የሚገርም ትውልድ ተፈጥሯል።
-----
ሉቺያኖ ቫሳሎን የመሰለ የሀገር ባለውለታና ግዙፍ ባለ ታሪክ አያውቅም። መንሱር ጀማል የሚባል ወፍ-ዘራሽ ሰገጤ ፎቶ ቢለጠፍ ግን እየተንጋጋ ይመጣል።
-----
አዋጅ! አዕምሮው በትክክል የማይሰራ "ሙስኬቶ" ሁሉ ወደዚህ አይምጣብን። ለናንተ የተፈጠረው TiTok የሚባል እቃ-እቃ መጫወቻ ሰፈር ነው። ወደዚያ ሂዱልን።

“ቡኻራ” እና “ቡኻሪ”
-----
ጸሐፊ፡ አፈንዲ ሙተቂ
------
“ቡኻራ” በዛሬው ዘመን “ኡዝቤኪስታን” በሚባለው ሀገር የምትገኝ ከተማ ናት፡፡ ይህቺ ከተማ በጥንታዊነታቸው ከሚጠቀሱት የዓለማችን ከተሞች መካከልም ትመደባለች፡፡ ከተማዋ ጥንታዊት በመሆኗም በርካታ ታዋቂ ሰዎችን አፍርታለች፡፡ ታዲያ በእቅፏ ተወልደው ካደጉት ሰዎች ሁሉ ስማቸው በጣም ገንኖ የሚታይ አንድ ሰው አሉ።

የዚህ ሰው የልደት ስም ሙሐመድ ኢብን ዒስማኢል ነው፡፡ በዓለም ዙሪያ የሚታወቀው ግን “ቡኻሪ” ወይንም “አል-ቡኻሪ” በተሰኘው ስም ነው፡፡ የሁለቱም ፍቺ “የቡኻራው ሰውዬ” እንደማለት ነው፡፡ በዚህ አጭር ጽሑፍ “የቡኻራው ሰውዬ” የሚታወቅበትን ዋነኛ ስራ እና የቡኻራን ተጠቃሽ ገጽታዎች በጥቂቱ እንቃኛለን፡፡
-----
አል-ቡኻሪ በርግጥም በኡዝቤኪስታኗ የቡኻራ ከተማ ነው የተወለዱት፡፡ ትምህርታቸውን አሐዱ ብለው መማር የጀመሩትም በዚህችው የልደት ቀዬአቸው ነው፡፡ በጉርስምና ዘመናቸው ግን የዕውቀት ጥማታቸው በጣም ጨመረ፡፡ በመሆኑም በዘመኑ የነበሩትን የዒልም መዲናዎች ማሰስ ጀመሩ፡፡ ወደ ኒሻፑር፣ መካ፣ መዲና፣ አል-ፉስጣጥ (ግብጽ)፣ ጠብሪዝ፣ በስራ፣ ኩፋ፣ በግዳድ፣ ደማስቆ፣ ወዘተ እየሄዱ እንደ አሕመድ ኢብን ሀንበልን በመሳሰሉት ስመ-ገና ሊቃውንት ስር እውቀትን ተመገቡ፡፡

አል-ቡኻሪ በትምህርታቸው ላይ እያሉ የነቢዩን (ሰዐወ) ሐዲሶች በአንድ መጽሐፍ የማጠናቀር ጉጉት አደረባቸው፡፡ በዚህም መሠረት ከካይሮ እስከ ሜርቭ (ቱርክሜኒስታን) ድረስ እየሄዱ በሰው አንደበት የሚነገሩትን ሐዲሶች መሰብሰብ ጀመሩ፡፡ ከአስራ ስድስት ዓመታት አድካሚ ጥረት በኋላም በነቢዩ (ሰዐወ) ስም የሚነገሩ 600,000 ሐዲሶችን ሰበሰቡ፡፡

“አል-ቡኻሪ” ከዚያ ለጥቆም የተለያዩ መመዘኛዎችን በማስቀመጥ የሰበሰቧቸውን ሐዲሶች እውነተኛነት በጥልቀት ፈተሹ፡፡ ከሰበሰቧቸው ሐዲሶች መካከል አብዛኞቹ ከአጠራጣሪ ምንጮች የተገኙ መሆናቸውን ተረዱ፡፡ 7275 የሚሆኑት ግን መቶ በመቶ አስተማማኝ (ሰሐሕ) እንደሆኑ ደመደሙ፡፡ በዚህ መደምደሚያ መሠረትም የማይሻር ክብርና ሞገስ ያስገኘላቸውን “ጃሚዑል ሰሒሕ” (በብዙዎች ዘንድ በሚታወቅበት ስሙ “ሰሒሕ አል-ቡኻሪ”) የተሰኘ ዝነኛ የሐዲስ መጽሐፍ አጠናቀሩ፡፡ ለዚህ ድካማቸው ከሙስሊም ዓለም “ኢማም” የተሰኘውን ማዕረግ አገኙ፡፡

አዎን! ኢማም ቡኻሪ የአላህ ፈቃድ ሆኖ ለኛ ያበረከቱት ትልቁ ገጸ-በረከት “ሰሒሕ አል-ቡኻሪ” ነው፡፡ ይህ መጽሐፍ በእስልምና ሊቃውንት ዘንድ ከሐዲስ መጻሕፍት ሁሉ የመጀመሪያ ደረጃ ተሰጥቶታል፡፡ በእስልምና ደንብ ከቅዱስ ቁርኣን ቀጥሎ ዋነኛ የስነ-መለኮትና የሸሪዓ ህግጋት ምንጭ ተደርጎ የሚወሰደው እርሱ ነው፡፡

በኢማም ቡኻሪ የተጠናቀረው “ሰሒሕ አል-ቡኻሪ” ተደናቂ የሆነበት አንደኛው ምክንያት “ቡኻሪ” ሐዲሶቹን ያገኙባቸውን ሰዎችና ሐዲሱ ከነቢዩ (ሰዐወ) ሲወርድ ሲዋረድ የመጣበትን ሐረግ (በዐረብኛ ስሙ “ሰነድ”) በተመለከተ የተሟላ መረጃ የያዘውንና የመጽሐፉ ተጓዳኝ ሆኖ የሚያገለግለውን “ታሪኽ አል-ከቢር” የተሰኘ ሌላ ብርቅ መጽሐፍ ለማጠናቀር በመቻላቸው ነው፡፡ ይህ መጽሐፍ በቅድሚያ እያንዳንዱ ሰሒሕ ሐዲስ በነቢዩ (ሰዐወ) አንደበት የተነገረበትን ቦታና ጊዜ፣ እንዲሁም ሐዲሱ ከሰሐባ ትውልድ በኋላ በተከታታይ በመጡ ትውልዶች እየተወራረሰ እስከ ቡኻሪ ዘመን የደረሰበትን “የዘገባ ሐረግ” (Chain of Transmission) ያሳያል፡፡ በማስከተል ደግሞ በእያንዳንዱ የዘገባ ሐረግ ውስጥ የተጠቀሱት ሰዎች የልደት ቦታ፣ ጎሳ፣ የዕውቀት ደረጃ፣ የኢማን ሁኔታ፣ ስለእስልምና የነበረው አመለካከት፣ የጤና ሁኔታ፣ የአዕምሮ ጤንነት፣ ሰውዬው በማኅበረሰቡ ዘንድ የነበረው ተኣማኒነት ወዘተ… በዝርዝር ተመዘግቧል፡፡

