آمریکا تحریم‌های جدیدی علیه ایران به‌دلیل «تشدید تنش‌های هسته‌ای» وضع کرد
گادتب: وزیر خارجه آمریکا اعلام کرد که ایالات متحده روز پنجشنبه هفتم تیرماه تحریم‌های جدیدی را علیه ایران در واکنش به «تداوم تشدید تنش‌های هسته‌ای» وضع کرد.
آنتونی بلینکن در بیانیه‌ای گفت: «ایران در یک ماه گذشته گام‌هایی را برای گسترش بیشتر برنامه هسته‌ای خود به روش‌هایی که هدف صلح‌آمیز معتبری ندارد، برداشته است».
او اظهار داشت: «ما متعهد هستیم که ایران هرگز اجازه دستیابی به سلاح هسته‌ای را پیدا نکند و آماده‌ایم تا از تمام عناصر قدرت ملی خود برای اطمینان از این موضوع استفاده کنیم».
بر اساس تصمیم ایالات متحده، سه شرکت مستقر در امارات متحده عربی و همچنین ۱۱ کشتی مرتبط که متهم به دست داشتن در حمل‌ونقل فرآورده‌های نفتی یا پتروشیمی ایران هستند، تحریم شده‌اند.
به گفته وزارت خارجه آمریکا، در نتیجه اقدام امروز، تمام دارایی‌ها و منافع شرکت‌ها و کشتی‌های تحریم‌شده در ایالات متحده مسدود و ضبط خواهد شد.
گروه هفت کشور صنعتی اوایل ماه جاری میلادی به ایران در مورد پیشبرد برنامه غنی‌سازی هسته‌ای خود هشدار داد و اعلام کرد اگر تهران موشک‌های بالستیک را به روسیه ارسال کند، آماده اجرای اقدامات جدید خواهند بود.
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، در واکنش به این بیانیه، از گروه هفت خواست تا از آنچه که «سیاست‌های مخرب گذشته» خواند، فاصله بگیرد.
شورای حکام آزانس بین‌المللی انرژی اتمی اوایل ماه جاری قطعنامه‌ای را تصویب کرد که در آن از ایران ‌خواست همکاری‌های خود با این سازمان را افزایش دهد و ممنوعیت اخیر بازرسان را لغو کند.
بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران در حال غنی‌سازی اورانیوم با غنای ۶۰ درصد، نزدیک به ۹۰ درصد لازم برای ساخت تسلیحات است و در صورت غنی‌سازی بیشتر، مواد غنی‌سازی‌شده تا این سطح را برای سه سلاح هسته‌ای در اختیار دارد.
قدرت های غربی می‌گویند هیچ دلیل غیرنظامی معتبری برای افزایش میزان غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران وجود ندارد.
تهران مدعی است که اهداف برنامه هسته‌ایش کاملاً صلح‌آمیز است، اما مقامات جمهوری اسلامی اخیراً گفته‌اند که اگر ایران مورد حمله قرار گیرد یا موجودیتش توسط اسرائیل تهدید شود، ممکن است در «دکترین هسته‌ای» خود تجدیدنظر کند.
این اظهارات موجب هشدار آژانس و کشورهای غربی شده است.

Azərbaycanlı fəallardan həbsdə sağlıq durumu pisləşən azərbaycanlı fəala dəstək
GADTB-nin Mətbuat Mərkəzinə daxil olan məlumata görə, bir qrup azərbaycanlı fəal həbsdə sağlıq durumu pisləşən azərbaycanlı fəala dəstək nümayiş etdiriblər.
Onlar Təbrizdə müxtəlif yerlərə milli fəal və idmançı Kərim İsmailzadənin şəkli və "Azadlıq, Ədalət, Milli hökumət" şüarı yazılmış vərəqələr yapışdırıblar.
Qeyd edək ki, Urmu-Araz üçün birlik kampaniyasına görə "insanları kiberməkanda zorakı hərəkətlərə təhrik və dəvət etmək"də günahlandırılan İsmayılzadə aprel ayının 17-də həbs edilib və 6 aylıq məhkumluq dövrünü keçirmək üçün Təbriz həbsxanasına köçürülüb.
Bir neçə xəstəlikdən əziyyət çəkən fəal iyunun 25-də mədə qanaxması səbəbindən polis nəzarətində xəstəxanaya köçürülüb.

