Қоғоз пуллар

Россия империяси 1917 йилда қулагач, Бухоро унинг қоғоз пулларидан фойдаланишни тўхтатади ва ўз қоғоз пулларини босишга киришади. Шу тариқа, Ўзбекистон тарихида илк бор қоғоз пуллар зарб қилина бошланади.

Қоғоз пулларни қандай босиб чиқариш борасида Бухорода қарама-қаршилик пайдо бўлади ва мутаассиб уламоларнинг босими билан қоғоз пул машинада эмас, қўлда, муҳр босиш йўли билан зарб қилинадиган бўлади. Қоғоз пулларни босиш учун «қоғозхона» ташкил этилади. Унга наққош, заргар, «мирзо хушхат» (ҳаттот) каби 20 уста жалб қилинади. Пул учун сифатли қоғоз ишлаб чиқариш мақсадида Бухоро шаҳрининг Дилкушо боғида қоғоз фабрикаси очилади, бу фабрика 1923 йилгача фаолият юритади. Пул учун ишлаб чиқарилган қоғоз «қоғози ақча» деб аталган.

Бухоро қоғоз пуллари 50, 100, 200, 500, 1000, 5000, 10 000, 20 000 танга номиналларида босилган. Улар учун муҳрлар ҳам қўлда тайёрланган.

Пулларга унинг номинали сонлар билан ёки ҳарфлар билан араб ёзувида ёки рус тилида ёзилган, баъзида эса ҳар икки тилда ҳам ёзилган. Араб ёзувида пулга у босилган жой ва сана туширилган. Шунингдек, қоғоз пулларга қалбакилаштириш учун жазо ҳақида огоҳлантирувчи ёзув ҳамда серия рақами ёзила бошланган.

Пулда шунингдек, Бухоро амирлиги белгиси ҳисобланган ярим ой ва юлдуз, ҳамда хазиначининг имзоси ҳам бўлган.

Бухоро амирлиги қулаганидан кейин Бухоро халқ совет республикаси (БХСР) айнан шу қоғозхонада пул босишни давом эттирган. БХСР пуллари собиқ амирлик пулларидан рубл деб аталгани, ярим ой ва юлдуз ўрнига советлар белгиси ўроқ, болға ва жўхори дастаси туширилгани билан фарқ қилган.

БХСР 1923 йилгача қоғоз пуллар зарб қилдирган. 1924 йил БХСР тугатилиши арафасида Бухоро қоғоз пулларини босиб чиқариш ҳам тўхтатилган. Шу билан Бухоро амирлиги пул тизими тарихи ҳам якун топган.

Бухоро амирлиги тангалари ва қоғоз пуллари анча кўп миқдорда сақланиб қолган. Улар Бухоро давлат музейи, Эрмитаж музейи ва баъзи хусусий коллекцияларга мавжуд. Бу пуллар ўша давр тарихи ва сиёсатини ўрганиш учун муҳим артефакт ҳисобланади. Қолаверса, давлат рамзларига эга бўлган ушбу номиналлар Ўзбекистон давлатчилик ва пул тизими тарихининг муҳим қисмидир.

-----------------------------
© Жасур Раббимов

Канал: @RabbimovJasur

Иккинчи Жаҳон урушида миллатига кўра яҳудий бўлган Семён Константинович Гитлер исмли қизил армиячи-пулемётчи қатнашган.

Семён Константи‌нович Ги‌тлер (мукофотланганлар рўйхатидаги фамилияси - Ги‌тлев; 1922 йил 3 март, Оринин - 1942 йил 3 июль, Севастополь) - Қизил Армия аскари, Иккинчи Жаҳон уруши қатнашчиси, «Жасорат учун» («За отвагу») медали билан тақдирланган (1941 йил 10 сентябрь).

-----------------------------
© Жасур Раббимов

Канал: @RabbimovJasur

9-август – Бутунжаҳон китобсеварлар куни 😍

📖 Мана бугун бизнинг ҳам байрамимиз келди. Бугунги кун билан каналимиздаги барча китобхонларни табриклайман. Илмингиз, китобга қизиқишингиз зиёда бўлсин.

