АПАНЭНТЫ ЛУКАШЭНКІ МОГУЦЬ АТРЫМАЮЦЬ БОЛЬШ ПАДТРЫМКІ АД ЭЎРАПЕЙСКІХ СТАЛІЦАЎ, ЧЫМ АД БРУСЭЛЮ

Грандыёзны правал візыту кіраўніка зьнешняй палітыкі ЭЗ Жазэля Барэля ў Маскву (дзе Лаўроў толькі што не круціў яго публічна за вуха, як дырэктар школы трэцяклясьніка, засьпетага за дробным шкодніцтвам), ні ў якой ступені ня можа быць сэнсацыяй.

Гэта — усяго толькі сьведчаньне глыбокага крызісу дыпляматыі Эўразьвязу, які высьпяваў не адзін год.

Што несумненна, па адной пазыцыі Брусэль дакладна выявіў поўную недзеяздольнасьць: ён ня ў стане паўплываць на аўтарытарных суседзяў — прычым ня толькі ўзброеных ядзернымі ракетамі, як Пуцін, але і АМАПаўскімі дубінкамі, як Лукашэнка. І гэта ў сытуацыі, калі вайсковая дактрына Расеі (а Беларусь знаходзіцца ў арбіце вайсковых інтарэсаў Масквы) вызначае Эўропу як патэнцыйнага ворага.

Склалася парадаксальная сытуацыя, калі ня толькі сума намаганьняў эўрапейскіх сталіцаў маюць большую значнасьць, чым намаганьні ЭЗ як структуры, але і нават высілкі асобнай краіны даюць куды большы эфэкт. Прыкладам могуць быць суседнія Вільня, Варшава ці нават няблізкая Прага (Чэхія ўзяла на лячэньне ахвяраў катаваньняў лукашэнкаўскімі сілавікамі; тут актыўную ролю адыграла беларуская дыяспара, прычым, адзначым, жаночая яе частка. Але падазраю, што ў выпадку з ЭЗ на гэта спатрэбіліся б гады ўзгадненьняў).

Падобна, усё гэта падказвае апанэнтам Лукашэнкі найбольш эфэктыўны накірунак міжнародных намаганьняў: эўрапейскія сталіцы, а не Брусэль як цэнтар ЭЗ. Канешне, цалкам скідваць з разьлікаў ЭЗ як структуру ня варта, але і шмат чакаць ад яе не выпадае.

На першым “усебеларускім сходзе” Лукашэнка параўноўваў Незалежнасьць з… гітлераўскай акупацыяй – нагэтулькі ненавідзеў ён сувэрэнітэт Беларусі. https://svabod1.azureedge.net/a/31094431.html

Калі вызначыць сутнасьць сказанага Лукашэнкам на “усенародным сходзе”– гэта халуйства перад Крамлём. Як і раней – настальгія па савецкай імпэрыі, нянавісьць да Незалежнасьці, нянавісьць да нацыянальных каштоўнасьцяў (найперш да беларускай мовы), нянавісьць да дэмакратыі. Але падманваюцца тыя, хто кажа, што Лукашэнка “завяў” – стары воўк яшчэ мае капцюры і клыкі, і ў яго захаваліся інстынкты байца; я бачу таго ж Лукашэнку, якога бачыў у 1993-94. Але змагацца ён будзе толькі за ўладу. У Беларусі пры ім няма ніякай будучыні.

«Паміраць за Расею» могуць зрабіць абавязкам



На арганізаваным уладамі «усенародным сходзе» міністар замежных справаў прапановаў адмовіцца ад канстытуцыйнага палажэньня аб нэўтралітэце, а праз некалькі хвілінаў намесьнік начальніка генштабу прапанаваў замацаваць у Канстытуцыі ўваходжаньне краіны ў сыстэму калектыўнай бясьпекі СНД.

Абрэвіятура «СНД» не павінна ўводзіць у зман: краіны, якія падпісалі гэтую дамову (так званае АДКБ) у ваеннай сфэры ня могуць зрабіць ніводнага кроку, які б супярэчыў інтарэсам міністэрства абароны РФ і расейскага генштабу.

Гэтыя намеры творча разьвіваюць выказаную Лукашэнкам гатоўнасьць «паміраць за Расею».

