اومود یاشامین بینؤوره‌سی‌دیر.
یاشام قارا گون‌لردن ایشیقلی گون‌لره گئدیر. بونون قاباغینی کیمسه آلا بیلمز...

حاق سئل کیمی دریایه آخیب، یول تاپاجاقدیر.

داش آتماق ایله کیمسه اونو دؤنده‌ره بیلمز.

دونیادا قارانلیق‌لار اگر بیرلشه با هم،

بیر خیرداجا شمعین ایشیغین سؤندوره بیلمز.

بیز بیرلیکده قارانلیق‌لاردان کئچه‌جه‌ییک. آیدین گونشله قول-بویون اولاجاغیق.
گلین، بوگئجه آتا- بابالاریمیز سایاغی بیر یئره ییغیشیب، کوره‌ک-کوره‌یه، ال-اله قارانلیغی قوواق ...
ادبیات سئونلر چیلله گئجه‌نیز یونگول،
گلن گون‌لریز آیدین اولسون.

ادبیات سئونلر 1403/9/30

https://t.me/Adabiyyatsevanlar

‌ادبیات‌سئونلرین چیلله پایی
بیرینجی بؤلوم

https://t.me/Adabiyyatsevanlar

کیتاب تانیتیمی
گوزل یازیلار،مکتوبلار،
ذکیه خانیم ذولفقاری نین سون اویغونلاشدیرماسی ایشیق اوزو گوردو.
ادبیات سئونلر خانیم ذولفقاری نی تبریک ائدره ک ،اوخوجوسو بول اولسون دئییر
بو کیتابی ادبیات سئونلر عاییله سی 450,000مینه ادبیات سئونلردن آلا بیلرلر

https://t.me/Adabiyyatsevanlar

ویدا حشمتی
کیتاب تانیتیمی

بو کتاب ادبیاتیمیزین اؤنملی قولو اولان، مکتوبلار شکلینده، اورتایا قویولان سس‌سیز سؤزلرین توپلوسودور.
عثمانلی‌دان جمهوریتە اوزانان تاریخی بیر خط‌ده، تورک ادبیاتی‌نین ۵۰دن چوخ سئچیلمیش سیماسی قلم‌لرینی مکتوبا چئویریب، دوشونجه‌لرینی، دویغولارینی و زامانلا گیزلی دیالوقلارینی کاغیذا امانت ائدیبلر.
«گؤزل یازیلار، مکتوبلار» بیر دؤورون فیکری ایقلیمی‌نی، ادبی ذوقونو و انسانی دینجسیزلیگینی مکتوبلارین سادە اما درین دیلین‌ده آچیر.
بو مکتوبلاردا ادیب‌لر سوسدوقلارینی آشکار ائدیرلر؛ سطیرلر آراسیندا قالمیش اومودلار، قایغی‌لار، وطن درد‌ی و اینسانین اؤزو ایله حسابلاشماسی اوخوجونو زامانلار آراسیندا گزدیریر.

ذکیه ذوالفقاری‌نین دقّت‌له سئچیلمیش بو توپلومو، ادبیاتین تکجه متنی دگیل، اینسان حافیظه‌سینی بیر داها خاطیرلادیر.
بو کتاب، اوخوجونو مکتوبلارین ساکین اما تأثیرلی دونیاسینا دعوت ائدیر؛ اورادا سؤز، زامانی آشان بیر یادگاردیر.

«گؤزل یازیلار، مکتوبلار»
ذکیه ذوالفقاری
نشر بیتیکچی
صفحه ۲۷۲
قطع رقعی
قیمت ۵۵۰,۰۰۰مین

بوکیتابی ادبیات سئونلر عایله سی(ادبیات سئونلردن ) 450,000مینه آلا بیلرلر.
زکیه ذوالفقاری شرف آباد
اقتصاد نوین(کارت نمرسی)

