راهنمای کتاب/ چگونه دیکتاتورها صاحب قدرت می‌شوند؟

حمیدرضا امیدی‌سرور

«قرن دیکتاتورها»
به کوشش: الیویه گز
ترجمه: ابوالفضل الله‌دادی
ناشر: ققنوس؛ چاپ دوم 1400
399 صفحه؛ 95000 تومان
#تاریخ_جهان #نشرققنوس

از زمانی که آدمی با مفهوم قدرت آشنا و جامعه نیز با ساختارهای حکومتی اداره شده است؛ رفته رفته دیکتاتورها نیز از راه رسیدند. برخی کوچک و برخی بزرگ، برخی خیرخواه و برخی خون ریز و... اما چه ویژگی‌هایی از یک حاکم، دیکتاتور و از یک ساختاری حکومتی توتالیتر می‌سازد؟ دیکتاتورها شباهت‌هایی اساسی با یکدیگر دارند، گاه به منش و روش یکی که اشاره می‌کنی، گویی داری درباره دیگری سخن می‌گویی یا درباره اغلب آنها. با این وصف برای پرداختن به آنها و شناسایی ویژگیهای‌شان کافی است مروری داشته باشیم بر زندگی تعدادی از آنها تا به این ترتیب به دریافتی دقیق درباره آنها برسیم.

این اتفاقی است که در کتاب «قرن دیکتاتورها» با ترجمه ابوالفضل الله‌دادی که به همت نشر ققنوس منتشر شده، می افتد. الیویه گز، نویسنده فرانسوی که در سال های اخیر با رمان «ناپدید شدن جوزف منگله» جایزه‌های گوناگونی نصیب خویش ساخته، مسئولیت ویراستاری این کتاب را بر عهده داشته است. او پیشگفتاری را که برای کتاب نوشته با تجربه‌هایی از دوران کودکی در کشورهایی غیر دموکراتیک و زیر سیطره حکومت‌های توتالیتری (در آلمان شرقی، چکسلاواکی و کوبا)، پیوند زده است. او با روایت این خاطرات کوشیده به ملموس ساختن فضایی بپردازد که اغلب روایت‌های این کتاب در آن شکل گرفته است. همچنین در این رهگذر به تعریف توتالیتاریسم و تمایزش با استبداد فردی پرداخته است: «دیکتاتورها در اصل هیچ چیز مهمی نیستند، انسانهایی متعصب ، حاشیه‌ای و مطرود. شورشی ها یا نظامیانی سرخورده که در اردوگاه‌های روستایی پوسیده‌اند. این انسانهای دروغ باف و انتقام جو بی یاری دست (یا لگد) سرنوشت احتمالا هرگز نمی توانستند خود را به قدرت نزدیک کنند. دیکتاتورها همیشه در میانه‌ی هرج و مرج ظاهر می شوند: در بحبوحه درگیری ها، انقلاب ها و بحرانها اقتصادی ...»

پس از این پیشگفتار خواندنی و سودمند که مدخل خوبی است برای ورود به متن اصلی کتاب؛ بیست نوشته آمده است که هریک نگاهی دارد به زندگی شخصی و سیاسی دیکتاتوری از قرن بیستم. در این نوشته ها روایت‌هایی از زندگی شخصی و سیاسی دیکتاتورهایی مانند لنین، موسولینی، استالین، هیتلر، یوسیپ بروز تیتو، خاندان کیم (پدربزرگ، پدر و پسر)، مائو، انور خوجه، پینوشه، صدام، قذافی و… برای علاقه‌مندان به تاریخ باز گو شده است.حجم هر یک از این نوشته‌ها حدود چهار تا شش هزار کلمه است که مخاطب علاقمند می تواند هر یک از آنها را در یک نشست بخواند.

قرن بیستم از جنبه‌های مختلف یکی از منحصر به فرد ترین قرون تاریخ بشری بوده است؛ مهمترین پیشرفت‌های بشری در این قرن اتفاق افتاد، اما اینها نه مانع از وقوع دو جنگ جهانی به عنوان خونین ترین جنگ‌های تاریخ بشری شدند و نه از ظهور تعدادی از خون‌ریز ترین دیکتاتورهای تاریخ جلوگیری کرد. پیشرفت‌های بشر که شکل تکاملی ایده‌های پیشین بودند در این روزگار مورد استفاده دیکتاتورها قرار گرفتند تا به دیوانگی ها و زیاده خواهی های خود بال و پر بدهند. در این کتاب می‌خوانیم که چگونه دیکتاتورها بدون توجه به رنج و مشقتی که به میلیونها انسان تحمیل می‌کنند ، به ایده های دیوانه وار و ایدئولوژی های خودخواهانه شان تحقق می بخشند.
ادامه...
https://www.alef.ir/news/4000724113.html

راهنمای کتاب/ آدم خوبه خوب نیست!

علیرضا کاتب

«آدم خوبه»
(جلد دوم از مجموعۀ محور مقدس)
نویسنده: دکتر علیرضا مؤذن
ناشر: کتاب نیستان، چاپ اول 1400
376 صفحه، 75000 تومان
#مذهب #نشرنیستان

«محور مقدس» مجموعه‌ای پنج‌جلدی است که به اصول عقاید تشیع می‌پردازد. ایدۀ اصلی مجموعه این است که منظومۀ باورهای تشیع، شخص امام معصوم است و نه هیچ چیز دیگر. برای دفاع از این ایده دو کار اصلی صورت می‌گیرد: (1) ارائۀ شرح و بیانی جدید و به زبان روز از آن ایده؛ (2) پاسخ به اشکالات و شبهات جدید. دربارۀ مورد دوم، به طور ویژه، نظریات روشنفکران دینی آماج حمله قرار می‌گیرند. نویسنده هم از مباحث عقلی و استدلالی بهره گرفته و هم از آیات قرآن و روایات معصومان. البته مواجهۀ با آیات و روایات نیز استدلالی و انتقادی است. از جهت قالب ارائه نیز همۀ مطالب در شکل و شمایلی مصور، امروزی و حتی کمیک ریخته شده‌اند. برخی از مباحث هم به صورت دیالوگ و حتی مناظرۀ چندنفره هستند. کتاب‌های این مجموعه تقدم و تأخر منطقی دارند و لذا بهتر است به ترتیب خوانده شوند. با وجود این، طوری طراحی شده‌اند که هر کدام را به طور مستقل می‌توان مطالعه کرد. به‌علاوه، بخش‌های هر مجلد را نیز می‌توان جداگانه خواند و بهره برد. در کل، این مجموعه مرجعی جدید برای معلمان و مربیان تعلیمات دینی است. از طرف دیگر، وضوح، سادگی و تفصیل مطالب باعث شده که به صورت خودآموز هم بتوان از آن استفاده کرد.

***

با توجه به مباحث گذشته و جلد اول این مجوعه، چه‌بسا کسی خیال کند که منظور از «آدم خوبه» امام معصوم است. ولی این تصور اشتباه است. منظور از آدم خوبه آدم خوبه است! یعنی همان کسی که از منظر عرف متدینان و غیرمتدینان آدم خوبی به شمار می‌آید. آدم خوبه کسی است که به همۀ احکام شرعی و اخلاق عرفی پایبند است. یعنی نه‌فقط همۀ نمازها و روزه‌های واجب را انجام می‌دهد، بلکه نمازها و روزه‌های مستحبی زیادی را هم بر خود هموار می‌کند. از جهت اخلاقی هم نه‌فقط به دیگران بدی نمی‌کند، بلکه با حداکثر توانش به دیگران خوبی می‌کند و یاری می‌رساند. خلاصه این‌که چنین آدمی را هر کس ببیند و بشناسد، در دیانت و انسانیت به او نمرۀ بیست کامل می‌دهد. ولی از نظر این کتاب این آدم خیلی هم خوب نیست و چه‌بسا حتی نمرۀ قبولی هم نگیرد و لذا جزو اشقیا و جهنمیان شود.