ኢማም ቡኻሪ አንድን ሐዲስ “ሰሒሕ” (authentic) በማለት የሚመዘግቡት በዘገባው ሐረግ ውስጥ የተጠቀሱት ግለሰቦች በሁሉም መለኪያዎች “positive” የሚል ምስክርነት ካገኙ ብቻ ነው፡፡ ለምሳሌ አንዱን ሐዲስ ያስተላለፈ ሰው እብለት ያልታየበት (የማይዋሽ) መሆኑ ተረጋግጦ ሳለ ሰውዬው የአዕምሮ ጤና እንዳልነበረው የሚጠቅስ መረጃ ከተገኘበት ቡኻሪ ሐዲሱን ውድቅ ያደረጉት ነበር፡፡
በሌላ በኩል ደግሞ በአንዱ የዘገባ ሐረግ (ሰነድ) ውስጥ የተጠቀሰው ሰው በጣም ጃጅቶ የሚናገረውን መለየትና ሰገራውን መቆጣጠር ባልቻለበት ዕድሜው ሐዲሱን አውርቶት ከሆነም ሐዲሱ በቡኻሪ መመዘኛ ውድቅ ይደረግ ነበር፡፡ ሰውዬው ሐዲሱን ያወራበት የተለየ የፖለቲካ ተልዕኮ ያለው መሆኑ ከታወቀም ቡኻሪ ለሐዲሱ “ሰሒሕ” የሚለውን ደረጃ ይነፍጉታል (ለምሳሌ “የፖለቲካ ስልጣን በዓሊና በፋጢማ ዝሪያዎች ብቻ መያዝ አለበት” የሚሉት በርካታ የሺዓ ሐዲሶች በቡኻሪ መጽሐፍ ላይ ያልተመዘገቡት ሐዲሶቹ ፖለቲካዊ ግብ ባላቸው ሰዎች የተወሩ ፈጠራዎች መሆናቸው ስለታወቀ ነው)፡፡ ከእንደዚህ ዓይነት ጉድለቶች በጠሩ ሰዎች አንደበት የተላለፉ ሐዲስ ብቻ ናቸው በቡኻሪ መጽሐፍ ውስጥ “ሰሒሕ” ተብለው የተመዘገቡት፡፡
---
ከላይ እንደገለጽኩት “ሰሒሕ አል-ቡኻሪ” ከቅዱስ ቁርኣን ቀጥሎ ሁለተኛው የእስልምና ህግጋት ምንጭ ነው፡፡ ይሁን እንጂ መጽሐፉ በይዘቱ ሸሪዓዊ ብቻ አይደለም፡፡ የነቢዩ ሙሐመድን (ሰዐወ) እና የቀደምት ባልደቦቻቸውን የህይወት ታሪክ በተመለከተም ዋነኛ የሰነድ ምንጭ ሆኖ ያገለግላል፡፡ እስልምና በቀዳሚዎቹ ዓመታት የተተገበረበትን አኳኋን መረዳት በሚፈልጉ ተመራማሪዎች ዘንድም የመጀመሪያ ደረጃ የታሪክ ምንጭ ሆኖ ይወሰዳል፡፡

ኢማም ቡኻሪ ከጃሚዑ-ሰሒሕ (ሰሒሕ አል-ቡኻሪ) በተጨማሪ በርካታ መጻሕፍትን ጽፈዋል፡፡ የበርካታ ታላላቅ ዑለማ አስተማሪም ነበሩ፡፡ ከተማሪዎቻቸው መካከልም አንዱ “ሰሒሕ ሙስሊም” የተሰኘውን ታዋቂ የሐዲስ መጽሐፍ ያጠናቀሩት ሙስሊም ኢብን ሐጃጅ ናቸው፡፡ አል-ቡኻሪ በመጨረሻ የህይወት ዘመናቸው ወደ ተወለዱባት የቡኻራ ከተማ ተመልሰው መኖር ጀመሩ፡፡ ይሁንና በዘመኑ ከነበረው የቡኻራ ገዥ ጋር ስላልተስማሙ “ኸርታንክ” ወደተባለች ከተማ ሄዱ፡፡ እዚያ ጥቂት ከኖሩ በኋላም በስልሳ ዓመታቸው አረፉ፡፡ አላሕ ይርሐማቸው፡፡ መልካም ስራቸውን ይቀበላቸው፡፡
---
አል-ቡኻሪን ያፈራችው ቡኻራ በመካከለኛው እስያ ቀደምት ከሆኑት ሁለት ከተሞች አንዷ ናት (ሌላኛዋ “ሰመርቀንድ” ናት)፡፡ በዓለም ታሪክ ውስጥ “የሐር መንገድ” (Silk Road) እየተባለ የሚጠራው የንግድ መስመር ከሚያቋርጣቸው ዋና ዋና ከተሞች መካከልም አንዷ ነበረች፡፡ ከክርስቶስ ልደት በኋላ በ709 የኡመያድ ኸሊፋዎች ግዛት አካል ስትሆን ነዋሪዎቿ እስልምናን ተቀብለዋል፡፡

ቡኻራ ለረጅም ዘመናት የእስልምና የትምህርትና የባህል ማዕከል በመሆን ነው የምትታወቀው፡፡ በዚህ ረጅም ዘመኗ የተገነቡላት በርካታ መስጊዶችና መድረሳዎች አሏት፡፡ ከነርሱም መካከል አንዳንዶቹ በኸሊፋ ሐሩን አል-ረሺድ ዘመን የተሰሩ ናቸው፡፡ ይህም ከዛሬ አንድ ሺህ ሁለት መቶ ዓመታት በፊት ማለት ነው፡፡ በነዚህ ጥንታዊ ግንባታዎች ላይ የሚታየው ውበት በመካከለኛው ዘመን የነበረውን እስላማዊ የኪነ-ህንጻ ጥበብን (Islamic Architecture) ይወክላል፡፡ እነዚህ ቅርሶች በደንብ መጠበቅ ያለባቸው መሆኑን ለማስገንዘብ የተባበሩት መንግሥታት የትምህርት፣ የሳይንስና የባህል ድርጅት (UNESCO) ቅርሶቹ የሚገኙበትን የቡኻራ ከተማን ጥንታዊ ክፍል (Old Quarter) በዓለም ቅርስነት መዝግቦታል፡፡

የሀያኛውን ክፍለ ዘመን የኢትዮጵያ የፖለቲካ ጉዞ የቀየሩ ሰነዶች
-----
አፈንዲ ሙተቂ
-----
1. አዕምሮ ጋዜጣ- 1904

2. የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት መንግሥት ህገ-መንግሥት- 1923

3. የኤርትራ ፌዴሬሽን ህገ-መንግሥት 1944

4. የተሻሻለው የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት መንግሥት ህገ-መንግሥት- 1948

5. የሜጫና ቱለማ ማህበር መተዳደሪያ ደንብ-1955

6. የብሄር ጥያቄ በኢትዮጵያ (በዋለልኝ መኮንን የተጻፈ ጽሑፍ)-1961

7. ደርግ ስልጣን የያዘበት አዋጅ- መስከረም 2/1967

8. የገጠር መሬትን ለህዝብ ያደረገው አዋጅ- (ነጋሪት ጋዜጣ የካቲት 25/1967)

9. ዲሞክራሲያ ጋዜጣ (የኢህአፓ መመስረት ይፋ የሆነበት የፓርቲው ህቡዕ ጋዜጣ)- ነሐሴ 27/1967

10. ህወሐት ፖለቲካ ፕሮግራም- የካቲት 1971

11. የብሄራዊ ዲሞክራሲያዊ አብዮት ፕሮግራም አዋጅ የታወጀበት ነጋሪት ጋዜጣ- (ታህሳስ 1968)

12. የህዝብ ድርጅት ጉዳይ ጽ/ቤት የተመሰረተበት አዋጅ- (ነጋሪት ጋዜጣ ሚያዚያ 1968)

13. የኦነግ የፖለቲካ ፕሮግራም- ሰኔ 1968

14. ኢሰፓአኮ የተቋቋመበት አዋጅ-ሰኔ 1971

15. ኢሰፓ የተመሰረተበት አዋጅ- መስከረም 1977

16. የኢህዲሪ ህገ-መንግሥት-ጳጉሜ 1979

17. የኢትዮጵያ የሽግግር መንግሥት ቻርተር- ሀምሌ 1983

18. የፕሬስ አዋጅ- የካቲት 1984

19. የክልሎች ማቋቋሚያ አዋጅ- ጥቅምት 1985

20. የኢፌዴሪ ህገ-መንግሥት- ህዳር 29/1987

21. የኢትዮ-ኤርትራ ጦርነት ያበቃበት የአልጀርስ ስምምነት -ታህሣስ 1993

22. አብዮታዊ ዲሞክራሲና ቦናፓርቲስታዊ የመበስበስ አደጋዎች (በአቶ መለስ ዜናዊ የተጻፈ ጥራዝ)- ጥር 1993

26. የቅንጅት ማኒፌስቶ-1997

በኔ እይታ ከላይ የተዘረዘሩት ሰነዶች በ100 ዓመት (ከ1900-2000 በነበረው) የኢትዮጵያ ፖለቲካ ላይ ከፍተኛ ተጽእኖ አድርሰዋል፡፡ እያንዳንዱን ሰነድ ልብ ብላችሁ ካያችሁት የፖለቲካ ሚናው ከፍተኛ እንደነበረ በቀላሉ መረዳት ትችላላችሁ፡፡ ለምሳሌ አቶ መለስ “ቦናፓርቲዝም” በሚል ርዕስ የጻፉት ጽሑፍ በ1993-95 የነበረውን የኢትዮጵያ ፖለቲካ በከፍተኛ ጡዘት ውስጥ የጨመረ ነው፡፡ እነ ስዬ አብርሃን ከማባረር ጀምሮ የክልሎችን አስተዳደራዊ መዋቅር እስከመቀየር እና የሲቪል ሰርቪስ ሪፎርም ለመሳሰሉት ፐሮግራሞች ትግበራ ጥርጊያ ጎዳና ያመቻቸ ነው (የጸረ-ሙስና ኮሚሽንም የርሱ ውልድ ነው)፡፡