Цікаўных тэмай уцягваньня Беларусі ў вайсковую арбіту Масквы адашлю да сваёй кнігі «Дзевяноста трэці». Цяпер толькі нагадаю, што імкненьне да нэўтралітэту патрабаваньне дэпутатаў БНФ было запісанае ў Дэклярацыі аб дзяржаўным сувэрэнітэце (артыкул 10) у ліпені 1990, пацьверджана канстытуцыйным актам 25 жніўня 1991 года і Канстытуцыяй у 1994-м.

За некалькі месяцаў да прыняцьця Канстытуцыі Вярхоўны Савет (між іншым, па ініцыятыве дэпутата Лукашэнкі) большасьцю галасоў вырашыў далучыцца да сыстэмы Калектыўнай бясьпекі СНД — нягледзячы на супраціў БНФ і незалежніцкай часткі грамадзтва. Фактычна, гэта супярэчыла прынцыпу нэўтралітэту, паколькі нэўтралітэт — гэта не ўваходжаньне ў вайсковыя блёкі.

Тым ня менш, імкненьне да нэўтралітэту было зафіксаванае ў Канстытуцыі 1994 года (арт. 18 — «Рэспубліка Беларусь ставіць за мэту зрабіць сваю тэрыторыю бяз’ядзернай зонай, а дзяржаву — нэўтральнай» ) і захавалася нават пасьля зьменаў у выніку т.зв. рэфэрэндуму 1996 г.

Строга кажучы, цяперашні ўдзел Беларусі ў шэрагу сумесных з Расеяй вайсковых структурах, ня кажучы ўжо пра членства ў АДКБ, супярэчыць гэтаму палажэньню канстытуцыі. У Канстытуцыйным Судзе (калі б такі ў Беларусі існаваў рэальна) прыхільнікам цяперашняга становішча было б вельмі цяжка даказаць, што такое членства спрыяе дасягненьню нэўтралітэту. Я нават не магу ўявіць ніводнага колькі-небудзь лягічнага ня толькі прававога, але і вайсковага аргумэнту на карысьць такой пазыцыі.

Гэтак жа сама і любая заява пра імкненьне далучыцца да НАТА супярэчыць гэтаму 18-му артыкулу. Іншая справа, што тэма ўступленьня ў НАТА час ад часу ўздымаецца і дэбатуецца (абмяркоўваць можна ўсё што заўгодна, у тым ліку і канстытуцыйныя зьмены), а членства ў АДКБ — цалкам рэальнае (і па факце антыканстытуцыйнае).

У выпадку, калі ў Канстытуцыю будуць унесеныя заяўленыя зьмены (скасаваньне нэўтралітэту з адначасным далучэньнем да сыстэмы калектыўнай бясьпекі), гэта цяпер ужо канстытуцыйна замацуе вайсковую залежнасьць Беларусі ад Масквы.

І «паміраць за Расею» беларускіх грамадзянаў абавяжа ўжо Канстытуцыя. Такога ў гісторыі Беларусі яшчэ не было.

І гэта можна будзе лічыць перамогай Масквы. Альбо — платай Лукашэнкі Пуціну за падтрымку ў жніўні 2020. А хутчэй — і тым, і тым адначасна.

Іншая справа — ці будзе гэтая канстытуцыя прызнаная міжнароднай супольнасьцю, а галоўнае — беларускім народам.

Цяперашнія “санкцыі” ЗША (пазбаўленьне чыноўнікаў права на ўзезд у Амэрыку) нагэтулькі ж "страшныя" для рэжыму, як і выказваньне “глыбокай занепакоенасьці”. Хаця для праформы МЗС, канешне,зробіцьзаявы (падсьмейваючыся з наіўнасьці амэрыканцаў).

На вялікі жаль і па вялікім рахунку, разуменьне працэсаў у Беларусі адміністрацыяй ЗША (незалежна ад таго, дэмакраты ці рэспубліканцы ва ўладзе) усе гады дыктатуры Лукашэнкі застаецца на ўзроўні, што ўсе лукашэнкаўскія чыноўнікі сьпяць і бачаць, каб атрымаць візу на ўзезд ЗША, і пазбавіць іх гэтага права – гэта нанесьці па іх сакрушальны ўдар. Ды чхаць яны хацелі на тыя візы. Тое ж, зрэшты, тычыцца і Вялікабрытаніі,і ЭЗ. Пазбаўленьне візаў ды рахункаў членаў сем’яў – ужо было б больш эфэктыўна. А вось санкцыі супраць тых, хто вядзе бізнэс ці трымае рахункі членаў сем’яў і фінансавых донараў рэжыму – было б пачаткам сур’ёзнай размовы.