این کتاب نقد این نوع انسان خوب است. نویسنده به‌تفصیل در این‌باره بحث می‌کند که اگر کسی بیشترین عبادت‌های شرعی را انجام دهد و دست به بهترین کارهای اخلاقی بزند، به‌خودی خود چیزی نیست. آن‌چه مهم است و ملاک به شمار می‌آید، ولایت امام معصوم است. اگر کسی عمداً از قبول ولایت امتناع کند، هر چقدر کارهای خوب انجام دهد و اخلاق انسانی داشته باشد، باز هم به سعادت اخروی نمی‌رسد. سهل است؛ قطعاً در آتش جهنم سرنگون خواهد شد. به‌علاوه، اصلاً بدون آن ولایت، احکام و اخلاق هم حقیقی نخواهد بود. اگر کسی واقعاً پایبند احکام و اخلاق است، باید دودستی به دامان امام معصوم چنگ زند. آنان که چنین نسبتی برقرار نمی‌کنند، فقط مدعی احکام و اخلاق هستند. امام معصوم کسی است که همۀ راه‌های خیر به او ختم می‌شود.

در کل، بنای کتاب بر توجه به آیات و روایات است؛ یعنی رجوع به متون دینی برای اثبات مدعای یادشده. ولی سویۀ نقدی کتاب هم کم نیست. برای مثال، نویسنده در فصل پایانی کتاب به مصاف سنگین‌وزن‌ترین روشنفکر دینی می‌رود. توضیح این‌که دقیق‌ترین و فلسفی‌ترین کتابی که در حوزۀ روشنفکری دینی نوشته شده «اخلاق دین‌شناسی» به قلم دکتر ابوالقاسم فنایی است. از زمان انتشار کتاب تاکنون کسی آن را به طور جدی نقد نکرده است. تقریباً همگان در برابر آن سکوت کرده‌اند. نویسنده در فصل پایانی کتاب یکی از نظریات دکتر فنایی را نقد می‌کند و می‌گوید که این نوع دیدگاه‌ها ناشی از غفلت از تشیع حقیقی است. عالمان شیعی قرن‌هاست که با دلایل محکم از آموزه‌های تشیع دفاع کرده‌اند و اگر کسی به آثارشان رجوع کند دچار این مشکلات نمی‌شود. در نهایت هم می‌افزاید که آن نظریۀ روشنفکری مبنای محکمی ندارد و ریشه در احساسات و عواطف دارد. روشنفکر به علت ناراحتی از اوضاع سیاسی و اجتماعی چنان نظری را مطرح کرده است. به طور کلی، در این مجلد نیز مباحث انتقادی کم نیست و این رویکرد انتقادی فقط شامل بی‌دینان و روشنفکران دینی نیست.
ادامه...
https://www.alef.ir/news/4000725137.html

راهنمای کتاب/ چرا باید فلسفۀ سیاسی برلین را بفهمیم؟

دکتر علی غزالی‌فر

«فلسفۀ سیاسی آیزایا برلین»
نویسنده: جان گری
مترجم: خشایار دیهیمی
ناشر: نشر نو، چاپ اول 1400
246 صفحه، 50000 تومان


تقریباً نیمی از کتاب‌های آیزایا برلین به فارسی ترجمه شده‌اند و ترجمه‌های خوبی هم دارند، زیرا بیشرشان را مترجمان طراز اول ترجمه کرده‌اند. این کتاب‌ها نسبتاً پرفروش هم بوده‌اند. این امر نشان می‌دهد که ایرانیان از مطالعۀ کتاب‌های برلین لذت می‌برند. بله، کتاب‌های پرحرارت و باحلاوت او جذابیت آثار ادبی را دارد. با وجود این، چنین کتاب‌هایی از جهت مضمون برای جامعۀ ما نه‌فقط سودمند، بلکه ضروری هستند و باید جدی گرفته شوند. این مطلب را باید توضیح داد.

در تاریخ معاصر ایران، سیاست میان رؤیایی شیرین و کابوسی دردناک در نوسان بوده است، و غالباً هر دو با هم حضور داشته‌اند، البته نه در یک لایه. رؤیای شیرین با روحیه‌ای هیجانی و آرمان‌هایی اتوپیایی گره خورده است. ولی این نوع روحیه به‌مثابۀ انگیزه و آن نوع آرمان‌های والا و زیبا و باشکوه به‌مثابۀ غایت لزوماً وضع اجتماعی-سیاسی بهتری رقم نمی‌زنند. چراکه در هر دو مورد شناخت واقعیت امر سیاسی مغفول می‌ماند. در سیاست، قبل از این‌که بدانیم چه باید کرد، باید بفهمیم چرا تاکنون فلان‌طور بوده و بهمان‌طور عمل شده است. لذا اگر به همان میزان که آینده را بر اساس آرزوهای‌مان پیش‌بینی می‌کردیم، از گذشته درس می‌گرفتیم، حال و روز بهتری داشتیم. ولی فهم گذشته ساده نیست؛ راحت هم نیست. به همین دلیل، عملاً چیز معتنابهی از آن نمی‌بینیم. هگل درست می‌گفت که «ما از تاریخ می‌آموزیم که از تاریخ نمی‌آموزیم.» ولی اگر بخواهیم بیاموزیم چه کنیم؟ کدام گذشته را و به چه روشی باید بیاموزیم؟ واضح است که اگر در این زمینه معلمی وجود داشته باشد، کار به‌مراتب آسان‌تر می‌شود. خوشبختانه، علی‌رغم کمیابی، چنین آموزگارانی هستند. یکی از آن‌ها آیزایا برلین (1909-1997) است.

برلین آموزگار تاریخ اندیشه‌های سیاسی است. اصطلاح «تاریخ اندیشه» اندکی پارادوکسیکال می‌نُماید؛ زیرا تاریخ غالباً به امری عینی و عملی اشاره می‌کند، و اندیشه‌ها نیز ظاهراً اموری بی‌زمان هستند. اما «تاریخ اندیشه» با این تلقی عرفی مخالف است. «تاریخ اندیشه» می‌گوید اندیشه‌ها در گذر زمان شکل می‌گیرند، تغییر می‌کنند، می‌بالند، اثر می‌گذارند و متأثر می‌شوند. برلین به طور مشخص اندیشه‌های سیاسی را موضوع بررسی‌های تاریخی‌اش قرار داده است؛ همان ایده‌هایی که سرچشمۀ سیاست و فعالیت‌های سیاسی هستند. توجه به این مطلب برای ما مهم و حیاتی است؛ زیرا ما ایرانیان عموماً سیاست را مساوی با فعالیت سیاسی عملی می‌دانیم. این اشتباهی وحشتناک است. سیاست وجوه مختلفی دارد. ما می‌توانیم تمام وقت، بلکه تمام عمر، خودمان را خرج سیاست کنیم. این به‌خودی خود بد نیست. فاجعه آن‌جاست که وقت‌مان را به طور کامل با فعالیت سیاسی عملی تلف کنیم. «امر سیاسی» لزوماً و فقط فعالیت سیاسی عملی نیست. مطالعۀ تاریخ سیاست، تأمل در باب ایده‌ها و تئوری‌های سیاسی، شناخت علوم سیاسی و ... همگی پرداختن به سیاست هستند. این امور مهم‌تر و مبنایی‌تر هم محسوب می‌شوند، اما تقریباً به طور کامل مغفول مانده‌اند. لذا می‌بینیم که تمام نزاع‌های سیاسی کشورمان در نهایت نزاع‌هایی فردی و جزیی از آب درمی‌آیند. هیچ نزاعی میان ایده‌ها و تئوری‌ها دیده نمی‌شود. نه اصول‌گرا تئوری سیاسی دارد و نه اصلاح‌طلب. دعوا در پایان کار سر از منافع و سلایق جناحی و گروهی درمی‌آورد.