የህዝብ ድርጅት ጽ/ቤት ማቋቋሚያ አዋጅም “ቀበሌ” የሚለውን የአስተዳደር አከፋፈል ከማስተዋወቅ ጀምሮ በቀይ ሽብር ውስጥ ከፍተኛ ሚና የነበራቸውን የጥበቃ ጓዶች እስከ ማስታጠቅ ድረስ ላሉት ታላላቅ ክስተቶች መፈጠር እርሾ ሆኖ አገልግሏል፡፡
------
አፈንዲ ሙተቂ
መስከረም 7/2015

ከአምስቱ ልጆቼ ጋር
-------
=> በጥግ ላይ ያለው "ኡመተ ፈናን ኡመተ ቀሽቲ ድሬ ዳዋ" የሚል ስም አለው።
=> በዚህ ዓመት መንታ ልጆችን ለማብቃት እቅድ አለኝ። ኢንሻ አላህ!! ከዚያ ወደ ኢኮኖሚክስ መመለስ ነው ግባችን።
=> ሕይወት ቀጥሏል። ኑሮ ቀጥሏል። ጉዞአችንም ቀጥሏል።
------
(አንዳንድ ሰዎች "ስምህን ለምን ከላይ ትጽፋለህ?" ይላሉ። መልሱ ቀላል ነው። ስማቸውን ከመጽሐፉ ርእስ አስቀድመው የሚጽፉት የዐረቢያ እና የአውሮጳ ጸሐፊዎች ናቸው። ከታች የሚጽፉት አሜሪካዊያን ናቸው። ደግሞ ቆየት ያሉ የታሪክ እና የአንትሮፖሎጂ መጻሕፍትን ካያችሁ ብዙዎቹ ደራሲዎች ስማቸውን ከመጽሐፉ ርእስ በላይ ነው የሚያሰፍሩት። ይህ በሀገራችን ጭምር በሰፊው ሲሰራበት የነበረ ልማድ ነው)።

“ቆዳ”- በምስራቅ ኢትዮጵያ
----
አፈንዲ ሙተቂ
------
በአሁኑ ጊዜ ቆዳ የሚያገለግለው ለተወሰኑ ቁሳቁሶች መስሪያነት ብቻ ነው፡፡ በተለይም በዘመናችን ቆዳ በአልባሳት (ጃኬት፣ ሰደሪያ፣ ጫማ፤ ቀበቶ) እና በቦርሳ መስሪያነት ብቻ እየተገደበ ነው፡፡ በጥንት ዘመናት ግን አባቶቻችን ቆዳን ለዘርፈ ብዙ አገልግሎቶች ያውሉት ነበር፡፡ ለምሳሌ ያህል በምስራቅ ኢትዮጵያ የሚኖሩት የኦሮሞ፣ የሀረሪ፣ የአርጎባ እና የሶማሊ ህዝቦች ቆዳን ለሚከተሉት ቁሳቁሶች መስሪያነት ይጠቀሙበት ነበር (አንዳንዶቹ ቁሳቁሶች ከምስራቅ ኢትዮጵያ ውጪ ስለማይታወቁ በአካባቢው በሚጠሩበት ስም ነው የተጠቀሱት)፡፡

1. “ኸሊጣ” (የመጽሐፍ መያዣ ቦርሳ)
2. የመጽሐፍ ሽፋን (በዐረብኛ አጠራሩ “ጂልዲ” ይባላል)
3. የመጻፊያ ብራና
4. የጠፍር አልጋ (በኦሮምኛ “ሲሬ ቴጳ” ይባላል፤ በሀረሪ ቋንቋ “ጎጋ ዱፋን” ተብሎ ይጠራል)
5. “ኩርሲ” (የጠፍር ወንበር)
6. መጫኛ
7. ጎርቦት (የውሃ መቅጃ ቁርበት ነው)
8. ቆሮቦ (እበት ከበረት ውስጥ የሚጠረግበት ጎድጓዳ ሳህን የመሰለ መያዣ ነው)
9. ኢቲሌ (የመኝታ ምንጣፍ)
10. ሲጃጃ (የመስገጃ ምንጣፍ)
11. ኤርቤ (አነስተኛ የመቀመጫ ምንጣፍ)
12. ቀልቀሎ (ስልቻ)
13. ወናፍ
14. “ቀርባ” (የቢላዋ ሰገባ)
15. “ገልካ” (የጎራዴ አፎት)
16. ጎለባ (ስፌድ እየተተረተረ እንዳያልቅ በዙሪያው የሚሰፋ ህዳግ)
17. ኤለላን (የዶቃ ማሰሪያ)
18. “ወራንሲሌ” (ሰፊ ቀበቶ)
19. ዝናር (የጥይት መያዣ)
20. ጋሻ
21. ግላስ (የፈረስ ልባስ)
22. ኮርቻ
23. ማንጠልጠያ (በተለይ በርበሬ እና ቅመማ ቅመም በሚቀመጥበት ቅል ላይ የሚሰፋ)
24. መርማጅ (እህል በድንጋይ ሲፈጭ የተጨፈው የሚጠራቀምበት)
25. ምራን (ሞፈር እና ቀንበር የሚታሰሩበት፤ ስምንት ቁጥር የመሰለ ቅርጽ ያለው)
26. ክርታስ
27. ዲቤ (ከበሮ)
28. ደፍ (አነስተኛ ከበሮ፤ በሰርግ ላይ ልጃገረዶች እየመቱ የሚጨፍሩበት)
29. “ጊልጊሊ” (አነስተኛ አገልግል)
30. ቡሬ (ባልዲ የሚመስል የእህል ማስቀመጫ)
31. መርጦ (ሽርጥ፤ በተለይ በከብት አርቢዎች ዘንድ የሚያገለግል ነው)
32. ጫማ (ሸበጥ)
33. መንጀሊግ (ድንጋይ የሚያስወነጭፍ የጦር መሳሪያ ነው፤ ሆኖም ይህኛው እቃ በጥንት ዘመናት እንጂ በዚህ ዘመን የለም)፡፡
34. ወንታ (የቀስት መያዣ)
35. ደጋን (የቀስት ማስወንጨፊያ)
36. አለንጋ
37. ኮሮጆ (የገንዘብና የደብዳቤ መያዣ አነስተኛ ቦርሳ)
38. ቡቹማ (የወተት ማጠቀሚያ እቃ)
-------
ይህ በምስራቅ ኢትዮጵያ የነበረው ቆዳን ለዘርፈ ብዙ አገልግሎቶች የማዋል ባህል ዛሬም በከፊል ይተገበራል፡፡ አንዳንዶቹ ቁሳቁሶች ግን በታሪክ ካልሆነ በስተቀር በዚህ ዘመን አይታወቁም፡፡ እንደ እድል ሆኖ በዝርዝሩ ላይ ከተጠቀሱት ቁሳቁሶች መካከል “መንጀሊግ” እና “ቡሬ” ከሚባሉት በስተቀር ሁሉንም አይቼአቸዋለሁ፡፡ በሰሜን ኢትዮጵያ አካባቢ ደግሞ እናቶች ልጆቻቸውን የሚያዝሉበት "አንቀልባ" በጣም ከቆዳ የሚሰራ በጣም ታዋቂ እቃ ነበር።
----
ይህንን ፖስት የለጠፍኩት ያስገረመኝ ጉዳይ ስላለ በዚያ ላይ እንድንነጋገር ስለፈለግኩ ነው።

ኢትዮጵያ ብዙ የቀንድ ከብቶች፣ በጎች፣ ፍየሎችና ግመሎች አሏት። ከእነዚህ እንስሳት ከሚገኙት ተረፈ-ምርቶች አንዱና ዋነኛው ቆዳ ነው። ቆዳው ከላይ እንደተገለጸው ለብዙ እቃዎች መስሪያነት ይውል ነበር። በሀገራችንም ቆዳን እንደ ግብአት የሚጠቀሙ የጫማ ፋብሪካዎች እና እንደ ቀበቶ፣ ቦርሳ እና የተለያዩ አልባሳት (ጃኬት፣ ሰደሪያ፣ ሱሪ፣ ወዘተ) የሚሰሩ ፋብሪካዎች ነበሩ። ሀገራችንም የውጭ ምንዛሬ ከምታገኝባቸው ዋነኛ ሸቀጦች አንዱ ቆዳ ነበር።

ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ግን ቆዳ የማይፈለግ ግብአት እየሆነ ነው። በድሮው ጊዜ በጣም ተፈላጊ ከመሆኑ የተነሳ አራጆች ወደ ቤት ተጠርተው እርዱን ከፈጸሙ በኋላ ከገንዘብ ይልቅ ቆዳ ቢሰጣቸው ይመርጡ ነበር። አሁን ግን "ቆዳውን ጣለው" ነው የሚሉት።

ድሮ በገለምሶ ከተማ ብቻ ቆዳውን አልፍተውና አድርቀው ወደ ሸገር እና አዳማ የሚጭኑ ብዙ ነጋዴዎች ነበሩ። ቆዳን በእጅ አልፍተው የሚያዘጋጁ በርካታ ሰራተኛ ወገኖችም ነበሩ። አሁን ግን አንዳቸውም የሉም። ለዚህ የሚሰጠው ምላሽ "ቆዳን የሚፈልግ ፋብሪካ የለም" የሚል ነው?

