Апоет, апрозаик Қьаазым Агәмаа диижьҭеи 110 шықәса ҵуеит иахьа. Збаҩхатәреи здырреи еицназгоз аҵеи, зҩымҭақәа ухамшҭуа автор. Акьыԥхь аҿы дцәырҵит дышқәыԥшыз, 1930-тәи ашықәсқәа рзы еиҵагылоз апоетцәа ҿарацәа даарылукаауа. Аҵара иҵон Аҟәа, Москва (ажурналистикатә институт), Калининград (арҵаҩратә институт аҭоурыхтә факультет). Аус иуан Тҟәарчал ашкол арҵаҩыс, агазеҭ "Аԥсны ҟаԥшь" аредакциаҿы.

Аџьынџьтәылатә еибашьра Ду аламҭалаз аррахь иԥхьеит, аибашьра амцашыра далагылан. Зны дсолдаҭын, нас дпартизанын. Игәабзиара ҵызшәааз ахәра цәгьа иоуит. 1944 шықәсазы Аԥсныҟа дааит, аусура дазыгьежьит, икалам шикыц икын. Аха иашәеи иԥсҭазаареи заа иҿахҵәарц иҟан, ихәрақәа рымшала дықәрахьымӡаны дымҩасит.

35 шықәса роуп иниҵыз аԥсуа литература аҿиараҿы злагала дуу, зышьҭа ԥшӡоу Қьаазым Агәмаа. Дахьӡеит ихадоу алитературатә жанрқәа зегьы рҟны иажәа аҳәара! Абиԥарала аԥхьаҩцәа ирдыруеит, бзиагьы ирбоит аԥсҭазааратә ҵабырг иагәылиааз ирҿиара: ажәеинраалақәа "Асолдаҭ иҳаҭгәын", "Асалам Аҟәаҟа", абаллада "Аҿырпын", аповест "Абаандаҩы", ажәабжьқәа "Ан лыбзиабара", "Икамшәаз алаӷырӡ", апиеса "Адгьыл ду" уҳәа егьырҭгьы. Аԥсшәахь еиҭеигон аклассикцәа ражәеинраалақәа, аерман фырхаҵаратә епос "Давид Сасунтәи" ацыԥҵәахақәа. Иҩит акымкәа-ҩбамкәа амилаҭтә литературеи аҟазареи ирызку астатиақәеи арецензиақәеи.

Қьаазым Агәмаа (1915 - 1950) иԥсҭазаареи ирҿиаратә мҩеи ирызкуп Руслан Қапба раԥхьаӡатәи имонографиа.

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

🧩 Ааԥынтәи ажәахырҿиаара

Араԥса́, араса́ԥса, а́лԥса (сережки грецкого ореха; лещины; ольхи)

Ҩ-шьаҭак реилаларала ишьақәгылаз ажәақәоуп: аҵла ахьӡ + ԥса.

Ажәахырҿиааратә елемент -ԥса араҟа ахатә семантика амаӡам, аха иаанарԥшуеит арацәареи аԥшӡакреи, еиҳа инҭкааны иуҳәозар, "акы иарганы аҩычара". Иара ус ҳажәаҳәаҿы суффиксны иаҳԥылоит, иаҳҳәап:

▫️ Имаҟа ҟәынаԥсараха, ихҭарԥа чыхәԥсараха, лыҵкы џьоуҳарԥсараха, лнацәақәа мацәазԥсараха.

Араԥса, араԥса-қәа — арацәа хыԥхьаӡара шьҭнахуеит, аизгаратә ҵакы амаӡам, иаҳҳәап "ашьаҟьар" еиԥш. Аха раԥсакгьы абыбыц зырҳауа ашәҭ ссақәа рацәаӡаны иаҿоуп, аԥшлапҟьа абларҭақәа реиԥш еиваӷӷа иҟоуп.

▫️ Асуффикс -ԥса "ахә" ахьаанаго аҿырԥштәқәа еизаҳгеит абра>>

#ажәахырҿиаара

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

Дасу иашҭа, иҩны-игәара,
Дасу иқыҭа, ихы-ихшара,
Дасу имца, ихәышҭаара –
Гәашьамхс иаҵоуп ҳ-Аԥсынра!

Витали Амаршьан

* * *

◊ Зыӷьӷьара дуу ҩнаҭоуп – иаанагои?

👇
"Рыӷьӷьара дууп" ҳәа рзырҳәоит ибзанхацәоу, кыр иалаҟоу, знеи-ааи рацәоу, зчеиџьыка ҭбаау аҭаацәа. "Ачуан ду аӷьӷьарагь дууп" – в богатом доме всегда есть, чем поживиться.