برلین به ما می‌آموزد که سیاست را در سطح اندیشه جدی بگیریم و دنبال کنیم. در آن سطح نیز همۀ اندیشه‌های سیاسی ارزش توجه و بررسی دارند، حتی اندیشه‌های مخالف. او به ما نشان می‌دهد که حتی ناخوشایندترین اندیشه‌ها مفید و آموزنده‌اند و، درمقابل، حتی بهترین و مطلوب‌ترین اندیشه‌ها محدودیت‌های سخت خودشان را دارند، به طوری که هر چقدر هم خوشایند باشند، خالی از عوارض جانبیِ دردناک نیستند. به همین دلیل، می‌بینیم که هیچ‌کس به اندازۀ این فیلسوفِ لیبرال از اندیشه‌های لیبرالی انتقاد نکرده و نیز هیچ‌کس به اندازۀ او متفکران ضدلیبرال را جدی نگرفته است. لذا عجیب نیست که برلین کتابی کامل دربارۀ هامّان و به اندازۀ یک کتاب دربارۀ دومستر مقاله نوشته است؛ دو اندیشمند پرجوش و خروشی که تا مغز استخوان‌هایشان از آزادی انسان متنفرند. در نتیجه، لیبرالیسم برلین لیبرالیسمی معتدل است که تصلّب ایدئولوژی را پیدا نمی‌کند. جالب است که خود برلین اندیشه‌های خودش را زیاد جدی نمی‌گرفت. این خود دلیل دیگری است بر این‌که باید او را جدی بگیریم! مجموع این ویژگی‌ها باعث می‌شود کسی که آثار برلین را بخواند در باب امر سیاسی به دانشی گسترده و فهمی عمیق دست پیدا می‌کند..
ادامه...
https://www.alef.ir/news/4000726156.html

به روایت نویسنده/ نویسنده باید نبض جامعه را درک کند

کامران داوری نیکو

«هوای حوالی حوّا»
نویسنده: کامران داوری نیکو
ناشر: کتاب نیستان، چاپ اول 1400
164 صفحه، 23000 تومان
#داستان_کوتاه #نشرنیستان


«هوای حوالی حوّا» مجموعه داستان های بومی است از سرزمینی که وجب به وجبش حکایتی دارد. داستان هایی که هر چند پیرنگ و زمینه ای بومی و محلی دارند اما به شدت جهانی هستند. از بین دلایل متعدد برای نگارش این اثر، مستند نمودن تاملات، آرزوها و خواسته هایم برای این خاک و مردمش، گفتن از ظرفیت ها و قابلیت ها و همچنین دردها و دغدغه ها برای حال و آیندگان از بارزترین­‌شان بود و البته تلاش برای ناموری و برند شهری و کشوری.

هوای حوالی حوّا، داستان است؛ داستان خود ماست. از دیروز و امروز تا همیشه و هنوز. آینه­ای که در آن به رفتار خود خیره شویم و بیدارخوابی هایی که پی تعبیر می گردند. زمان، مکان و فضای داستان­ها به فرازهایی از تاریخ معاصر (مشروطه، جنگ تحمیلی، بمباران شیمیایی و ...) اشاره می­کنند و موضوعات روز جامعه ایران (معیشت، دشواری­های فضای مجازی، یاس فلسفی، پوچ پسندی، اهدای عضو، آمار بالای جراحی زیبایی، طبیعت دوستی، حیوان آزاری، کول­بری، وفاداری، اسیدپاشی و مرگ آگاهی) را دستمایه قرار می­دهد. شرح هندسه و هنجار و بیان ظرائف بومی و مختصات اقلیمی در این کتاب، علاوه بر بعد داستانی، می تواند در آینده مرجعی برای جامعه شناسی، مردم شناسی و اتنوگرافی باشد.

بومی نگاری، نگاه جهانی در عین بهره مندی از عناصر بومی و ملّی، تنوع پیرنگ، تغییر مداوم تم داستان ها با توجه به موضوعات روز جامعه ایران، استناد به فرازهایی از تاریخ معاصر، تنوّع زبان روایت و تغییر شیوه روایت در هر داستان، ارجاعات بینامتنی و فرامتنی، داستانک در داستان، آمیختگی کمدی و تراژدی، استفاده همزمان از زبان رسمی و زبان عامیانه و محاوره ای، مواجهۀ سنت و مدرنیته، خبردادن از آینده، پایان بندی قوی و دور از انتظار در عین توجه به اقتصاد کلمات و اختصار جملات را می توان ویژگی های این مجموعه داستان برشمرد.

نکتۀ شایان توجه، بهای حداقلی کتاب است. در پی سالها تدریس و پژوهش در حوزۀ مدیریت و اقتصاد نوآوری، از خودم انتظار داشتم تا دغدغه های اهل کتاب را هم لحاظ کنم. قطع کتاب را نیم وزیری انتخاب کردیم که هم حمل آن آسان باشد هم به راحتی در کیف جا بگیرد و در مترو، ایستگاه اتوبوس، پارک، مطب پزشک و حتی صف نانوایی قابل خوانش باشد. هدف دیگر از کوچک سازی و سبک سازی کتاب این بود که مردم شریف، گاه گداری گوشی را رها کنند و کتاب دست بگیرند! نویسنده باید نبض جامعه را درک کند. اکنون که معیشت بر مردم صبور و غیور و شکور این دیار سخت گرفته، با مدیریت هزینه، موفق شدیم قیمت پشت جلد کتاب را به حداقل برسانیم تا بهای غذا و دوای روح، از قیمت یک وعده غذای جسم کمتر باشد!

ادامه...
https://www.alef.ir/news/4000727108.html

راهنمای کتاب/ هنر بازی با کلمات

زهره مسکنی

«پارک شهر»
نویسنده: هانیه سلطان‌پور
ناشر: چشمه، چاپ سوم: بهار 1400
233 صفحه، 52000 تومان
#رمان #نشرچشمه


هانیه سلطان‌پور خبرنگار است و کسی که در این حوزه کار می‌کند بازی با کلمات را خوب بلد است. دانستن همین راز، اثر او را به یک رمان خواندنی تبدیل کرده است. باید زندگی با کلمات را بلد باشید و به خواندن و نوشتن آنها عشق بورزید که از همان صفحات نخست داستان متوجه چگونگی چینش هدفمند جملاتش بشوید. «پارک شهر» دومین اثر سلطان‌پور بعد از «عمق یک و نیم متری» است که نشان می‌دهد این نویسنده برای آفرینش اثر دوم خود به تجارب و پختگی بیشتری رسیده است.

«پارک شهر» ماجرای شخصی به نام آیدین مرادخانی است که با حضورش در غسالخانۀ پزشکی قانونی تهران خواننده را به رمان سلطان‌پور وارد می‌کند. ورودی سرد و خشک و بی‌روح و اندوه‌بار و در عین حال بسیار ملموس به فضایی خاص که از نظر جغرافیایی در خیابان بهشت، ضلع جنوبی پارک شهر تهران قرار گرفته است. مادر آیدین از دنیا رفته و او بعد از مرگ مادر بیمارش می‌بایست با پدری بیکار سر کرده و بقیۀ این داستان را رقم بزند. نویسنده با نکته‌سنجی و نکته‌گویی‌هایی روان و ساده شرح ناملایمات جامعۀ کنونی را برای شخصیت جوان داستانش روایت کرده و به موازات این جریان در مقطع زمانی دیگری به نوجوانی شخصیتش پرداخته است. نوجوانی که از سوی پدر وادار به کار در کارخانۀ سیگارسازی شده و همکار و همدم او شخصی به نام «اصغر کمونیست»، کارتن خواب جلوی کارخانه است.