እንዴት ነው ነገሩ? ጫማ የሚለብስ ሰው ቁጥር በየጊዜው እየጨመረ አይደለም እንዴ? ከቆዳ የሚሰሩ አልባሳትን የሚጠቀመውስ ሰው ቁጥሩ እየበዛ አይደለም? እና የቆዳ ፋብሪካዎች ተዘግተው ነው ቆዳው ዋጋ እያጣ ያለው? ወይንስ የቆዳ ፋብሪካዎች ከውጭ በሚገቡት (import በሚደረጉት) ጫማዎችና ቀበቶዎች ጋር የዋጋ ተወዳዳሪ መሆን አቅቶአቸው ነው የተዘጉት?

ይህ ነገር በጣም ግራ አጋብቶኛል። የሚያስረዳኝን እፈልጋለሁ። ሀገሩን የሚመራው መንግሥት ትኩረት ሊያደርግባቸው ከሚገባቸው የትኩረት አካባቢዎች አንዱ ነው። እስቲ ተወያዩበት።
----
አፈንዲ ሙተቂ
መጋቢት 15/2006

ኸሊል ጂብራን- የጨረፍታ እይታ
------
አፈንዲ ሙተቂ
------
ሳታስቡት የሚያወዛግባችሁ ሰው ገጥሞአችኋል? አዎን! ይህ ሰው ሳታስቡት ያወዛግባችኋል። ነገር ግን የሚጽፈው ነገር ልብና አዕምሮን የሚያረካ በመሆኑ እርሱን ስታነቡት ውዝግቡን ትረሱትና የእርሱን መዝሙር ትዘምራላችሁ።

በዛሬዋ ምሽት ስለዚህ ድንቅ ሰው ጥቂት ነገሮችን ብቻ እንጽፍ ዘንድ አስፈላጊ ሆኖ ተገኝቷል (እናንተም በጥቂቱ ብቻ ብታነቡት ይሻላችኋል። ወደ እርሱ ባሕር ከገባን መውጣቱ ይከብደናልና)።
-------
ይህ ሰው ኸሊል ጂብራን ነው። ጂብራን ማን ነው? በሰፊው የሚያስጽፍ ርእስ ነው። በአጭሩ ግን እንዲህ እንግለጸው።

=> መካከለኛው ምሥራቅ ከጥንቶቹ አል-ገዛሊ፣ አል-ራዚ እና ባያዚድ በስጠሚ ወዲህ ያፈራው ታላቁ የምሳጤ አባት ነው።

=> መካከለኛው ምስራቅ ከታላላቆቹና ከጥንቶቹ አል-ኪንዲ፣ አል-ፈረቢ እና ኢብን ሩሽድ (Averroes) በኋላ ለዓለም ያበረከተው ታላቁ ዘመናዊ ፈላስፋ ነው።

=> መካከለኛው ምሥራቅ ከጥንቶቹ ሩሚ፣ ሰነዒ፣ ፊርደውሲ፣ ጃሚ እና አጣር ወዲህ ያስገኘው የልብ ምት ገጣሚ (mystic poet) ነው።

=> መካከለኛው ምሥራቅ ከአል-መተነቢህ እና ኢብን ሀውቃል ወዲህ ያፈራው ታላቁ የስነ-ጽሑፍ ንጉሥና ገጣሚ ነው።
------
"ኸሊል ጂብራን ሳታስቡት ያወዛግባችኋል" ብያለሁ። ለዚህም ቀዳሚ ምሳሌ ሆኖ የሚጠቀሰው ስሙ ራሱ ነው። ስሙን በዐረብኛ ሲጽፍ "ጁብራን ኸሊል ጁብራን" ነው የሚለው። ትክክለኛ ስሙም እንደዚያ ነው። ከሀገሩ ወጥቶ የአሜሪካ ነዋሪ ከሆነ በኋላ ግን አሜሪካዊያን በስሙ ተወዛገቡ። እርሱም ይህንን ተገንዝቦ ኖሮ የመጀመሪያውን "ጁብራን" ከስሙ ውስጥ አወጣው። አሜሪካዊያን ሊያነቡት የሚቸገሩትን የ"ኸ" ድምጽ "Kah" በማለት ጻፈው። ከዚያም የአባቱንና የአያቱን ስም አከታትሎ በመጻፍ Kahlil Gibran (Kahlil Gibran") በማለት ራሱን አስተዋወቀ (የአያቱን ስም ሲጽፍ "ጁ"ን ወደ "ጂ" ቀይሮታል)።

እንግዲህ የሀገራችን ሰዎች ስራዎቹን የሚያውቁት በአብዛኛው በእንግሊዝኛ ስለሆነ ነው የእንግሊዝኛውን ዓለም ተከትለው "ካህሊል ጂብራን" የሚሉት። የዐረብኛ መጽሐፎቹ ግን እስከ መጨረሻው ድረስ "ጁብራን ኸሊል ጁብራን" በሚለው ስም ነበር የሚወጡት። ይህንን ያየ ሰው በእንግሊዝኛ መጻሕፍቱ ላይ ከሚጻፈው ስሙ ጋር አለመመሳሉ ገርሞት ሊወዘገብ ይችላል።
-----
ኸሊል ጂብራን በሌሎች ብዙ ነገሮችም ያወዛግባል። ለምሳሌ ያህል ሁለቱን ብቻ እንጠቅሳለን።

=> ጂብራን ሲጽፍ ከዐረቡ ዓለም የተገኙ በርካታ ዓሊሞችና ፈቂሆችን ይጠቅሳል። በተለይም ኢማም አል-ገዛሊን በጣም ይወደዋል። ጂብራን ቅዱስ ቁርኣንን እና ሐዲስን በደንብ ያውቃል። በዚህም የተነሳ ብዙ ሰዎች በእምነቱ ላይ ይወዛገባሉ። ቢሆንም ጂብራን ሙስሊም ሳይሆን በሊባኖስ እና በሶሪያ ከሚኖሩት ማሮናይት የካቶሊክ ክርስቲያኖች ነው የተወለደው።

=> ጂብራን የተወለደበት መንደር በአሁኗ ሊባኖስ ውስጥ ነው የሚገኘው። ሆኖም አንዳንዶች ሶሪያዊ ይሉታል። ታዲያ እርሱም ተቃውሞአቸው አያውቅም። ሊባኖስ ለብዙ ክፍለ ዘመናት የሶሪያ አካል ነበረችና።
-----
ውዝግቦቹን ስታልፏቸው ጂብራንን የልብ አድርስ ሆኖ ነው የምታገኙት። ግጥሞቹም ሆኑ በስድ ንባብ የጻፋቸው መጽሐፎቹ ልብን ከማረስረስ አልፈው እውነትን የመናገር ሃይላቸው ከፍተኛ ነው። ለዚህም ነው ላለፉት መቶ ሃያ ዓመታት በፍቅር እየተነበበ ያለው።

ጂብራን ሶስት ዓይነት አጻጻፍ የሚከተል የልብ-ምት (mystic) ገጣሚ እና ጸሐፊ ነው። ሲፈልግ መጽሐፎቹን በግጥም ይጀምርና በግጥም ይጨርሳል። ሲያሻው ግጥምን እንደ አዝማች እያቀነቀነ በየጣልቃው በጣም የሚነሸጡ እና ቀልብን የሚነኩ ታሪኮችን እንደማብራሪያ ያመጣቸዋል። ሲፈልግ ደግሞ በስድ-ንባብ ይጀምርና በስድ ንባብ ይጨርሳል።
------
ኸሊል ጂብራን በኔ ብዕር ሊገለጽ የሚከብድ ግዙፍ ስም፣ ግዙፍ ገጣሚ እና ግዙፍ ጸሐፊ ነው። እኔም ስለእርሱ የሚሰማኝን ከመጫር በቀር ጂብራንን በተሟላ ሁኔታ እገልጸዋለሁ የሚል እሳቤ የለኝም። ምክንያቱም ጂብራን ማለት በመቶ ዓመት አንድ ጊዜ ውልብ ብለው ከሚጠፉት አብሪ ከዋክብት መካከል አንዱ ነው።