۶۲۷۴
۱۲۱۱
۵۴۹۸
۳..۱

https://t.me/Adabiyyatsevanlar

شب چیلله
دکتر محمدرضا کریمی

مردم باستان کوتاهی روز و شب، جهت، حرکت و موقعیت ستارگان را تنظیم می‌کردند. آنها مشاهده می‌کردند که در برخی از روزهای فصول، روزها بسیار بلند هستند و برخی نیز کوتاه و کوتاه‌تر می‌شوند. وقتی روزها بلندند می‌توانستند در آن روزها از نور و روشنایی خورشید بیشتر استفاده کنند. در نظر آنان  نور و روشنایی خوب و پسندیده و زمانی برای کشت و کار بشمار می‌آمد. مردمان باستان، کشف کردند که کوتاه‌ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن، روزها بلندتر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شوند. برخی ملل آن را شب آغاز سال قرار دادند. جشن کریسمس مسیحیان نیز از همین باور سرچشمه می‌گیرد. در فرهنگ کهن، سال با فصل سرد آغاز می‌شود.
چیلله اولین شب زمستان و آخرین شب پاییز، اولین جدی و آخرین قوس و طولانی‌ترین شب در تمام سال است و در آن شب یا نزدیک به آن شب، خورشید به برج جدی می‌رسد. مردم آتش می‌افروزند تا تاریکی را به روشنایی تبدیل کنند. مردم جمع می‌شوند و شب را می‌گذرانند، می‌خورند، می‌نوشند، شادی می‌کنند، می‌رقصند، آواز می‌خوانند، خوش یمن می دانستند که هر چه میوه‌ی تابستان را تا آن شب نگه دارند و همراه با میوه‌های خشک در آن شب بیاد ماندنی بر سر سفره‌ی شب چیلله بگذارند.
مردم آذربایجان از ابتدای فصل پاییز با تهیه‌ی برخی خوراکی‌ها و ذخیره‌ی انواع میوه‌های سردسیری به روش‌های سنتی، خود را برای شب چیلله آماده می‌کردند و شب چیلله را، متفاوت‌تر از تمام شب‌ها به شب‌نشینی، نقل داستان‌های کوراوغلی، قاچاق نبی، خواندن غزل‌های مولانا فضولی، و خواندن آثار فولکلوریک آذربایجان می‌گذراندند. از بوغدا قووورقاسی(گندم برشته) و از کرسی‌نشینی تا خوردن تنقلات و آجیل ساعات خوشی فراهم می‌شد؛ ریش‌سفیدان خانواده نیز تجربیات خود را بصورت داستان‌های سینه به سینه نقل شده‌ی فرهنگ بومی به نسل جوان بازگو می‌کردند و علاوه بر آن آیین‌هایی همچون بایاتی فالی و تاپماجا و مشاعره روی می‌آوردند و این اواخر اشعار شب چیلله‌ با خواندن منظومه‌ی حیدربابا، رنگارنگِ کریمی مراغه‌ای جلوه‌ی خاصی به این شب‌نشینی‌ها می‌بخشید.
واژه چیلله برگرفته از مفهوم چیلله‌مک "نهایت کشیدگی شب" می‌باشد. در ترکی یای یعنی کمان، چیلله نیز یعنی زه کمان و نیز محل زه برای گذاشتن تیر در موقع انداختن تیر، اوخ یعنی تیر (تیرِ کمان). در ترکی به تابستان نیز "یای" گفته می‌شود. از این رو وقتی گفته می‌شود "یایین چیلله‌سی" (چلّه تابستان)، (تداعی کننده ی کشیدگی نهایی کمان به هنگام انداختن تیر) یعنی اوجِ تابستان است. شب چیلله نیز برای طولانی‌ترین شب سال – اوج کشیدگی زه کمان زمستان است. این شب معمولاً سردترین شب سال نیز است.
اصل علمی این شب بر این اساس مبتنی است که در نیمکره‌ی شمالی کره‌ی زمین، طولانی‌ترین شب سال ۳۶۵ روزه است. این شب، اولین شب ماه دی، آخرین شب ماه آذر است. دکتر آتش احمدلی پژوهشگر ارشد بخش فولکلور آیینی مؤسسه فولکلور  ANAS خاطرنشان می‌کند که «شب چیلله ( ۲۱ تا ۲۲ دسامبر) طولانی‌ترین شب از ۳۶۵ روز سال در نیمکره شمالی زمین است و آن روز ۱۴ ساعت و ۵۱ دقیقه شب و ۹ ساعت و ۹ دقیقه روز وجود دارد. از ۲۱ دسامبر، خورشید با زاویه ۲۶.۵ درجه بر فراز آذربایجان غروب می‌کند».
   پس از شب چیله، خورشید که در مناطق شمالی زمین قابل مشاهده است، پس از رسیدن به پایین‌ترین موقعیت خود، به مدت سه روز در افق بی‌حرکت می‌ماند و در روز چهارم طلوع می‌کند. این رویداد در ۲۵ دسامبر، یعنی چهار روز پس از شب چیله، رخ می‌دهد. آن روز، ۲۵ دسامبر، تولد بسیاری از خدایان خورشید است و همچنین به عنوان آغاز تقویم روم باستان جشن گرفته می‌شود. 
برخی از روزها چنان در میان مردم جهان عمومیت یافته است که تعیین نسبت دادن آن روزها به یک ملت خاص را با مشکل مواجه می‌کند. با گسترش ارتباطات قرن بیستم نزدیکی فرهنگ ملل جهان به یکدیگر رشد و سرعت گرفته است و بسیاری از جشن‌هایی که قبلاً محدود به سرزمین‌های کمی می‌شد امروزه جهانی می‌شوند. تا دهه‌های اخیر در آذربایجان خبری از جشنهایی چون Ahanksgiving, Christmas, Halloveen,  و... نبود اما امروزه در بازار ایران هم سخن از Black Friday بیشتر از اروپا و آمریکا شناخته می‌شود. پیش از انقلاب ۱۳۵۷ تنها کریسمس بود که در ایران توسط مسیحیان و برخی خانواده‌هایی که دستشان به دهنشان می‌رسید جشن گرفته می‌شد؛ اما امروزه به بهانه‌های مختلف فاصله بین اروپائیان و مسلمانان در این مورد کمتر شده است. در مورد جشنهای دیگر هم چنین رخدادی قابل مشاهده است از جمله همین شب چیله یا شب یلدا؛ که برخی شباهت‌های چنین روزی را با اختلاف چند روزه در بیشتر ملل جهان مشاهده می‌کنیم. مشابه این جشن را علاوه بر ترکان در میان اقوام دیگر ایرانی مانند پارسیان، کردها، لرها و دیگران می‌بینیم.

