Ming ketmon urishga, tog‘ni qo‘porib tashlashga qodir odam bir ketmon urib qo‘yib kerilmaydi, o‘zini yelpimaydi, tahsin va ofarin kutmaydi. Bir ketmon urib, tahsin va ofarin umidida atrofga qaragan odam shu bilan ikkinchi ketmonni urishga ojizligini ko‘rsatadi.
*
Yozuvchi yoshligida yoshligiga rioya talab qilsa talantiga shira tushadi, erta qariydi, keyin qariligiga rioya talab qiladi-yu, umumadabiyot gazini ko‘rganda qunishadi, inqillaydi...
*
Yozuvchi adabiyotga ikki xil kiradi: birinchi asari bilan tutab. birinchi asari bilan yashnab kiradi.
*
Odam o‘zining gunohini boshqa birovning gunohi bilan yuvmoqchi bo‘lishi chakki, chunki gunohni gunoh bilan hech qachon yuva olmaydi.
*
Tutab kirgan yozuvchi uzoq tutaydi, ko‘ngildan chiqarib emas, qorindan chiqarib asar yozadi, yozuvchilik umrining oxirigacha tutaydi, hech qachon yorug‘lik chiqarib, hech kimning diqqatini jalb qilmaydi. Yozuvchilikka cho‘g‘day yashnab kirgan yozuvchi asardan asarga yashnay beradi (qornidan chiqarib emas, ko‘nglining roziga aylangan narsalar haqida yonib asar yoza beradi), bunday yozuvchilar birinchi asari bilanoq adabiyot muhibining diqqatini jalb qiladi. Nihoyat, oxirida abadiy so‘nmas o‘tga aylanadi. Men adabiyot muhibiman. shuning uchun adabiyotga yashnab kirgan yoshlarni ko‘rib, quvonib ketaman, quvonchimni o‘sha yoshning o‘ziga minnatdorlik izhor qilib aytaman. Bu yashnagan cho‘g‘ni yelpish demakdir...
*
Adabiyotda umr bo‘yi tutab yurgan yozuvchilar hech qachon o‘z mahallasi doirasidan tashqariga chiqmaydi, lekin o‘zini klassik hisoblaydi. Shuning uchun bularni mahalla klassiklari deb atash mumkin.
*
1. Tanqid adabiyotimizga katta adabiyot cho‘qqisidan qaramayotir. Mahalliy klassiklar paydo bo‘layotipti. Bu klassiklar asarlarini rus tiliga tarjima qilinmasligidan manfaatdor.
2. G’alati-g‘alati «nazariya»laro‘zi ko‘karib, o‘zi qurib yotipti. Bir vaqtlar ijobiy qahramonsiz asar bo‘lishi mumkin emas degan «nazariya» chiqqan edi, hozir komediyada ijobiy qahramon shart degan «nazariya» o‘rmalab yuripti. Bunaqa hodisalar bilan hech kimning ishi yo‘q.
3. Tanqidchilarimiz ittifoq doirasiga chiqqani urinmayotipti, «shu yerning o‘zi tinch» deyishadi.
4. Aruz sohasida tayinli bir gap yo‘q, aruz hozirgi poeziyamizning asosiy yo‘llaridan bo‘la oladimi? Aruz ko‘pincha formalizmga xizmat qilayotipti-ku!
*
Bolaligimda bir kartina ko‘rgan edim. Bosh rolni Charli Chaplin o‘ynagan edi, shekilli. Qahramon noshud, notavon — hech ishga yaramaydi. Nihoyat, bir qarindoshi uni o‘t o‘chirish komandasiga ishga oladi.
— Bu yerda nima ish qilaman ? — deb so‘raydi qahramon.
— Mana bu shlang,— deyishadi unga,— qaerda o‘t yo tutunni ko‘rib qolsang, dod solib suv sepaverasan.
Qahramon shu ishga yaraydi, lekin uning oldida na chirog‘ yoqib bo‘ladi, na papiros chekib—dod solib suv sepaveradi.
Farosatda shunga teng keladigan tanqidchidan xudo saqlasin!