በጂብራን ድርሰቶች ውስጥ ገንነው የሚታዩት አራት ህልዮቶች ናቸው። እነርሱም ፍቅር፣ ትህትና፣ ይቅርታ እና ቅንነት ናቸው። የእርሱ ርእዮት በአንድ ላይ ተጠቃልሎ እና ተከሽኖ ሲቀርብ "የሰው ልጆች ሁሉ ቅን ሊሆኑ እና ፍቅርን ሊሰብኩ ነው የተፈጠሩት። እንደዚያ መሆንም ይችላሉ" የሚል ይሆናል። ለዚህም ነበር በፍቅር ሰባኪነቱ የሚታወቀው ነቢዩላህ ዒሳ (ኢየሱስ ክርስቶስ) በጂብራን መጻሕፍት ውስጥ በጣም ገንኖ የሚታየው።
---------
ኸሊል ጂብራን ከጻፋቸው መጻሕፍት መካከል እጅግ ምርጥ የተባሉት ሁለት ናቸው። አንደኛው በዐረብኛ የተጻፈ ሲሆን ሌላኛው በእንግሊዝኛ የተደረሰ ነው። በዐረብኛ ከተጻፉት መጽሐፎቹ መካከል በጣም ተወዳጅና ድንቅ ተብሎ የተጨበጨበለት "አል-አጅኒሃ ሙክተሲራ" ይባላል። ወደ አማርኛ ሲተረጎም "የተሰበሩ ክንፎች" እንደማለት ነው። ይህ መጽሐፍ በ20 ቋንቋዎች ተተርጉሞአል። በየጊዜው Bestseller እየሆነ በኒውዮርክ ታይምስ እና በሎሎች የአሜሪካ ጋዜጦች ይጠቀሳል።
----
ጂብራን በእንግሊዝኛ ከጻፋቸው መጻሕፍት መካከል ደግሞ ምርጥ የተባለው "The Prophet" ይሰኛል። ከጅብራን ስራዎች መካከል ደጋግሜ ያነበብኩት እርሱን ነው። በዓለም ዙሪያ በጣም የሚታወቀው የጂብራን ስራም ይህ "The Prophet" ነው። መጽሐፉ ከ100 በሚበልጡ ቋንቋዎች የተተረጎመ ሲሆን ብዙ ከተሸጡት (Bestsellers) መካከልም ነው። እስቲ በጥቂቱ እንተዋወቀው።

"The Prophet" የተጻፈው በአብዛኛው በግጥም ነው። የመጽሐፉ መግቢያ እና መውጫ ግን በስድ-ንባብ ነው የተጻፈው። ይህ መጽሐፍ የአንድን ልብ-ወለዳዊ ነቢይ ትምህርታዊ ተልዕኮ ነው የሚተርከው።

ነቢዩ "አል-ሙስጠፋ" ይባላል። "አል-ሙስጠፋ" በአንዲት መርከብ ተሳፍሮ ወደ አንዲት ወደብ ይደርሳል። በወደቢቱ ላይ የሚጠብቃቸው ሰዎች አልመጡለት ሲሉ ወደ ከተማዋ መሃል ይሄዳል። እዚያ ሲደርስ የከተማዋ ሰዎች ነቢይ መሆኑን አወቁ። እናም ስለተለያዩ ነገሮች እየጠየቁ እርሱ የሚሰጣቸውን መልስ በአንክሮ እና በገረሜታ ይሰሙ ጀመር።

ሰዎቹ ስለፍቅር፣ ስለጋብቻ፣ ስለንግድ፣ ስለእርሻ፣ ስለህግ፣ ስለጉዞ፣ ስለመጽሐፍ....ወዘተ ተራ በተራ ይጠይቁታል። አል-ሙስጠፋም እጅግ በተዋበ እንግሊዝኛ እና ልዩ ጥበባዊ ልቅና በሚታይበት ትህትና የተጠየቀውን ሁሉ እየመለሰ ያስተምራቸዋል። አል-ሙስጠፋ እንዲያ ሲያደርግ የአድማጮቹ ልቦና እና አዕምሮ ቀስ በቀስ እየተቀየረ ይሄዳል። በኋላም ሁላቸውም የትህትና እና የፍቅር ተገዥዎች ይሆናሉ።
-----
ጂብራን ግዙፍ ስብዕና ነው። ነገር ግን በጣም ትሁት ሰው ነበር። እኔ በአቅሜ ልክ ለዛሬ እንዲህ ዘክሬዋለሁ። ወደፊት ደግሞ ከዚህ ይበልጥ ልንዘክረው እንሞክራለን። ኢንሻ አላህ!!
------
አፈንዲ ሙተቂ
መስከረም 8/2015

አምስቱ የሀረር በሮች
-----
(አፈንዲ ሙተቂ)
-----
አምስቱ የሀረር በሮች በአምስት ቋንቋዎች የተለያዩ ስሞች ነው ያሏቸው፡፡ በሮቹ በሀረሪ፣ በኦሮምኛ፣ በአማርኛ፣ በዐረብኛ እና በሶማሊኛ ቋንቋዎች የሚጠሩባቸው ስሞች የሚከተሉት ናቸው (ስሞቹን ከምስሉ ጋር እያገናዘባችሁ እዩዋቸው)፡፡

1. መካከል ላይ ያለው በር= አስማእዲን በሪ (ሀረሪ)= ከርረ ሀማሬሳ (ኦሮምኛ)= ሸዋ በር (አማርኛ)= ባቡል ነስር (ዐረብኛ)= አልባብ ሀማሬይሳ (ሶማሊኛ)

2. በስተግራ በኩል ከላይ ያለው በር= አስሱም በሪ= ከርረ ፈልኣና= ፈላና በር= ባቡል ፉቱሕ= አልባብ ፈልዳኖ

3. በስተግራ በኩል ከታች ያለው በር= አርጎብ በሪ= ከርረ ኤረር= ኤረር በር= ባቡል ራሕማህ= አልባብ ኤረር

4. በስተቀኝ ከላይ ያለው በር= በድሮ በሪ= ከርረ ቡዳዋ= ቡዳ በር= ባቡል ሓኪም= አልባብ ቢዳ

5. በስተቀኝ በኩል ከታች= ሱጉድ አጥ በሪ= ከርረ ሶፊ= ሰንጋ በር= ባቡ ሰላም= አልባብ ቢሲዲሞ
----
እያንዳንዱ ስም የራሱ የሆነ ታሪካዊ መነሻ አለው፡፡ እያንዳንዱ በርም የየራሱን ታሪካዊ ሚና ሲጫወት ነው እዚህ የደረሰው። ከበሮቹ ጋር ተያይዘው የሚነገሩ ብዙ ትውፊቶችም አሉ።

“ሀረር ጌይ፡ የአስገራሚዋ ከተማ የኢትኖግራፊ ወጎች” በተሰኘው መጽሐፌ ስለዚህ ጉዳይ በሰፊው የጻፍኩ በመሆኑ ዝርዝር ታሪኩን ከዚያ ማግኘት ትችላላችሁ (ወይም በቅርበት ያገኛችሁትን ሌላ ሀረር-ነክ መጽሐፍ አንብቡ)፡፡
ሰላም!!
-----
አፈንዲ ሙተቂ
መስከረም 9/2015

አፄ ልብነ ድንግል እና ኢማም አሕመድ በዋስል ተራራ
-----
አፈንዲ ሙተቂ
-----
በኢማም አሕመድ ኢብራሂም የሚመራው የአዳል ሱልጣኔት ጦር እና በአጼ ልብነ ድንግል የሚመራው የኢትዮጵያ ሰለሞናዊያን መንግሥት ጦር ከ1527 ጀምሮ በብዙ አውደ ውጊያዎች ላይ ተዋግተዋል። በረቢዑል አወል ወር፣ ስድስተኛ ቀን፣ 938 ዓመተ ሂጅራ (October 27/1531) ደግሞ በቤተ አምሐራ በሚገኘው የዋስል ተራራ ላይ ተገናኙ።

ሃይለኛ ውጊያ ተጀመረ። ፈረሰኞች በልዩ ፍጥነት እየሰገሩ ጦራቸውን ወረወሩ። ቀስተኞች ፍላጻቸውን እየወደሩ በባለጋራቸው ላይ አስፈነጠሩ። ሰይፍ ከሰይፍ ጋር ተጋጨ። ጩቤ እና ሳንጃ ተፋጨ። ጎራዴዎች ተሞሻለቁ።

በዚሁ መሃል በአዳሎች ወገን የተሰለፈ አንዱ ተዋጊ ውጊያውን በጉልበት እየገፋው ሳለ በሆነ ነገር ጥርጣሬ ይዞት ልቡ ከላይ ታች ትባዝን ጀመር፡፡ የዚያ ሰው ስም “ፈቂህ ሼኽ አል-በርኸድሌ” ነው፡፡ ከአዳል ጎበዝ ፈረሰኞች አንዱ ነው፡፡

ፈቂህ ሼኽ በርኸድሌ ክብ ሰርተው ከቆሙት ጥቂት የአፄው ወታደሮች መካከል አንደኛው አፄ ልብነ ድንግል ራሱ እንደሆነ ገመተ፡፡ ወደዚያ ሄዶም ሰውዬውን በሰይፉ አስፈራርቶት ከኮርቻው ላይ ፈነገለው፡፡ ከዚያም “የሐበሻው ንጉሥ አንተ ነህ አይደለህም እንዴ?” በማለት ጠየቀው፡፡ ሰውዬውም “አትግደለኝ፤ የሐበሻው ንጉሥ ያ ነው” በማለት ወደ ሌላ አቅጣጫ አመለከተው፡፡ ፈቂህ በርኸድሌ ግን “ልትዋሸኝ ትሞክራለህ እንዴ? ንጉሡ አንተ ነህ” እያለ ንግግሩን ጠንከር በማድረግ ሰይፉን እያወዛወዘ ጠየቀው፡፡ ከዚያ በኋላ የሆነውን ነገር ታሪክ ጸሐፊው ዐረብ ፈቂህ እንዲህ በማለት ይተርከዋል፡፡