در میان ملل جهان نیز برای این روز تاریخ را بررسی می‌کنند و برای آن تاریخی چند هزار ساله تعیین می‌کنند. درستی قضیه در اینجاست که همه‌ی ملل از تغییرات خورشید و ستارگان از هزاره‌های پیشتر اطلاع داشته‌اند و امروز با شناخت از فرهنگ ملل و کشورها به یک نقطه‌ی مشترک می‌رسند. 
ملت‌های ترک از جمله مردم آذربایجان، برای ایام سال بویژه پائیز و آغاز زمستان مراسم خاصی دارند مانند «سونای» در اولین شب بدر ماه در پائیز، «قوچ آتما» – هدیه‌ به چوپانان در اول ماه آذر و کَلوَز در ۱۷ روز مانده به شب چیلله. هر یک از این مراسم، فلسفه و ایده‌ی خاصی را می‌رسانند. شب چیلله نیز یکی از شب‌های بیاد ماندنی سال در میان ترکان آذربایجان است.
شب چیله در میان پارسیان شب یلدا نامیده می‌شود و تاریخ و فلسفه‌ای برایش تعریف می‌گردد. در تاریخ ملل دیگر این تقویم را در ۲۵ دسامبر می‌بینیم که تنها چهار روز با شب چیلله تفاوت دارد. پژوهشگران این تاریخ (۲۵ دسامبر) را به تقویم رومیان در ۷۵۳ سال پیش از میلاد می‌برند و اظهار می‌دارند که رموس و رومولس آنرا شناخته و ژولیوس سزار آن را بصورت تقویم معرفی کرده است. طبق این نظر هر ۱۲۸ سال این تقویم یک روز عقب می‌افتاده است که در سال ۱۵۸۲ میلادی، روز اعتدالین، آغاز بهار نجومی در نیمکره‌ی شمالی، در ۱۱ مارس افتاد. سرانجام، در ۴ اکتبر ۱۵۸۲، به دستور پاپ گرگوری سیزدهم، با ۱۱ روز جلو کشیدن، اصلاح شد. این تقویم در اتحاد جماهیر شوروی مسئله‌ساز شده بود و سالها دو تقویم مورد استفاده قرار می‌گرفت.
امروز طرفداران فرهنگ، برای جهانی شدن روزهای خاصی مانند شب چیلله و منسوب کردن آن به خود در تلاشند؛ بطوری که گاه تاریخ را می‌کاوند و آن را در یونان به ۵۰۰ سال پیش از میلاد (دیونیسوس)، در هند به ۹۰۰ سال پیش از میلاد (کریشنا)، در آذربایجان و آناتولی به ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد (اوغوزخان و آتیس)، در سرزمین‌های هند و اروپایی به ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد(میترا)، در مصر به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد (هوروس) و در امپراتوری روم نیز به روز میلاد مسیح در روز ۲۵ دسامبر سال اول میلادی مربوط می‌سازند. اینک هر کدام را در نظر بگیریم یک اتفاق جهانی رقم خورده است به استثنای نیمکره‌ی جنوبی (استرالیا) که همزمان با چیلله‌‌ی نیمکره‌ی شمالی، تابستان آن سرزمین آغاز می‌شود و جالب آن که در آنجا نیز این روز را جشن می‌گیرند. 
  این ایده که شب چیلله و یا هر نامی داشته باشد پیروزی نمادین نور بر ظلمت است و در میان مردم با جشن‌هایی برگزار می‌شود. این جشن‌ها از هزاران سال پیشتر بین مردم جاری بوده است اما گسترش ارتباطات بویژه اینترنت سبب شده است این روز آشکار گردد و اختلاف چند روزه نیز کنار گذاشته شود. 
شب چیلله یک رخداد تقویمی است و با آغاز شکستِ طولانی‌تر شدن مدت زمان شب (تاریکی) جشن گرفته می‌شود. ما به عنوان ترکان آذربایجان این جشن را یادگاری از اجداد خردمند خود به ارث برده‌ایم و همواره با رسوم و آداب زیبایی اجرا کرده و امروز ما حافظان این رخداد در کره‌ی خاکی هستیم و خوشحالیم که نه تنها در خاورمیانه، بلکه از شرق تا غرب کره‌ی خاکی جشن گرفته می‌شود. 
مراسم شب چیلله با چمع شدن افراد فامیل معمولاً در خانه‌ی بزرگتر فامیل برگزار می‌شود و فضایی گرم و شاد، همراه با خواندن ترانه و شعر و بایاتی‌های مخصوص شب چیلله فراهم آورده و شادی خود را بیشتر می‌کنند تا این تاریکترین شبِ سال با خوشی و شادی تمام شود و از فردا شاهد کوتاهتر شده شب‌ها و آمدن روشنایی باشیم. بارش برف نیز در این شب، شادی زیادی به همراه می‌آورد. 
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این شب، هندوانه است. بنابراین، هر خانواده‌ای قطعاً برای این شب هندوانه می‌خرد. اگر تازه عروس و دامادی باشند، والدینشان به آنها خونچه هدیه می‌فرستند. انواع حلوا، باقلوا، تخمه آفتابگردان، میوه و شیرینی باید امشب سر سفره آورده و میهمانان را پذیرایی کنند. اینجا جا دارد نمونه‌هایی از ترانه‌ها و بایاتی‌های شب چیلله آورده شود:
قارپیز ائله، قارپیزی، 
قالیب ائیله قارپیزی 
بؤیوک چیلله آدییلا 
دوشوب دیله قارپیزی. 
*** 
قوووب قیشی آیازی
کسدیک چیلله قارپیزی
آللاه یئتیرسین روزی 
ائل قالماسین تامارزی
***
عزیزیم، چیلله قارپیز
دوشوبدو دیله قارپیز
ییغیلیب خورجون‌لارا
گئدیر یازگیله قارپیز. 
***
چیله چیخار بایراما بیر آی قالار 
پینتی آرواد قوورمانی قـــورتارار 
گئدر باخار گودولده یارماسینا 
باخ فلكین گردش و غوغاسینا.
***
آي چيلله، چيلله قارداش 
آتين قامچيلا قارداش 
بير گلئیدين دانيشاق
قلبيم آچيلا قارداش. 

***
متخصصان فرهنگ شفاهی مردم آذربایجان شب چله را طولانی ترین شب سال و رویدادی مربوط به حرکت کره ی زمین و رابطه با خورشید به عنوان منبع روشنایی نیمکره ی شمالی می دانند. برای آن شب ترانه ها ساخته اند و آداب و رسومی از هزاران سال پیش برگزار کرده و امروز به ما رسیده است. 
دکتر آتش احمدلی کلمه ی چیلله را به دو نوع تعبیر و تفسیر می‌کنند. ایشان می گویند: عده ای ریشه ی واژه ی چیلله را از کلمه‌ی چیل در زبان تورکی قابل قبول می‌دانند که چون با آمدن دوره ی سخت زمین از نظر کشت و رویش گیاهان و درختان آمده است علامت منفی – ایجاد کک و مک در طبیعت می‌دانند. عده ای که اکثریت را شامل می شود طولانی شدن شب را به کمان تشبیه می‌کنند که کمان تا آخرین حد خود کشیده شده است تا تیر را بر قلب تاریکی بیندازد. 
دکتر آتش احمدلی، مراسم مربوط به شب چیلله در آذربایجان را بزیبایی تشریح می‌کنند و می‌نویسند: "ریش سفید خانواده، وقتی هندوانه برش داده می‌شود بر اساس دانه‌ها و نشانه‌های داخل هندوانه، نحوه گذر زمستان را تعیین می‌کند». این امر نوعی تفریح و فال‌گرفتن قلمداد می شود. علاوه بر این فال بایاتی نیز از مراسم زیبای مردم آذربایجان است؛ بدین ترتیب که بزرگ خانواده تبیحی را بدست گرفته و دانه های آنرا بی آنکه کسی ببیند مشخص می کنند و افراد گرد آمده در مجلس هر یک از حافظه ی خود استفاده کرده و بایاتی می‌خوانند. آنقدر بایاتی خوانده می‌شود تا  آخرین بایاتی به دانه‌ی تسبیح مورد نظر می‌رسد. آن بایاتی را تعبیر و تفسیر می‌کنند و سال آینده را بر اساس مضمون آن بایاتی پیش‌بینی می‌کنند. این هم نوعی تفریح دسته‌جمعی است.
باید خاطرنشان کرد که این جشن بیشتر به خاستگاه، اسطوره‌شناسی و جهان‌بینی ترکی آن مربوط می‌شود و محصول تفکر و اسطوره‌شناسی باستانی ترکان است. و چه زیباست که این رسومات مورد تحقیق بیشتر قرار گیرد. چیلله گئجه‌نیز موبارک اولسون!
 