آیدین هم در نوجوانی از مدیر کارخانۀ سیگارسازی و هم در جوانی از پدرش ضربه می‌خورَد و سپس جامعه و آدم‌هایش یکی پس از دیگری ضربات مکرر را بر پیکر او وارد می‌آورند. این ضربات و حملات تا جایی پیش می‌رود که می‌بینیم حالا دیگر آیدین به انسان دیگری تبدیل شده است. انسانی که نه به آن نوجوان هنرمند و نه به جوانی جویا و پویا برای ایجاد تحول در زندگی­ شباهت دارد. اینجاست که خشونت در وجود او رسوخ کرده و نابودی و نیستی آدم‌ها برایش عادی می‌شود: «پدر کشوِ لباس‌ها را باز کرد و اول از همه تی‌شرت قرمزه که روش عکسی از چه‌گوارا گراور شده بود، پرت شد وسط تاریکیِ شب و سپیدی برف. بعد یک پای شلوار جین آبی از قسمت ران قطع شد و ایستاد کنار چه‌گوارا. بعد شکم پیراهن سبزی که از جمهوری خریده بودم پاره شد. بعد ژاکت سفید راه‌راهم جفتِ دست‌هاش را از کتف از دست داد. بعد تسبیح چوبی‌ای که گردنم می‌انداختم پاره شد وسط اتاق و هر دانه تسبیح یک جا گم شد. بعد تن چندتا از صفحه‌ها خرد شد، گلوی نوارها بُریده شد، سر کتاب‌ها شکست...»

قهرمان «پارک شهر» در بسیاری از بخش‌های ماجرا، در صدد تغییر خود و ایجاد تحول در چگونگی زندگی‌اش است و نویسنده این چرایی و چگونگی را به گونه‌ای روایت کرده تا خواننده به وضوح ببیند در روزگار کنونی چیزی برای هدایت افراد به آنچه در آن گرفتار آمده‌اند وجود ندارد. وی با تبحر در آفرینش بدیع، فضاپردازی‌های کوبنده و دیالوگ‌های قوی، قهرمان خود را ساخته و سایر آدم‌های زندگی‌اش را که هر کدام برای خود قصه‌ای دارند، پرورش داده است. از همان ابتدای کتاب، جوانِ داستان در حال پیشروی به سوی بیهودگی آمیخته با نیستی است و مرگ به عنوان پدیده‌ای که پایان چرخۀ زندگی انسان را به مثابه یک توقف برگشت‌ناپذیر رقم می‌زند برایش عادی است؛ اما در عین حال او نمی‌تواند با این اتفاق مهم زندگی کنار بیاید. کسی نیست که او را به درستی هدایت کند و گاهی هم که گویی به سمت و سویی کشیده می‌شود، ناکامی به او یادآوری می‌کند که شاید مسیر را اشتباه طی کرده و این است که مدام در حال دست و پا زدن‌های بیهوده است.

نویسنده آیدین را در عین قهرمانی به ضدقهرمانی نیز رسانده است. فردی روانی. کسل و بی‌روح که درون دنیای خودش زندانی شده و قادر به طراحی راه گریز نیست. ابتدا مرگ مادر و سپس فوت پدر او را به این تصمیم می‌رساند که دوباره به دنیای هنر برگردد. او که در نوجوانی به هنر عشق می‌ورزیده و حالا در مرکز پزشکی قانونی کار می‌کند، به خرید ابزار هنری می‌رود و بعد از سال‌ها به فروشگاه‌هایی که صدای موسیقی زندگی در آنها جاری است سر می‌زند تا خودش را از فضای کسالت بار زندگی‌اش آزاد کند؛ اما گویی سرنوشت او چیزی جز سرگردانی و نابودی نیست.
ادامه...
https://www.alef.ir/news/4000728151.html

راهنمای کتاب/ نصیحت صاحبان قدرت

فاطمه صناعتیان

«سِیَرُالمُلوک»
نویسنده: ابوعلی حسن بن علی طوسی (نظام‌الملک)
بازنویسی، نقد و تحلیل، ویرایش متن، توضیحات و فهرست‌ها: محمد استعلامی
ناشر: فرهنگ معاصر، چاپ اول 1399
418 صفحه، 75000 تومان
#ادبیات_کلاسیک_ایران #نشرفرهنگ_معاصر

سِیَرُالمُلوک اثر خواجه نظام‌الملک طوسی که از آثار مهم نثر فارسی قرن پنجم هجری به حساب می‌آید، همچون راهنمای جامعی است در آیین فرمانروایی و کشورداری و اخلاق و سیاستِ پادشاهان. سبک نگارش کتاب نیز با درون‌مایه و کاربرد کتاب سازگار است؛ ساده، روان و خالی از صنایع ادبی اغراق‌آمیز. چرا که کتاب در حکم مشاوری کاربردی و عملی برای ملکشاه سلجوقی و به فرمان او نگاشته شده است. با این حال نثر محکم و قوت محتوای اثر، پژوهشگران ادبی را بر آن می‌دارد تا این کتاب را در زمره‌ی شاهکارهای ادبی زبان فارسی نیز به‌ شمار آورند.

پنجاه فصل این کتاب به دو بخش تقسیم می‌شوند که بخش نخست شامل سی و نه فصل و بخش دوم شامل یازده فصل است. فصول کتابِ خواجه نظام‌الملک را، بخشی به عنوان «آغاز متن» از محمد ناسخ، کتابدار و نسخه‌بردار کتابخانه‌ی دربار سلجوقیان– چنان که رسم زمانه بوده است- همراهی می‌کند. پیشگفتار و دو مقدمه‌ی پرمحتوا از محمد استعلامی نیز در این نسخه افزوده شده‌اند؛ «در مقدمه‌ی اول جان سخن همین شناخت درست و جای مناسب آن در طبقه‌بندی موضوعی فرهنگ ایرانی، و نقد آن داوری‌هاست، همراه با خلاصه‌یی از محتوای کتاب و سیر اندیشة نظام‌الملک به عنوان یک کارگزار آگاه و باتجربه و اهل درد، که سی سال اندیشیدن به ایران و ساختن سازمان‌های دولتی و فرهنگی و آموزشی او، در روستای حسدآباد مشرق‌زمین نادیده مانده و چنان که باید در تاریخ ثبت نشده است. در مقدمة دوم، سرگذشت کتاب و خلاصه‌یی از تاریخچة شناخت و نشر آن» مطرح می‌شوند.

سِیَرُالمُلوک را شارل شفر (Charles Schefer)، پژوهشگر فرانسوی، در سال ۱۸۹۱ به زبان فرانسه ترجمه و با عنوان سیاست‌نامه در پاریس منتشر کرد. نام سیاست‌نامه که به اشتباه به این کتاب داده شده بود، بعدها در سایر نشرهای فارسی آن نیز برجای ماند. عنوان کتاب از آن روی اشتباه محسوب می‌شود که واژه‌ی «سیاست» در دوره‌ی خواجه نظام‌الملک و زبان معمول آن زمانه به معنی تنبیه و مجازات بوده است و «سیاست‌نامه» باید به معنی قانون مجازات یا مجموعه قوانین کیفری باشد. حال آن که سِیَرُالمُلوک که نظام‌الملک خود به این نام از آن یاد می‌کند، کتابی است در سیره و روش پادشاهان و امیران.

پس از سی سال خدمت قوام‌الدین ابوعلی حسن طوسی به سرزمین ایران و پادشاهان مختلف و داشتن مسئولیت‌های گوناگون از حکومت بلخ تا صدارت الپ‌ارسلان و ملکشاه سلجوقی، در روزگاری که مورد حسد درباریان واقع شده بود، فرمانی از ملکشاه به نظام‌الملک و برخی از سایر کارگزاران می‌رسد که: «هر یک در معنی مملکت اندیشه کنید و بنگرید تا چیست که در عهد و روزگار ما نه نیک است، و در دیوان و درگاه و مجلس و بارگاه ما شرط آن به جای نمی‌آورند؟ یا بر ما پوشیده است؛ و کدام شغل است که پیش از ما، پادشاهان شرایط آن به جای آورده‌اند و ما تدارک آن نمی‌کنیم؟...»

بخش نخست کتاب شامل سی و نه فصل است که گاهی مضامین و مطالب تکراری نیز در آن‌ها دیده می‌شود و نشان از پریشان‌خاطری نگارنده دارد. این فصول از «اندر احوال گردش روزگار و مدح خداوند» و «اندر شناختن قدر نعمت» آغاز می‌شود و به سرفصل‌های گوناگونی از این دست می‌رسد: «اندر پژوهش کردن و بررسیدن (بررسی کردن) کار دین و شریعت»، «اندر ندیمان و نزدیکان پادشاه و ترتیب کار ایشان»، «اندر ترتیب ایستادن بندگان و چاکران به وقت خدمت»، «اندر عتاب کردن با برکشیدگان هنگام خطا و گناه» و ... بخش دوم نیز شامل یازده فصل است که در نگارش آن‌ها ملاحظات درباری کمتر رعایت شده‌اند و گله‌ها و شکایت‌ها بی‌پرده‌تر بیان شده‌اند. از عناوین متنوع این بخش کتاب نیز می‌توان به مواردی از این دست اشاره کرد: «اندر بخشودن پادشاه بر خلق و هر کاری بر قاعده‌ی خویش»، «اندر خروج سندباد گبر و پدید آمدن خرّم‌دینان»، «اندر نگاه داشتن حساب مال ولایت‌ها و نسق آنها» و...
ادامه ...
https://www.alef.ir/news/4000730053.html

راهنمای کتاب/ روزنامه‌ها چگونه جهان را تفسیر می‌کردند

حمیدرضا امیدی‌سرور

«قدرتهای جهان مطبوعات»
(همراه با وقایع نگاری یک شکست: بازتاب آخرین سال‌های رژیم شاه در ۱۲ روزنامه بزرگ جهان)
نویسنده: مارتین واکر
ترجمه: محمد قائد
ناشر: فرهنگ نشر نو؛ چاپ اول 1400
۵۲۶ صفحه، ۱۸۰ هزار تومان
#تاریخ_جهان #تاریخ_معاصرایران #نشرنو

«قدرتهای جهان مطبوعات» اثر مارتین واکر که توسط محمد قائد به فارسی برگردانده شده، باز چاپ اثری است که سالها پیش توسط ناشر دیگری به بازار آمده بود که به همین منظور دوباره ویرایش شده است. آنچه اشاره به این موضوع را اهمیت می‌بخشد، بازتاب مقوله پیشرفت تکنولوژیک در یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین حوزه‌های فرهنگی در جهان امروز است. از زمانی که چاپ نخست این کتاب در میانه دهه هفتاد شمسی به بازار آمده تا به امروز که بیش از بیست و چند سال از آن دوران می گذرد تحول‌هایی بس شگرف در دنیای مطبوعات اتفاق افتاده است. در طول این سالها اغلب قدرتهای مورد اشاره در جهان مطبوعات آن روزگار حالا به تاریخ پیوسته‌اند و از آن قدرت و جمال و جلال جلوه چندانی نماند است. البته این بدان معنا نیست که کتاب مهم مارتین واکر حالا اهمیت خود را از دست داده است. بلکه اهمیت آن از حوزه‌ای به حوزه‌ی دیگر وارد شده است. کتاب مارتین واکر در زمانی نوشته شده بود که تلویزیون به عنوان قدرت نوظهور در میانه‌ی قرن بیستم، چند دهه‌ای بود که جهان رسانه و بخصوص مطبوعات را تحت تاثیر قرار داده بود. چاپ تازه کتاب اما در زمانه‌ای اتفاق می افتد که حتی تلویزیون نیز خود تحت الشعاع رسانه‌های نوظهور ابتدای قرن بیست و یکم قرار گرفته است.

این تاثیر‌گذاری البته به بالا و پایین شدن ارقام تیراژهای مطبوعات انجامیده است؛ اما اینکه برد و نقش تعیین کننده آنها تا چه اندازه در سطح جامعه وجود دارد، چندان نمی‌توان به این تیراژها اعتماد کرد. چون بخش قابل توجهی از نشریات فعلی به جای آنکه توسط مخاطبان روی صفحات کاغذی خوانده شوند، در روی صفحات مجازی دیده و خوانده می‌شود. تیراژهای روزنامه‌ها در ایران و جهان، گاه به کمتر از یک دهم تیراژ قبلی رسیده البته برخی نیز شکل و شمایل عوض کرده‌اند، نام‌شان و ترتیب انتشارشان تغییر یافته است. خلاصه اینکه جهان مطبوعات حسابی دگرگون شده است.

اما بزرگترین روزنامه‌های جهان، آنها که ما به عنوان غولهای مطبوعاتی می‌شناختیم، چه زمانی متولد شدند، خاستگاه‌شان کجا بود، چگونه بالیدند و قدرت گرفتند و چه نقشی را در جامعه برعهده گرفتند؛ چطور بر مناسبات سیاسی اجتماعی پیرامونشان تاثیر گذاشتند و یا اینکه از سوی نهادهای قدرت به عنوان اهرمی برای فشار مورد استفاده قرار گرفتند.

«قدرتهای جهان مطبوعات» اثری است ارزنده و خواندنی که ابتدای دهه‌ی هشتاد میلادی در امریکا منتشر شده؛ مارتین واکر در کتاب خود به سراغ ۱۲ روزنامه بزرگ در پنج قاره جهان رفته و ماجرای چگونگی پیدایی، راه افتادن، اوج گیری و گسترش تحریریه آنها (فراتر از مرزهای کشوری که در آن منتشر می‌شدند) و... را روایت می‌کند و در این رهگذر به چالش‌هایی که پیش رو داشته اند و موفقیت‌هایی که بدانها دست یافتند می‌پردازد.

بر این اساس کتاب در دوازده فصل تدارک دیده شده که در هر یک از این فصول به یکی از این روزنامه‌های قدرتمند جهان در قرن بیستم می‌پردازد که اسامی آنها بدین قرار است: «تایمز»، «لوموند»، «دی ولت»، «کوریه‌ره دلّا سرا»، «پراودا»، «الاهرام»، «آساهی شیمبون»، «نیویورک تایمز»، «واشنگتن پست»، «گلوب اند میل»، «ایج ملبورن» و «راند دیلی میل».

با اینکه مارتین واکر عقیده دارد روزنامه‌های مورد بررسی مهمترین روزنامه‌های زمان خود هستند که جمعی از برجسته ترین خبرنگاران و روزنامه نگاران نخبه جهان را در خود جمع کرده‌اند اما از دو روزنامه مهم و تاثیر گذار در این کتاب نشانی نیست. یکی گاردین که واکر خود سالها در تحریریه ی آن مشغول به کار بود و دیگری ایندیپندنت که از سال 1986 تاسیس شد که خیلی سریع به اعتباری جهانی رسید، اما در زمان نگارش کتاب هنوز منتشر نمی‌شد.
ادامه...
https://www.alef.ir/news/4000730082.html

راهنمای کتاب/ داشتن و نداشتن

زهره مسکنی

«توله‌های تلخ»
نویسنده: قباد آذر آیین
ناشر: هیلا؛ چاپ اول: 1400
184 صفحه؛ 35000 تومان
#رمان #نشرهیلا

داستان‌های بومی و منطقه‌ای داستان‌هایی هستند كه در آنها نویسنده، بیشتر تلاش خود را صرف توصیف یك منطقۀ خاص جغرافیایی و ویژگی‌ها، شخصیت‌ها، لهجه‌ها،‌ رسوم، سنت‌ها و باورهای مردم آنجا می‌كند. چنین داستان‌هایی می‌توانند گسترۀ وسیعی از رویدادها، شخصیت‌ها، درونیات افراد، عقاید،‌ مكان‌ها و ... را به تصویر بكشند. برای مخاطبان غیربومی، داستان‌هایی این‌چنین بسیار متفاوت و بدیع و جذاب‌تر است؛ چرا که آنها را از زندگی عادی و تکرار اطراف خود جدا کرده و به سرزمین‌هایی دیگر با رسوم و آداب متفاوت و غریب و در نتیجه، رویدادهایی عجیب‌تر و شگفت‌انگیزتر روبه‌رو می‌کند. در این داستان‌ها، هدف نویسنده تشریح زندگی مردم یك منطقه و توصیف جغرافیای آن است. در این میان، خواننده با پیشینۀ تاریخی آن منطقۀ خاص بیشتر و بهتر آشنا می‌شود و می‌تواند سیر تحولات فرهنگی،‌ اجتماعی و اعتقادی مردم آنجا را نیز از گذشته تا حال مشاهده كند. بسیاری از متخصصان علوم انسانی می‌توانند از طریق این‌گونه آثار، به پاسخ مسائل مختلفی در زمینه‌های اجتماعی، روانشناسی، سیاسی، تاریخی و ... دست یابند.

قباد آذرآیین را می‌توان از جمله نویسندگان بومی ایران دانست که اغلب داستان‌هایش دربارۀ اقلیم و خاستگاه خودش شهر مسجدسلیمان و موضوع استخراج نفت از این منطقه نفت‌خیز است. از آذرآیین پیش از این، کتاب‌های داستانی «چه سینما رفتنی داشتی یدو!»، «داستان من نوشته شد»، «من... مهتاب صبوری»، «زنده به عشق»، «عقرب‌ها را زنده بگیر» و «هجوم آفتاب» چاپ شده‌ بود. او سال 1397 رمان «فوران» را منتشر کرد که این داستان نیز دربارۀ فوران نفت در منطقه مسجدسلیمان و زندگی سه نسل از یک خانواده بود. در واقع بستر تاریخی این‌ داستان از زمان کشف و استخراج اولین چاه نفت ایران در مسجدسلیمان تا روزگار کنونی را در بر می‌گرفت. اکنون آذرآیین رمان «توله‌های تلخ» را با همان حال و هوای دیار جنوب نوشته و راهی بازار کتاب، آن هم از نوع رمان‌های بومی کرده است. درون‌مایه «توله‌های تلخ» به نوعی ادامه رویدادهای «فوران» و شخصیت‌های آن است؛ نوجوانانی که نسل چندم شخصیت‌های رمان «فوران» محسوب می‌شوند.

روایت «توله‌های تلخ» در منطقه‌ای با نام «برزخ‌آباد» واقع در جنوب ایران رخ می‌دهد. «برزخ‌آباد» نام مستعاری است که نویسنده برای مسجدسلیمان، زادگاه خودش انتخاب کرده است. دلیل انتخاب این نام برای مکان روایت رمان، استحاله شهر نفتی مسجدسلیمان، پس از به پایان رسیدن دوران شکوه و رونق این شهر است. حکایت بومیانی که بیشتر آنها کشاورز و روستایی بودند و اکنون گرفتار نوعی زندگی برزخی شده‌اند. آنها هم از زمین و کشاورزی و زندگی سنتی خود محروم‌ مانده‌اند و هم از نعمت‌ها و امکاناتی که قبل از کشف و استخراج نفت در اختیار داشتند. همان‌گونه که عالم برزخ به معنای عالمی بین دنیا و آخرت است که در آنجا هنوز به حساب کلی افراد رسیدگی نشده و تا قیامت که این رسیدگی انجام خواهد شد، بعضی از افراد متنعم و بعضی دیگر در عذابند.

ماجرای «توله‌های تلخ» از این قرار است که پزشکان، راوی پیر و کهنسال را جواب کرده‌اند و این موضوع از جانب تمام افراد خانواده پذیرفته شده و همه با آن کنار آمده‌اند. راوی به شرح وقایع مقاطع مختلف زندگی‌اش از کودکی تا جوانی‌ پرداخته است. او در خواب می‌بیند که در عالم کودکی برای پیداکردن شخصی درِ همۀ خانه‌های محله را می‌کوبد. بعد از این مرحله شاهد مرور خاطرات او از دوستانش با نام‌های مندل، فلو و اسی هستیم و توصیف ماجرای گردش و روبه‌رو شدن او با هم‌محله‌‌ای‌هایش در برزخ‌آباد. رمان در دو بخش اصلی نوشته شده که بخش اول بیست ‌و یک ‌فصل دارد و بخش دوم آن شامل نُه ‌فصل است. ابتدای برخی از فصل‌ها جملات، اشعار یا سخنان نغزی از افرادی چون شوپنهاور، آنا آخماتووا، داستایفسکی، هوشنگ چالنگی، غادة ‌السمان و... خودنمایی می‌کند.

بخش اول کتاب روایتگر زندگی برزخ‌آبادی‌ها در محیطی ناخواسته و ناگزیر و نوعی جبر ترکیب شده با جهل و البته توأم با دلسوزی است که فرزندان آن را نسل به نسل از پدر و مادرها به ارث برده‌اند. بوی نفت چنان با لقمه‌های این خانواده‌ها درهم آمیخته که تعجبی ندارد لوله‌های انتقال طلای سیاه محل بازی و تفریح بچه‌ها و البته راقم سرنوشت‌ آنان باشد: قرار می‌گذاریم یکی‌مان پشت سرش رو لوله راه بیفتیم که اگر وسط‌های دره ترسید و خواست برگردد، حواسمان به‌ش باشد... کامبیز پا می‌گذارد اول لوله، ما زل زده‌ایم بهش. تا چند قدم هنوز لوله رو شانۀ تپه است و از زمین کنده نشده... کامبیز حالا رسیده جایی که لوله از گُردۀ تپه جدا شده و دره زیر پاش دهان باز کرده...
ادامه...
https://www.alef.ir/news/4000804007.html

به روایت مترجم/ آدم‌ها و بشقاب پرنده ها

علی فامین

«زندگی شهری»
نویسنده: برگزیده جایزه ا.هنری
ترجمه: علی فامیان
ناشر: کتاب نیستان، چاپ اول 1400
288 صفحه، 69000 تومان
#داستان_کوتاه #نشرنیستان

کتاب «زندگی شهری» مجموعه داستان‌های کوتاه برگزیده جایزه ا.هنری در سال 1997 است. در قالب این جایزه از سال 1919، هر ساله بیست داستان کوتاه برتر منتشر شده در نشریات آمریکایی به خوانندگان معرفی می‌شود. بر اساس مقدمه کتاب اصلی، در این مجموعه شاهد تغییراتی عمده هستیم. پس از سی سال سردبیریِ ویلیام آبراهامز در انتخاب داوران و گردآوری داستان‌ها، این مسئولیت به لری دارک واگذار شده است. سردبیر جدید تعداد نشریات مطالعه‌شده را افزایش داد و لذا برای انتخاب داستان‌های این مجموعه بیش از سه هزار داستان کوتاه انگلیسی منتشر شده در نشریات آمریکای شمالی مطالعه شد. برای نخستین بار نشریات و نویسنده‌های کانادایی نیز مدّ نظر قرار گرفتند و از همین رو، در کتاب حاضر آثار آلیس مونرو و کارول شیلدز را هم می‌خوانیم.

