روستاپژوهی، توسعه و ایران شناسی

مشاهده مشارکتی در پژوهش های روستایی

عنایت اله خانمحمدیان
امروز مشاهده مشارکتی در حوزه علوم انسانی در کشور ما مورد غفلت واقع شده است. پژوهش های روستایی نیز از این امر مثتنا نیستند . در مشاهده مشارکتی ، محقق خود به عنوان جزیی از نظام تحقیق نقش ایفا می کند.مثلا یک محقق برای واکاوی زندگی کارگران ، خود مستقیما به میدان کارگری می رود و خود را در کنار کارگران قرار می دهد و برای انجام فعالیتهای کارگری همراه آنها استخدام می شود و در این بین به مطالعه وپژوهش می پردازد. با این اوصاف ، این پرسش پیش می آید که آیا می شود این مثال را به پژوهش های روستایی تعمیم داد؟مسلما پاسخ منفی است چرا که سیستم روستا متفاوت است و یک غریبه با ورود به آن سیستم مورد شناسایی روستاییان قرار می گیرد و نمی تواند آن گونه که خود می خواهد پژوهش را به پیش ببرد.بنابراین چاره این است که محقق، باید تا می تواند خود را با محیط زندگی روستاییان وفق دهد. نگارنده در پژوهش یک ساله خود در روستای چشمه کبود در کرمانشاه از این روش بهره جستم.بدین منظور مجبور شدم با لحن بیان آنها سخن بگویم.چهره خود را همچون اکثریت ساکنین روستا اصلاح کنم.پوشش خود را به پوشش آنها نزدیک سازم.در دردها و غم آنها سهیم باشم و در پایان با وجود کاستی ها و ضعف ها، به آنچه می خواستم تا حدود زیادی دست یافتم.
ممکن است که در طول مشاهده، محقق تحت تاثیر برداشت ها و احساسات ، به بیراهه برود در اینجا لازم است او خود را به اجتماع روستاییان نزدیکتر سازد.اولین گام برای این کار هم شناخت رهبران محلی و افراد ذی نفوذ در روستاست، با توجه به تجربه نگارنده این گام مهمترین و موثرترین ترین مرحله در پیشرفت و شروع پژوهش است. همچنین محقق می تواند آن ضعفی را که در اثر عدم دستیابی به تک تک افراد روستا برای او ایجاد می شود را از این طریق برطرف سازد.
درباره تطابق و سازگاری محقق روستایی با ارزش ها و شرایط روستای مورد مطالعه ، باید این نکته را نیز اضافه کرد که محقق نباید چنین بپندارد که باید او در هماهنگی و تطابق با روستاییان کاملا موفق باشد یا اینکه کاملا از این مساله ناامید گردد، چرا که ممکن است کوچکترین خطا و عدم تطابق باعث ایجاد مشکل و وقفه در پژوهش گردد. هم چنین او نباید در جزییات زندگی روستاییان که از حوزه تحقیق هم خارج است دخالت کند که این امر نیز می تواند برای او مشکل ساز باشد. لذا شناخت ویژگی های کلی جامعه روستایی مورد مطالعه و مشاهده، قبل از ورود محقق به آنجا امری ضروری است. مثلا محقق روستایی وقتی اطلاعاتی درباره اوضاع فرهنگی روستا داشته باشد، دیگر به خود اجازه نمی دهد که بر خلاف مسایل فرهنگی و عقیدتی روستاییان عمل کند. فرض مثال او به خود اجازه نمی دهد در فضای بسته روستایی تا وقتی که مردان برای مشاهده مناسبتر هستند به سراغ زنان روستا برود،یا مثلا در هنگامی که دو گروه در یک روستا بشدت درگیر و در حال منازعه هستند وجود فردی غریبه تحت هر عنوانی احتمال جاسوسی را قوت می بخشد و روستاییان با مشاهده و فعالیت محقق موافقت نمی کنند. با این اوصاف توجه به این مسایل می تواند تا حدودی ما رادر مشاهدات مشارکتی برای نیل به اهداف تحقیقات یاری دهد.

299 viewsedited 05:15