Ушбу кун муносабати билан ўзингиз ва яқинларингизга ҳадя улашинг. Бу орқали уларни хурсанд қилиш билан бир қаторда, илм олишларига сабабчи ҳам бўласиз.
-----------------------------
© Жасур Раббимов

Канал: @RabbimovJasur

Днепрогэс тўғони НКВД бўлинмалари томонидан 1941 йил 18 августда немис қўшинларининг тез юришини тўхтатиш учун портлатилган. Вайронагарчилик катта техноген фалокатга, экоцидга, тинч аҳоли ва уларнинг чекинаётган қўшинларининг бир қисмининг ўлимига олиб келди.

Портлаш шошилинч равишда амалга оширилган, на ҳарбий, на фуқаролик огоҳлантирилмади. Тўғоннинг ўнг қирғоғидаги 20 тонна портловчи моддалар портлаши натижасида узунлиги 175 метр ва баландлиги 20 метрдан ортиқ бўлган бўшлиқ ҳосил бўлиб, у орқали сув оқиб ўтди. 5-30 метр баландликдаги тўлқин ҳосил бўлган.

Замонавий адабиётларда сув тошқини натижасида 20 дан 100 минггача одам ўлган бўлиши мумкинлиги ҳақида тахминлар мавжуд, аммо бу баҳолаш методологияси етарли даражада асосланмаган деб танқид қилинади. Немис қўшинлари зарар кўрмаган. Бир ярим ойдан сўнг Запорожье Вермахт томонидан босиб олинган.

-----------------------------
© Жасур Раббимов

Канал: @RabbimovJasur

Ушбу фотосурат Нагасакидаги бомба портлашидан бир неча сония ўтгач олинган
-----------------------------
© Жасур Раббимов

Канал: @RabbimovJasur

🇯🇵 Хиросима ва Нагасаки фожиаси.

6 август ва 9 август саналари Япония тарихида қора кунлар сифатида хотирланади. Сабаби бундан 78 йил олдин Хиросима ва Нагасаки шаҳарлари атом бомбасининг нишонига айланган. Бу бомба эса 246 минг одамнинг умрига зомин бўлган.

P.S.: японлар ўзларига қилинган зулмни унутишни исташмайди. Зулмга учраганликларини турли воситалар ёрдамида миллатга эслатиб туришади. Бизда эса тамоман акси, Чор Россияси давридан то яқин йилларгача (террористик СССР парчалангунга қадар) халқимизнинг юз минглаб инсонларини турли сабаб ва ёлғон баҳоналар орқали ГЕНОЦИД қилиб, тарихий обидаларимизни, қадамжоларимизни, масжид ва мадрасаларимизни вайрон қилган, оёқ ости қилган, жамиятда ароқхўрликни авж олдирган, халқ орасида диндорларнинг обрўсини бир чақалик қилиб, динсизликни тарғиб қилган, тарихимиз ва урф-одатларимизни сохталаштирган террорчилар, ўғри ва муттаҳамларнинг қилган ёвузликлари тезда унутилди. УЙҒОНИШ ВАҚТИ КЕЛМАДИМИ?!
-----------------------------
© Жасур Раббимов

Канал: @RabbimovJasur

#Шеърият

Турон-арслон эди, уни бўғдилар,
Қафасга тиқдилар бўлмагач таслим.
Турон болаларин бошин эгдилар,
Ватанини эса қилдилар тақсим.
Элатларга бўлиб, орасин бузиб,
Бир-бирига душман қилди уларни.
Аёлиё зотларин саргардон қилиб,
Қиличдан ўтказди йигит, эрларни.
Турон парчаланди, топталди тупроқ,
Топталди эрларнинг номуси-ори.
Топталди кўкларга ўрлаган байроқ,
Замин... эса бўлди шаҳид мозори...
Деворлар йиқилди, қулади тоғлар,
Туронни йўқ қилди золимнинг қўли.
Чидолмай хайқирди ҳаттоки боғлар,
О бундан, афзалдир, афзалдир Ўлим!

