ANA TILIM - QALQANÍM
1.08K subscribers
1.81K photos
689 videos
83 files
708 links
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim telegram kanalı menen @qara_qalpaq_tili toparınıń dawamı - @ana_tilim_qalqanim
Download Telegram
#milliy_miyras

🛎 Tariyxımızdı burmalamayıq: "Shorsha baba" emes, "Shorsha qala"


⚡️ Qalamızdıń tariyxında úlken ornı bar "Shorsha" esteligi Nókis qalasında jaylasqan.
"Shorsha" esteligi ilimpazlar tárepinen izertlenilgen, b.e.deyingi I-IV ásirlerge tiyisli úlken qala, qorǵan bolǵan. Ózbekstan Qaharmanı, arxeolog Ǵayratdin Xojaniyazovtıń miynetinde bar: kitaplarında "Shorsha qala"nıń qalay jaylasqanı, onda qanday obyektler bolǵanlıǵı aytılǵan.

⚡️ Házirgi kúnde Shorsha esteligi qoyımshılıqqa aylanıp ketti, abadanlastırıw mákemesine qarap ketti hám "Shorsha baba" degen atama payda boldı. Bul "Shorsha baba" emes, baba bolsa ol adam boladı. Máselen, "Sálmen ata" dep aytıladı, bul atama tariyxta bolǵan adam atına qoyılǵan.

⚡️ "Shorsha baba" dep qoyılıwı, ózlerińizge málim, bir adamǵa sıyınıw maqsetinde qoyılǵan. Sońǵı waqıtları Shorsha qoyımshılıǵınıń ishinde bir soqpaq penen "Shorsha baba" degen bir qábirge aparıladı hám bir adamlardı otırǵızıp quran oqıtıp, oǵan aqsha jıynap aparıp atırǵanınıń biz gúwası bolǵanbız.

⚡️ Shorsha qalası házirgi "Shorsha" qoyımshılıǵınıń birinshi dárwazası, aeroport tárepinen kiretuǵın dárwazasınan kiriledi. Bir waqıtları bul orınǵa biz sayaxatshılardı aparǵanbız, muǵallimlerdi aparıp sayaxatlar islegenbiz. Bul sayaxatttı házir de islewge boladı, bunıń ushın biz az ǵana jumıs islewimiz kerek. Shorsha qalanı qoyımshılıqtan ajıratıp alıp, jaslardı aparıp túsindirsek, bul orın xalqımızdıń tariyxındaǵı belgili orın bolıp qaları sózsiz. Biz xalıqqa tariyxımızdı durıs túsindiriwimiz kerek. Shorshanıń "Shorsha baba" emes, "Shorsha qala" bolǵanlıǵın, biziń xalqımızdıń erte dáwirdegi tariyxı bar ekenligin aytıp, onı ashıq aspan astındaǵı muzey etip, ol esteliklerdi qoyımshılıqtan ajıratıp alıp, keleshek áwladqa, jaslarǵa túsinik jumısların júrgiziwimiz kerek.

👉Berdaq muzeyi direktorı Shárigúl Payzullaevanıń intervyuinen.



══════❁✿❁══════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#toponim

📗Qaraqalpaqstan toponimikası tariyxınan✍️


🛎 ÁMIWDÁRYA


⚡️ Ámiwdáryanıń kelip shıǵıw tuwralı biz ayırım dereklerge tiykarlana otırıp, bunı VI ásirdegi Amul (házirgi Sharjaw qalasınıń ornında burın Amul degen qala bolǵan) qalasınıń atı menen baylanıslı payda bolǵan bolıwı itimal dep esaplaymız.

⚡️ Akademik V.V.Bartold Ámiwdárya tuwralı mınaday pikirlerdi keltirgen: Ámiwdáryanıń házirgi temir jol ótip turgan ornında burın belgili ótkel bolǵan. Orta ásirlerde bul jerde Amul degen qala jaylasqan. Ámiwdáryanıń sol jaǵında Amul qalası, oń jaǵında Farab turǵan. Qalanıń aylanası keń júzimshilik hám mádeniyatlı baǵshılıq bolǵan. Ayrıqsha daryanıń sol jaǵı suwǵarıp egiletuǵın egislikke kútá qolaylı boladı. Mine, usı Amul qalasınıń atı menen Ámiwdárya bolıp atalǵan. Házirgi Sharjaw (daryanıń tórt tarmaǵı degen mánisti ańlatadı), usı qalanıń ornında XVI ásirde payda boladı. Sonnan berli Amul qalasınıń atı kem-kemnen joǵalıp ketken, al Farabtıń orta ásirdegi ataması elege shekem saqlanıp kelmekte.