“ከሐበሾቹ መካከል የተወሰኑት ጌታቸው በተጠቀሰው ሰው (ፈቂህ በርኸድሌ) መማረኩን ሲያዩ ሰውዬውን አጠቁት፡፡ ከፊሎቹም ፈረሱን ያዙ፡፡ ከፊሎቹም እየመቱት ማረኩት”
(ፉቱሕ አል-ሐበሽ፣ 1995፣ ገጽ 72)

በፈቂህ ሼኽ አል-በርኸድሌ ሊማረክ የነበረው ሰው በርግጥም አፄ ልብነ ድንግል ነው። ይሁን እንጂ ፈቂህ ሼኽ በርኸድሌ አፄውን ይዞ ለኢማም አሕመድ ከማስረከቡ በፊት የአፄው ልዩ ጠባቂዎች ጌታቸውን ከእጁ አስጥለውት ፈቂህ አልበርኸድሌን ራሱን ምርኮኛ አድርገውታል፡፡ ታዲያ ይህ ሁሉ የተከሰተው የአዳሉ መሪ ኢማም አሕመድ ኢብራሂም አል-ጛዚ ከነበረበት አካባቢ ጥቂት እርምጃዎች ብቻ በሚርቅ ስፍራ ላይ ነው፡፡

ኢማም አሕመድ የእርሱ የቅርብ ሰው የሆነው ፈቂህ አል-በርኸድሌ በምርኮ መወሰዱን ሲያይ እየተንደረደረ መጥቶ ከማራኪዎቹ ጋር የጨበጣ ውጊያ ገጠመ፡፡ በልዩ ችሎታውና ጉልበቱ ሁሉንም ከራባብቶ በማባረር ፈቂህ በርኸድሌን ከጠላቶቹ እጅ አስለቀቀው፡፡ ከአጭር ቆይታ በኋላ ደግሞ በታላቁ የ“ፉቱሑል ሐበሻ ዘመቻ” ሂደት እጅግ አስገራሚ የተባለው ክስተት በዚሁ ስፍራ ላይ ተፈጠረ፡፡ እኛ “ዐረብ ፈቂህ” የምንለውና የተጸውኦ ስሙ ሺሃቡዲን አሕመድ ቢን አብዱልቃዲር የሆነው የዘመኑ ደራሲም እንዲህ በማለት ክስተቱን በታሪክ መዝገብ ላይ ጻፈው፡፡

“ኢማሙ በግራ እጃቸው ሰይፍ መያዛቸውን የሐበሻው ንጉሥ ተመለከተ፡፡ በፈረሳቸው ምልክትና ግራኝ በመሆናቸውም አወቃቸው”
(ፉቱሕ አል-ሐበሽ፣ 1995፣ ገጽ 72)

ከዚህ ጥቅስ እንደምትረዱት አፄ ልብነ ድንግል ከዚያ በፊት ደመኛ ጠላቱን በአካል ባያየውም ሰውዬው "ግራኝ" መሆኑን ያውቅ ነበር ማለት ነው፡፡ በተጨማሪም የፈረሱን ምልክት ከታማኝ ምንጮች ሰምቷል፡፡

ታዲያ አጼ ልብነ ድንግል እና ወታደሮቹ የአዳሉ ኢማም አሕመድ ኢብራሂም በዐውደ ውጊያው ውስጥ መኖሩን ሳያውቁ ነበር ፍልሚያ የገጠሙት፡፡ ሆኖም አጼው ባልጠበቀው ሁኔታ ደመኛ ጠላቱ በግራ እጁ ሰይፉን እያወዛወዘ ሲመጣበት በቅጽበት ስለኢማሙ የሰማውን መረጃ ነፍሱን ለማትረፍ ተጠቀመበት፡፡ ለወታደሮቹም “ሰይጣኑ ራሱ መጣላችሁ” በማለት ጮክ ብሎ ነገራቸው፡፡ ወታደሮቹም ይህንን ሲሰሙ ተተራመሱ፡፡ የውጊያ አቅማቸው ጠፋ፡፡ በመሆኑም አፄውን አጅበው “ድግምት አድርገህብናል! ድግምት አድርገህብናል!” እያሉ ከሜዳው ተበታትነው ጠፉ፡፡
*
አፄ ልብነ ድንግል በዚህ የዋሲል ውጊያ የኢማሙ ምርኮኛ ሊሆን ተቃርቦ የነበረ ቢሆንም በፊት የሰማውን መረጃ ተጠቅሞ ከዐውደ ውጊያው በመጥፋቱ ከምርኮው ራሱን አትርፏል፡፡ ኢማም አሕመድ ኢብራሂም ግን የአጼውን ማንነት አላወቀም ነበር። አፄውን ሊማርከው ተቃርቦ የነበረው ፈቂህ በርኸድሌም ቢሆን በዚያች ቀውጢ ወቅት በአፄው ማንነት ላይ ጥርጣሬ ገብቶት "የሐበሻው ንጉሥ አንተ አይደለህም? ልትክደኝ ትሞክራለህ እንዴ?" እያለ ጥያቄ በማብዛቱ አጼ ልብነ ድንግልን አልያዘውም። አፄው ከዋስል ውጊያ ከጠፋ በኋላ ነበር ፈቂህ በርኸድሌ ሊማርከው የነበረው ሰው እርሱ እንደሆነ የታወቀው።

በነገራችን ላይ ኢማም አሕመድ ኢብራሂም “ግራኝ” ወይንም “ግራ-እጁ” እንደነበረ የሚገልጸው ብቸኛው የዐረብ ፈቂህ ዘገባ ከላይ የተጠቀሰው ነው፡፡ በዚህ መሠረት ኢማሙ በትውፊት “አሕመድ ግራኝ” (አሕመድ ግራ-እጁ) እና “አሕመድ ጉሬ” (በሶማሊኛ “ግራኙ አሕመድ” እንደማለት ነው) እየተባለ የሚጠራው በግራ እጅ ይጠቀም ስለነበረ ነው ማለት ነው፡፡
-------
አፈንዲ ሙተቂ:

የጽሑፉ ምንጭ:
=> መጽሐፉ:- አፈንዲ ሙተቂ: "አዳል": ስመ-ገናናው ሱልጣኔት እና የኢማም አሕመድ ኢብራሂም ዘመቻዎች፣ ክፍል ሁለት፣ 2015: ገጽ 116-119
=> የገጽ ብዛት: 547
=> መጽሐፉ በቅርቡ ይታተማል። ኢንሻ አላህ!!
=> ይህ የፕሮቫ ጽሑፍ ብቻ ነው። መጽሐፉ እስኪታተም ድረስ ሌላ ጽሑፍ ከመጽሐፉ እየተወሰደ አይቀርብም። እንዲያ ከተደረገ የመጽሐፉ Copyright እንዳይከበር በር ይከፈታል። ስለዚህ መጽሐፉ እስኪወጣ ድረስ ብትጠብቁ ይሻላል።
=> ሰላም!

የጀዋርን ሩብ አትሆኑም!
-----
ስለኢትዮጵያ ፖለቲካ ማውራት እጅ እጅ ብሎናል። ነገር ግን በቆሎ-ጆሌ ንግድ የከሰሩ አቅል አልባዎች እየነካኩ ያናግሩናል።
-----
ጀዋር ሙሐመድ የሰው ልጅ ነው። የሰው ልጅ በሚሰራው ስራ ሊሳሳት ይችላል። በመሆኑም ጀዋር ሲሳሳት "ተሳሳትክ" ማለት ያለ ነገር ነው። እኛም ስሕተት መስሎ የተሰማንን ሁሉ ስንነግረው ነበር።

ጀዋር ከእስር ተፈትቶ "ኡቡንቱ" ከተባለ የዩቲዩብ ሚዲያ ጋር ቃለ-ምልልስ ካደረገ ጀምሮ በእርሱ ላይ የሚካሄደው ዘመቻ ግን ስህተትን መጠቆም እና ትችትን መግለጽ ሳይሆን በጥላቻ ዘመቻ ህዝቡን አደናግሮ ልጁን ከህዝብ ጋር የማራራቅ ተንኮል ነው።
-----
አንድ ነገር ልንገራችሁ!!