ЧЫМ ЛУКАШЭНКА ВЫГАДНЫ ПУЦІНУ

Тое, што заява Пуціна аб мэтазгоднасьці адстаўкі Лукашэнкі, калі б яна была зробленая, ужо ў той жа дзень пазбавіла б апошняга галоўнага апірышча — падтрымкі сілавікоў — тлумачэньняў, думаю, не вымагае.

І значная частка грамадзтва, у тым ліку і некаторыя палітаглядальнікі, лічаць, што Пуцін хоча замяніць Лукашэнку на больш паслухмянага.

Магчыма, такое жаданьне было, да жніўня 2020-га.

Але цяпер Лукашэнка ў ягоным стане поўнай залежнасьці Крэмль задавальняе, бо кожны іншы быў бы абавязаны Маскве пасадай (што нямала), але не свабодай (што непараўнальна болей). Лукашэнка ж абавязаны Крамлю менавіта свабодай — бо без падтрымкі Пуціна ў жніўні 2020-га ягоны лёс склаўся б незайздросна.

Безумоўна, Крэмль ведае сапраўдную вартасьць «народнай падтрымкі» Лукашэнкі, нібыта выказанай яму праз «усенародны сход». Але і ў Расеі рэжым трымаецца найперш на сілавіках, праўда, у большай ступені зьвязаных з бізнэсам. Таму тэма «сходу» на сустрэчы будзе ўсяго толькі фармальнасьцю.

Мэты Пуціна ў кароткатэрмновай пэрспэктыве можна лічыць дасягнутымі. Гэта — пралангацыя на наступныя 25 гадоў дамовы аб знаходжаньні на тэрыторыі Беларусі двух вайсковых аб’ектаў — пад Вілейкай і Ганцавічамі. На станцыі пад Ганцавічамі аўтар гэтых радкоў у 1995 быў у бытнасьць дэпутатам Вярхоўнага Савету. Для Расеі станцыя папярэджаньня аб ракетным нападзе мела раней і захоўвае цяпер надзвычай важнае значэньне. Тады патрабаваньне БНФ не падпісваць дамову было праігнараванае. Несумненна, Лукашэнка яе працягне. Будуць, трэба меркаваць, падпісаныя і некаторыя іншыя дамовы ў вайсковай сфэры.

Ня варта забывацца, што Беларусь для Крамля — гэта, найперш, стратэгічна істотны патэнцыйны тэатар ваенных дзеяньняў на заходнім накірунку. Гэта ісьціна, якую, на жаль, дзесяцігодзьдзямі не маглі ў належнай ступені ўсьвядоміць заходнія палітыкі.

Дамогся Крэмль і поўнага спыненьня таго, што называлі «мяккай беларусізацыяй»: зьнішчаныя дзясяткі нацыянальных культурніцкіх цэнтраў (усе яны дзейнічалі без капейкі дзяржаўнай падтрымкі), пастаўленыя ў невыносныя ўмовы, а то і разгромленыя беларускія выдавецтвы. Нарэшце, пад час ператрусаў сілавікі пачалі забіраць ня толькі нацыянальныя сьцягі, але і літаратуру «няправільных» аўтараў, у тым ліку і па гісторыі Беларусі.

У эканамічнай сфэры варта чакаць перадачы пад кантроль расейскіх алігархаў беларускіх прадпрыемстваў і нават цэлых галінаў вытворчасьці.

Ну а геапалітычныя мэты Крамля былі вызначаныя яшчэ пры Ельцыне: падмінаньне Беларусі аж да поўнага паглынаньня. Пры гэтым фармальна яна можа захоўваць сувэрэнітэт і яго атрыбуты нагадаем, што БССР таксама фармальна была сувэрэннай рэспублікай (артыкул 68). І нават уваходзіла ў ААН, што давала СССР яшчэ адзін голас. Дробязь, але прыемная.

Лукашэнка замяніў Лукашэнку на пасадзе прэзыдэнта нацыянальнага Алімпійскага камітэту. Грамадзтву ясна далі зразумець, у якім пэрсанальным накірунку будуць рухацца так званыя “канстытуцыйныя рэформы”.