⚡️ Ámiwdárya – parsı sózi. Bul túrli formada Amul, Amue, XIII ásirlerde persiyanlar tárepinen Amu bolıp atalıp kelgen. Biraq, Amul, Amu sózleriniń etimologiyası ele tolıq anıqlanǵan emes. Iranda Kaspiy teńiziniń jaǵasına jaqın jerde Amol degen qala bar. Akademik V.V.Bartold ayırım dereklerge tiykarlana otırıp, Ámiwdárya bir dáwirde xiywalılar tárepinen Amin dáryası bolıp atalıp kelgenligin kórsetip ótedi.

⚡️ Amin degen sózdiń etimologiyalıq mánisin izertlegenimizde házirgi tájik tilinde isenimli, berk degen mánini, al bul sózdiń gónerińkiregen forması – qalanıń hákimi, basshısı degen mánilerdi ańlatatuǵınlıǵın bayqadıq. Qaraqalpaq, ózbek, qazaq xalıqlarınıń onomastikasında, yaǵnıy adam atlarında Amin degen attıń házir de jiyi ushırasatuǵının sezemiz.

⚡️ Al dárya degen sózdiń mánisi házirgi tájik tilinde (úlken dárya, xalıq erteklerinde – okean, teńiz) degen sózdi ańlatadı, al parsı tilinde bul sóz teńiz degen mánisinde paydalanıladı.


📘Derek: Қ.Әбдимуратов. Неге усылай аталған? (Нөкис, 1965), 22-23-бетлер




══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#gidronim


🛎 ÁMIWDÁRYA




══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
Ayımxan Shamuratova_Ámiwdárya.wav
21.9 MB
#muzıka_álemi

🛎 Tariyxıy «Ámiwdárya» qosıǵı


Sózin Ámet Shamuratov jazǵan
Qosıqtı Ayımxan Shamuratova atqarǵan



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
👆 Ámet Shamuratov hám Ayımxan Shamuratova



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?




🔰 28-SORAW:

Qaraqalpaq
xalqında tórt túlik, tórt túlik mal degende neni názerde tutadı?


🔰 JUWAP:

⚡️ Qaraqalpaq
xalqında tórt túlik, tórt túlik mal degen túsinik bar.


📌 TÚLIK : tórt túlik mal. Sharwa mallarınıń tórt túriniń jıynaqlanǵan ulıwma atı.


⚡️ TÓRT TÚLIK MAL:
🔹 jılqı,
🔸 qara mal,
🔹 túye,
🔸 qoy-janlıq hám t.b.



⚡️Pikirlerińizdi 📚 @ana_tilim_qalqanim kanalınıń tómendegi
kommentariyine jazıp qaldırıń.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilip_alǵan_jaqsı
#tariyx


🛎 BESQALA


⚡️ Túrkstan, Xorezm – máskanım menen,
Besqala teńizdiń átirapı elim, –
dep Berdaq shayırdıń táriyiplegenindey, Aral teńizi átirapında qala salıp, imarat qurǵan miynetkesh qaraqalpaq xalqınıń ózine tán milliy ózgeshelikleri kóp.

⚡️ Qaraqalpaqlardıń keyingi áwladları da usı úrdisti dawam ettirip kent salıp, óz úlkelerin baǵı-bostanǵa aylandırıp kelgen. Qaraqalpaq jerindegi sonsha qala qaldıqları hám kentlerdiń tariyxı bul pikirdi tastıyıqlaydı.

⚡️ Aral teńiziniń qubla jaǵalawlarına ornalasqan Qaraqalpaqstan Respublikası orta ásirlerden baslap-aq óziniń Qońırat, Xojeli, Shımbay, Shabbaz (házirgi Beruniy) hám Tórtkúl sıyaqlı iri qalaları menen belgili bolǵan. Bul úlke «Besqala alabı» dep te atalǵan. Usıǵan tiykarlanǵan halda tariyxıy «Besqala» bes sháhárdiń rámziy kórinisi sıpatında Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik bayraǵında bes juldız túrinde sáwlelengen.