ይህ ዘመን በቲፎዞ ብዛት ህዝብን እያምታቱ ደጋፊን የሚያበራክቱበት ነው። ብቃት እና ችሎታ የሌለው ሙስኬቶ ሁላ ጀግና መስሎ የሚንጎማለለው በአብዛኛው በሰራው ስራ ሳይሆን በቲፎዞ ወከባ ነው። ዛሬ በሚዲያ እየቀረቡ ጀግና መስለው ከሚደነፉብን የኢትዮጵያ ፖለቲከኞችና ተንታኞች ነን ባዮች መካከል 90% የሚሆኑት populism በሚባለው የሆሊጋኖች ማምታቻ ዘዴ እየተስፈነጠሩ ወደ ላይ የወጡ ናቸው።

ጀዋር ሙሐመድ ግን ከእነርሱ ይለያል። አንደኛ፣ ተጨባጭና ውጤታማ የሆነ ስራ ሰርቷል። በኢትዮጵያ ታሪክ የእርሱን ያህል ተጽእኖ መፍጠር የቻሉ ግለሰቦች የታዩት በጥቂት ወቅቶች ነው። ጀዋር አንድ ግለሰብ ሆኖ በአራት ዓመት ውስጥ ብቻ በርካታ ድርጅቶች ያልሰሩትን ነገር ሰርቷል። በተለይ ግን ምድረ ኮልኮሌውን ሁሉ እርሱ በሚጠራበት ስም "activist" እያሉ መጥራት ያሳፍራል።

ሁለተኛ፣ ጀዋር ለመሪነት፣ ለፖለቲከኛነትም ሆነ ለተንታኝነት ብቁ ነው። ለጸሐፊነትም ብቁ ነው። በሶስት ቋንቋዎች ፍሱሕ ሆኖ መናገር ይችላል። እውቀቱ በጣም ሰፊ ነው። ስለፖለቲካ ሳይንስ ብቻ ሳይሆን ስለሌሎች ፊልዶችም ብዙ አንብቧል። ከበርካታ የታሪክ አውራዎቻችን ጋር እየተገናኘ የአንደኛ ደረጃ መረጃዎችን ሰብስቧል።

እርግጥ ጀዋር በአሁኑ ጊዜ ባላወቅነው ምክንያት ዝም ብሏል። ቢሆንም ዝም ማለት መብቱ ነው። ስለዚህ ተናገር ብለን አንጎተጉተውም። ያለፈውን ገድሉን እያስታወስን ዛሬም እናከብረዋለን። ዛሬም እናሞግሰዋለን።
-----
ጀዋርን የሚዘልፉት!

ስለእነርሱ ለመናገር እና ለመጻፍ አፍራለሁ። ነገር ግን በፖለቲካው ረገድ ሁላቸውም ቢደመሩ የጀዋርን የሩብ ሩብ አይሆኑም።

ዛሬ ጀዋርን ለማንጓጠጥና ለመዝለፍ አፋቸውን ያሞጠሞጡት ዋልጌዎች እና ምንደኞች ሚዛን የማይደፉ አሜኬላዎች መሆናቸው የተጋለጠው ጀዋር ታስሮ በቆየበት ወቅት ነው። በዚያ ወቅት ምን የሰሩት ነገር አለ? የወያኔ ኮርቻ መሆናቸውን ከማሳየት ውጪ አንድም ቁም ነገር አልሰሩም።
-----
አፈንዲ እና ጀዋር

እዚህ ኢንተርኔት ላይ ከሚወዛገበው ጀማ በፊት ነው ጀዋርን የማውቀው። ከሁልሽም በፊት ነው የምናውቀው። እኔ የተወለድኩበት ገለምሶ (ሀረርጌ) እና እርሱ የተወለደባት ዱሙጋ (አርሲ) 65 ኪሎሜትር ብቻ ነው የሚራራቁት። በዕድሜ በአምስት ዓመት ያህል ብበልጠውም የአንድ ዘመን ሰዎች ነን።

ብዙዎች እንደሚያስቡት ታዲያ እኔ እና ጀዋር በአመለካከታችን 100% ተመሳሳይ አይደለንም። በመካከላችን ብዙ ልዩነቶች አሉ (እኔ "ኤርትራዊ" መሆኔንም አስታውሱ)። ነገር ግን የሚያቀራርበን ነገር ይበልጣል። ልዩነት ማለት ደግሞ ጠላትነት አይደለም። ደግሞ ሳትደርስብህ የሚደርስብህና ስምህን እያጠፋ ነገር የሚፈልግህ ሰው ጠላት ብቻ ሳይሆን "ጭቶ ሚልኪ" ነው።
-----
አፈንዲ ሙተቂ
መስከረም 9/2015

ነፃነት ተፈራ ያባረረችኝ ቀን!
--------
Once up on a time ስሄድ በመንገድ
I saw beautiful "ነፂ" ተደግፋ ግንድ
Please I love you ብዬ ብነግራት
She came to kiss me እንባ እያነቃት

Love has started እንደዚያ አድርጎ
I miss her so much ፍቅራችን በልጽጎ
But I saw another girl በጣም የምታምር
This one is the best ብዬ ዕድሌን ስሞክር

"Netsi" has arrived እንደ ጀት ስትበር
She slapped my cheek እኔን ሳታናግር
"You idiot guy የሆንክ ቅዥቢ ነገር"
'Go away now" ብላኝ ሸኘችኝ ወደ ገጠር።
-----
ተገጠመ
ሰኔ 16/2013
(ለነፃነት ተፈራ)

Negash Mohammed
-----
"አዋሽ ሰባት ኪሎ" ከተማ ያበቀለችውና በኢትዮጵያ ሬድዮ እና በዶቼቬሌ ሲሰራ የኖረው አንጋፋው ጋዜጠኛ ነጋሽ ሙሐመድ ማለት ይህ ነው። በፎቶ የማታውቁት እወቁት።

የዑመር አል-ፋሩቅ መንገድ
----
ጸሐፊ: አፈንዲ ሙተቂ
----
ነቢዩ ሙሐመድ (ሰ.ዐ.ወ) “ከኔ ዑመት ውስጥ ወደፊት ነቢይ የሚመጣ ቢሆን ዑመር ይሆን ነበር” ያሉት ቃል ክብደቱ የሚገለጽላችሁ እያደር ነው፡፡ በተለይም የሰውዬውን ግለ-ታሪክ አንብባችሁ ከርሱ በኋላ በነበረውና በአሁኑ ዘመንም ከሚታየው ውጥንቅጡ የወጣ የዓለማችን ጉዞ ጋር ስታስተያዩት ሰውየው እንደ ግለሰብም ሆነ እንደ አስተዳዳሪነቱ የተከተለው መስመር በሌሎች ሊደገም አለመቻሉን ለመበየን አትቸገሩም፡፡ ለምሳሌ ይህንን ታሪክ ተመልከቱት፡፡

አቡሁረይራ ከነቢዩ (ሰ.ዐ.ወ) ዋነኛ ባልደረቦች አንዱ ነው፡፡ የነቢዩን ሐዲስ በማስተላለፍ ረገድ ከርሱ ጋር የሚስተካከል የለም፡፡ ዑመር ኸሊፋ በነበሩበት ዘመን እኚህኑ አቡሀረይራን በባህሬን ግዛት “ሳሒቡል አሕዳስ” (የፖሊስ አዛዥ) በማድረግ ሹመዋቸው ነበር፡፡ ታዲያ አቡ ሀይረይራ ወደ ምድብ ስራቸው ሲሄዱ ከዑመር የተሰጣቸው የስራ መመሪያ እንዲህ የሚል ነው፡፡

“በዚያ ቦታ ሰላም አስከብር፤ ህዝቡም ህግ እንዳይተላለፍ ተቆጣጠር፤ አጭበርብረው መመዘን ወይንም መለካት የለባቸውም፡፡ ማንም ሰው በህዝብ መተላለፊያ ጎዳናዎች ላይ ምንም ዓይነት ቤት እንዳይሰራ ከልክል፤ መተላለፊያው መዘጋት የለበትም፡፡ እንደዚሁም ማንኛውም ሰው እንስሳትን ከአቅማቸው በላይ መጫን አይችልም”

(ዶ/ር መጂድ ዓሊ ኻን፤ The Pious Caliphs of Islam፤ ትርጉም በነጃሺ አሳታሚ ድርጅት፤ 1987፣ ገጽ 42)

የዑመር ሐቀኝነት በዝቅተኛው እርከን ላይ በነበሩት ብቻ የተገደበ አልነበረም፡፡ በጣም ከፍተኛ ስም ባላቸውና በዓለም ታሪክ ውስጥ ገድላቸው በሚጠቀስላቸው ሰሓቢዎች የተፈጸሙ የፍትሕ ግድፈቶችንም ለማስተካከል ቆራጥ እርምጃ ይወስዱ ነበር፡፡

ለዚህ ምሳሌ የሚሆን አንድ ታዋቂ ታሪክ አለ። ዐምር ኢብን አል-ኣስ ስመ ገናና ጀግና ነበር። ሙስሊሞችን እየመራ ሮማዊያንን ድባቅ መትቶ ከግብጽ ምድር ያባረረው እርሱ የመራው ጦር ነበር።