*
Yozuvchini hech qachon hech kim ko‘tarmaydi. Yaxshi yozuvchini yaxshi asarlar ko‘taradi, yaxshi yozuvchi ko‘tarilib ketganini hatto o‘zi ham bilmay qoladi.
*
Mikrob qanchalik xavfli bo‘lsa, uni shunchalik katta qilib ko‘rsatadigan mikroskop kerak. Satira o‘tiga uchragan kishi vijdoni bo‘lsa odamlarning yuziga qarolmaydi, vijdonli bo‘lmasa og‘zidan ko‘pik sochib, yozuvchining ketidan bolta ko‘tarib yuguradi.
*
Adabiy asar yozish uchun, hech shubhasiz, talant kerak, lekin yozilgan narsani o‘chirish, kitobxonga zarur gaplarnigina qoldi-rish uchun talantning o‘zigina kifoya qilmaydi, insof ham kerak.
*
Bolalar yozuvchisi, shubhasiz, talantli, bilimli pedagog bo‘liish kerak, lekin bularning ustiga o‘zi odamoxun bo‘lmasa qadri bir pul.
*
Zaruratsiz, ichki dardsiz, ehtirossiz yozilgan asar o‘lik bo‘ladi. Bundoq asarga hech qanaqa g‘oya, muhim mavzu jon kirita olmaydi.
***
Adabiyotga o‘g‘ri mushukday tuynukdan tushadigan odamlar ham bo‘ladi. Bular adabiyotni hunardan kasbga, ya’ni sababi tirikchilikka aylantirib olishadi. Bunaqa odamlar qadim zamonda ham bo‘lgan, hozir ham bor, ehtimol, bundan keyin ham
*
Yozuvchi yoshligida yoshligiga rioya talab qilsa talantiga shira tushadi, erta qariydi, keyin qariligiga rioya talab qiladi-yu, umumadabiyot gazini ko‘rganda qunishadi, inqillaydi...
*
Yozuvchi adabiyotga ikki xil kiradi: birinchi asari bilan tutab. birinchi asari bilan yashnab kiradi.
*
Odam o‘zining gunohini boshqa birovning gunohi bilan yuvmoqchi bo‘lishi chakki, chunki gunohni gunoh bilan hech qachon yuva olmaydi.
*
Tutab kirgan yozuvchi uzoq tutaydi, ko‘ngildan chiqarib emas, qorindan chiqarib asar yozadi, yozuvchilik umrining oxirigacha tutaydi, hech qachon yorug‘lik chiqarib, hech kimning diqqatini jalb qilmaydi. Yozuvchilikka cho‘g‘day yashnab kirgan yozuvchi asardan asarga yashnay beradi (qornidan chiqarib emas, ko‘nglining roziga aylangan narsalar haqida yonib asar yoza beradi), bunday yozuvchilar birinchi asari bilanoq adabiyot muhibining diqqatini jalb qiladi. Nihoyat, oxirida abadiy so‘nmas o‘tga aylanadi. Men adabiyot muhibiman. shuning uchun adabiyotga yashnab kirgan yoshlarni ko‘rib, quvonib ketaman, quvonchimni o‘sha yoshning o‘ziga minnatdorlik izhor qilib aytaman. Bu yashnagan cho‘g‘ni yelpish demakdir...
*
Adabiyotda umr bo‘yi tutab yurgan yozuvchilar hech qachon o‘z mahallasi doirasidan tashqariga chiqmaydi, lekin o‘zini klassik hisoblaydi. Shuning uchun bularni mahalla klassiklari deb atash mumkin.
*
1. Tanqid adabiyotimizga katta adabiyot cho‘qqisidan qaramayotir. Mahalliy klassiklar paydo bo‘layotipti. Bu klassiklar asarlarini rus tiliga tarjima qilinmasligidan manfaatdor.
2. G’alati-g‘alati «nazariya»laro‘zi ko‘karib, o‘zi qurib yotipti. Bir vaqtlar ijobiy qahramonsiz asar bo‘lishi mumkin emas degan «nazariya» chiqqan edi, hozir komediyada ijobiy qahramon shart degan «nazariya» o‘rmalab yuripti. Bunaqa hodisalar bilan hech kimning ishi yo‘q.
