Чӑвашла шухӑшла

193 views08:19

Уявсем ҫинчен

Йӑла-йӗркесем вӑхӑт иртнӗ май, пурнӑҫ улшӑннӑ май, ӑслӑлӑх вӑйлӑланнӑ май кивелсе пыни - йӗркеллӗ япала. Хӑшӗсем пӗр йӗр хӑвармасӑр ҫухалаҫҫӗ, теприсем халап е юмах пулса юлаҫҫӗ, виҫҫӗмӗшсем -- уяв пулса тӑраҫҫӗ (уяв та - йӑла-йӗрке тӗсӗ). Ҫав уявсен чи пӗрремӗш тата чи пысӑк пӗлтерӗшӗ -- халӑхӑн культура кодне упрани.

Эпӗ кунта юри ҫулсерен иртекен, тӗнсемпе кӑна ҫыхӑнман (хальхи вӑхӑтра) чи пысӑк, чи паллӑ тата уйрӑм халӑхсемшӗн чи хаклӑ уявсене пухрӑм:

Ирландире -- Святой Патрик кунӗ. Ҫак уява малтан Христос тӗнне кӗнине паллӑ тума йӗркеленӗ, Святой Патрик -- ҫав ҫӗршывӑн хӳтӗлекенӗ имӗш. Ҫав уявӑн паллисенчен пӗри -- "лепреконсем", Ирланди халӑхӗн халапӗсен сӑнарӗсем, тахҫан ӗлӗк вӗсене те ӗненнӗ. Хальхи вӑхӑтра ӑна пӗтӗм халӑх уявлать, урӑх ҫӗршывсене те ӑнӑҫлӑ сарӑлать пек.

Германире -- Октоберфест
19-мӗш ӗмӗрте Бавари кронпринцӗн туйӗ валли ҫерем ҫинче пысӑк уяв йӗркеленӗ пулнӑ (ҫав вырӑна кайран качча каякан хӗрӗн ячӗпе Theresienwiese - "Тереза ҫаранӗ" тенӗ). Халӑха ҫак уяв питӗ килӗшсе кайнипе ӑна кашни ҫул йӗркелеме йышӑннӑ, хальхи вӑхӑтра ҫавӑнта тем тӗрлӗ нимӗҫ халӑхӗсен апачӗсене тата сӑрисене тутанма пӗтӗм тӗнчерен туристсем пухӑнаҫҫӗ.

Китайри Ҫӗнӗ ҫул вырӑссинчен те вӑрӑмрах, вунпилӗк кун пулать те Фонарьсен уявӗпе вӗҫленет. Ҫӗнӗ ҫулӑн пӗрремӗш кунне - ӑна тата Ҫуркунне уявӗ теҫҫӗ - халап тӑрӑх, тискер тата хаяр Нянь (年 - ҫул) килет тенӗ, вӑл ҫынсен тыррине, выльӑхне, ачисене ҫисе ярать тесе унран пурте пытаннӑ, кӑмӑлне ҫемҫетес тесе ун валли алӑк умӗнче апат хӑварнӑ, ӑна хӑратас тесе хӗрлӗ тӗслӗ тумтир тӑхӑннӑ, фейерверк янӑ. Фонарьсен уявне вара икӗ пин ҫул ытла каярах Сяовэнь-ди 孝文帝 император пулнӑ ячӗпе йӗркеленӗ пулнӑ.

Ҫӗнӗ ҫул вырӑссен 13 кун уявлаҫҫӗ. Халь эпӗр пӗлнӗ пек уявлама (чӑрӑш е хыр капӑрлатса) ӑна Пӗрремӗш Петӗр патшаран пуҫланӑ, унччен ун вырӑнне чиркӳре кӗлтунӑ, патриарх патшана ҫӗнӗ ҫул пуҫланнипе саламланӑ та пехилленӗ. Петр I чиркӳсемпе пупсене юратман, Ҫӗнӗ ҫул уявӗн йӗркине самай улӑштарнӑ, Хӗвеланӑҫ енчи йӑлисене илсе килнӗ. Революци хыҫҫӑн Ҫӗнӗ ҫул чиркӳпе пач ҫыхӑнман уяв пулса тӑнӑ. Дед Мороз вырӑнне революциччен Раштав мучи/Рождественский дед пулнӑ, вӑл св.Николай имӗш (Санта Клаус тата Раштав мучи -- пӗр сӑнар, ячӗсем кӑна тӗрлӗ). Дед Мороз вара шартлама сивӗсен усал турринчен ҫӗнӗрен шутласа кӑларнӑ.

Тав кунӗ 17-мӗш ӗмӗрте йӗркеленӗ уяв, 1620 ҫулта Америкӑна Англирен пӗрремӗш шурӑ ҫынсем куҫса килнӗ, вӗсене пӗрремӗш ҫулсенче пурӑнма питӗ йывӑр пулнӑ, ушкӑнран ҫурри кӑна хӗл каҫайнӑ. Чӗрӗ юлма вӗсене Америка тӗп халӑхӗн ҫынни патуксет Сквонто пулӑшнӑ, вӗсене вӑрлӑх панӑ, ӳстерме вӗрентнӗ, пулӑ вырӑнӗсене кӑтартнӑ. Кӗркунне вара вӗсен пит аван тухӑҫ пулнӑ. Турра тав туса пӗрремӗш куҫса килнӗ ушкӑн пысӑк уяв йӗркеленӗ, ҫавӑнта Сквонто ҫыннисене те чӗннӗ. Хальхи вӑхӑтра вӑл ҫемьепе пуҫтарӑнмалли уяв.

Бразилире кашни ҫул пысӑк карнавал пулса иртет. 17-мӗш ӗмӗрте вӑл "энтрудо" фестиваль пек иртнӗ, унта ҫуркунне ҫитессине уявланӑ: пӗр-пӗрне шывпа шӑварнӑ, ҫӑнӑхпа, ҫӑмартасемпе тата помидорсемпе пенӗ. Бразилире халӑх тата пурнӑҫ улшӑннӑ май уявӗ те улшӑннӑ - 1808 ҫулта Португали патшине кӗтсе илнӗ чух пӗрремӗш карнавал тунӑ, ташӑсемпе, салютпа, тӗлӗнмелле тумсемпе, 1840 ҫулта унта вальс тата полька ташланӑ, 1917 ҫулта африка ҫыннисем самба илсе килнӗ. Тӗнчере чи пысӑк шоу шутланать.

Мексикӑри Вилнисен кунӗ - кӑсӑклӑ уяв, ацтек тата майя халӑхӗсен тӗнӗ Христос тӗнӗпе хутӑшнӑран пулса кайнӑ: ольмексемпе майясен вилӗм турри Миктлансиуатль халь Калавера Катрина пулса тӑнӑ, Пӗтӗм Святойсен кунӗпе тата Пӗтӗм Чунсен кунӗпе ҫыхӑннӑ.

Тутарсен (вӗсен кӑна мар, анчах тутарсен ытларах) Сабантуй уявлани пӑлхарсенченех тӑсӑлать, унта турӑсене тав туса лайӑх тухӑҫ ыйтнӑ, ака ӗҫӗсене пӗтернишӗн савӑннӑ. Халь вӑл тӗнпе ҫыхӑнман, унта лашасен ӑмӑртӑвне, кӗрешӳ ирттереҫҫӗ, юпа ҫине хӑпараҫҫӗ (ҫӗнтерекенне чӗрӗ сурӑх таки параҫҫӗ).

219 views08:19