ABŞ nüvə proqramı ilə bağlı İrana qarşı yeni sanksiyalar tətbiq edib
GADTB: ABŞ İran neftinin daşınmasına görə 3 şirkət və 11 gəmiyə qarşı sanksiya tətbiq edib. Bu barədə ABŞ Maliyyə Nazirliyinin saytında məlumat dərc edilib.
Məlumata görə, ABŞ bu gün İran neftinin və ya neft-kimya məhsullarının daşınmasında iştirak edən Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin üç gəmi şirkətinə, eləcə də onlarla əlaqəli 11 gəmiyə qarşı sanksiyalar tətbiq edib.
ABŞ dövlət katibi Antoni Blinken sanksiyaların İranın "davam edən nüvə eskalasiyasına" cavab olaraq hazırlandığını bildirib.
“İranın davam edən nüvə eskalasiyasına və AEBA ilə əməkdaşlıq etməməsinə cavab olaraq biz İranın neft və neft-kimya ticarəti ilə məşğul olan qurumlara sanksiyalar tətbiq edirik. Biz İranın nüvə silahı yaratmasının qarşısını almaq üçün bütün mövcud vasitələrdən istifadə etməyə sadiqik”, - Bilinken qeyd edib.

GADTB başqanı sayın Əjdər bəy Tağızadənin “Prime TV”-də “Sabah İranda nələr olacaq?” mövzusunda çıxışı- Video
GADTB-nin Mətbuat Mərkəzinə daxil olan məlumata görə, Güney Azərbaycan Demokratik Türk Birliyi (GADTB), Güney Azərbaycan İstiqlalçılar Birliyi başqanı sayın Əjdər bəy Tağızadə “Prime TV”-də “Sabah İranda nələr olacaq?” mövzusunda çıxış edib.
Sayın Əjdər bəy Tağızadə həmin proqramda çıxışında həmçinin İranın seçki oyunu və rejimin özünə legitimlik qazanmağa çalışması, namizədlərin yalnız rejim tərəfindən təyin edilməsi, namizədlərin hamısının rejimin öz adamları olması və Azərbaycan türklərinə heç bir faydalarının toxunmaması, azərbaycanlı namizədin də molla rejimin cinayətlərinə göz yummaqla onun cinayətlərinə şərik olması və s. məsələlərdən danışıb.
Sayın Əjdər bəyin çıxışının videosuna baxa bilərsiniz:
https://www.youtube.com/watch?v=KSCZtBKbwpc

Qırğızıstanla imzalanmış sənədlər ratifikasiya edildi
GADTB: Azərbaycan Milli Məclisi türk ölkələri- Azərbaycanla Qırğızıstan arasında imzalanmış daha iki sənədi ratifikasiya edib.
Parlamentin bugünkü iclasında “Azərbaycan Respublikası Hökuməti ilə Qırğız Respublikası Nazirlər Kabineti arasında Azərbaycan-Qırğız İnkişaf Fondunun yaradılması haqqında Sazişə dəyişikliklərin edilməsi haqqında Əlavə Saziş”in təsdiq edilməsi barədə qanun layihəsi müzakirəyə çıxarılıb.
Daha sonra “Azərbaycan Respublikası ilə Qırğız Respublikası arasında gəlirlərə görə vergilərə münasibətdə ikiqat vergitutmanın aradan qaldırılması və vergidən yayınmanın qarşısının alınması haqqında Saziş”in təsdiq edilməsi barədə qanun layihəsi deputatların müzakirəsinə təqdim olunub.
Müzakirələrdən sonra sənədlər səsverməyə çıxarılaraq qəbul edilib.

Azərbaycanda Parlament seçkilərinin vaxtı məlum oldu
👇👇👇

Azərbaycanda Parlament seçkilərinin vaxtı məlum oldu
GADTB-nin Mətbuat Mərkəzinə daxil olan məlumata görə, Azərbaycanda növbədənkənar parlament seçkilərinin vaxtı məlum olub. Bununla bağlı prezident İlham Əliyev sərəncam imzalayıb.
Sərəncamda deyilir:
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə növbədənkənar seçkilərin təyin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə müraciət edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 2024-cü il 21 iyun tarixli 1174-VIQR nömrəli Qərarını və “Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə növbədənkənar seçkilərin təyin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə müraciət edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 2024-cü il 21 iyun tarixli Qərarının Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına uyğunluğunun yoxlanılmasına dair” Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun 2024-cü il 27 iyun tarixli Qərarını nəzərə alaraq, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 981‑ci maddəsinin I hissəsini və 109-cu maddəsinin 1-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:
1. Altıncı çağırış Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi buraxılsın.
2. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə növbədənkənar seçkilər 2024-cü il sentyabrın 1-nə təyin edilsin.