ҲАЙДАР, Амир Ҳайдар, Амири Саййид (1778 — Бухоро — 1826.6.10) – Бухоро амири (1800 — 26), манғитларлан, Амир Шоҳмуроднинг ўғли, Дониёлбий оталиқнинг невараси. Унинг онаси аштархонийлардан Абулфайзхон қизи Бону Шамс бўлган. Бухоро мадрасаларида 10 йил таҳсил олиб, Қуръони карим шарҳи ва ҳадис илмларини пухта эгаллаган. Амир Шоҳмурод Ҳайдарни Қарши вилоятига ҳоким қилиб тайинлаган. Шоҳмурод вафот этгач, Бухоро амирлиги тахтига ўтирган ва «амир ал-мўминин» унвонини олган (1800.2.12). Бухоро амирлигида вужудга келган кескин сиёсий вазиятни юмшатишга ҳаракат қилган. Ҳайдар айирмачилик кайфиятларни намоён қилаётган Шаҳрисабз, Китоб, Ургут бекликлари, Миёнқол ва Самарқанд ҳокимларига қарши жанглар олиб боришга мажбур бўлган.

Ҳайдар Хуросонга ҳам ҳарбий юришлар қилиб, Балх (1817), Бадахшон, Қундуз ва Майманани Бухоро амирлигига қайтарган.

Марв ҳокими Дин Носирбек (Ҳайдарнинг укаси) Хива хони Элтузархон қутқусига учиб, акасига қарши бош кўтаради (1804) ва мағлубиятга учрайди. Шу аснода Хива хони Элтузархон бир неча марта Бухорога ҳарбий босқинлар уюштирган. Ана шундай юришларнинг бирида Ниёзбек парвоначи бошчилигида 20 минг кишилик Бухоро қўшини хоразмликлар қўшинини мағлубиятга учратган. Элтузархон Амударёдан қочиб ўтаётганда дарёда ғарқ бўлиб ўлган. Элтузархоннинг 3 биродари ва қўплаб хиваликлар асир тушишган. Амир Ҳайюар Элтузархоннинг кичик биродари Қутлуғмуродхонни 400 асир билан озод қилиб, Урганчга жўнатган.

1821—25 йилларда амир Ҳайдарнинг солиқ сиёсатига қарши хитой-қипчоқлар кўтарган Миёнқол қўзғолони ҳам катта қийинчилик билан бостирилган.

Аҳмад Донишнннг ёзишича, Ҳайдар ҳукмронлик қилган даврда Бухорода илм-фан, хусусан, тарих ва ислом илмлари ривожланган. Ҳайдар мадрасаларда таҳсил олиб бориш учун Истанбул, Кобул ва бошқа шаҳарлардан кўплаб қўлёзма китобларни олдирган. Унинг ўзи мунтазам равишда сабоқ берган, мадрасаларда дарс ўтган. Ҳайдар «ал-Фа-воид ал-алфийа» номли фиқҳнинг ханафия мазҳабига оид асар ҳам ёзган.

У ҳукмронлиги даврида Бухорода Чор минор ва Халифа Ниёзқул мадрасаси (1807), масжидлар, хонақоҳлар, ҳаммомлар қурилган, Халфа худойдод мажмуаси қурилиши давом эттирилган. Бухорода Ҳайдар онасига атаб махсус мадраса, Қаршида Али мадрасаси ва Мир Муҳаммад мадрасасини ҳам қурдирган. Ҳайдар Бухородаги Жўйбор мавзеидаги Эшони Имло қабристонида отаси Шоҳмурод ёнида дафн этилган.

Ад.: Ўзбекистон тарихи: давлат ва жамият тараққиёти, 1-қисм, Т., 2000.
-----------------------------
© Жасур Раббимов

Канал: @RabbimovJasur