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

Кыр иалаҟан инхо ишԥаизырҳәо?
(живет богато; в достатке; ни в чем не нуждается)

• Иԥсы илоуп;
• Иԥсы еивыган дыҟоуп;
• Акрыикуп;
• Акы дазрыцҳам;
• Акы дахашшаауам;
• Аԥара-ашьара игӡам;
• Иизымхо ҳәа егьыҟам;
• Инхара-нҵыра еихачаԥоуп;
• Зегь рыла деиқәшәоуп.

Уаанӡа иҵегь ишԥарҳәоз?

• Хəшала дчоит // цха-хәшала дчоит;
• Ахш аӡы амҭакәа ижәуеит;
• Ҳәызбеи кәаци еиқәихуам;
• Аҿеи ажəи еиқәиԥсоит;
• Ишьхымзагəара аҽыуаҩ дзакəшом;
• Икәты ҩыԥса иашҭа иазкуам;
• Иԥсасеи ишьамаҟеи уаҩы изыԥхьаӡом;
• Ирахә-ишәахә рзеихцом;
• Зқьы ааӡаны шәкы абна илеиҵоит;
• Иӷьӷьара дууп // иҭбаауп;
• Еиҭаҳәаны дыҟоуп // еиҭаҳәара имоуп;
• Аныҳəаҩ ихы идиныҳəалартә дыҟоуп.
• Дыбзанхаҩуп.

🏠 Абзанхара — иреиҳаӡоу малуп.

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

Ашәҟәҩыра адунеи амаа амазар, иара икын ҩ-напык рыла. Аԥсуа литература узалацәажәаӡом ихьӡ мҳәакәа. Аԥсшәа амҽхак уздырӡом иҩымҭакәа урмыԥхьацкәа. Дымԥсӡеит, идунеи иԥсахит Жәлар рышәҟәыҩҩы Алықьса Гогәуа. Игәылыршәаны иаазырԥшыз ҳмилаҭ хаҿра, ҳмилаҭ ҟазшьа (национальная идентичность). Иаззырҳаз ҳахдырра. Блаҵарыла, гәеицҳарыла, зеиԥш ыҟам баҩхатәра ссирла, имеицакуа. Ирҿиара нацәақәкра амамкәа, инысымҩа быбыцк хыршәламкәа. Дцоит, ҩымҭацыԥхьаӡа Ҩаӡамакьаҭ аҳаԥшьа иҭигазшәа, нҵәара зқәым адоуҳатә мал ҳазныжьны. Ҳара ҳанхон Гогәуа ихаан, иара даанхоит ахаан. Ҳабызшәа агәы зыреисхьоу адуӡӡақәа рыбжьара иалкаау ихатә ҭыԥ иманы.

Алықьса Гогәуа — ҳахьӡ-ҳаԥша! Ижәлар ргәы дшабылуаз инарцәымҩа дықәлеит. Иԥсаҭа лашахааит!

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

Аиааира Ду амш шәадныҳәалазааит, акыр иаԥсоу аԥхьаҩцәа! 🏵

80 шықәса ҵит уи аибашьра хлымӡаах аҟны аҵыхәтәантәи ахысбжьқәа еиқәтәеижьҭеи, афашизм ашьапы аҵхны, иҵҟьашәҟьа иқәҵеижьҭеи. Миллионҩыла ауаа рразҟы иаҿҳәаран ари амш, миллионҩыла ауаа ҭахеит ишааргоз, ишазԥшыз, ргәыӷра ишалаз. Аԥсуа ишьеи иԥхӡи ахькамҭәаз дгьыл хьӡык нымхаӡеит Кавказ ашьхақәа инадыркны Берлинынӡа. Қыҭа-қыҭала иҟоуп зышә акыз аҩнаҭақәа. Иҟоуп ҩыџьа, хҩык, ԥшьҩык зыԥхақәаз. Ргәалашәара ԥшьазааит наӡаӡа! Хашҭра рықәмыз аиаша иазықәԥоз зегьы! Иҟалааит адунеиаҿ аҭынчра!

🎗 🎗 🎗

...Уа солдаҭк игәыӷырҭа ашәа
Зегьы иаҳгәыӷырҭан,
Уа солдаҭк иԥсымра хьшәашәа
Зегьы ҳзы хьҭышьран.
Уа иҭахозгьы, еибгала инхозгьы –
Зегьы акы иазкын,
Аиааира амш! Аиааира амш!
Зегь абри ҳҭахын.

