بنیانگذاران و نظریه پرداران اجتماعی کردن سلامت و سلامت جامعه نگر و پروژه چتر سلامت هستند را از صمیم قلب به نظام سلامت کشور و شبکه سرافراز بهداشت و کلیه کادر خادم آن از بهوزان تا پزشکان و مردم ایران که شایسته خدمات سلامتئ بهتر هستند تبریک عرض میکنم. زمانی که معاونت سلامت ایجاد شد نیز اقای دکتر اکبری اولین گزینه معاونت سلامت بودند و در سالهای بعد در ان مقام نیز زحمات زیادی متحمل شدند. امروز سمت و سوی جهان بسمت اجتماعی کردن سلامت و ایجاد ارتباط وثیق مابین نیازهای اجتماعی و نیازهای سلامتی در قالب همه نیازهای انسان است. به امید انروز که در حین اجتماعی کردن عمیق و نظام مند سلامت و توجه منطقی به تعیین کننده های اجتماعی' اقتصادی و فرهنگی و حکمرانی سلامت در کشور و ایجاد سلامت بهتر برای مردم و خصوصا نسلهای اینده که سرمایه انسانی کشورند' تجربیات ایران در این عرصه نیز چون تجربیات پی اچ سی در دنیا با افتخار قابل ارایه باشد. در این راه اندیشه' تجربیات و زحمات بنیانگذاران این نگاه در ایران چون دکتر اکبری' دکتر ملک افضلی و دکتر واعظ مهدوی و یاد بزرگانی چون دکتر پیله رودی و دکتر شادپور فانوس روشنایی بخش راه خواهد بود . حرمت بنیانگذار اخلاق نیکی است که باید توسط نسل جدید فرزانگان ما خصوصا در حوزه سلامت پاس داشته شود. حرمت دکتر محمد اسماعیل اکبری جامعه نگر و استفاده بهینه از اندیشه و توانمندیهای او حفظ حرمت بنیانگذار و حفظ و ارتقای سرمایه معنوی' دانشی و ملی ایرانیان است.

چرا دولت‌ها نمی‌توانند پروژه‌های عمومی را به خوبی پیاده‌سازی کنند

#اجرای_سیاست
#یادداشت_سیاستی

♦️پژوهش‌ها از سرتاسر دنیا الگوی خطاهای پیوسته‌ای در سیاست‌های بخش عمومی و پیاده‌سازی پروژه‌ها را نشان می‌دهد. با این همه، هنوز هم پیاده‌سازی‌های خود را بر اساس منطق تعصب و خطادار پیش می‌بریم. شاید زمان آن فرا رسیده که معماری خطاها و روش‌های چیره شدن بر آن‌ها را درک کنیم.

♦️انتشارات اخیر از استرالیا، کانادا، انگلستان و ایالات متحده پیام‌های متحدی را به گوش ما می‌رسانند. گزارش «یادگیری از خطاها» با جزئیات کامل خطاهای پروژه در استرالیا را نشان می‌دهد. در ایالت متحده، «مجموعه‌ای از خطاها: چرا دولت خطا می‌کند، و چطور جلوی آن را بگیریم» نیز بر همین اساس نوشته شده است. به هنگام بررسی تمام این پژوهش‌ها و بررسی‌ها، چند موضوع مشترک در همه‌ی آن‌ها دیده می‌شود.

♦️ مهم‌تر از همه، در بخش عمومی، اعلان با موفقیت برابر در نظر گرفته می‌شود. تفکری که در آن بریدن روبان کافی است. نتیجه‌ی این نوع تفکر این است که اکثر پروژه‌ها ابتدا توجه بسیاری را از سوی سیاست‌مداران و  سازمانها دریافت می‌کنند، اما این توجه‌ها با شروع کارهای واقعیِ کسل کننده و با جزئیات از بین می‌رود و بعد از آن مسئله و بحران بروز می‌کند.  

عضویت در کانال👇👇👇
https://t.me/PublicPolicyIran

متن کامل مقاله👇👇👇
https://www.publicpolicyiran.org/?p=9029

Photo from Dr Hamid B

PPOLICY_Volume 4_Issue 4_Pages 205-229-3

📝‌ خبر: نشست تخصصی فهم سیاست سلامت در چارچوب سیاست گذاری عمومی برگزار می شود
‌
مشاهده متن کامل خبر
‌
@tumspr

Sdh_tums
اینستاگرام

پخش سخنرانی امروز دکتر بهلولی ساعت ۳ بوقت تهران' مستقیم از دانشگاه تهران بصورت لایو از اینستاگرام تحت عنوان
پیشرانهای توسعه' سیاستگزاری عمومی و سیاست سلامت