https://t.me/Adabiyyatsevanlar

✍️:ائلمان_موغانلی

مئشه ده گؤزل دیر
دنیز ده گؤزل
ایکیسی بیر یئرده، قیامت گؤزل
گؤرۆن نه چکیرم اَلیندن اونون!
ساچ‌لاری حئیران دیر، گؤزلری خزر ...

https://t.me/Adabiyyatsevanlar

تیراختور:2
الدحیل:1

https://t.me/Adabiyyatsevanlar

.
مهسا - عبدالعلی‌زاده

سون سئودا

آه چکیرم
و آسیلیر دوداقلاریمدان
کورتاژ اولونموش سئوگی‌لر
و‌ سانجیر اوره‌ییمی
آرزولاریمین باشسیزلیغی
هارای
منی زامانین ایللَنمیش قوجاقلاریندا
بوراخین لوطفن!
و سؤندورون ایچیمین فانیسلارینی.
منی،
دووارسیز شهرلرین
سوناسیز بایقوشلاری دوغدو،
سارایلیغیم
گونش‌سیز گؤزلرین
آرازلیغیندا
دار آغاجلاردان آسلاندی.
آه چکیرم
زوغ آتیر گؤبه‌ییمدن
یالقیزلیق
و‌ توتور بیری‌سینی
بو یازغینی
سئوگی‌سیزلر مکتوبلاریندا
سیغیشدیرین لوطفن
داشلار قوجاغیندا
بوی آتمیش جانیمی
و قیسیرغان حیاتیمی.
اولسا،
رسیملر چیزین،
سئوگیلی‌لرین رئال اولمایان حیاتیندان،
یازین.
ساچلاریمدان آسلانان
آیه‌لر،
کیفسیمیش شهرلرین
پیغمبر اللری ایله
بارماقلاندی،
سویوندوم،
بوتون کدرلری.
میندارلاندیم
سون سئودانین آل قانیندا
آه چکیرم
تانری اوره‌یینه‌دک
و‌ ایتکین دوشورم
قوندارما جنّت‌لرین
قابارلی کوچه‌لرینده.
من
آیسیز گئجه‌لرین بایقوشویام
قاچقین سئوگیلیم.
چیینینده یووا سالمیش
بیر بایقوش.
تاپسانیز بیر گون منی
قامچیلایین،
قادینلیغیمین یالواریشلارینی
من بو گئجه
دفتریمین قبرستانلیغی‌یلا
قوجاقلاشیب
اولمایان سئوگیلیمین
اؤلمه‌یینی
مشق ائده‌جه‌یم.

https://t.me/Adabiyyatsevanlar


.

رسول قدیری

یوخسوللوق خطینین اوستونده یئرییه‌ردیم بیر زامانلار
بیلمیرم آیاغیم سوروشدو دوشدوم آشاغییا،
یوخسا خطی یوخاری چکدیلر...
ایندی همین خطدن آسلانمیش دورومدایام
آشاغی دوشموشکن،
بورالاری بیر گزیم دئدیم
یئددی قات‌دیر یوخسوللوق یاپیسی
أن یوخاری قاتدا،
سینیق-سالخاق وانئت سوروجولرینی گؤرورم
اونلارا،
ماشینلارینین بیرینجی دنده‌سیندن آرتیغی گرک دئییل
آددیم‌باشی زیبیل قابیلاردان وارلیلارین آرتیغینی گزیرلر
هردن ده بیر-بیری ایله یاخالاشیرلار
آلتینجی قاتدا،
ایشدن قووولموش ایشچیلر،
آیلیقلاری گئجیکمیش اینسانلار حیات ساواشیندادیرلار
بو کورونالی گونلرده،
اوشاقلاری درس اوخویا بیلمیرلر موبایل‌سیزلیقدان
بئشینجی قاتدا،
عاایله دولاندیران اوشاقلار،
کاغیذدسمالی ساتان اوغلانلار،
گول‌ساتان قیزلار دولانیر
دؤردونجو قاتدا،
داها آزیاشلی اوشاقلار گؤرورم،
ساققیز ساتماغا چالیشیرلار قووشاقلاردا
یئرآلما-یومورتاساتان بیر علیل ده گؤردوم
اوچونجو قاتدا،
بیر قاری گؤردوم جوراب دؤشه‌میشدی پیادا یولوندا
خیابانین او تاییندا،
بیر قوجا گؤردوم،
کیتاب-قلم ساتماغا چالیشیردی اوخومازلارا
ایکینجی قاتدا،
بیر باققال دوکانی وار ایدی
بیر قوجا ائوینین ایشیغینی گتیرمیشدی دسمال ایچینده
نئچه دنه چؤرکله ده‌ییشمه‌یه چالیشیردی اونو
دئییردی:
سالیم‌دیر واللاه،
باخ، هله ده ایستی‌دیر
ایندی آچمیشام اوتاقدان!
بیرینجی قاتدا دول بیر قادین،
آزیاشلی قیزی ایله کئچیردی مئیوه‌ساتان دوکانین قارشی‌سیندان
اوشاق موز ایسته‌دی
قادین مئیوه‌ساتانا یالواردی بیر دنه موز وئرسین اوشاغا
- جوزدانیم ائوده قالیب، پولونو گتیره‌رم- دئدی
مئیوه‌ساتان وئرمه‌دی
اوشاق آغلار،
قادین ایسه پؤرتموش اوز و قیزارمیش گؤزلرله ائوه قاییتدیلار
قیزجیغاز قولچاغی ایله اویناییردی قاپیلارینی دؤینده
قاپینی دا او آچدی اوزومه
آناسینی سوروشدوم
گئتدی چاغیرسین، آنجاق تک قاییتدی
- آنام یئلله‌نه‌جه‌یه مینیب‌دیر
نه قده‌ر چاغیریرام جاواب وئرمیر- دئدی
ایچری کئچدیم
قادین أن آشاغی خطدن آشاغییا ساللانمیشدی
أن آشاغی خطین آلتی،
مزارلیق‌دیر...