Лукашэнка павіншаваў прэзыдэнтаў Сербіі і Ганы, расейскую актрысу Якаўлеву («Интердевочка”, “Каменская” – актрыса сапраўды добрая), але праігнараваў 90-годзьдзе Гарбачова. І ў гэтым – ён увесь. Без Гарбачова саскрабаў бы ён дзярмо з кароў на Шклоўшчыне (ён любіць слова “дзярмо”, ён і рос, па яго словах, у дзярме). Але ўдзячнасьць – рыса, не вядомая Лукашэнку.

Я б нават сказаў так: з тымі, каму ён мусіць быць удзячны за сваю кар’еру і нават за свой лёс (як былы першы сакратар Магілёўскага абкаму Лявонаў, які ўратаваў яго ад турмы) – ён жорстка распраўляецца (Ганчар, Захаранка, той жа Лявонаў і г.д.).

Тлумачыць не бяруся: тут ужо патрэбныя спецыяльныя веды ў псіхіятрыі. Аднак пра гэта варта памятаць тым, хто сёньня яго выратоўвае.

Сумесныя манэўры беларускіх і расейскіх дэсантнікаў сьведчаць, што вайсковае супрацоўніцтва Масквы і Менску выходзіць на новы ўзровень. Але ёсьць і ня менш істотная адметнасьць.

Манэўры цяжка ацаніць інакш, як адпрацоўку карных дзеяньняў супраць мірнага насельніцтва. Пра гэта сьведчыць і геаграфія (палігон «Асіповічы» у Менскай вобласьці — што адносна далёка ад мяжы зь ненавісным NATO, напрыклад, палітон «Дрэтунь» на Віцебшчыне значна бліжэй), і даты — з 15 па 27 сакавіка.

За два дні да завяршэньня вучэньняў, 25 сакавіка — гадавіна незалежнасьці БНР («Дзень Волі»), на які Сьвятланай Ціханоўскай анансаваныя вулічныя акцыі. У выпадку, калі яны набудуць масавы характар, беларускія і расейскія дэсантнікі могуць на мірных пратэстоўцах адпрацаваць заяўленае Мінабароны РФ «совместные специальные действия усиленного парашютно-десантного батальона в обороне и наступлении днем и ночью».

Выбар менавіта такога часу можа мець і іншую мэту — запалохваньне. Зрэшты, маральнае застрашэньне заўсёды было элемэнтам любой вайны — ці з замежным праціўнікам, ці з уласным народам.

ЛУКАШЭНКА, НАШ КЕНЭДЗІ, Джон Фіцджэральд Рыгоравіч. У 1993-94 я ўваходзіў у склад Канстытуцыйнай Камісіі, але ў паседжаньні, якое ўзгадвае ў камэнтары да майго паста ў фэйсбуку юрыст Сяргей Леўшуноў, здаецца, не ўдзельнічаў. Цікавы ўспамін. Ведаў бы раней — уключыў бы ў кнігу «Дзевяноста трэці».

«Как член рабочей группы КК ВС 12 созыва помню следующее. На одном из заседаний РГ ее глава Шолодонов с юмором предложил поддержать ветерана, который в письме предложил увеличить возрастной ценз до 45. Дескать посмотрим, кто будет против. Сказано сделано. Пошутили. Затем было заседание всей КК. Там кто то поинтересовался, зачем увеличили ценз. Я сидел в торце стола и негромко прокомментировал — чтобы Лукашенко не избрали. Раздался дружный смех. А глава КК Шушкевич возмутился- как это, у нас не будет своего Кеннеди? Ценз вернули. И Кеннеди имеем... ».

ПРА ФІЛЬМ NEXTA Я праз дзень чытаю, што ў 1991 БНФ прыйшоў да ўлады, што праводзіў палітыку жорсткай беларусізацыі і літаральна ўсіх прымушаў гаварыць па-беларуску, што ня меў ніякай эканамічнай праграмы, што Пазьняк патрабаваў расстрэлу камуністаў, што ў 1994 БНФ падтрымаў на выбарах Лукашэнку, і безьліч іншых міфаў. І гэта пішуць людзі, якія пачалі выяўляць пэўны інтарэс да палітыкі і да гісторыі.