3. Tanqidchilarimiz ittifoq doirasiga chiqqani urinmayotipti, «shu yerning o‘zi tinch» deyishadi.
4. Aruz sohasida tayinli bir gap yo‘q, aruz hozirgi poeziyamizning asosiy yo‘llaridan bo‘la oladimi? Aruz ko‘pincha formalizmga xizmat qilayotipti-ku!
*
Bolaligimda bir kartina ko‘rgan edim. Bosh rolni Charli Chaplin o‘ynagan edi, shekilli. Qahramon noshud, notavon — hech ishga yaramaydi. Nihoyat, bir qarindoshi uni o‘t o‘chirish komandasiga ishga oladi.
— Bu yerda nima ish qilaman ? — deb so‘raydi qahramon.
— Mana bu shlang,— deyishadi unga,— qaerda o‘t yo tutunni ko‘rib qolsang, dod solib suv sepaverasan.
Qahramon shu ishga yaraydi, lekin uning oldida na chirog‘ yoqib bo‘ladi, na papiros chekib—dod solib suv sepaveradi.
Farosatda shunga teng keladigan tanqidchidan xudo saqlasin!
*
Yozuvchini hech qachon hech kim ko‘tarmaydi. Yaxshi yozuvchini yaxshi asarlar ko‘taradi, yaxshi yozuvchi ko‘tarilib ketganini hatto o‘zi ham bilmay qoladi.
*
Mikrob qanchalik xavfli bo‘lsa, uni shunchalik katta qilib ko‘rsatadigan mikroskop kerak. Satira o‘tiga uchragan kishi vijdoni bo‘lsa odamlarning yuziga qarolmaydi, vijdonli bo‘lmasa og‘zidan ko‘pik sochib, yozuvchining ketidan bolta ko‘tarib yuguradi.
*
Adabiy asar yozish uchun, hech shubhasiz, talant kerak, lekin yozilgan narsani o‘chirish, kitobxonga zarur gaplarnigina qoldi-rish uchun talantning o‘zigina kifoya qilmaydi, insof ham kerak.
*
Bolalar yozuvchisi, shubhasiz, talantli, bilimli pedagog bo‘liish kerak, lekin bularning ustiga o‘zi odamoxun bo‘lmasa qadri bir pul.
*
Zaruratsiz, ichki dardsiz, ehtirossiz yozilgan asar o‘lik bo‘ladi. Bundoq asarga hech qanaqa g‘oya, muhim mavzu jon kirita olmaydi.
***
Adabiyotga o‘g‘ri mushukday tuynukdan tushadigan odamlar ham bo‘ladi. Bular adabiyotni hunardan kasbga, ya’ni sababi tirikchilikka aylantirib olishadi. Bunaqa odamlar qadim zamonda ham bo‘lgan, hozir ham bor, ehtimol, bundan keyin ham
Bunga o‘xshagan yozuvchining oldidan ilxom parisi paranji yopinib o‘tadi...
*
Bu kitobingizdan, siz adabiyot fondi bergan pulga yarasha hayotni o‘rganganingiz shundoq ko‘rinib turibdi...
*
Ha, o‘qidim, lekin hazm qilib bo‘lmaydigan asar ekan. Palag‘da tuxumga murch sepib bergan bilan uni yeb bo‘lmaydi-ku?!
*
Asar agar katta adabiyotga kirmasa asar emas. Bordiyu bo‘ynidan boylab olib kirilsa, u oyoqosti bo‘ladi.
*
Yozuvchining mahorati shundaki, butun bahorni atigi chigitdek keladigan g‘o‘za ichiga qamab bera biladi...
*
Muhabbat dutor, ehtiyot qilib tutmasang, tob tashlaydi.
*
Boshqa ishga yaramay adabiyotda tanqidchilik qilib kun ko‘rib yurgai tanqidchi qo‘rqoq qorovulday, har sharpadan cho‘chib shaqildoq chalaveradi.
*
Bu odam yozuvchilik mehnatini faqat yozishdan iborat deb o‘ylaydi.
*
Adabiyot atomdan kuchli, lekin uning kuchini o‘tin yorishga sarf qilish kerak emas.