۳۰-آذر-۱۳۹۹

https://t.me/Adabiyyatsevanlar

گونلوک دفتریمدن بیرگون

اوشاق اولوب یوکسلمک!
محمد_عابدین_پور

قرنفیل کافه‌سینده بوگون ساعات 5دن 7یه‌جن هر هفته‌کی کیمین داستان جلسه‌سی وار ایدی، علی حسن‌زاده‌نین اجراسی ایله. علی موسازاده‌نین «پهروز» آددا قیسا حیکایه‌سینه گؤره دانیشیق اولاجاق‌ایدی. سونرا دا «داستان»نین چاغداش دونیادا گره‌یی حاققیندا قونوشاجاق‌ایدیلار. ماراقلی بیر قونو اولماسی اوچون سئویردیم قاتیلام.
دوزدو من هئچ واخت اؤزومو حرفه‌ای بیر یازار یا شاعیر سانمایاراق هردن‌بیر ذئوقی بیر ایشلر گؤرموشم، آما بو قدرده ده او قدر سیخینتیلار هر بیر طرفدن اوستومه هجوم گتیریب؛ سن سوروشما من ده دئمه‌ییم! سانکی یئر گؤی ال بیر اولوب من بو دونیادا تکجه سئودیگیم ایشی گؤرمه‌ییم، یادا یار-یاریمچیق گؤروم! ذئوقی ایش گؤردویمه رغمن گئنه ده بو جوابسیز سوال زامان زامان ذهنیمده یارانیر: «من بئله بیر دورمدا ندن بئله بیر ایشی گؤرورم؟!»
دئمک اولار بئله بیر سوال‌لا بلکه ده عمومی بیر سوالی خصوصی‌لشدیریرم: «نییه شعر، داستان، ادبی متن و... یازیرام؟ اصلن نییه ادبیاتلا ایلگی‌لنیرم؟» بیر حالدا کی منیم قونشوم -همن بو توکان قونشوم کی اونا دئدیگیمده قونشولوغون بیر آداب رسومی وار، سن رعایت ائله‌مه‌لیسن! چؤنوب او جیغ جیغ سسی ایله منه دئدی: نه یاخچی پیچاق سنین الینده دئییل هله، یوخسا فیلان بهمان... – گونو گوندن مالی مال اوستونه قالیر. صاباح بیریسی گون ترامپ کیمی رئیس‌جمهور اولماسادا حبیب‌زاده کیمین بو بدبخت شهرین خوشبخت نماینده احتمالی اولماسی چوخ دیر!! البت کی بونا علی موسازاده‌نین «آرش حیدری»دن ادیبان گوروپونا آتدیغی سس فایلدا یاخشی جاوابلار تاپماق اولار.
بئله بیر سوال‌لار هر بیر شاعیرله یازاری هپ دوشوندوردوگو کیمی منیم ده ذهنیمی زامان زامان مشغول ائدرکن اون اون‌بئش ایل بوندان قاباق قیسا بیر داستان شکیلینده اؤزونو عکس ائتدی. «بو کتاب ایلی دیر!» حیکایه دئمک اولار ایل‌لر بویو اؤز ایچیمده آپاردیغیم ساواشین سونوجو ایدی. بو اؤیکوده جوابی اوشاق اولماقدا تاپیرام. هر زادی بوراخیب اوشاق کیمی اویناماقدا. یازماغی اوشاغین اویناماغی کیمی گؤرمک. اوشاق کیمین داد آلیب لذت آپارماق. و یوکسلمک. او داستاندا هامیدان –لاب بئله سئوگیلیسیندن- منفی تپگی گؤرموش، هر یئردن الی اوزولموش ایکی اورکلی یازیچی قارداش، حیکایه‌نین گئدیشی کیمی دورغون حالا دوشموشکن بیر داها اوشاغا راسلاشدیقدا حرکته باشلاییر و یوکسه‌لیر.
هردن کامو سایاغی دا باخیرام بو مسئله‌یه. سیزیف‌ین بیهوده چکدیگی سونوج‌سوز آغیر زحمته اوخشادیرام، بو فرق ایله که او تانریلار طرفیندن محکوم اولموشدو آما منیم بو دونیادا سئودیگیم، باشاردیغیم و داد آلدیغیم اویناماق ائله بو دور، دئییرم! نه بیلیم بلکه ده ائله من ده بیر تهرلر بونا محکوم اولموشام؟
موسازاده بیر نفرین اورهان پاموکون رومانلاریندا پاراگرافلارین یاریم صفحه اولدوغونو شهرلی اولدوغونا نسبت وئردیگینی سؤیله دی. سانکی شهرلرین دئمه یه سؤزلری چوخ اولور! دئدیم وآللاه بیزیم توکانا نئچه ایل بوندان ببر قمیش آغیللی قوجا خانیم گلمیشدی پاموکو سول جیبینه سالاردی، اوغلونا خاور آلماسیندان ائولندیرمه سیندن دانشیردی، بیر پارگرافی یاریم ساعات چکدی! پاموکا نئیله یه جک، ایلک رومانینی یازاندا آتاسی اونا دینج بیر ائو توتور، هفته سونو باش وورور کم کسری اولماسین،سیگاریناجان گتیریر کی سیگار چکیب اوزون پارگرافلار یازسین! منیم ده آتام منی دانلاییر کتاب اوخودون، مقاله یازدین قونشون سنی اوسته له دی!  
آلتی‌یا بیر ربع قالیردی اوختایا زنگ آچدیم. دئدی من تراختیر پرسپولیس‌ین یاریشماسینا باخیرام. توپ قوتولسون گلرم قرنفیله. دئدیم ائه بوگون اوینورلار نئچه نئچه؟ دئدی هله‌لیک تراختیر بیر هئچه قاباقدی، 35 دیقه قالیر. توکانی باغلادیم قرنفیله ساری یولا دوشدوم. ایکیندی چاغی توکانا گلمه‌میشدن حب آلماق اوچون مرکزه گئتدیم، دؤننده ادیبان مؤسسه‌سینین قورجوسو ناصر رضایی‌نی گؤردم. سالاملاشیب گؤروشدک. دئدی: من جلسه‌یه گئدیرم سن توکانا. هاوا قارانلیقلاشاندا باغلا گل! ساعات دؤرد یاریم ایدی دوز. ساعات 6 دا قرنفیلده ایدیم. موبایلی ویبره‌یه قویوب ایچرییه گئتدیم. یئددی سککیز خانیم‌لا اوچ دؤرد آغا وار ایدی. علی‌نین داستانینا گؤره هله دانیشیردیلار. جواد ندیمی چای گتیردی. علی ایله خانیم پورشکر ندن چای گؤتورمه‌د‌یگمی سوروشدولار. مئیلیم یوخ دیر دئدیم. پروستاتدان دولایی ماوال یاخالاماسین دئیه اوردا بوردا و مخصوصن جلسه‌ده چای قهوه ایچمیرم. علی تزه‌جه باشلامیشدی قونونو آچا، توالته گئتمه‌یه مجبور قالدیم. توالتدن چیخالی موبایلین ویبره‌سی ووردو. سولماز ایدی. هارداسان؟ به تئاترا گئتمیرسیز؛ دئدی. سونای سنی گؤزلویور. دئدیم 8 ده باشلایاجاق. خانیم ملیحه هاشمی‌ ائشیکده اوتورموشدو. ایستیردیم سوروشوم کمکلیک لازیم دیر؟