Варыянтаў два: альбо паставіць на іх назаўсёды кляймо неафітаў і плюнуць, альбо — тлумачыць. Я за тое, каб тлумачыць (гэта, на мой погляд, галоўная місія маіх равесьнікаў, ад 50 да 70, якія памятаюць Адраджэньне пачатку 90-х). Для таго, каб патлумачыць, трэба спачатку даць факты (а часта і гэтага бывае дастаткова). Каб пераканаць, што калектывізацыя ў 30-х была для беларускага народа трагедыяй, дастаткова прывесьці статыстыку, у тым ліку і высланых (больш як 70 000 — толькі па афіцыйных дадзеных тых часоў). «Знак бяды» Быкава — гэта ўжо іншы ўзровень. Але бяз веданьня фактаў вы не зразумееце сэнсу быкаўскага тэксту ва ўсёй паўнаце.

Фільм NEXTA якраз і паказвае факты. Гэта важна. А яшчэ важней, што ён зьбірае іх «да кучы» і вымалёўваецца, так бы мовіць, статыстыка, якая ўражае маштабамі карупцыі нават тых, хто гэтыя факты даўно ведае.

КААРДАНАЦЫЙНАЯ РАДА: “ЛЮСТРАЦЫІ – НЕ!”. ВЫ -- СУР’ЁЗНА? Такім чынам, сябры Каардынацыйнай рады выказаліся супраць люстрацыі (“нічога такога не будзе” - Баграцоў), і заявілі, што прыналежнасьць да нейкай арганізацыі ня можа быць падставай для прыцягненьня да адказнасьці, калі не даказана дачыненьне асобы да парушэньняў правоў грамадзянаў.

Я ня ведаю, які ў сп. Баграцова досьвед у палітыцы і ўвогуле ў грамадзкім жыцьці. Ведаю, што ён ўладальнік пасьпяховай ІТ-фірмы, мае вялікі вопыт у бізнэсе. У мяне нулявы вопыт у бізнэсе і я прафан ў ІТ-сфэры, але быў некаторы досьвед у палітыцы. У тым ліку – і ў сувязі з працэсам рэабілітацыі (наша парлямэнцкая камісія па правах чалавека і я як яе сакратар мелі да гэтай вельмі няпростай справы дачыненьне).

Дазволю сабе выказаць асьцярожны прагноз, што ніхто ніколі не дакажа (і нават ня знойдзе) канкрэтнай віны канкрэтнага маёра КДБ. Таго самага, які аддаваў загады камандзірам ОМОНу з кім і што рабіць, загады дырэктару завода, каго звальняць, судзьдзі – колькі гадоў даваць.

Пасьля ХХ з’езду супрацоўнікам НКВД, якія катавалі і расстрэльвалі ў 30-40-х, было каля 40 плюс-мінус, у час адкрыцьця Пазьняком Курапатаў ім было 70 плюс-мінус, але ўсе яны спакойна памерлі ў сваіх ложках (ці ў дамах на Ленінскім праспэкце, ці ў шпіталі КГБ). “Понимаешь, ничего невозможно найти, документов не осталось» - тлумачыў мне першы намесьнік старшыні КДБ і таксама дэпутат ВС генэрал Лавіцкі.

І афіцэры КДБ зразумелі: калі старэйшыя таварышы не панесьлі адказнасьці за расстрэлы пры Сталіне – значыць, можна будзе прыступіць да рэпрэсій пры Лукашэнку.

Тым больш, што “лідэры апазыцыі” кажуць: арганізацыя (установа) сама па сабе не вінаватая. Ну, а дакумэнты… “Рукописи не горят» -- гэта пра геніяльную прозу. Дакумэнты ж т.зв. праваахоўным ворганаў гараць, ды яшчэ як.

Але ў асноўным указаньні ўдаюцца без усялякіх дакумэнтаў. Голасам. А голас – што? Сатрасеньне паветра…

Я не прыхільнік містыцызму, але не пакідае адчуваньне, што беларускую дэмакратычную апазыцыю перасьледуе нейкі злы рок: як толькі ўзьнікае патрэба ў міжнароднай дапамозе — увага Захаду пераключаецца на нешта іншае. Найбольш красамоўны прыклад — прэзыдэнцкія выбары 9 верасьня 2001 году: назаўтра пасьля «элегантнай перамогі» Лукашэнкі вядучыя сусьветныя выданьні напісалі пра масавыя фальсыфікацыі і ўзьнялі пытаньне — калі ж нарэшце сьвет усур’ёз возьмецца за апошняга дыктатара Эўропы. Але яшчэ праз дзень беларуская тэма была змытая на далёкую пэрыфэрыю: кіруемыя тэрарыстамі самалёты ўрэзаліся ў нью-ёрскія хмарачосы, усім стала не да Беларусі.

Як бы ні ставіцца да ідэі перамоваў апанэнтаў рэжыму з Лукашэнкам, даводзіцца прызнаць, што бяз моцнай міжнароднай падтрымкі (у бок апазыцыі) і ня менш моцнага ціску (на Лукашэнку) перамовы немагчымыя. Але трэба глядзець праўдзе ў вочы: афіцыйны Менск можа пайсьці на нейкія крокі толькі ў выніку адной з двух умоваў, адна зь якіх — пазыцыя Масквы. Праўдай застаецца і тое што прымусіць гэта зрабіць можа толькі раўназначны гулец, які знаходзіцца з Расеяй у роўнай палітычнай і ваеннай вагавай катэгорыі — ЗША. Эўрапейскі зьвяз можна нават ня браць пад увагу — ён пэрманэнтна дэманструе хранічную слабасьць, што і выявіў нядаўні феерычна правальны візыт у Маскву кіраўніка зьнешнай палітыкі ЭЗ.

У гэтым сэнсе, цяжка ўявіць якія-небудзь горшыя адносіны паміж Масквой і Вашынгтонам, чым цяперашнія (акрамя вайны, канешне). Цяперашні абмен «камплімэнтамі» паміж Байдэнам і Пуціным зафіксаваў узровень нават не «халоднай вайны» часоў Брэжнева і Андропава, а супрацьстаяньне гадоў позьняга Сталіна. Да таго ж, у «крымскай» прамове Пуціна няцяжка пачуць ня надта і прыхаваныя экспансіянісцкія намеры: ва ўсялякім разе, словаў пра створаныя бальшавікамі «квазідзяржавы» па пэрымэтры сучаснай Расеі з 1991 года з вуснаў кіраўнікоў Расеі не гучала.

У такой сытуацыі для Пуціна пайсьці на саступкі Байдэну ў тэме Беларусі і аслабіць «сацыяльна блізкага» Лукашэнку — азначае самому прадэманстраваць слабасьць, а гэта ні пры якіх варыянтах не адпавядае інтарэсам гаспадара Крамля. Калі ў больш звыклых для яго тэрмінах — такое было б «не па-пацанскі».

Канешне, было б памылкай зьмяншаць значнасьць міжнародную актыўнасьць Рады БНР, офісу Ціханоўскай, дыяспаральных арганізацый у дзясятках краінах сьвету, іх як адкрытыя, гэтак і кулюарныя сустрэчы. Гэта важна хаця б для ціску на рэжым у справе вызваленьня палітычных вязьняў.

Але, думаецца, галоўнае залежыць ад таго, што робіцца і што будзе рабіцца ў самой Беларусі. І тут я маю на ўвазе другую (а насамрэч, галоўную) умову — ціск на ўлады беларускага грамадзтва. Міжнародная падтрымка будзе наўпрост прапарцыйнай гэтаму ціску. І пры пэўных умовах ён можа дасягнуць такой сілы, што ніякія перамовы ўжо не спатрэбяцца.

І калі вярнуцца да тэмы дзіўных ды неспрыяльных для апазыцыі супадзеньняў — хто ведае, магчыма, у іх ёсьць і пэўны сэнс: нейкая вышэйшая сіла дасылае беларусам заклік спадзявацца толькі на сябе.

Цынізм Лукашэнкі ня мае межаў. Выступаючы ў Хатыні супраць Бел-Чырвона-Белага Сьцяга, ён узгадаў у Хатыні фільм па творах Адамовіча. Тады як вэтэраны вайны з нацызмам Адамовіч і Быкаў, і сын партызана Барадулін у 1991 выступілі за «Пагоню», Бел-Чырвона-Белы Сьцяг і гімн «Мы выйдзем шчыльнымі радамі!». https://svabod1.azureedge.net/a/31163033.html

СЬВЯТЛАНА ЦІХАНОЎСКАЯ: «За гэтыя месяцы мы як нацыя зрабілі больш, чым за апошнія 26 гадоў».

Ну, пра тое, што адбывалася апошнія 26 гадоў, шаноўная спадарыня Сьвятлана можа проста ня ведаць, але прызнаюся, што і я ў жніўні 2020-га быў амаль згодны са сваім сябрам Сяргеем Абламейкам, які канстатаваў, што палітычнае фармаваньне беларускай нацыі завершанае.

Бо 12 красавіка 1995, калі дэпутатаў БНФ, зьбілі ў парлямэнце за Сьцяг і «Пагоню», падтрымаць нас выйшлі некалькі сотняў. У жніўні ж 2020-га сотні тысяч выйшлі пад нацыянальным сьцягам — выйшлі самі, пры тым што «электаральныя лідэры», мякка кажучы, не імкнуліся ўздымаць гэты сьцяг.

Але падзеі апошніх месяцаў паказваюць, што аптымістычная канстатацыя была пасьпешнай.

Бо палітычная сьпеласьць нацыі, акрамя іншага, вызначаецца здольнасьцю самастойна вырашаць свой лёс. Часам могуць быць тэхнічныя пасярэднікі, але — ня больш чым тэхнічныя. Апошняе і, што галоўнае — вызначальнае слова мусіць быць за самой нацыяй.

Ці сасьпела нацыя — будзе пацьверджана ці абвергнута ў залежнасьці ад таго, ці зробіць нацыя ўрокі з гісторыі. З 1920-га, калі Масква патапіла ў крыві БНР. З Рыскага міру 1921 г., калі Беларусь падзялілі з удзелам Масквы. З 1941-га, калі Масква аддала Беларусь на зьнішчэньне Гітлеру. З 1944-га, калі нацысцкая акупацыя была зьмененая бальшавіцкай. З 1950-80, калі Масква выкачвала зь Беларусі рэсурсы. З 1986-га, калі Масква хлусіла пра Чарнобыль, а пазьней сабраныя на "суботніках«у БССР мільёны былі пералічаныя ў фонд... Мінатамэнэрга СССР. З 1994-га, калі Масква прасунула на трон свайго стаўленіка. З 1996-га, калі кіраўніцтва ВС-13 пад уплывам Масквы села за перамовы з Лукашэнкам — і Лукашэнка быў Масквой выцягнуты з імпічмэнту, у якім ужо стаяў адной нагой. Нарэшце, самы апошні ўрок — жнівень 2021-га, калі ўратаваўся Лукашэнк менавіта з падтрымкай Масквы.

Вось апошняе паўтару: менавіта Пуцін, менавіта Крэмль, менавіта Расея ў жніўні 2020-га ўратавалі Лукашэнку. І Масква застаецца ці не адзінай сталіцай на тэрыторыі эўрапейскага кантынэнту, якая абыякава ўспрымае катаваньні і рэпрэсіі ў Беларусі.

І калі пасьля ўсяго гэтага нацыя пагодзіцца на Маскву як ключавую фігуру ў вырашэньні яе лёсу, і зноў пасадзіць сябе на шыю прамаскоўскага ўладара (на што Захад можа заплюшчыць вочы) — значыць, урокі засталіся ня вывучанымі, памылкі — не асэнсаванымі, і пра завяршэньне фармаваньне нацыі гаварыць зарана. Бо нават самы «дэмакратычны», але прарасейскі лідэр рана ці позна накіруе ОМОН на людзей зь Бел-Чырвона-Белым Сьцягам, і ізноў будуць катаваць за беларускую мову, паколькі беларускасьць і расейская імперскасьць — катэгорыі несумяшчальныя.

І калі нацыя згодная заставацца пад Масквой — значыць, наперадзе ізноў праца, палітычная, асьветніцкая, якой многія з нас займаюцца ўжо 30 гадоў, а некаторыя і значна болей. І для якіх лета 2020-га, як пісалі летась у ліпені мае калегі па Апазыцыі БНФ у ВС-12 — толькі эпізод у змаганьні за Беларусь.

Змаганьні, якое, бясспрэчна, будзе пераможным. Бо, як пісаў іншы мой сябра, Уладзя Арлоў — «Бо іначай проста ня варта жыць».

Галоўны вынік Дня Волі

Дзесяцігодзьдзямі гадавіна незалежнасьці БНР была сьвятам для пэўнага кола.

Гэтае кола было не малым, і пра гэта сьведчаць шматлюдныя шэсьці: у 1996 — 30 тысяч чалавек, шмат сабралося і ля Опэрнага тэатру на 100-годзьдзе БНР у 2018-м. Але якасны склад удзельнікаў быў пастаянным, хаця і зьмяняўся новымі пакаленьнямі: людзі з высокай ступеньню нацыянальнай самасьвядомасьці.

Лукашэнка нават знайшоў для іх тэрмін : «сьвядомыя» (дзіўная здольнасьць у Аляксандра Рыгоравіча апаганьваць словыі, якія ў іншых краінах маюць выключна станоўчае значэньне; тое ж тычыцца і «змагароў»).

Гэтым разам сытуацыя зьмянілася кардынальна, і сьведчаньне гэтаму — феерверкі ў розных мікрараёнах Менску і аўтамабільныя гудкі на праспэктах. Істотны момант: сыгналілі і раней, але тое было знакам салідарнасьці з пратэстоўцамі, каля якіх праяжджалі машыны. Цяпер праспэкты былі амаль пустыя. Аўтамабілісты сыгналілі ў знак Дня Волі, прычым пад пагрозай штрафаў (якія і адбыліся).

Ну, а такія феерверкі 25 сакавіка, здаецца, упершыню.

Яшчэ год таму здавалася, што пасьля зьмены ўлады трэба будзе доўга тлумачыць людзям, чаму без БНР не было б сучаснай Рэспублікі Беларусь, чаму 25 сакавіка павінна быць абвешчана дзяржаўным сьвятам. Праўду пра гістарычныя падзеі даводзіць трэба заўсёды, гэта было і застаецца абавязкам дзяржавы, у тым ліку і ў сфэры адукацыі. Але цяпер ясна, што пасьля падзеньня рэжыму наданьне гэтаму дню такога статусу не запатрабуе нейкіх надзвычайных высілкаў.

Тое ж тычыцца і «Пагоні» з бел-чырвона-белым сьцягам. Хаця ў гэтым выпадку павінны дзейнічаць прававыя мэханізмы — рэфэрэндум-95 адбываўся з парушэньнямі Канстытуцыі і законаў, а зьбіцьцё дэпутатаў парлямэнту ў час ягонага прызначэньня, па словах былога члена Канстытуцыйнага Суду прафэсара Міхаіла Пастухова, робіць вынікі гэтага плебісцыту «юрыдычна нікчэмнымі».

ЧАМУ ПУЦІН НЕ ПАДТРЫМАЕ БАБАРЫКУ

Заява прыхільнікаў Віктара Бабарыкі аб стварэньні партыі актывізавала дыскусіі пра падтрымку былога кіраўніка банку Крамлём — прычым ня толькі ў справе ягонага вызваленьня, але і ў далейшым магчымым вылучэньні на пасаду прэзыдэнта. Тым больш, што, паводле некаторых апытаньняў, менавіта Бабарыка мае цяпер найбольшы палітычны рэйтынг.

Яшчэ некалькі месяцаў таму такі варыянт падаваўся цалкам рэальным. Але цяпер зьявіўся адзін фактар, які ставіць пад сумнеў падтрымку Пуціным Бабарыкі ў якасьці замены Лукашэнкі (пры тым, што, паводле некаторых крыніцаў, Крэмль працягвае настойваць на ягоным вызваленьні).

Імя гэтага фактару — Навальны.

Аналітыкі справядліва адзначаюць, што Крэмль не падтрымаў пратэст у Беларусі не ў апошнюю чаргу і таму, што Пуцін не жадаў дэманстраваць расейскаму насельніцтву прыклад зьмены ўлады ў выніку масавых акцый. Занадта ўжо спакусьлівым можа падацца такі прыклад для расейскага народа.

Цяпер, калі галоўны апанэнт Пуціна Аляксей Навальны знаходзіцца за кратамі і прызнаны палітычным вязьнем, дапамагаць іншаму палітычнаму вязьню ў суседняй краіне атрымаць уладу — азначае паказаць свайму народу прамую пэрспэктыву: сёньня — у турме, заўтра — у Крамлі. Ёсьць, канешне, клясычныя прыклады Мандэлы і Гаўла, але дзе тая Афрыка і дзе тая Эўропа? А Беларусь — побач.

Увогуле, у сваім сёньняшнім аслабленым стане Лукашэнка задавальняе Пуціна па ўсіх парамэтрах; па вялікім рахунку, мяняць яго на некага іншага няма асаблівай патрэбы.

Тым больш, калі такая замена ўмацуе пазыцыі палітыка, імя якога Пуцін імкнецца ніколі не вымаўляць.