Ҳаёт асли бир кун, ўша кун бугундир.

Шу воқеани ўқидим-у, ўзимда қандайдир бошқача бир ҳисларни ўтказдим. Расмда кўриб турганингиз Пратик Жоши ва унинг оиласи, Пратик Жоши олти йил давомида Лондонда яшаган. У дастурчи эди ва узоқ вақтдан бери хотини ва Ҳиндистонда қолган уч нафар ёш фарзанди учун хорижда янги ҳаёт қуришни орзу қилган.

Кўп йиллик кутишлар ва барча рухсатномаларни олишдан сўнг, орзулар рўёбга чиқиш арафасида эди. Атиги икки кун аввал унинг рафиқаси — Удайпурдаги машҳур шифокор доктор Коми Вьяс ишидан бўшаган. Чемодонлар жамланган, хайрлашувлар бўлиб ўтган, янги ҳаёт бир қадам қолди, фақат бир томонга чипталар олинган, ҳамма хурсанд.

Кеча эрталаб бу беш кишидан иборат оила — тўла умид ва ҳаяжон билан Air India 171 рейсида Лондонга йўл олди. Улар селфи қилишди. Унга яқинларига юборишди. Бу — қайтмас йўлга қадам қўйиш, янги ҳаёт сари саёҳат бўлиши керак эди. Аммо улар манзилга етолмадилар. Селфи юборилган пайтдан бир дақиқа ўтиб самолёт ҳалокатга учради. Ҳеч ким тирик қолмади.

Бир лаҳзада бутун ҳаёт давомида орзу қилинган тушлар чангга айланди. Бу жуда шўрли ва қаттиқ сабоқ: ҳаёт ғоят ноёб ва нозик. Сен қурган ҳамма нарса, умид қилганинг, севганинг — ҳаммаси жуда нозик ипда осилиб турибди.

Шунинг учун имкон бор экан — яшашни кечиктирма, сев, ва бахтни бугун ҳис қил, эртага яшайман, бугун ишлашим керак, эртага кечирим сўрайман деган хаёллар умуман бўлмаслиги мумкин. Бор нарсадан завқ олинг, яқинларингизни севинг, эртанги кун учун хавотир қилиб, ўтган кун учун пушаймон бўлиб яшаманг, бугундан, ҳозирдан завқ олинг.

@bektoshkhatamov

Inson miyasi ko‘pincha biz o‘zimizni ongli ravishda qaror qilyapmiz deb o‘ylaganimizda ham qarorni allaqachon chiqarib bo‘lgan bo‘ladi.

Nevrologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, miya elektr faolligida qaror belgisi paydo bo‘lishi ko‘pincha bizning ongimizda “men hozir tanlov qildim” degan fikr tug‘ilishidan bir necha soniya oldin yuz beradi. Ya’ni, biz erkin irodaga ega deb hisoblasak-da, ko‘p hollarda qarorlarni ong ostimiz allaqachon chiqarib bo‘ladi, ongli tafakkur esa uni keyinchalik “oqlab” beradi.

Bu insoniyatning eng katta illuziyalaridan biri: erkin iroda illuziyasi.
Shu sababli psixologiyada va nevrologiyada ko‘p munozaralar bor — biz haqiqatan tanlov qilyapmizmi yoki miya oldindan yo‘lni belgilab qo‘yadimi?

1. Baxtning “adaptatsiya effekti”
Odamlar katta pul topganda, mashina yoki uy olganda baxtli bo‘lib qolaman deb o‘ylaydi. Lekin psixologiyada hedonik adaptatsiya degan tushuncha bor: inson tezda yangi sharoitga o‘rganib qoladi va kayfiyati yana avvalgi darajaga tushib ketadi. Ya’ni, moddiy narsalar uzoq muddatli baxt bermaydi.


2. Inson tanasi doimiy ravishda “o‘zini buzib tuzatadi”
Har kuni millionlab hujayralar nobud bo‘ladi va yangidan yaratiladi. Masalan, qizil qon tanachalari o‘rtacha 120 kun yashaydi, teri hujayralari esa 2–3 haftada yangilanadi. Demak, biz “bir xil odam” emas, balki doimiy ravishda o‘zini yangilayotgan “dinamik organizm”miz.


3. Xotiralar ishonchsiz
Biz o‘tmishni “aniq surat” kabi saqlaymiz deb o‘ylaymiz, lekin aslda har safar eslaganimizda miyamiz voqeani qayta quradi. Shu sababli odamlar guvohligi ko‘pincha noto‘g‘ri chiqadi. Ya’ni, xotira – videokamera emas, balki qayta yoziladigan hikoya.


4. Tana yashashni tanlaydi, hatto ong istamasa ham
Suvga cho‘kish jarayonida odam hushini yo‘qotsa ham, miya avtomatik tarzda nafas olish refleksini ishga tushiradi. Shuningdek, ko‘plab odamlar o‘zini o‘ldirmoqchi bo‘lganda ham tanadagi instinktlar oxirgi lahzada qarshilik qiladi. Bu “hayotga yopishib olish instinkti” deya ataladi.


5. Odamlar bir-birini kamdan-kam hollarda “real shaxs” sifatida ko‘radi
Psixologiyada spotlight effect va egocentric bias tushunchalari bor: har kim dunyoni o‘z nuqtai nazaridan ko‘radi va boshqalarni asosan o‘ziga nisbatan baholaydi. Ko‘p odamlar seni “sen sifatida” emas, balki “o‘zlari bilan aloqasi bo‘lgan odam” sifatida idrok etadi.


6. Ilm-fan hamma narsani aniq bilmaydi
Hozirgi kunda koinotning 95% qismi – “qora materiya” va “qora energiya” – haqida mutlaqo deyarli hech narsa bilmaymiz. Bu degani, bizning “hamma narsani tushunamiz” degan tasavvurimiz aslida juda cheklangan.

Диққат.

Замонавий дунёда вақтдан ҳам қимматлироқ ресурс пайдо бўлди, у ҳам бўлса, диққат. Диққатни жамлаб бир иш билан машғул бўлишнинг ўзи энг қийин ишлардан бири бўлиб қолди. Масалан, китоб ўқишга вақтингиз бор, аммо диққатингиз тарқоқ, китоб бир томонда, сиз бир томонда телефонингиз билан. Келажак диққатини жамлай олганларники деб айта оламан.

@bektoshkhatamov