*
Adabiyot hunar, uni kasbga aylantirib olgan yozuvchi olmaga tushgan qurtdan farq qilmaydi.
*
Gap qancha yaxshi bo‘lsa, u shuncha qisqa bo‘ladi.
***
Shunday tanqidchilar ham borki, bir yozuvchining bir asarini tanqid qilib qo‘yadi-da, keyin shu avtorning yangi asarini kutadi. U to‘g‘rida «yaxshi gap aytib, avvalgisini yuvmoqchi», bo‘ladi.
*
Bu kitobingizdan, siz adabiyot fondi bergan pulga yarasha hayotni o‘rganganingiz shundoq ko‘rinib turibdi...
*
Ha, o‘qidim, lekin hazm qilib bo‘lmaydigan asar ekan. Palag‘da tuxumga murch sepib bergan bilan uni yeb bo‘lmaydi-ku?!
*
Asar agar katta adabiyotga kirmasa asar emas. Bordiyu bo‘ynidan boylab olib kirilsa, u oyoqosti bo‘ladi.
*
Yozuvchining mahorati shundaki, butun bahorni atigi chigitdek keladigan g‘o‘za ichiga qamab bera biladi...
*
Muhabbat dutor, ehtiyot qilib tutmasang, tob tashlaydi.
*
Boshqa ishga yaramay adabiyotda tanqidchilik qilib kun ko‘rib yurgai tanqidchi qo‘rqoq qorovulday, har sharpadan cho‘chib shaqildoq chalaveradi.
*
Bu odam yozuvchilik mehnatini faqat yozishdan iborat deb o‘ylaydi.
*
Adabiyot atomdan kuchli, lekin uning kuchini o‘tin yorishga sarf qilish kerak emas.
*
Adabiyot hunar, uni kasbga aylantirib olgan yozuvchi olmaga tushgan qurtdan farq qilmaydi.
*
Gap qancha yaxshi bo‘lsa, u shuncha qisqa bo‘ladi.
***
Shunday tanqidchilar ham borki, bir yozuvchining bir asarini tanqid qilib qo‘yadi-da, keyin shu avtorning yangi asarini kutadi. U to‘g‘rida «yaxshi gap aytib, avvalgisini yuvmoqchi», bo‘ladi.
Turoq — boʻgʻinlarning misralar boʻyicha takrorlanib kelgan muayyan boʻlagi. T. sillabotonik sheʼr tizimida urgʻuli va urgʻusiz boʻgʻinlarning sheʼr oʻlchovini belgilaydi. Barmoqtizimida sheʼr misralaridagi ritmik boʻlak hisoblanadi, sheʼrning ritmini, musiqiyligini vujudga keltiradi. T.lar aruzda rukn deb yuritiladi; ruknlar hijolarning miqdori va sifatiga qarab xarakterlanadi. Sheʼriy misralar ikki, uch va undan ortiq T.dan tashkil boʻladi. Barmoq vazni sheʼrlaridagi xar bir misrada 2—3 T., har bir T.da 2—3—4 va undan ortiq boʻgʻin boʻladi.
T.lar misrada 2 katta guruhga boʻlinib keladi, buning natijasida bosh T. paydo boʻladi. Quyidagi misolda bosh T. 2 chiziq bilan koʻrsatilgan:Dare toʻlqin, Gʻ suvlar toshqin oʻtolmayman, Otim oriq, manzilimga yetolmayman. Otginamni/oriq qilgan — shu mayda tosh, Rangginamni/sariq qilgan—shu qalam qosh. (Oʻzbek xalq qoʻshigʻi).
T.lar misrada 2 katta guruhga boʻlinib keladi, buning natijasida bosh T. paydo boʻladi. Quyidagi misolda bosh T. 2 chiziq bilan koʻrsatilgan:Dare toʻlqin, Gʻ suvlar toshqin oʻtolmayman, Otim oriq, manzilimga yetolmayman. Otginamni/oriq qilgan — shu mayda tosh, Rangginamni/sariq qilgan—shu qalam qosh. (Oʻzbek xalq qoʻshigʻi).