#بازی‌های بهاری تالشان شفت

🌸🌺🌸🌺🌸🌺🌸🌺🌸🌺🌸

✍: محمدحسین شمسایی

(بخش اول)
مردمان هر سرزمینی به فراخور هر فَرگَرد (فصل)، بازی‌های ویژه‌ای برساخته‌‌اند. تالشان شفت، در بهار چندین بازی بهاری دارند:

1ـ هَپَه‌‌هَپَه
هَپَه‌هَپَه، ساز دهنی استوانه‌ای یا لوله‌‌ای از پوست درخت است.
روش ساخت: در بهار که پوست و شاختۀ درختان آبدار و نرم است، شاخۀ نازکی از درخت اربا (خرمالوی کوهی) و توسکا را می‌بُرند؛ آنگاه چهار تا پنج سانتی‌‌متر از میان دو گِرِه آن را کَت می‌‌کنند؛ بدین‌سان که با دهنۀ تیز داس یا چاقو، قُطر آن را طوری خط می‌کشند که پوست شاخه برید شود؛ سپس با دَم داس یا چاقو، آرام‌‌آرام بر آن بخش جداشده می‌کوبند تا پوست چسبیده به تنۀ شاخه، نرم شود؛ آنگاه آرام‌آرام با دست پوست را می‌پیچانند تا از تنۀ شاخه جدا شود و در آن بلغزد. این کار نیازمند دقت و حوصلۀ بسیاری است تا پوسته، تَرَک نخورد و سالم دربیاید. پیش از آنکه پوست استوانه‌ای را از ساقه در بیاورند، به درازای نیم سانتی‌‌متر لایۀ بیرونی پوست را با آرامش و دقت می‌‌تراشند؛ به‌طوری که لایۀ بسیار نازکی از پوست برجا بماند. این بخش کار، بسیار دشوار است و کوچک‌ترین بی‌‌دقتی، سبب می‌‌شود هپه‌‌هپه خراب شود. چنان‌که یک تَرَک مویی روی این لبۀ تراش‌‌خورده سبب می‌‌شود صدایش خفه شود. پس از تراش، آرام‌‌آرام لولۀ پوستی سرتراشیده یا استوانۀ سرتراشیده را از ساقه درمی‌آورند. اکنون ساز هپه هپه آمادۀ نواختن است. از سر تراشیده داخل دهان می‌‌گذارند و لب‌‌ها را به آرامی بر روی لوله می‌‌نهند و در آن می‌‌دمند و هر صدایی که می‌‌خواهند از آن درمی‌‌آورند.
هپه‌هپه ساز سست و ناپایداری است؛ زیرا صدایش چندان بلند نیست و پس از چند ساعتی که باد بخورد و خشک شود، دیگر صدایش رو به خفگی می‌‌رود.
چون ساخت هپه‌‌هپه ریزبینی بسیاری نیاز دارد، و گاهی پوست از ساقه جدا نمی‌شود یا هنگام جدا کردن ترک برمی‌‌دارد، این شعر را می‌خوانند:
هَپَه‌هَپَه تْه بَرا
داری هَپَه تْه بَرا
اَلان کْه دِه بْهارَه
کْلْشکْنون زاهاره
(هپه‌‌هپه تو بیرون بیا/ ای سازی که تو را از درخت می‌‌گیرم، بیرون بیا// اکنون هنگامۀ بهار است/ از این رو، صدای مرغ‌های مادر بلند است).
«بَرا» در اینجا هم به معنی بیرون آمدن پوست از ساقه و هم به معنی جورآمدن و ساخته شدن است.
در مصراع دوم، برخی می‌گویند: شالی هَپَه تْه بَرا؛ یعنی ای سازی که صدای روباه می‌‌دهی، به آسانی از پوست جدا شو.
هپه‌هپه را در روستاهای شفت، پؤشَه‌‌پؤشَه نیز می‌گویند.

2ـ ساز (کرناف پوست درخت)
این دستگاه، ساز نیست، بلکه افزایندۀ صدای سازهای کوچک است.
روش ساخت: شاخۀ صاف و نورسته‌ای به درازی شصت سانتی‌متر تا یک متر از درخت اربا می‌بُرند. این شاخه باید صاف باشد و خودش شاخه‌ای نداشته باشد. پوست ساقه را با تیغ، چاقو یا داس از سر باریک آن به صورت کجکی رو به پایین برش می‌دهند تا به تَه برسند. آنگاه آرام آرام پوست را از ساقه جدا میکنند. این پوست که کجکی بریده شده، پس از جدا شدن مانند فنر پیچ می‌خورد. پوست فنری را از سر باریک آن روی هم لوله می‌کنند؛ طوری که لایه‌‌ها خوب روی هم قرار بگیرند و هوا از آن بیرون نرود. چون پوست را کج برش می‌دهند و حالت فنر دارد، هرچه از سر به ته می‌روند، مانند کرناف، سر آن تنگ و ته آن گشاد می‌‌شود. پس از آنکه پیچش پوست تمام شد، چوب نازکی به اندازۀ سوزن، یا خاری از درختان خاردار می‌کَنند و در ته آن فرو می‌‌کنند تا پوست‌‌های روی هم آمده، از هم جدا و باز نشوند. در اینجا چیزی مانند کرناف یا سُرنا ساخته می‌شود با سری نازک و تَهی پهن. آنگاه هپه‌‌هپه را در سوراخ سر آن جا می‌کنند و در آن می‌‌دمند. این کرناف، صدای هپه‌‌هپه را تا بیست برابر افزایش می‌دهد.
این ساز همراه هپه‌‌هپه سرگرمی شادکننده‌‌ای برای نوجوانان جنگل‌‌نشین است.

🆔://t.me/Espiarodakora