 تانیمادیغیم بیر خانیم اونا سو گتیردی.
جلسه‌ده ده حالی هئچ خوش گؤرونموردی!
تزه‌جه جلسه‌ده اوتورموشدوم موبایلین ویبره‌سی قولتوق جیبیمی سیلکله‌مه‌یه باشلادی. آچمادیم. دالبادل تیتره‌ییردی، ال چکن دئییلدی. بیر داها دوروب ائشییه گئتمکدن چکینیردیم. باشقالاریندان سئومه‌دیگیم ایشی اؤزوم گؤرمک مجبوریتینده قالمیشدیم. بو دا منیم اؤزومه واخت آییریب جلسه‌یه گلمه‌ییم. سونوندا دیشاری چیخدیم. سولماز ایدی دئییردی سونای‌ین دوستو زنگ ووروب کی نماییش باشلاییبدی. دئدیم گلیرم. اوختای گلیب اوبیری سالوندا اوتورموشدو. اونونلا گؤروشوب دئدیم تراختور نئیله‌دی؟ دئدی بیر بیره اولدولار، ایندی وقت اضافه دی! دئدیم من گئدیرم سونایی گؤتورم گئدیم ارشادا، سن ده گل گئدک. دئدی فارسجا دیر. دئدیم هه. دئدی اوندا من گلمیرم. مرکزه‌جن بیرگه گلدیک. من ائوه، او دا باغا.
ارشادین سالونو دونن کیمی شولوق دئییلدی. دئمه جماعات پلاتوداکی نماییشلره باخیرلار. علی کبودچشمی گؤردوم دئدیم چوخ سئویردیم تورکو نماییشلره باخام تاسوفله قسمت اولمادی. دئدی گؤزل فاطما گؤزل ایش دیر ایسته‌سن بونا باخ. دئدیم یاریدا اولماز کی. دئدی بو ایکینجی ایجرالاریدی بیر داها ایجرا اولاجاق. دئدیم اوندا من بونا باخارام. سونایا دئدیم دئدی من ده ایستیرم ائله بونا باخام. 8 ده پلاتوداکیلار چیخدیلار. غلامرضا رضایی ایله عایله‌سی ده اوردا ایدی. گؤروشدوک. سوروشدوم نئجه ایدی بیندیز؟ چوخ بینمیشدی. اوغلو یاشار سئومه‌میشدی. تاسوفله گؤزل فاطما بیر داها اجرا اولونمادی و بیز رشت شهریندن گلن «خواب عمیق» نماییشینه باخدیق.
سویو، طبیعتی و خزر دنیزینی کیرلندیرن انسانا دنیزده یاشایان جانلیلارین محکمه قورماسی بدیع و گؤزل بیر ایده ایدی منجه، نه یازیق کی الدن گئتمیشدی. یازار عهده‌سیندن گله بیلمه‌ییب دوغرودا بیلمه‌میشدی. شخصیت سازیلار و دیالوقلار ضعیف ایدی و س. اویونجولارین اوشاق اولماسی یاخچی ایدی و دکور ایله صحنه طراحلیغینی دا سئودیم. خلاقیت گؤسترمیشدیلر هم طراحی صحنه هم ایسه نماییشی فیلم ایله تلفیق ائتمکده. نمنه عجب بو موزیکال دئییلدی. یالنیز نماییشین اولینده و سونوندا گیلکی ترانه پخش اولوندو. سونایدا سئومه‌میشدی بو تماشانی!              

           https://t.me/Adabiyyatsevanlar

بؤیوک تورک شاعری ناظم حکمت و تورک دنیاسی... 
پرفسور. دکتر علی کافکاسیالی
نوبل آکادمیک یایینجیلیک کتاب، آنکارا، 2023 
چئویرن: مجید تیموری فر (م. صفا) 

 600صحیفه لیک بو کیتابی آردی جیل اولاراق هرهفته چرشنبه گونو ادبیات سئونلر ده پایلاشاجاییق .
بیرینجی بولوم

حیاتینا قیسا بیرباخیش    **
   20- جی عصرده کُهنه دنیانین یئتیشدیردیگی ان بؤیوک صنعتکارلاردان بیری اولان ناظم ، نورا قووشان انسانلیغین حافظه‌سینده- مایاکوویسکی‌لر،آراقون‌لار و ائلوارت‌لار ایله برابر بشریّتین یادداشیندا ابدی‌لشه‌جک. 
(جمیل مئریچ) 
  
   ناظم حکمت، باباسی‌نین مالیکانه‌سینده باتی دیللرینده دانیشان ساوادلی والیدین‌لرین ائولادی اولاراق دنیایا گلیب. 
   اونون تحصیلینده بوتون عائله عضولری‌نین رُلو اولوب. بیر طرفده باباسی، یازیچی، شاعر، شرق دیللرینی بیلن مولوی تفّکرلو والی؛ دیگر طرفدن ایسه، اونا فرانسیز دیلینی و روس‌ رسّام‌لیغی اؤیره‌دن آناسی؛ بیر طرفدن ده، اونا فارسجا درسلر وئر‌ن درویش آدلی معلّمی؛ بیر طرفدن ده، اؤز تعبیرینجه، «اولو تورک سینه‌می غرورلا شیشیردن، منه قهره‌مان‌لیق، فداکارلیق درسی وئره‌ن، وطنیم، میلّتیم اوچون اؤلمه‌گین بؤیوکلویونو منه آشیلایان» و گنج یاشلاریندا شهید اولان عمی‌سی و نهایت، اونا ناغیل، خالق داستانلارینی دانیشان، خالق ماهنیلارینی اؤیره‌دن عایله نین قوللوقچولارینین اؤنملی رُلو اولموشدور. اؤزونون دئدیگی کیمی، او، اصلی-کرم، شیرین- فرهاد و کوراوغلو کیمی خالق ناغیللاریندان هم‌ ده، آنادولو قادینلاری‌نین سؤیله‌دیکلری قوشمالاردان و تورکولردن تأثیرلنه‌رک بؤیوموشدور.
  آناسی
عایشه جلیله خانیم، حسن انور پاشا ایله لیلا خانیمین قیزی ایدی. حسن انور پاشانین آتاسی فرید مصطفی جلال‌الدّین پاشا ایدی. جلال‌الّدین پاشا قاقاوز تورک اصیل‌لی لهستانلی کونت-کونستانتی بورزئسکی ایدی. پاشانین حیات یولداشی دا، عُمَر پاشانین قیزی  صیدّیقه (سافئت) خانیم ایدی.

فرید مصطفی جلال ‌الدین پاشا تورکولوق، حرب‌چی و کارتوگراف (خریطه مهندیسی)، عینی زاماندا تورک دیلی‌نین قراماتیکاسی‌نین مؤلّفی‌دیر. پولشا خالقی‌نین آزادلیق مباریزه‌سینده اشتراک ائتدیگینه گؤره تعقیب‌لره معروض قالیب، سونرا استانبولا قاچیب، اورادا آدینی و دینینی ده‌ییشیب. تورکّیه‌ده عُمَر پاشانین قیزی سافئت خانیملا ائولندی و بو ائولی‌لیکدن مشهور تورک دیلچی‌سی حسن انور پاشا دنیایا گلدی. 
 انور پاشا استانبولدا ائرئنکؤی‌ده «انور پاشا تورک-فرانسیز لیسه‌سیی» آدلی مکتب آچیب. گئجه و گوندوز 
(قاقاووز تورکلریندن شهید مصطفی جلال‌الدین پاشا)
پروگراملاری تکلیف ائد‌ن (پانسیون شکلینده) بو مکتبه طلبه‌لرین تورک اصیل‌لی اولماسینی و غیری-مسلمان اولمامالارینی طلب ائدیردی. بو مکتبده چوخلو دگرلی متخّصص‌لر یئتیشدیریلیب.    
   حسن انور پاشا (۱۸۵۷-۱۹۲۹) سلطان ۲-جی عبدالحمید دؤورونده عثمانلی اوردوسونون گؤرکملی نماینده‌سی و دؤورونون آپاریجی تورک میلّت‌چی‌سی ایدی. او، ۱۸۹۰-جی ایللرده سلطان ۲-جی عبدالحمید طرفیندن اسپانیا وطنداش محاربه‌سینی (ایچ ساواشی) ایشیقلاندیرماق اوچون آمریکا قیته‌سینه گؤندریلمیش، بورادا یارالانمیش، کوبادا معالجه آلمیش و داها سونرا وظیفه‌سینی تاماملایاراق استانبولا قاییتمیش‌دیر. تقاعُده چیخدیقدان سونرا ادبیّات عمومی مجموعه‌سی اوچون کُهنه تورکجه موضوعسوندا یازماغا داوام ائتدی.   
   او، تورک‌لرین دیلی و تاریخی ایله باغلی «تورک‌لرین منشایی حاقّیندا» باشلیغی ایله مقاله‌لر درج ائتدیرمیش‌دیر. او، تورک‌لرین دنیانین ان قدیم خالقلاریندان بیری اولدوغونو، دنیا دیللری‌نین اهمیّت‌لی بیر حیصّه‌سی‌نین تورکجه‌دن قایناقلاندیغینی و تورک‌لرین بیر چوخ آوروپا خالقلاری‌نین اجدادلاری اولدوغونو مدافعه ائدی.   
   او، آوروپادا تورک‌لرله باغلی اورتایا آتیلان ایرق‌چی یاناشمالاری تنقید ائد‌رک، آوروپانین و آنادولونون قدیم زامانلاردا دا، تورک تورپاقلاری اولدوغونو بیلدیره‌رک، تورک دوشونجه تاریخی اوچون ماراقلی فکرلر سسلندیریب. حسن انور پاشانین فکرلری گؤستریر کی، تورک تاریخی تئزی و ائرکن جمهوریّت دؤورونون گونش-دیل نظریّه‌سی داها اّول، عُثمانلی‌نین سونلاریندا انکیشاف ائتمه‌یه باشلامیشدیر.

(حسن انور پاشا مصطفی جلال‌الدین پاشانین اوغلو و ناظم حکمتین آناسی‌نین آتا طرفدن باباسی ایدی).     
 
   انور پاشا ایله رسّام سارا خانیمین ائولی‌لیگیندن ناظم حکمتین آناسی جلیله خانیم دنیایا گلیب. جلال‌الدین پاشا ۱۸۷۱-جی ایل اوکتیابرین ۱۰-دا چئرنوقورییا محاربه‌سی زامانی شهید اولوب.       
جلیله خانیم اؤزل تحصیل آلیب. فرانسیز دیلینی بیلیر، فورته‌پیانودا ایفا ائدیر و رسم چکیر.      