ታዲያ አምር የግብጽ ገዥ በነበረበት ወቅት በአሌክሳንድሪያ ከተማ መስጂድ መስራት ፈለገ። መስጂዱ የሚሰራበትን ስፍራ ሲያዘጋጅ በጎረቤት ያሉ ቦታዎችን ለመጨመር አሻው። እናም የቦታው ባለቤት የሆነችውን ክርስቲያን ባልቴት "ቦታውን እፈልገዋለሁ። ይህንን ያህል ብር ወስደሽ ከዚህ መነሳት አለብሽ" አላት። ሴትዮዋ "እኔ ከቦታው የመነሳት ፍላጎት የለኝም" ብላ ብትከራከር ዐምር ሊሰማት አልፈቀደም። እናም ገንዘቡን ሰጥቶአት በግዴታ ከቦታው አነሳት።

ሴትዮዋ ጉዳዩን አልተወችውም። "በመዲና ከተማ ለሚገኙት ኸሊፋ ዑመር ኢብን አል-ኸጣብ አቤት ማለት አለብኝ" ብላ ወሰነች። ደብዳቤ አስጽፋ ለኸሊፋ ዑመር ላከች። ኸሊፋውም ደብዳቤውን አነበቡ። እናም ለዐምር እንዲህ የሚል ትዕዛዝ አስተላለፉለት።

"ዐምር ሆይ! አንዲት ሴት ያለፈቃዴ ቤቴን አፈረሰብኝ ብላ ስሞታ አቅርባለች። እርሷ የምትለው ነገር እውነት ከሆነ ከመስጂዱ ይዞታ መካከል በእርሷ መሬት ላይ የተሰራውን አፍርሰህ ቦታዋን መልስላት። ሰዎችን እያስከፉ እና የሰዎችን ቦታ እየነጠቁ የአላህን መስጂድ መሥራት አይቻልም"

በዚህም መሠረት ዐምር አቋሙን አርሞ የሴትዮዋን ቦታ ሊመልስላት ወሰነ። በእርሷ ቦታ ላይ የተሰራውን የመስጂዱን ክፍል ለማፍረስ በመዘጋጀት ላይ ሳለ ግን ሴትዮዋ እንዲህ ብላ ተናገረች።

"አታፍርሰው። እርስዎ ቢያስከፉኝም ኸሊፋ ዑመር የሰጡት ሐቀኛ ፍርድ አቋሜን አስቀይሮኛል። ለአቅመ ቢሶች ጥብቅና የሚቆም እንዲህ ዓይነት መሪ ገጥሞኝ አያውቅም"
-----
ዑመር አል-ፋሩቅ ፍትሕን በማስፈን ረገድ ከማማ ላይ የደረሱት የህዝብን ችግር ከልብ የሚሰሙ በመሆናቸው እንጂ ሌላ ተአምር ሰርተው አይደለም፡፡ ምንጊዜም ቢሆን ጆሮአቸው ለህዝብ ቅርብ ነው፡፡ “ዛሬ ህዝቡ እንዴት ዋለ” እያሉ ወኪሎቻቸውን ይጠይቃሉ፡፡ ከመስጊድ እየተገኙ ከህዝቡ ጋራ ይሰግዳሉ፤ ገበያ ሄደው ከህዝቡ ጋር ይገበያያሉ፤ ምሽት ላይ ደግሞ ራሳቸውን እንደ ተራ ሰው በመለዋወጥ በመዲና ከተማ ውስጥ እየተዘዋወሩ የህዝቡን ችግር ያስሳሉ፡፡ ከህዝቡ የተነሳውን ማንኛውንም ቅሬታ በተሟላ መልኩ ለመፍታት ይሞክራሉ፡፡ የህዝቡን ችግር ለነገ ብለው አያሳድሩም፡፡

ታዲያ ዑመር ልማትና ግንባታን የሚጠሉ አለመሆናቸውን ልብ በሉ፡፡ የህዝቡን ህይወት የቀየሩ ታላላቅ ፕሮጀክትን በመወጠን ስራ ላይ ማዋል የጀመረው የመጀመሪያው እስላማዊ ኸሊፋ ዑመር ኢብን አል-ኸጣብ ነው፡፡ ኩፋ እና በስራ የተባሉትን ዝነኛ የኢራቅ ከተሞች የመሰረተው ዑመር ነው፡፡ በኤፍራጥስና በናይል ወንዞች ላይም ከፍተኛ የመስኖ ልማት ፕሮጀክቶችንም ሰርቷል፡፡ የዐረቢያ፣ የሶሪያ፣ የኢራቅና የፋርስ ከተሞች ሰፋፊ ጎዳናዎች እንዲኖራቸው ያደረገውም ዑመር ነው፡፡ “አሕዳስ” ( ፖሊስ )፣ ዲዋን (ከፍተኛ ፍርድ ቤት)፣ መድረሳ (ቋሚ ትምህርት ቤት) የመሳሰሉትን ተቋማት ለሙስሊሙ ዓለም ያስተዋወቀው ዑመር ነው፡፡

ይሁንና ዑመር እነዚህን ፕሮጀክቶች የተገበረው ከህዝቡ ተጨባጭ ችግሮች በመነሳት እንጂ በእውር ድንብር የተመራ የጠረባ ፕላን በመወጠን አይደለም፡፡ ፕሮጀክቶቹ የህዝቡን ችግር የሚያወሳስቡ ሆነው ከተገኙ አይቀጥልበትም፡፡ የፕሮጀክቶቹ ትግበራ የሚፈጸመው ማንም ሰው ቅሬታ በማያሰማበት ሁኔታ ነው፡፡ አዲስ አሰራር በስራ ላይ በሚውልበት ወቅት “መጅሊስ አሹራ” (የአማካሪዎች ጉባኤ) ከሚባለው ምክር ቤት በተጨማሪ ህዝቡ በየደረጃው ይሳተፍበት ነበር፡፡
------
በልዩ ልዩ ጽሑፎች ውስጥ “ወርቃማው ዘመን” የሚል ሐረግ ታነባላችሁ፡፡ እነዚህ ጽሑፎች “ወርቃማ” እያሉ የሚያንቆለጳጵሱት በአንድ ግዛት ውስጥ የሚኖር ህዝብ በቁሳዊ ምርቱና በስጋዊ ፍላጎቶቹ መሟላት ከፍተኛ ደረጃ ላይ የደረሰበትን ዘመን ነው፡፡ በነቢዩ (ሰዐወ) መለኪያ መሰረት ግን “ወርቃማው ዘመን” የሚባለው ፍትሐዊነት በተሟላ መልኩ የሰፈነበት ዘመን ነው፡፡ ለዚህ ዓይነተኛ ምሳሌ ተደርጎ የሚወሰደው የዑመር ዘመን ነው፡፡ በደልና ጭቆና በተስፋፋበት ሁኔታ የህንጻና የአስፋልት ጋጋታ እየቆጠሩ “ወርቃማው ዘመን ላይ ደርሰናል” ማለት ምጸትና ሹፈት ነው የሚሆነው፡፡ ድሃው ቀኑ ጨልሞበት “የዳቦ ያለህ” እያለ በሚጮኽበት ሁኔታ ውስጥ የኢኮኖሚ አውታሮችን በመዳፋቸው ውስጥ ያስገቡ ጥቂት ኩባኒያዎች ያሳዩትን ስኬት እንደመመዘኛ ወስዶ “ወርቃማው ዘመን ላይ ደርሰናል” የሚል ዲስኩር በሚዲያ የሚያስተጋባ ሃይል ከህዝብ ክብር ይልቅ ለቁሳቁስ ክምር የሚጨነቅ ኮተታም አገዛዝ ነው፡፡

ሌላው ደግሞ አለላችሁ!! “የዑመርን መንገድ ከልቡ ተከትያለሁ” እያለ በእስልምና ስም ሰዎችን “አዛ” የሚያደርግ ክፉ!! የዑመር ፍትሐዊነት ለጥቂቶች ብቻ የመጣ አልነበረም፡፡ በኸሊፋው ግዛት ውስጥ የነበረው ህዝብ በሙሉ በፍትሕ ፊት እኩል ነበረ፡፡ በኸሊፋው ግዛት የሰው ነፍስ አላግባብ የጠፋበት ክስተት በጭራሽ አልተመዘገበም፡፡ እንደ አቡበከር አል-ባግዳዲ ያሉት ጨካኞች ግን በስውር ሴራ እየተቀፈቀፉ ኸሊፋ ነን ይላሉ። “ከዑመር ጋር የሚስተካከል ፍትሐዊ የኸሊፋ መንግሥት መስርተናል” እያሉ ዑመር ፍትሕን በተግባር ያሳየበትን ምድር በንጹሐን ደም ሲያጨቀዩት ነበር፡፡ ጊዜው ሲደርስ ግን የተሸፋፈነው ሁሉ ተገላልጧል።
-----
አፈንዲ ሙተቂ
መጀመሪያ ጥር 2008 ተጻፈ።
እንደገና ተሻሽሎ መስከረም 10/2015 ተጻፈ።