GADTB başqanı sayın Əjdər bəy Tağızadənin “Prime TV”-də “Sabah İranda nələr olacaq?” mövzusunda çıxışı- Video
GADTB-nin Mətbuat Mərkəzinə daxil olan məlumata görə, Güney Azərbaycan Demokratik Türk Birliyi (GADTB), Güney Azərbaycan İstiqlalçılar Birliyi başqanı sayın Əjdər bəy Tağızadə “Prime TV”-də “Sabah İranda nələr olacaq?” mövzusunda çıxış edib.
Sayın Əjdər bəy Tağızadə həmin proqramda çıxışında həmçinin İranın seçki oyunu və rejimin özünə legitimlik qazanmağa çalışması, namizədlərin yalnız rejim tərəfindən təyin edilməsi, namizədlərin hamısının rejimin öz adamları olması və Azərbaycan türklərinə heç bir faydalarının toxunmaması, azərbaycanlı namizədin də molla rejimin cinayətlərinə göz yummaqla onun cinayətlərinə şərik olması və s. məsələlərdən danışıb.
Sayın Əjdər bəyin çıxışının videosuna baxa bilərsiniz:
گادتب باشقانی سایین اژدر بی تاغیزاده نین «پرایم تی وی»-ده «صاباح ایران‌دا نه لر اولاجاق؟» موضوعسون‌دا چیخیشی- ویدئو

خط و نشان آزربایجان برای ارمنستان؛ «رویای انتقام‌گیری» را از سرتان بیرون کنید
گادتب: به گزارش مرکز گادتب، دستیار رئیس‌جمهوری آزربایجان در بیانیه‌ای نسبت امید برای انتقام‌گیری به ایروان هشدار داد.
پیش از این آرمن گریگوریان دبیر شورای امنیت ارمنستان گفت که روسیه «قره باغ کوهستانی را به آزربایجان تحویل داده است.»
خبرگزاری دولتی آزربایجان به نقل از حکمت حاجی‌اف گزارش داد: سخنان دبیر شورای امنیت ارمنستان چیزی جز تلاش برای پنهان کردن شکست رهبری نظامی و سیاسی پیشین و فعلی ارمنستان، انداختن تقصیر بر گردن دیگران و توجیه خود نیست.
به گفته این مقام آزربایجان، اظهارات گریگوریان نشان می‌دهد که دولت ارمنستان همچنان «رویای انتقام‌گیری» را در ذهن می‌پروراند.

Molla rejimi seçki oyununa görə Güney Azərbaycanda iki media fəalını həbs etdi
GADTB-nin Mətbuat Mərkəzinə daxil olan məlumata görə, bu gün İranda növbədənkənar prezident seçkiləri zamanı Ərdəbil şəhərində iki sosial media istifadəçisi həbs edilib.
Bununla bağlı SEPAH-a bağlı “Tasnim” agentliyi xəbər verib.
Məlumata görə, Ərdəbil əyalətinin prokuroru Cəlal Afaqi bildirib ki, tutulan şəxslər “sosial şəbəkələrdə yalan məlumatlar paylaşmaq”da ittiham ediliblər.
Saxlanılanlar barədə cinayət işi açıldığını bildirən Calal Afaqi onların kimliyi barədə açıqlama verməyib.

قلعه بابک میعادگاه ملت آذربایجان برای مطالبه حق تعیین سرنوشت و مبارزه با راسیسم و آپارتاید حاکم
👇👇👇

قلعه بابک میعادگاه ملت آذربایجان برای مطالبه حق تعیین سرنوشت و مبارزه با راسیسم و آپارتاید حاکم
گادتب: در نیمه اول دهه هفتاد با حضور نویسنده، تاریخدان و اندیشمند بزرگ آذربایجانی مرحوم پروفسور محمدتقی زهتابی و تعدادی از فعالین ملی آذربایجانی در قلعه بابک، مراسم های سالانه‌ای پایه نهاده شد که طی حداقل یک دهه میعادگاه ملت آذربایجان برای مطالبه حق تعیین سرنوشت و مبارزه با راسیسم و آپارتاید حاکم گردید.
به گزارش "صفحه اطلاع رسانی عباس لسانی"،قورلتای قلعه بابک که همه ساله در روزهای پنجشنبه و جمعه، هفته دوم تیر ماه برگزار میشد در سالهای ١٣٧٩ تا ١٣٨٣ با مشارکت صدها هزار نفری ملت آذربایجان از شهرهای مختلف آذربایجانی از تهران، قزوین ، همدان، زنجان ، اردبیل، اورمیه، تبریز و...برگزار می گردید و اوج این مراسمات در سالهای ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ با مشارکت ده‌ها هزار نفری حاضرین در دامنه قلعه بابک به نمایش گذاشته شد.
پس از قورولتای بزرگ قلعه بابک در سال ۱۳۸۲ ، عوامل امنیتی_انتظامی با گسیل هزاران تن از نیروهای امنیتی در قالب همایش فاطمیون و دستگیری ده‌ها تن از فعالین حرکت ملی آذربایجان در سال ۱۳۸۳ مانع اجرای منظم مراسم مذکور گردیده و در سال ۱۳۸۴ و سالهای بعد با ایجاد ایست بازرسی در خروجی شهرهای نزدیک به کلیبر و دستگیری صدها فعال ملی( دهها نفر نیز که خود را به اطراف هتل بابک رسانده بودند و قصد برگزاری مراسم را داشتند همانجا بازداشت شدند، از جمله آنها مرحوم ابراهیم جعفرزاده و عباس لسانی بودند) مانع اجرای مراسم قلعه بابک گردید.
البته در سالهای بعد از جمله در سال ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ مراسم های خودجوشی توسط فعالین ملی برگزار گردیده که با بازداشت های گسترده همراه بوده و سازمان عفو بین‌الملل با صدور بیانیه‌ای در سال ۱۳۹۷ خواستار آزادی بازداشت شدگان مراسم قلعه بابک شده بود.
در سال ۱۳۸۲، فعالین شرکت کننده در قورلتای قلعه بابک به اقتضای زمان با اجرای مراسمی در دامنه قلعه ضمن طرح مطالبات ملت آذربایجان، محکومیت اشغال قاراباغ با قرائت بیانیه ای به سه زبان تورکی، انگلیسی و فارسی خواستار اجرای فدرالیزم در ایران شده بودند و در میان مراسم ، هنرمندان اردبیلی به سرپرستی داور فرمانی تئاتر خیابانی را که بخشی از سروده های عباس لسانی از داستانهای( تپه گوز) کتاب دده‌قورقود را که تحت عنوان( گوی دالغا) به نظم حماسی سروده شده، را به اجرا گذاشته بودند و بیش از ۳هزار تقویم تورکی در بین حاضرین توزیع شده بود.

وزارت دفاع ملی ترکیه از نقشه پلید تروریست‌های "پ.ک.ک" پرده برداشت
👇👇👇

وزارت دفاع ملی ترکیه از نقشه پلید تروریست‌های "پ.ک.ک" پرده برداشت
گادتب: وزارت دفاع ملی ترکیه در مورد نقشه پلید سازمان تروریستی "پ.ک.ک" در شمال عراق پستی در شبکه اجتماعی ایکس به‌اشتراک گذاشت.
وزارت دفاع ملی ترکیه اعلام کرد منسوبین سازمان تروریستی "پ.ک.ک" شروع به آتش زدن جنگل‌ها در شمال عراق کرده‌اند.
وزارت دفاع ملی ترکیه در پستی که از حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس به‌اشتراک گذاشت نوشت: نقشه پلید سازمان تروریستی "پ.ک.ک": با ایجاد حریق در جنگل‌ها می‌خواهند مخفی شوند. تروریست‌های "پ.ک.ک" که در نتیجه عملیات‌های نظامی نیروهای مسلح ترکیه در شمال عراق نمی‌توانند فرار کنند؛ به سوزاندن جنگل‌ها شروع کرده‌اند.
در ادامه این پست آمده است: تروریست‌ها که در روستای "درگله" با سپر قرار دادن غیرنظامیان، نیروهای نظامی ترکیه را مورد هدف قرار دادند، برای عدم امکان شناسایی مخفی‌گاه‌های خود به آتش زدن جنگل‌ها شروع کرده‌اند. این تروریست‌ها در مناطق جنگلی که به آتش می‌کشند، با دروغ‌هایی مانند اینکه جنگل‌ها در اثر تیراندازی نیروهای مسلح ترکیه دچار آتش‌سوزی شده است، مردم منطقه را فریب می‌دهند.
در پست نیروهای مسلح ترکیه ضمن اشاره به اینکه تروریست‌ها با یورش به مناطق روستایی در منطقه به اطراف تیراندازی کرده و به جان و مال مردم آسیب می‌زنند آمده است: سازمان تروریستی به هر اقدامی هم که متوسل شود، حساسیت نیروهای مسلح ترکیه نسبت به غیرنظامیان؛ مراکز مسکونی، محیط زیست و طبیعت چنان همیشه ادامه خواهد یافت. تروریست‌ها هرگز موفق به فرار از دست نیروهای مسلح ترکیه نخواهند شد.

آژانس: ایران چهار آبشار جدید از سانتریفوژها را در فردو نصب کرده است
👇👇👇

آژانس: ایران چهار آبشار جدید از سانتریفوژها را در فردو نصب کرده است
گادتب: آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی اعلام کرد ایران نیمی از دستگاه‌های پیشرفته‌ٔ غنی‌سازی اورانیوم را در سایت زیرزمینی فردو نصب کرده است که پیشتر خبر آن را اعلام کرده بود، اما هنوز آن‌ها را راه‌اندازی نکرده است.
آژانس در این گزارش که خبرگزاری رویترز می‌گوید یک نسخه از آن را رویت کرده است، اعلام کرده که ایران چهار آبشار از هشت آبشار جدید سانتریفوژها از نوع آی‌آر-۶ را در فردو نصب کرده اما مشخص نیست چه زمانی اورانیوم به آن‌ها تزریق می‌کند.
ایران دو هفته پیش به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اطلاع داده بود که قصد دارد با افزودن هشت آبشار جدید از سانتریفوژهای نوع آی‌آر-۶ به سایت فردو، ظرفیت غنی‌سازی خود را در این پایگاه زیرزمینی به سرعت افزایش دهد.
آژانس ظرف دو روز تأیید کرد که ایران تا روز ۲۲ خرداد دو آبشار جدید از سانتریفوژهای آی‌آر-۶ را در واحد یک تکمیل کرده است.
در این گزارش آژانس تایید کرده بود که «ایران در روزهای ۲۰ و ۲۱ خرداد به آن اطلاع داده است که هشت آبشار حاوی ۱۷۴ سانتریفوژ آی‌آر-۶ را طی سه تا چهار هفته آینده در واحد ۱ تأسیسات غنی‌سازی فردو نصب خواهد کرد».
آی‌آر-۶ یکی از پیشرفته‌ترین مدل‌های سانتریفوژ در تاسیسات هسته‌ای ایران است.
اکنون آژانس می‌گوید «تهران هنوز اعلام نکرده است چه زمانی تزریق گاز هگزافلوراید اورانیوم را به هر یک از آبشارهای واحد ۱ آغاز خواهد کرد و نیز سطح غنی‌سازی مورد نظر خود را تعیین نکرده است».
دیپلمات‌ها می‌گویند نصب سانتریفوژهای جدید از نوع آی‌آر-۶ پاسخ به قطعنامه‌ای است که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در روز ۱۶ خرداد علیه ایران صادر کرد. این قطعنامه خواستار افزایش همکاری تهران با آژانس و لغو محدودیت‌های اخیر تهران برای بازرسان شده است.
شورای حکام آژانس در قطعنامه‌ خود از جمهوری اسلامی ایران خواست که «بی‌درنگ» به پرسش‌های بازرسان درباره منشاء ذرات اورانیوم کشف‌شده در سایت‌های اعلام‌نشده خود پاسخ دهد.
ایران در گذشته به قطعنامه‌های شورای حکام واکنش نشان داده بود و به‌دنبال تصویب قطعنامه قبلی شورای حکام در سال ۲۰۲۲، سطح غنی‌سازی اورانیوم را به ۶۰ درصد رساند که به سطح مواد لازم برای تولید سلاح اتمی نزدیک است.
قطعنامه شورای حکام علیه ایران در ۱۶ خرداد با ۲۰ رای مثبت تصویب شد. دو کشور چین و روسیه با این قطعنامه مخالفت کردند و ۱۲ کشور نیز به آن رای ممتنع دادند.
این قطعنامه حضور بازرسان مجرب آژانس در بازرسی‌ها از فعالیت‌ هسته‌ای ایران را «حیاتی» دانسته و از تهران می‌خواهد که ممنوعیت فعالیت این بازرسان را لغو کند.
مقامات وزارت خارجه جمهوری اسلامی تصویب این قطعنامه را اقدامی «غیر سازنده» دانستند و سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران نیز گفته بود که جمهوری اسلامی در مقابل «فشار» کوتاه نخواهد آمد.

نگاهی اجمالی به ترکمن‌های اربیل و زبان آنها 👇👇👇

نگاهی اجمالی به ترکمن‌های اربیل و زبان آنها
گادتب: اربیل یکی از شهرهای تاریخی ترک در جغرافیای خاورمیانه می‌باشد که پس از کرکوک و تلعفر بیشترین جمعیت ترک در عراق را در خود جای داده است. این شهر در ۳۶۰ کیلومتری شمال بغداد، ۹۳ کیلومتری شرق موصل و ۸۶ کیلومتری شمال کرکوک واقع شده است. اربیل دارای هفت شهرستان به نام های گوگ سانجاق، رواندوز، دیانه (سوران)، شقلاوه، مرگه سور، کِلِک و دشت اربیل می‌باشد. جمعیت شهر را در حال حاضر کردها، ترکها، اعراب و آشوری های مسیحی تشکیل میدهند که کردها و ترکها (ترکمن‌ها) به ترتیب بزرگترین گروه های اتنیکی ساکن در آن میباشند. زبان آموزش در بیشتر مراکز آموزشی کردی است و تعداد مدارسی که آموزش در آنها به زبان عربی باشد محدود بوده و افرادی می‌توانند در آن تحصیل کنند که حداقل یکی از والدینشان عرب باشد. در اربیل ۱۵ مدرسه و مرکز آموزشی ترکمن وجود دارد؛ اما زبان تدریس در آنها به ترکی استانبولی بوده و صرفاً نام ترکمن را یدک میکشند. بدین ترتیب زبان ترکمن ها که در واقع ترکی آذربایجانی با لهجه اربیلی است صرفاً هنگام محاوره مورد استفاده قرار میگیرد و فاقد کتابت و نوشتار است.
تاریخچه اربیل
نام این منطقه در منابع سومری به شکل اوربیلوم و یا اربیلوم و در منابع بابلی و آشوری اربا ایلو به معنی چهار الهه ذکر شده است. در حال حاضر نسل جدید ترکمن ها نام شهر را به صورت اِرْبیل و نسل قدیم آنها اِرْویل تلفظ میکنند. در کردی به این شهر هه‌ولِر گفته میشود.
شهر اربیل از سال ۱۱۴۶ تا ۱۲۳۳ به مدت ۸۷ سال مرکز حکومت ترکی بیگ تگینیان بوده که به عنوان دست نشانده دولت بزرگ زنگی در موصل عمل میکرده است. بیگ تگین یکی از ژنرال های امپراتوری سلجوقی بوده که پسرش زین الدین علی کوچک به تبعیت زنگیان در آمده و در سال ۱۲۴۴ والی موصل تعیین شده بود. در سال ۱۲۴۶ زین الدین علی کوچک علاوه بر موصل، شهرزور، حکاری، سنجار، الحمیدیه، تکریت و حران را به دستور عمادالدین زنگی به قلمرو خود افزود و بیگ نشین اربیل را به مرکزیت این شهر تأسیس نمود. او در سال ۱۱۶۶ به طور کامل والیگری موصل را به فرد دیگری داده و قلمرو خود را محدود به اربیل و نواحی اطراف آن نموده بود. در عوض زین الدین علی کوچک توانست پسرش مظفرالدین گوک بوری را به عنوان جانشین خود تعیین کند. در دوره مظفرالدین گوک بوری هر ساله ولادت رسول اکرم (ص) به طور مفصل در اربیل جشن گرفته میشده و افراد فراوانی از علما، دانشمندان و صوفیان از مناطق مختلف جهان اسلام برای شرکت در مراسم مولودی خوانی وارد اربیل میشدند که این سنت همچنان در بین ترکمن های اربیل باقی مانده است. بازار قیصریه که یکی از آثار شاخص اربیل است احتمالا در دوره مظفرالدین گوک بوری ساخته شده است. قلعه اربیل و یا برج اربیل از دیگر آثار مهم این شهر هستند. قلعه از سه بخش سرای، توپخانه و تکه (تچیه در لهجه اربیلی) تشکیل شده است. مهم ترین محله قلعه اربیل سرای بوده که بزرگان و اعیان در آن سکونت داشته و در درون قلعه مساجد، حمام ها، تکایا و مدارس وجود دارند. در حال حاضر هیچ کس در قلعه سکونت ندارد؛ چرا که حکومت اقلیم کردستان آخرین بار هفتصد خانوار ترکمن آن را خودسرانه بیرون رانده و مجبور به سکونت در دیگر مناطق نمود. برج اربیل و یا مناره گوک بوری نیز توسط مظفرالدین گوک بوری در این شهر بنا شده که دارای دو پلکان مجزا بوده و در حال حاضر تعمیر شده است. از زمان های قدیم خارج قلعه اربیل که محل سکونت ترکان بوده چند محله عرب نشین و یهودی نشین نیز وجود داشته است.
اربیل شعرا و علمای زیادی را در بطن خود پرورانده است. یوسف غریبی شاعر ترک یکی از مهم ترین این افراد است که در سال ۱۷۵۶ در اربیل به دنیا آمده و پس از وفات در سال ۱۸۱۸ در گورستان مشهور چراغ همان شهر تدفین شده است. یوسف غریبی صاحب دیوان شعر به ترکی میباشد.
خطر بسته شدن مدارس تورکمن در اربیل
شهر اربیل و منطقه کفری دو منطقه تاریخی ترک - ترکمن هستند که تحت کنترل اقلیم کردستان عراق قرار دارند. اگرچه در نیمه اول قرن بیستم بیش از نیمی از جمعیت هر دو منطقه را ترکمن‌ها تشکیل میدادند؛ اما امروزه تعداد آنها به یک سوم جمعیت شهر اربیل و ۲۰٪ جمعیت کفری نزول پیدا کرده است؛ به خصوص که حکومت اقلیم به شدت در صدد بر هم زدن ترکیب اتنیکی منطقه است. علی رغم این که نخستین مدارس ترکی به شیوه مدرن در عراق در اربیل و کفری تأسیس شده‌اند اما امروزه این مراکز آموزشی با مشکلات عدیده ای روبرو هستند که به برخی از آنها میپردازیم:👇👇👇

در سال ۲۰۰۵، مقامات اقلیم کردستان همه این مدارس را به همراه ۱۲ جناح دیگر جبهه ترکمن عراق، از جمله یک چاپخانه، یک روزنامه و ایستگاه های تلویزیونی و رادیویی محلی تصرف کردند. چاپخانه از همان زمان تعطیل شد و همین امر باعث افزایش کمبود کتاب در مدارس ترکمن شد. زبان تدریس در مدارس ترکمن اربیل و کفری اگرچه در ابتدا صرفاً ترکی استانبولی بود اما این مدارس توسط کارکنان غیر متخصص کرد اداره میشوند که صلاحیت زبان ترکی و فرهنگ ترکی را ندارند، برنامه درسی مدرسه توسط متخصصان کرد طراحی شده است، زبان کردی سورانی از سال اول دبستان به دانش آموزان مدارس ترکمن تحمیل میشود، عمدتاً تاریخ کرد در آن تدریس میشود که تقریباً تمامی مطالب آن جعلی بوده و مللی نظیر کوتی‌ها، مادها، میتانی‌ها، اورارتوها، ایلامیان، کاردوها، سومریان و ... که جدا بودن منشأ و زبان آنها توسط مورخین به طور کامل به اثبات رسیده است؛ کرد جلوه داده میشوند، برنامه درسی توسط ناظران کرد نظارت میشود، مدیران کرد در این مدارس منصوب میشوند، محتوای برنامه درسی، نقشه های توضیحی و فعالیت ها همه به جای ترکی نشان دهنده میراث و فرهنگ کردی است. آموزش و پرورش ترکمن‌ها در این مناطق عمداً توسط مقامات کرد نادیده گرفته شده است، در نتیجه ثبت نام دانش آموزان جدید در حال حاضر به میزان قابل توجهی کاهش یافته و در شرف پایان است.
زبان ترکمن های عراق ترکی آذربایجانی است که خود زیر شاخه ای از ترکی غز به حساب می آید. ابراهیم داقوقی لهجه های ترکی در عراق را به شکل زیر دسته بندی میکند:
- لهجه تلعفر و روستاهای اطراف
- لهجه آلتون کوپرو و نواحی مجاور
- لهجه کرکوک و داقوق
- لهجه بیات، کفری و قره تپه
- لهجه خانقین، سعدیه، مقدادیه، مندلی و قراغان
عبداللطیف بندر اوغلو نیز در سال ۱۹۸۹ لهجه های ترکی در عراق را به شکل زیر طبقه بندی کرده است:
- لهجه کرکوک و داقوق
- لهجه طوز خورماتو
- لهجه تلعفر
- لهجه کفری و قره تپه
- لهجه خانقین و سعدیه
- لهجه اربیل و آلتون کوپرو
ابراهیم داقوقی ذکر میکند که لهجه کرکوکی صاف ترین آنها و نزدیک ترین به ترکی آذربایجانی و ترکی استانبولی میباشد. بیشتر تحقیقاتی که در مورد ترک های عراق وجود دارد نیز مربوط به کرکوک و لهجه کرکوکی بوده و دیگر مناطق عمدا یا سهوا نادیده گرفته شده‌اند.
اما دکتر چوپان خضر حیدر طی دسته بندی جامع در پایان نامه دکترای خود لهجه های زبان ترکی در عراق را بر اساس پسوند مالکیت در دوم شخص مفرد و جمع تقسیم کرده است:
- گروه اول Xv شامل اربیل، کرکوک، خانقین، مندلی، بدره، داقوق، مقدادیه، قراغان
- گروه دوم Xy شامل موصل، تلعفر، طوز خورماتو، آلتون کوپرو و کفری
در لهجه گروه اول پسوند مالکیت در دوم شخص مفرد و جمع با علامت "و" و در لهجه گروه دوم با "ی" بیان میشود؛ برای مثال:
Sənin eviwə (övüwə)
در گروه نخست
و
Sənin eviyə (övüyə)
در گروه دوم به معنی به خانه تو که لهجه اربیلی از گروه نخست است.
خصوصیات لهجه اربیلی
زبان ترکمن های اربیل ترکی آذربایجانی با لهجه اربیلی است؛ بنابراین باید آن را با زبان معیار ترکی آذربایجانی مقایسه نمود:
- به جز موارد نادر نظیر واژه günorta به معنی ظهر شاهد تبدیل صامت "گ" به "ج" در لهجه اربیلی هستیم:
cəlməg gəlmək آمدن
cün gün روز
cüzəl gözəl زیبا
cül gül گل
cöz göz چشم
cənə gənə, yenə بازهم
- صامت "ک" در ابتدای لغات تبدیل به "چ" میشود:
çim kim چه کسی
çöynəç köynək پیراهن
çölcə kölgə سایه
çösıç köks سینه
çöppəç köpək سگ
Çərçüç Kərkük کرکوک
çilim kilim گلیم
çipriç kiprik پلک
- صامت "ک" در انتها و میانه لغات و مصدرها تبدیل به "چ" میشود:
eşşəç eşşək خر
eçməç əkmək, çörək نان
əssüç əskik کم
əsçi əski کهنه
töçməg tökmək ریختن
tiçməg tikmək دوختن
- صامت "گ خفیف" که در ترکی استانبولی به شکل -ğ- و در ترکی آذربایجانی -y- نوشته میشود در میانه لغات تبدیل به "ج" میشود:
əcri əyri کج
cicər ciyər جگر
öcrənməg öyrənmək یاد گرفتن
icnə iynə سوزن
ləcən ləyən لگن
icit, icid iyid جوانمرد
- صامت "گ" در ابتدای لغات تبدیل به "چ" میشود:
çöbəç göbək ناف
- صامت گ در ابتدا و میانه لغات تبدیل به ج میشود:
cecə gecə شب
- صامت "ب" در ابتدای لغات تبدیل به "پ" میشود:
pıçaq bıçaq چاقو👇👇👇

- در مصوت ها گاها شاهد تبدیل ı به u در میانه لغات هستیم:
yaxun yaxın نزدیک
yastuq yastıq بالش
yalquz yalğız تنها
qaşuğ qaşıq قاشق
açuğ açıq باز
altun altın طلا
- تبدیل مصوت u به ı در آخر و گاها میانه لغات به چشم میخورد:
qoxı qoxu بو
qoyın qoyun گوسفند
- تبدیل واکه ö به ı در میانه لغات:
cewıl könül, gönül دل
çömır kömür زغال
- تبدیل واکه ü به ı در میانه لغات:
çıftə küftə کوفته
çöpıç köpük کف
- تشدید صامت ها در میانه لغات به چشم میخورد:
yeddi yedi هفت
səççiz səkiz هشت
ottız otuz سی
təppə təpə تپه
seyyid seyid سید
- صامت ن در میانه لغات حذف میشود:
sora sonra بعد
olar onlar آنها

GADTB başqanı sayın Əjdər bəy Tağızadə və sayın Hakan bəy Altuntaş “MGTV”-də çıxışları- Video
GADTB-nin Mətbuat Mərkəzinə daxil olan məlumata görə, Güney Azərbaycan Demokratik Türk Birliyi (GADTB) və Güney Azərbaycan İstiqlalçılar Birliyinin başqanı sayın Əjdər bəy Tağızadə və sayın Hakan bəy Altuntaş “MGTV Türk Dünyasının Sesi”-də çıxış ediblər.
Sayın Əjdər bəy Tağızadə və sayın Hakan bəy Altuntaş həmin proqramda çıxışlarında molla rejimin seçki oyunu, əslində prezidentlərin molla rejimin heç bir gücə malik olmaması, namizədlərin molla rejimi tərəfindən təyin edilməsi, Pezeşkianın da molla rejimin yararına olan şəxs olması və s. məsələlərdən danışmışdır.
Sayın Əjdər bəy və sayın Hakan bəy Altuntaşın çıxışının videosuna baxa bilərsiniz:
https://www.youtube.com/watch?v=ivbmSYFPqI8&t=3904s