عایشه جلیله خانیم                                                                               
اونون آتاسی     
   حکمت بیگ، محمد ناظم پاشانین اوغلودور. محمد ناظم پاشا سلانیکی‌نین سون تورک والیسی ایدی.        
   او، وجدانلی و لیبرال بیر انسان ایدی. مختلف ایالتلرده قوبئرناتور (والی‌لیک) وظیفه‌سینده چالیشیب. شاعر و مد‌نی بیر مأمور ایدی. مولوی درگاهینا باغلی ایدی. عرب و فارس دیللرینی بیلیردی. ترجمه‌لریندن علاوه، «موهاتابا»، «یک آزار»، «عهد شهریاری»، «کربلا» کیمی اورژینال اثرلری وار. محمد ناظم پاشا ایله سامییه خانیمین ایکی قیزی و بیر اوغوللاری وار ایدی: «مئدیها»، «گؤزیده» و «حکمت».   
   ناظم حکمتین آتا طرفدن ننه‌سی لیلا خانیم فرانسیز اصیل‌لی محمدعلی پاشانین قیزی ایدی. ۱۲- یاشیندا حربی تعلیم گمیسی ایله استانبولا گلیر، کوماندیری ایله مباحثه‌دن سونرا دنیزه تول‌لانیر، تورک دنیزچیلری طرفیندن خلاص ائدیلیر و تورکیّه حربی دنیز آکادئمییاسینا قبول اولور. محمد علی آدینی آلاراق دینینی و ملیّت-ینی دَییشدی. تئزلیکله پاشا رتبه‌سینه یوکسلدی. 1878-جی ایلده برلین کُنگره‌سینده سلطانین نماینده‌سی کیمی اشتراک ائتدی. تخمینأ او واقتلار توپراقلاری قیسمأ مونتنه‌گرو و صِربی‌یایا وئریلمیش آلبانلار سیلاحلی مقاومته باشلادیلار. خالقی راضی سالماق اوچون گؤندریلن محمدعلی پاشا، اورادا شهید اولدو.
                                ( ناظم حکمتین آنا طرفیندن باباسی، مارشال محمدعلی پاشا)- (1878-1829)
   1876-جی ایل اسکوداردا دنیایا گَلَن حکمت بیگ، 1898-جی ایلده استانبولدا «مکتب سلطانی» بیتیرمیشدیر. او «بابعلی»‌ده خاریجی ایشلر ناظیرلیگینده و خاریجی مطبوعاتدا ترجمه‌چی کیمی چالیشمیشدیر. «سلانیکا» دا «امور اجنبیّه» اداره مدیری اولور. حکمت بیگ ایله، جلیله خانیم (4- اکتبر1900)-جی ایلده ائولنمیشلر.
                                                    حکمت ناظم (1932-1876)
ناظم حکمتین اوشاقلیغی     
   ناظم ۲۰ نوامبر ۱۹۰۱-جی ایلده «سالونیکی‌»ده آنادان اولوب. اونا باباسی ناظم و آتاسی حکمت‌ین آدلاری وئریلیب. ایلک قیرخ گونده بیر یاش بؤیوک گؤرونمه‌مک اوچون اونون دوغوم تاریخی ۱۵ یانوار ۱۹۰۲-جی ایل کیمی قئید ائدیلدی. 
ناظم حکمتین اوشاق‌لیغی (۱۹۰۷-حلب)                                                                 
  آتاسی حکمت بیگ ۱۹۰۵-جی ایلده غیری-قانونی سیاسی فعالیّت‌ده اشتراک اتهّامی ایله دیندیریلدیکدن سونرا دولت قوللوغو‌دان استعفا وئردی. حیات یولداشی عایشه جلیله و اوغلو ناظم حکمتی ده، گؤتوره‌رک «سالونیکی»دن آیریلاراق آتاسی والی محمد ناظم پاشایا قوشولماق اوچون حلب-ه گئتدی. کاواک (صنوبر) آغاجلاری بئجرمه‌یه چالیشسا دا، بونا نایل اولا بیلمه‌ییب.
   
ناظم حکمت دؤرد یاشیندا ایکن آناسی ایله.                                                           
    ۱۹۰۶- جی ایلده ناظمین بیر قارداشی دنیایا گلدی. تأسّف کی، «علی‌ابراهیم» آدلی بو اوشاق دیزانتئرییا (قانلی اسهال)دان دنیاسینی دییشیب. باباسی ناظم پاشا دیاربکیر والی‌سی تعین ائدیلدی. حکمت بیگ عائله‌سی ایله بیرلیکده اورایا کؤچدو. اونلار باشقا بیر کؤرپه گؤزله‌مه‌یه باشلادیلار. گؤزلری ایستی‌یه حسّاس اولدوغو اوچون حکمت بیگ آروادینی و اوغلونو گؤتوروب استانبولا کؤچور. اورادا وارلی بیر اورتاق ایله سود فئرماسی قوردو. قیزی «سامییه» ده، ۱۹۰۸-جی ایلده استانبول‌دا آنادان اولوب.   
   ناظم حکمتین آکادمیک حیاتی   
   ناظم ۱۹۰۷-۱۹۰۸- جی ایلده، فرانسیز دیلینده تحصیل وئرن اؤزل ابتدایی مکتبه داخل اولور. بیر ایل سونرا، «گؤزتپه‌»ده‌کی «داش‌مکتب» آدلی نمونه مکتبینه کؤچورولدو. اورادان دا «قالاتاسارای» لیسه‌سی‌نین حاضرلیق صینیفینه گؤندریلیب. تأسّف کی، مکتب حاقلارینی اؤد‌ه‌مکده چتین‌لیک چکیردیلر. بو سببدن، اونو داها صرفه‌لی تحصیل تکلیف ائد‌ن، «نیشانداشی» عنوانلی لیسه‌سینه یازدیردیلار. 
  

https://t.me/Adabiyyatsevanlar

اوشاق ادبیاتی
هرهفته پنجشنبه گونو ادبیات سئونلر کانالیندا .
اوشاق ادبیاتینا دایر یازیلارینیزی بیزه گوندرین

https://t.me/Adabiyyatsevanlar