⚡️Qaraqalpaq xalqı «Jaqsı júrgen kent saladı, jaman júrgen jerine órt saladı» degen danalıq sózi sıyaqlı házirgi dáwirde de ata miyrastı dawam ettirip jerin gúllendirmekte.

✍️ Ózbekstan Qaharmanı Ǵayratdin Xojaniyazov




═══════❁✿❁═══════
Kanallarımızǵa aǵza bolıńız👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#milliy_miyras

🛎 BALA GÚRTE


⚡️ Balalardıń eń birinshi kiyimi, eger jórgekti kiyim sıpatında alıp qaramasaq, bala gúrte esaplanadi.

⚡️ Bala gúrte paxta gezlemeden, qaǵazsız, iyin betten gorizontal túrde jaǵanıń ornı kesip tigiledi. Etek penen jeńniń ushlarına tigis túsirilmegen, qayırılıp tigilmegen. Bunıń eki sebebi — birinshisi, balanıń etine qattı bolmawı ushın, ekinshisi “eger etegi qayırılıp tigilse, balanıń anası basqa bala kórmeydi” degen ırımǵa baylanıslı bolǵan.

⚡️ Balanıń kóylegi ushın gezleme qıyındıların jeti úyden jıynaǵan. Birinshi kóylekti balaǵa jaqın tuwısqan-aǵayınleri ákelip, balanıń ata-anasınan bunıń ushın sawǵa alǵan. Bala gúrteni tuwılǵannan baslap 40 kúnge shekem kiygen.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#milliy_miyras

🛎 ǴÚRTESHE


📌 BALA GÚRTE at. Nárestege tuwılǵannan baslap qırq kúnge shekem kiygizip qoyılatuǵın úst kiyimi: balanıń eń birinshi kiyimi.


📌 GÚRTESHE (arqa dialektte). Barlıq jastaǵı adamlardıń denesine jıllılıq beriw ushın ishine paxta yaki jún salıp sırılǵan jeńsiz kiyim.




══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
203. Qaysısı durıs jazılǵan?
Anonymous Quiz
15%
sıyasiy
70%
siyasiy
15%
sıyasıy
204. Qaysısı durıs jazılǵan?
Anonymous Poll
78%
brifing
29%
briffing
#bilesiz_be?




🔰 29-SORAW:

Xabarıńız bar, qaraqalpaq xalqında hayal-qızlardıń árebek degen bezeniw buyımı bolǵan. Árebek murınǵa taǵıladı, ne ushın?



⚡️ Juwaplardı 📚
@ana_tilim_qalqanim kanalınıń tómendegi
kommentariyine jazıp qaldırıń.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?



🔰 29-SORAW:

Xabarıńız bar, qaraqalpaq xalqında hayal-qızlardıń árebek degen bezeniw buyımı bolǵan. Árebek murınǵa taǵıladı, ne ushın?



🔰 JUWAP:

⚡️ Árebek
qaraqalpaq qız-kelinshekleriniń tiykarǵı bezeniw buyımı bolıp, qaraqalpaq zergerleri bul bezeniw buyımın altın, gúmis hám mıstan islegen. Kóbinese, altın jalatılǵan. Bul taǵınshaqtıń kompoziciyası tiykarınan dóńgelek kóriniste bolıp, onıń tómengi bólegi metaldan islengen kishkene shar sıyaqlı dóńgelekler, reńli taslar hám jińishke sımlar menen bezelgen.

⚡️ Ádette, árebekti murınnıń oń qaptalına taqqan. Bul bezeniw buyımnıń tiykarǵı mánisi qız-kelinsheklerdi kózden, tilden saqlaw ushın hám de adamnıń dıqqatın júzine emes, al árebekke tartıw ushın taqqan.


⚡️Pikirlerińizdi 📚
@ana_tilim_qalqanim kanalınıń tómendegi
kommentariyine jazıp qaldırıń.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?




🔰 30-SORAW:

Házirgi waqıtta qaraqalpaq shańaraqlarında endi kelinshek bolatuǵın qızlarǵa sırǵa-júzik taǵıw dástúrge aylanıp baratır. Bunday dástúr negizi qaraqalpaq xalqında bolǵan ba?



⚡️ Pikirlerińizdi 📚
@ana_tilim_qalqanim kanalınıń tómendegi
kommentariyine jazıp qaldırıń.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim