«Право знать» на @tv24kz_rus — ваш навигатор в мире права, финансов и технологий.
Простые объяснения, реальные кейсы и советы, которые работают.

Гости — эксперты, юристы, представители госорганов.

Темы — острые, важные, актуальные

Каждый выпуск — это знания, которые экономят вам время, деньги и нервы.

Смотрите, чтобы знать, применять и выигрывать.

@tv24kz_rus — включайте ежедневно по будням.

Архив выпусков — на сайте @tv24kz_rus

🏃‍♀️ Almaty Half Marathon 2025 — басталуына аз қалды!
⠀
20 сәуірде Алматыда сегізінші жартылай марафон өтеді. Биыл 40-тан астам елден 10 000 қатысушы жиналады 🌏
⠀
📍 Қашықтықтар:
▪️ 21,1 км
▪️ 10 км
▪️ 10 км (скандинавиялық жүріс)
▪️ Командалық эстафета
⠀
📍 Старт: Тұңғыш Президент саябағы
⏰ Басталуы: 07:00
⠀
‼️ 07:00–11:00 аралығында қаланың кейбір көшелерінде көлік қозғалысы шектеледі (әл-Фараби, Абай, Саин, Сейфуллин даңғылдары).
⠀
🚍 Старт орнына қоғамдық көлікпен жеткен жөн. Жақын маңдағы автотұрақтар жабық болады.

📉 2025 жылғы наурызда ауыл шаруашылығы өнімдерінің бағасы орта есеппен 4,4%-ға төмендеді. Ең көп арзандаған өнім — бидай (-11,8%).

📈 Сонымен қатар, картоп (+23,4%), күнбағыс тұқымы (+10,5%) және сүт (+7,5%) қымбаттады.

🥚 Ал жұмыртқа 12%-ға арзандаған.

📈 Еліміздің зейнетақы активтері 11 жылда 5 есе өсіп, 22,3 трлн теңгеге жетті. Бұл туралы Ұлттық банктің өкілі Нұржан Тұрсынханов хабарлады.

💬 Қазіргі портфельдің 60%-ы – теңгемен, 40%-ы – шетел валютасымен (шамамен $17,7 млрд). Негізгі бөлігі мемлекеттік бағалы қағаздарға, квазимемлекеттік сектор мен банктердің облигацияларына салынған.

🔍 I тоқсандағы табыстың уақытша төмендеуі нарықтағы өзгерістерге байланысты. Алайда, бұл қысқа мерзімді құбылыс, ал жыл соңына қарай нақты табыстылық 9,24% деңгейінде болады деп күтілуде.

Ақшаны қай жерде айырбастаған дұрыс?

Валюта айырбастау – бұл бір елдің ақшасын басқа елдің ақшасына ауыстыру процесі. Мұны тек қаржы операциясы деп қана қарастырмау керек. Себебі бұл туралы ақпарат болмаса немесе мұқият қарамасаңыз, алданып қалуыңыз мүмкін. Валютаны қауіпсіз әрі тиімді айырбастаудың жолдары қандай? Нені ескеру керек? Мұны – «Білген абзал».

https://youtu.be/g7CQCMS9rlQ

Алматыда «Барахолка» маңында заңсыз сауда жойылуда

Жетісу ауданында «Северное кольцо» бойында рұқсатсыз сауда орындарын жою жұмыстары жалғасуда.
🔹 100-ден астам сауда орны жойылды
🔹 42 әкімшілік хаттама толтырылды
🔹 70 м³ қоқыс шығарылды

Сауда гигиеналық талаптар сақталмай, тротуарлар мен аялдамаларды басып алған. Рейдтер Алматы әкімі тапсырмасымен «Таза Қазақстан» және «Алматы – ортақ үйіміз» аясында күн сайын өтуде.

📅 Акция 1 мамырға дейін жалғасады. Мақсат – тазалық пен тәртіп.

Шымкентте жоғалған оқушы Алматыдан табылды

Бүгінгі "Кезекші бөлім" бағдарламасында:
Күдікті азаматтар, түнгі уақыт, мефедрон. Талдықорғанда есірткі жасырып жүрген жас жігіттер ұсталды. Олар қанша жыл жаза арқалауы мүмкін? Сауда орталығындағы жарылғыш зат. 8-сынып оқушысының әзілі Қостанайды тікесінен тік тұрғызды. Жас баланың бұл бір жылдағы екінші жалған хабарламасы Қазақстандық полицейлердің қонақжайлығы америкалықты таңқалдырды. Мұхиттың арғы бетінен келген велосаяхатшы Түркістан облысында адасып кеткен.

https://youtu.be/37v83dIsiL8

Ағымдағы тоқсанда Қазақстан $10,6 млрд сыртқы қарызды өтеуі тиіс. 2025 жылдың қорытындысы бойынша жалпы міндеттемелер $45 млрд-қа жетеді. Бұл, әсіресе демалыс маусымы мен мамыр мерекелерінің қарсаңында, валютаға деген сұраныстың артуына себеп болуы мүмкін.

📉 Осы жағдай аясында доллар бағамы 523,18 теңгеге дейін өсті. Мұнай бағасының өсуіне қарамастан, теңгенің әлсіреуі ішкі факторларға – қарызды өтеу мен импортты төлеуге байланысты болуы ықтимал.

📉 БЖЗҚ алдындағы проблемалық берешек – 61,6 млрд теңге

БЖЗҚ-ның мәліметінше, зейнетақы активтеріне қатысты проблемалық эмитенттердің жалпы берешегі 61,61 млрд теңгені құрайды. Бұл тізімге құнды қағаздар мен банк салымдары бойынша берешегі бар 15 компания кіреді.

▪️ Қазір 10 эмитентпен сот процестері жүріп жатыр (40,64 млрд тг)
▪️ 5 эмитент – банкрот немесе таратылу кезеңінде
▪️ 7 компания бойынша қылмыстық істер қозғалған
▪️ "Имсталькон" қарызының 2,65 млрд теңгесін өтеді

🔎 Тізімде: "Казнефтехим", "Астана-Недвижимость", "Төрт-Құдық", Real-Invest.kz, "Атамекен-Агро", Нурбанк, GLOTUR, Эксимбанк және басқалар бар.

Коллектор деген кім?

Егер кредитіңіз бойынша қарызыңызды төлемей жүрсеңіз, коллекторлармен сөйлесуге тура келуі мүмкін. Коллекторлар хабарласқанда өзіңізді қалай ұстау керек және не айту керек? Мұны – «Білген абзал».

https://youtu.be/gYFMqkhTE0o

Шымкенттік кәсіпкер 30 млн теңге тұратын жүгінен көз жазып қалды

Бүгінгі “Кезекші бөлім” бағдарламасында:

1) Жалған логистикалық компания. Шымкенттік кәсіпкер құны 30 миллион теңге тұратын жүгінен көз жазып қалды. Киберполиция іске кірісті 2) Павлодар облысында жасырын есірткі қоймасы анықталды. 24 жастағы жігіт қандай жаза арқалайды? 3) 100 мың теңге мен велосипед. Түркістан облысында бір тәулік ішінде ұрлық фактісі ашылды. 

https://youtu.be/PFpYQvpTrOw

Алматы тау кластері – туризмнің жаңа өсу нүктесі

Премьер-Министр Олжас Бектенов PGI Management президенті Жоан Виладоматпен тау-шаңғы туризмін дамыту мәселесін талқылады.
227 км трасса салынып, 10 мың жұмыс орны ашылады.
2029 жылға қарай 7,5 млн турист қабылдау көзделген.

«Бизнес жол картасына» – 15
жыл

2010 жылдан бері 369 ірі кәсіпорынға субсидияланған несие арқылы қолдау көрсетілді. Ең көп қаржыны Eurasian Foods Corporation алды (75 млрд тг). Барлығы 1 175 жоба мақұлданған.

Алматыда 3,8 млн USDT криптопирамидасы әшкереленді

Warner Bros, Roborock және NFT+TRX атауымен жасырынған алаяқтық схемалар анықталды.
Ең төменгі салым – 225 мың теңге. Төлем тек USDT арқылы жүргізілген.
3,8 млн USDT көлеміндегі криптоактивтер бұғатталды.

Онлайн курс таңдағанда нені ескеру керек?

Онлайн білім беру бүгінде әлемдік трендке айналды. Уақыт пен орынға тәуелсіз оқу – кез келген адамға жаңа мүмкіндіктер ашады. Бірақ интернеттегі курстар саны артқан сайын, нақты әрі сапалы білімді таңдаудың маңызы да арта түсуде. Онлайн курс таңдағанда ең бірінші нені ескеру керек? Мұны «Білген абзал».

https://youtu.be/JTTYNeqOaTY

📚 Білімге кететін шығындар артты – мектептер мен балабақшаларда жүктеме жоғары

2024 жылдың IV тоқсанында қазақстандық отбасылар орта есеппен 24,1 мың теңге жұмсаған. Бұл – бір жыл бұрынғы кезеңмен салыстырғанда 11,6%-ға көп.

🧾 Қалалықтар – 27,6 мың тг, ауыл тұрғындары – 16,6 мың тг. Айырмашылық 39,8%.

📌 Ең көп шығындалатын бағыттар:– Балабақша – 7,4 мың тг

– Оқушылардың тамағы – 3,9 мың тг
– Жоғары оқу орны – 3,8 мың тг
– Мектеп – 2,6 мың тг
– Студенттердің пәтер жалдауы – 1,5 мың тг

🧮 Білім беру қызметтерінің құны жылдық есеппен 7,9%-ға өскен.
Көбіне Ақмола, Қостанай, Павлодар облыстарында байқалған.

🏫 Сонымен қатар, оқу орындарына жүктеме артуда.
Мәселен, бір ЖОО-да 5,3 мың студент, колледжде 771 студент оқиды.

🔍 Нәтиже: Білім беру бағасы өсуде. Ата-ана да, мемлекет те көбірек қаржы жұмсайды. Бірақ инфрақұрылымның өзі де көпті көтеруге мәжбүр.

Бішкекте топтық зорлық жасағаннан кейін қашып жүрген қазақстандық ұсталды

Бүгінгі "Кезекші бөлім" бағдарламасында:
1) 13 жылдан астам уақыт бойы жасырынып жүрген. Бішкекте топтық зорлық жасағаннан кейін қашып жүрген қазақстандық ұсталды. Полиция іздеу салынған тағы қанша қылмыскерлерді құрықтады?
2) Террористік топ құрғысы келген Алматы облысының тұрғыны ұсталды. Қанша адам терроризмді насихаттағаны үшін сотталды?
3) ІІМ ата-аналарды балалардың араласатын ортасын қадағалауға шақырады. Қауіпті байланыстар оларды есірткіге әуес етеді.

https://youtu.be/O-7HyBkyQkg

🚧 Алматыда Райымбек даңғылында BRT желісі құрылысы басталады!

23 сәуірден бастап жол жөндеу жұмыстарының алғашқы кезеңі басталады. Бұл — Алматыда тұңғыш рет көше толықтай жаңартылатын ауқымды жоба: жол, тротуар, көгалдандыру және аялдамалар түгел қамтылады.
⠀
📍 Жоба 2 кезеңге бөлінген:
➤ Сәуір-маусым — инженерлік желілер, жаңа аялдамалар, суару жүйесі
➤ Маусымнан бастап — асфальт төсеу, жолақ сызу, веложолдар мен абаттандыру
⠀
🔸 Бірінші кезеңде көлік қозғалысы 3 жолақта сақталады. Екінші кезеңде — уақытша 36 сағатқа дейін жабылып, реверстік қозғалыс ұйымдастырылады.
⠀
🔔 Жаңалықтарды @Almaty_Joly Telegram арнасынан, 2GIS және «Яндекс карталарынан» бақылаңыз.
⠀
⚠️ Құрметті қала тұрғындары, уақытша қолайсыздықтарға түсіністікпен қарауларыңызды сұраймыз. Бұл жоба — жайлы және заманауи қалалық орта қалыптастыруға бағытталған.

🎭 Мәдениетке деген сұраныс артып келеді

2024 жылы қазақстандықтар мәдени демалысты көбірек таңдады. Кітапханалар бұрынғысынша ең жиі баратын орын болып қалса, кинотеатрлар, саябақтар мен концерт залдарына да қызығушылық күрт өсті.

📚 Кітапхана – 55,5 млн рет
🎬 Кино – 23,3 млн
🌳 Саябақтар – 15,6 млн
🏛️ Мұражайлар – 6,7 млн

🆙 Ең үлкен өсім:🦁 Хайуанаттар бағы – +30%

🎼 Концерттер – +12,1%
🎉 Мәдени орталықтар – +11,5%

Алматы, Түркістан және Астана қалалары – мәдени белсенділіктің басты орталықтары.

📌 Бұл тек сандар емес – бұл халықтың рухани дамуға деген құлшынысының көрсеткіші.

📊 Газ тұтыну: Қазақстан әлем көшбасшысы

2023 жылы әрбір қазақстандық орта есеппен 10,9 мың кВт∙сағ газ тұтынды. Бұл – әлем бойынша ең жоғарғы көрсеткіштердің бірі.

🔹 Соңғы 10 жылда тұтыну көлемі 70%-ға артты
🔹 Жалпы ел бойынша – 214 ТВт∙сағ
🔹 Салыстыру үшін: әлемде орташа – 5 мың, Азияда – 3,5 мың

🛑 Алайда ресурсты үнемсіз пайдалану экологиялық және экономикалық қиындықтарға әкелуі мүмкін.

💡 Газ үнемдеудің жолдары:– Үйді сапалы жылыту — 20–30% үнем

– Жаңа қазандықтар — 10–15% аз тұтыну
– Температураны 1°C төмендету — 6–8% үнем

📌 Қазақстанда бөлмелер 18–24 °C-қа дейін жылытылады. Еуропада — тек 15–21 °C.
🔁 Қайта қарау керек: бұл денсаулыққа да, бюджетке де, табиғатқа да әсер етеді.