О, сгәалашәара, сыргәаҭеиуа,
Афронт ахь сагауеит.
Сҩызцәа рыбжаҩык збомаз,
Солдаҭҵас сгәы ԥшаауеит.
Аха аӡәымзар-аӡәы хашҭра иқәым,
Зегь ҳгәаҿы иҩуп,
Акымзарак хашҭра ҳәа ақәым.
Аҭоурых иануп.

Алықьса Џьонуа

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

АҼЫҚӘЫРГЫЛАРА

Аҽыз кәадырны ашҭа иҭагылоуп,
Аҽыҩ иадырит, алахь еиқәуп.
Ҽазных иубар, аҽхыцәгьа узынкылом,
Уажә аӷәра иахом, ҷкәынак икуп.

Аҽыз кәадырны ашҭа иҭагылоуп,
Аҽыҩ ааԥсом, шәыла иҭаҳәҳәоуп.
Аҽгьы гәырҩоит – ианыруеит гәыла,
Аҽыбӷаҟаза дҽыжәым дкахәхәа.

Иахьа лахьеиқәроуп ашҭа ҭзырҭәаазгьы,
Аџьынџь иаԥхаз дшаԥсаҵәҟьазгьы рбоит.
Игәеилгароуп игәеисра еиқәзыртәазгьы,
Аҽыбӷаҟаза иҽызгьы џьабоит.

Иқә-иҵас азарҳәацәа агым,
Аԥсҭбара иацу қьабзны иаԥҵоу.
Абар, шьҭа абла нҭаауеит амырхәага,
Ргәы ҿызкааз хьаауп ахәра ианҵоу.

Вахтанг Аԥҳазоу, 2009

🔺NB: Иацтәи анҵамҭа инашьҭарххны — Гәдоуҭатәи абаҟа иаанарԥшуеит аҽыбӷаҟаза инышәаҭараан имҩаԥыргоз аҽы́қәыргылара асиужет. Аҽыбӷақәыршә даҽакала "аҭарче́и" ҳәагьы иашьҭан. Ус анакәха, ари ажәа х-ҵакык шьҭнахуеит: 1 абираҟ; 2 аԥсхәраантәи аҽырхәмарра; 3 абӷақәыршә. Бзыԥтәи адиалект аҿы иуԥылоит авариант "аҽарҭе́и".

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

♾️ НАУНАГӠА ВЛАДИСЛАВ ♾️

Зыжәлар ахьыԥшымра рзаазгаз, зыԥсадгьыл ахы иақәиҭны ахԥатәи азқьышықәса иҭазгалаз, аԥсуаа ҳанаҟанаҵ ҳҿы зырцәажәо, Аԥсны рҳәонаҵы — зыхьӡ камшәо!

Ҳмилаҭ ирылиааз аԥыза, ахыбаҩ, афырхаҵа Владислав Арӡынба диижьҭеи иахьа 80 шықәса ҵуеит.

🏔 🏔 🏔

Нас аԥсроума шәарҭас иҟоу?
Мап, зынӡак уи башами,
Акрынужьзар дызхьыԥшыша адә иқәымлац асаби!
Иулшазар ҳа ҳабацәа рыламыс анацҵара,
Еиқәырхазар рхәышҭаарамца, рашәақәа, рфырхаҵара!

Рушьбеи Смыр

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

ЖӘЛАР РԤЫЗА
Владислав Арӡынба изкны

Ԥызада изныҟәом ашәарахқәа,
Аԥсаатә ԥызада иԥырӡом!
Ахрақәагь иргәылҳәҳәоит ахра,
Руак хра-гәаԥшьымхар ауӡом!

Ҳзықәшәаз гәаҭан, имҳәа-мырза,
Ҿыц даҳзылԥха, ҳагәцаракны,
Анцәа дҳаиҭеит ҳара аԥыза,
Ҳҿахәы иҳәарцаз инагӡаны!

Изгәаӷьхьада иигәаӷьызгьы,
Агәылшьап асаса еихырҟаны,
Иҭахуп иацәигарц иафахьазгьы,
Иҭахуп ирхынҳәырц ҳ-Аԥсны!

Аҳаҳаи, амарџьа, шәеиҵамхан,
Аӡә ухьамҵын ушәаны!
Зџьынџь аҵеира уажә иаԥсамхаз,
Ахаан дҟалашам даԥсаны!

Ас афрауаҩ данҳаԥыза,
Анцәа данҳаиҭа уи дразҟны,
Џьарак ҳаилаҵәап ҳаиԥшны ахызаҵә,
Ҳнеилымшәо ҳнеилап ҳаихьыԥшны!

Витали Амаршьан, 1992

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа