ادبیات سئونلر

بدون تاریخ (فایل ۵۵)

رفیقِ محترم،
نامۀ اخیرتان را دریافت داشتم. چند روز پیش‌از دریافتِ نامه، رفیق ممّداُف منظومۀ اخیرتان را راجع به زندگی یک کلخوز* و مقایسه‌اش با زندگی در یک دهِ ایرانی به من داده بود. قرائتِ منظومه مرا به نگارشِ نامه‌ای برانگیخته بود، ولی هنوز نامه را ننوشته بودم که نامۀ محبّت‌آمیزتان را دریافت داشتم.
بلافاصله به بحث دربارۀ منظومۀ "احمد و ایوان" بپردازیم:
این بدونِ شکّ بسیار خوب است که شاعرۀ ما به‌جای سخن در کلّیات، وقایعِ مشخّص را لمس می‌کند. به‌جای دِه و دهقانِ کلّی، آلتی آقاج و ایوان و احمدِ زنده حقیقی در مقابلِ او هستند و او آن‌ها را وصف می‌کند. من از خواندنِ شعرِ شما بسیار خوشم آمد، آن‌را جداگانه برای چند نفر از رفقا خواندم.
راهِ درست را یافته‌اید. دربارۀ شعرها باید بگویم روان و سهل و دل‌پذیر است، فصاحت مراعات شده. دربارۀ طرزِ ترکیب یا کمپوزیسیونِ مطلب، باید بگویم شامل نکته‌ها و باریک‌اندیشی‌هایی است، ولی اجازه بدهید از ذکرِ کلّیات بگذریم و به ذکرِ مواردِ مشخّص بپردازیم. لنینِ کبیر مشخّص‌بودن را بارها و بارها تاکید کرده و از جمله‌پرداز و کلّی‌باف (یا: فرازُر) [Новины] نفرت داشته است.
چه چیزهایی را در این شعر پسندیدم و چه چیزهایی را نپسندیدم؟

۱- چه چیزهایی را نپسندیدم:
شما در این منظومۀ خود سه وزن انتخاب کردید:
۱- صبح با چهرۀ درخشنده (وزنِ عروضی: فاعلاتن مفاعلن فعلن)
۲- تاواریش** ایوان اجازه دارم (فاعلاتن فاعلاتن فع)
۳- دیده‌ام بر احمد و ایوان دلم جای دگر (فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن)
این تحوّلِ وزن را گویا برای آن‌که بین وزن و موضوع هماهنگی ایجاد کنید اجراء نمودید. وزنِ اول توصیفی است، وزنِ دوم برای محاوره، وزنِ سوم سنگین و اندوه‌ناک است، ولی با این‌حال من با این کار موافق نبودم. برخی از شعرا و از آن‌جمله رفیق لاهوتی این کار را می‌کنند ولی تصوّر نمی‌رود سودمند باشد‌. تازه اگر هم در یک منظومه تحوّلِ وزن رخ دهد، باید مانندِ تحریر در آواز بر اساسِ اوزانِ هم‌آهنگ باشد. مثلا اگر بشود تحوّل وزن ۱ را به ۲ تحمّل کرد، تحمّل ۲ به ۳ را نمی‌توان. اثرِ عمومیِ شعر را زائل می‌کند، خوب نیست.
شما در این منظومه گاه قواعدِ معقول و غیرِ متکلّفانۀ قافیه را به هم زدید. در شیوۀ قافیۀ فارسی نمی‌توان دو فعل را قافیه کرد، مگر آن‌که حرف‌رَوی (یعنی حرفِ قبل‌از پِی‌افزودِ فعل) مراعات شود.
مثلاً: هستید و می‌نشینید قافیه نمی‌شود، زیرا اگر شده پِی‌افزودِ فعلی یعنی (ید) را بیاندازید، باقی می‌ماند هست و می‌نشین که با هم قافیه نمی‌شود.
هستید با رَستید و گسستید و غیره، می‌نشینید با می‌گزینید و غیره قافیه می شود. این غلطِ قافیه در دو جا تکرار شده است:
۱- شما یک نفر کلخوزی هستید؟
- بله پس چرا نمی‌نشینید؟
۲- دُنیا در شهر تحصیل می‌کند
- دو سالِ دیگر دکتر می‌شود (جای دیگر قافیۀ هستید و ملّتید که این هم غلط است) حال آن‌که می‌کند تنها با می‌زند، و می‌شود با می‌رود هم قافیه است.
عیبِ قافیه به این محدود نیست. هاء ملفوظ را که مثل h فرانسه است و هاء غیرِ ملفوظ را که تنها صدای ə روسی می‌دهد نمی‌توان قافیه کرد. یعنی دِه (deh) را با ساده (sadé یا cagə) نمی‌توان قافیه کرد و شما کردید:
مگر من که‌ام؟ دهقانی "ساده"
بالاتر از من هستند در این "ده" (هم‌چنین کمی دورتر قافیۀ ده با خانواده)
گمانم خواهید گفت: باید تابع مقرّراتِ جامد قافیه‌سازانِ کهن نشد و رسمی نو آورد، آهنگ کلّی لفظ در قافیه کافی‌است.
این نوآوری به نظرم درست نیست. شعر به وزن و قافیه زنده است، مگر آن‌که بخواهیم شعرِ سفید بگوییم. قواعدِ وزن و قافیه را باید مراعات کرد تا در واقع تکنیکِ شاعری دچارِ هرج‌و‌مرج نشود. مثلاً در زبانِ روسی قوّافیِ فعلی (گلاگول) گرچه مرسوم است، سخیف محسوب می‌شود. ما طرف‌دارِ "کمالِ تکنیکی در هنر" هستیم و با هرگونه تذلیل و (Опошление) [ابتذالِ] آن جدا مخالفیم‌. بگذارید هنرِ شما بر موازینِ محکمِ ادبی و هنری استوار باشد تا نه تنها زیبا، بل‌که دارای صلابتِ واقعی یک اثرِ محکمِ هنری باشد.
شما در این مجموعه گاهی به کارِ سرسری (خالتور)*** پرداختید و حال آن‌که با قریحۀ بسیار خوبی که دارید، می‌توان منصفانه توقّع داشت با اندک زحمتی از این خالتورها خلاص می‌شدید. مثلاً:
ناگه از زیرِ سبزه‌ها سگِ چاق (؟)
می‌رود پیش و می‌کند واق واق.
یا مثلاً:
بچه خرگوش گرمِ طنّازی (این خوب است)
می‌نماید قایم موشک‌بازی (؟)
خواهید گفت: می‌خواستم تشبیهاتِ ساده مردم‌فهم را واردِ اثرِ ادبی کنم. این بسیار خوب است، ولی هر کار در حدودش و با حفظِ ذوق و مراعاتِ موازینِ زیبایی هنری پسندیده است، والّا سگِ چاق و قایم موشک‌بازی کمکی به رشدِ ادبیّات و ارتقاءِ هنر نمی‌کند.

427 views21:58