«زندگی شهری» داستان شماره یک این مجموعه است که توسط مری گوردن به رشته تحریر درآمده است. این داستان به مثابه پنجره‌ای است مشرف به انتهای یک کوچه خاکی و البته مشرف به یک شخصیت به نام بئاتریس که از خانه ای بی‌هویت در ناکجاآباد گریخته و پس از ازدواج و تشکیل خانواده از یکی از شلوغ‌ترین مکان‌های شهری سردرمی‌آورد. مواجهه او با جمعیت بی نام و نشان شهر ابتدا به او احساس امنیت می دهد، اما اندکی بعد با چالش‌های زندگی شهری آشنا می‌شود.، چالشی که برای بسیاری صرفاً یک برخورد ساده می نماید اما او را دچار وضعیتی بغرنج می‌کند.

دومین داستان، «آبشارها»، اثر جرج ساندرز است؛ روایت دو بازندۀ درخودفرورفته که در حاشیه رود قدم زده و دو دختر گرفتار را به سوی آبشار مشایعت می‌کنند. داستان سوم «گفت‌وگوی کرم‌ها» به قلم لی کی. آبوت است. سرگذشت مواجهه مردی با بشقاب‌پرنده‌ها و این که چنین مواجهه‌ای تا چه می‌تواند بر دیگران تأثیر بگذارد. موضوع پنهان‌کاری دولت فدرال و فرصت‌طلبی مقامات ایالتی و شهری و تبعات روحی شخص و خانواده‌ای که با یک آزمایش تسلیحاتی مواجه شده‌اند به خوبی به تصویر کشیده شده است. نوع ارتباط شخصیت اصلی داستان با پدرش- که به دلیل مواجهه با به‌اصطلاح موجودات فضایی دچار اختلال روانی شده- بسیار هنرمندانه توصیف شده است.
ادامه...
https://www.alef.ir/news/4000807110.html

راهنمای کتاب/ پادشاهی فن‌آوری و بردگی انسان

زهره مسکنی

«ماشین حساب»
نویسنده: المر رایس
مترجم: زهرا جهانفریان
ناشر: قطره، چاپ اول 1399
88 صفحه، 17000 تومان
#تئاتر #نشرقطره

نمایشنامه‌ها شامل گفت‌وگوهایی با توضیحات کوتاه برای توصیف صحنه‌اند و چون برای اجرا نوشته می‌شوند، توضیحات اضافی و طولانی ندارند. همین موضوع دلیلی برای شروع مطالعۀ این متون و علاقه‌مندی به نمایشنامه است؛ چرا که این دیالوگ‌ها اصل و پیش‌برندۀ نمایشنامه هستند. به عبارتی دیگر می‌توان گفت نمایشنامه یک داستان عینی و بیرونی است که مخاطب آن را می‌بیند و حس می‌کند و برعکسِ داستان دارای جزئیات بسیار نیست. در چنین متونی ابتدا یک شخصیت یا فضا معرفی شده و دیگر تا پایان ماجرا توصیف نمی‌شود؛ بنابراین خواننده نمایشنامه می‌بایست یک تصویر ذهنی پایدار ایجاد کند و تا انتها آن را با خود همراه داشته باشد. برای توصیف زمان و مکان و شخصیت‌ها باری روی دوش نویسنده نیست و مسئولیت آن بر عهدۀ متصدیان اجرایی نمایش است. این موضوع حساب نمایشنامه را از شعر و داستان جدا می‌کند و تمام این‌ موارد نمایشنامه را به یک نوشتۀ چالش‌برانگیز برای افزایش قدرت ذهن مخاطب تبدیل می‌کند.

المر رایس نویسنده، نمایش‌نامه‌نویس و فیلم‌نامه‌نویس اهل ایالات متحده آمریکا بود که به دلیل برخی آثار همچون «ماشین حساب» و «صحنۀ خیابان» که برندۀ جایزۀ پولیتزر شد و کورت ویل آن را به اُپرا درآورد، شناخته شده است. موضوع بیشتر نمایش‌نامه‌های رایس همچون «ما، مردم» و «چشم‌انداز امریکایی» مسائل سیاسی و اقتصادی است. رایس نمایشنامۀ «ماشین‌حساب» را سال 1923 به رشتۀ تحریر درآورد. داستان این نمایشنامه دربارۀ مردی به نام صِفر است که به عنوان حسابدار در مؤسسۀ بزرگی مشغول به کار است. صِفر بعد از بیست ‌و پنج سال کار در چنین جایگاهی متوجه می‌شود که قرار است یک دستگاه ماشین ‌حساب جای او را در شرکت بگیرد و داستان اینگونه آغاز می‌شود.

رایس در این نمایشنامه جلسۀ دادگاه، اعدام و سفر آقای صِفر به زندگی پس از مرگ را به تصویر می‌کشد. «ماشین حساب» در حقیقت نمایش زندگی روزمرۀ کارگری یقه‌سفید در قرن بیستم است که تحت تأثیر ایدیولوژی‌های سرکوب‌گر جامعۀ سرمایه‌داری قرار دارد. نویسنده در این اثر به چگونگی مکانیزه‌شدن مشاغل و این موضوع که چنین روندی چطور آرام آرام منجر به از دست دادن عواطف انسانی می‌شود پرداخته است. نمایشنامه «ماشین حساب» را می‌توان نقدی بر تکنولوژی دانست. رایس این اثر را هنگامی نوشته که ادارات و کارخانه‌های آمریکا به سرعت در حال مکانیزه‌شدن بوده‌اند و در این مقطع بسیاری از کارگران، کار خود را در برابر پیدایش ماشین‌ها از دست دادند. رایس زندگی در جامعۀ سرمایه‌داری را با این دلیل مورد انتقاد قرار می‌دهد که چنین روندی مانع زندگی خودمختار انسان و عدم بهره‌گیری او از زیست خود شده و محل کار را تبدیل به مرکز سرکوب توسط افراد قدرتمند و ثروتمند می‌کند تا افرادی از تلاش کارگران به نفع خود سود ببرند. این روند باعث جدایی انسان از وجود و طبیعت ذاتی‌اش و موجب محرومیت او از ماهیت معنوی خود می‌شود. بیگانگی می‌تواند به طور کلی با ایجاد زمینه برای پیشرفت و سرمایه‌گذاری همگان به صورت مساوی در یک جامعۀ آزاد حذف شود. این نمایشنامه را می‌توان سمبل تمام افرادی دانست که به سبب تغییرات ماشینی زندگی مشاغل خود را از دست داده‌اند.

آقای صِفر وقتی متوجه می‌شود یک ماشین جایگزین او شده، رئیس خود را می‌کشد. او پس از اینکه به همین دلیل در مکانی مانند بهشت موسوم به سرزمین الیسیوم به دار آویخته می‌شود، پی می‌برد که زندگی غیرقابل تحملی داشته است. وی از ماشینی که جایگزینش شده نفرت دارد و حس می‌کند در تمام زندگی‌اش مانند یک ربات کار کرده است: «من یه آدم حوصله‌سربرم، باید قبول کنید. بیست‌وپنج سال یک کار تکراری رو انجام دادم بدون اینکه حتی یک روز رو هم از دست بدم. چهل‌ودو هفته در سال. چهل‌ودو و... اونا مجبور نشدن دنبال من بگردن، مگه نه؟ سعی نکردم فرار کنم، درسته؟ کجا می‌خواستم فرار کنم؟! راستش اصلاً بهش فکر نکردم. الان می‌گم به چی فکر می‌کردم... اینکه چطور به زنم بگم اخراج شدم. اون بعد از بیست‌وپنج سال اخراجم کرد، می‌فهمید چی می‌گم؟...»
ادامه...
https://www.alef.ir/news/4000808146.html

راهنمای کتاب/ روان‌کاوی را زود و آسان بیاموزید

دکترعلی غزالی‌فر

«آثار و اندیشه‌های زیگموند فروید»
نویسنده: ژان‌میشل کینودو
مترجمان: علیرضا طهماسب و مجتبی جعفری
ناشر: فرهنگ نشر نو، چاپ اول 1400
215 صفحه، 64000 تومان
#روانشناسی #روانکاوی #نشرنو

شب‌ها زود نمی‌خوابم؛ چون تا دیروقت مشغول بازی و علافی هستم. قلم‌به‌دست یک چشم به کتاب و یک چشم به کاغذ کاهی، روی صندلی، پشت میز، چیزمیز می‌نویسم. ولی آن شب زود افقی شدم. قبلش تصمیم گرفته بودم کار مفیدی انجام دهم. این شد که بعد از غروب با دوست مثلاً مهندسم رفتیم قدم بزنیم. قدم زدن بهانه‌ای بود که به فلافل‌های شهر شبیخون بزنیم. تا خرخره خوردیم. سنگین شدم و زود به لانه برگشتم. حال‌وحوصلۀ کار نبود. روی تخت دراز کشیدم و این کتاب کوچک و زیبا را به دست گرفتم؛ چون خیلی سبک و خوش‌دست بود. هم شب‌ها برای حالت افقی روی تخت مناسب است و هم روزها برای حالت عمودی در اتوبوس و مترو. البته عنوانش نیز کنجکاوم کرد.

یک‌راست رفتم به سراغ بخش پایانی کتاب، یعنی «واژه‌نامه». مترجمان توضیح داده بودند که «آن‌چه در پی می‌آید صرفاً شامل آن دسته از اصطلاحات روان‌کاوی است که خواننده هنگام مطالعۀ این کتاب یا دیگر کتب مشابه یا خود آثار فروید ممکن است با آن‌ها برخورد کند و شاید بخواهد تعریفی مفید و مختصر از آن‌ها در دست داشته باشد.»

از همان صفحۀ اول یکی از اصطلاحات را ورانداز کردم: «Aggression / (پرخاشگری): تلاش آشکار فکری و عملی و احساسی و یا خیالی (فانتزی) برای سلطه بر دیگری یا تخریب او. نیز این اصطلاح به سائقی اشاره دارد که مسبب این‌ها است.» خب، در قدم اول فهمیدم که اَگرِشِن هم دارم. اندکی چشم چرخاندم تا ببینم کدامیک از ویژگی‌های صفحۀ بعدی را دارم که با چند اصطلاح فاخر خاک‌برسری مواجه شدم! ترجیح دادم جلوتر نروم و به همین دلیل برگشتم به اول کتاب، «پیشگفتار مترجمان». مترجمان پیشگفتار مفصل پنجاه‌صفحه‌ای برای این کتاب تهیه کرده‌اند که ترجمۀ اثری دیگر است. این پیشگفتار خوب و جالب به این مسئله می‌پردازد که فروید را چگونه بخوانیم و چگونه نخوانیم. در همین راستا ویژگی‌های کلی و اصلی بینش فروید را برمی‌شمرد.

بدنۀ اصلی کتاب از صفحۀ 61 شروع می‌شود و در صفحۀ 180 به پایان می‌رسد. به عبارت دیگر، 120 صفحه مطلب دقیق و فشرده، بدون حرف اضافه. از این مهم‌تر، این 120 صفحه بین 16 فصل کوتاه تقسیم شده‌اند. هر فصل کم و بیش ده صفحه است و چند بخش و ریزعنوان فرعی هم دارد. در مجموع، کتاب عملاً از بخش‌های بسیار کوتاه تشکیل شده که خواندنش را راحت کرده است. برای نمونه، یکی از ریزعنوان‌ها «ناهشیار پویا» را توضیح می‌دهد: «مفهوم ناهشیار در آثار فروید محتاج توضیح است. پیش از فروید نیز ناهشیار را می‌شناختند، اما نه به معنای پویی که او می‌فهمید. در حقیقت از زمان فیلسوفان باستان و شاید حتی پیش از ایشان، این آگاهی وجود داشت که بخش بزرگی از فعالیت ذهنی آدمی از دایرۀ شناخت او بیرون است، پس ایدۀ ناهشیار از پیش وجود داشت. اما ناهشیاری که فروید از آن سخن می‌گوید با واپس‌رانی قرین است: مراد او از ناهشیار مجازاً مکانی روانی است که ایده‌های ناسازگار با ذهن هشیار به آنجا رانده می‌شوند و بدین ترتیب از دایرۀ هشیاری می‌گریزند. بنابراین ناهشیار پویا را باید از ناهشیار به معنای عام تمییز داد.»

چه‌بسا کسی گمان کند که با کتابی ساده‌انگارانه مواجه است. ولی این تلقی کاملاً اشتباه است. نویسندۀ کتاب چند دهه تجربۀ روان‌کاوی دارد. وی با اشرافی کم‌نظیر بر آثار فروید این اثر را برای راحتی دیگران نوشته است. مجموعه‌آثار فروید بیش از بیست جلد قطور است. علاوه بر این، فروید نامه‌نگاری قهار بود که فراوان می‌نوشت. مجموعۀ نامه‌های او 50 جلد است! نویسنده برای توضیح اندیشه‌های فروید نه‌فقط کتاب‌ها و مقالاتش، بلکه نامه‌هایش را نیز مد نظر داشته است.

روش کار و سیر کلی کتاب به این صورت است که جریان زندگی و تاریخی فروید همراه با سیر تطور اندیشه‌هایش پیش می‌رود. برای مثال، فصل دهم، با عنوان فراروان‌شناسی (1915-1917)، به همان بازۀ زمانی دوسه ساله می‌پردازد که فروید کتاب «فراروان‌شناسی» را منتشر کرد. در این فصل مباحث این کتاب تشریح می‌شود و نویسنده توضیح می‌دهد که در این مرحله دیدگاه فروید نسبت به گذشته چه تغییری کرده است و بعداً زمینه‌ساز چه تغییری در سال‌های آینده خواهد شد. علت این روش، خود روان‌کاوی فروید است. نویسنده توضیح می‌دهد که اندیشه‌های فروید در طول زندگی‌اش تغییراتی داشته و علت این تغییرات هم تجربه‌های فروید بود که در طی زندگی‌اش و بر اثر ارتباط با مراجعان و بیماران شکل می‌گرفتند. بنابراین هر گونه شناخت درست روان‌کاوی فروید بدون توجه به سیر زندگی و تجربه‌های تحقیقاتی او ناقص خواهد بود.
ادامه...
https://www.alef.ir/news/4000807111.html