संपादकीय 19 मे 2020 by @eMPSCkatta

● लोकसत्ता
● सकाळ
● महाराष्ट्र टाईम्स
● तरुण भारत
● लोकमत
---------------------------------------
जॉईन करा @eMPSCkatta

​🔷व्यक्ती विशेष : देबेश राय

- ‘तीस्ता नदीवरले धरण (बराज) बांधून पूर्ण झाले. धरण होण्यापूर्वी मुक्त, अवखळपणे वाहणारी ती नदी आता मृतप्राय झाली. उरले, ते तीस्तेचे कलेवर’ - हे सांगणारा संवाद देबेश राय यांना सुचला तो १९८९ मध्ये.. ‘तीस्ता पारेर बृत्तान्तो’ या कादंबरीच्या अखेरीस हा संवाद येतो, ‘ही तीच तीस्ता की नवीच कुणी?’ असा प्रश्न पडलेला मदारी जंगलात कायमचा निघून जातो.

- त्या कादंबरीला १९९० सालचा ‘साहित्य अकादमी पुरस्कार’ देखील मिळाला आणि ‘गाथा तीस्ता पार की’ या नावाने ती हिंदीतही आली.. प्रत्यक्षात ‘तीस्ता बराज’ १९९३ साली पूर्ण झाले; तेव्हापासून अनेकांना, अनेकदा देबेश राय यांचे हे द्रष्टे शब्द आठवत राहिले! साहित्याची- विशेषत: कादंबरीची- नवी भूमी शोधणाऱ्या भारतीय लेखकांपैकी महत्त्वाचे ठरलेले देबेश राय अलीकडेच, १४ मे रोजी निवर्तले.


- विभाजित बंगालच्या पबना जिल्ह्य़ात १९३६ साली जन्मलेले देबेश राय वयाच्या सातव्या वर्षीपासून न्यू जलपैगुडी येथे राहू लागले. तिथेच शिकून कोलकात्यास उच्चशिक्षणासाठी आले. पण १९५५ च्या सुमारास, साम्यवादाचे वारे लागून कार्यकर्ता झाले.

- तळागाळातील पक्षकार्यासाठी त्यांची रवानगी झाली तीस्तेच्याच काठी. तिथली ‘राजबंशी’ किंवा ‘कामरूपी’ म्हणून ओळखली जाणारी बोली त्यांनी आत्मसात केली. या बोलीतील म्हणी, लोककथा यांमध्ये ते गुंतत गेले.. त्यांनी कादंबरीत हे भाषावैविध्य वापरलेच, पण बोलींमध्ये संस्कृती असते, स्थानिक-प्रादेशिक शहाणीवदेखील असते, हे सत्य त्यांना गवसले. त्यांनी १९६९चा साम्यवादी भ्रमनिरास घडत होता, तोवर देबेश राय यांचे रूपांतर लेखकात झालेले होते! ‘तीस्ता ही स्वतंत्र देवता आहे’ हा विश्वास साम्यवादी नास्तिकच्या बरोबरीने त्यांनी स्वीकारला होता.. तीस्ताकाठावर रुजून ते नव्याने उमलले!

- या नव्या उमलण्यात बुद्धिवादाची आर्षता होती; पण मानवी प्रतिष्ठेला अंगभूतपणे न्याय देणारी लोकधाटी टिकवण्यासाठी आधुनिक काळात बुद्धी कशी वापरावी, याची जाणही होती. बारा कादंबऱ्या आणि कथासंग्रह, कादंबरीविषयक चिंतनाची ‘उपन्यास निए’ आणि ‘उपन्याशेर नूतन धरणीर खोंजे’ ही पुस्तके, अशी त्यांची ग्रंथसंपदा. यापैकी ‘उपन्यास निए’मध्ये त्यांनी प्रेमचंद, फकीर मोहन सेनापति, वायकोम मोहम्मद बशीर अशा कादंबरीकारांमुळे भारतीय कादंबरीचा प्रवाह कसा रुळला, हे विशद केले आहे.

- स्वत: देबेश राय हेदेखील त्याच प्रवाहातील एक. ‘तीस्ता पारेर बृत्तान्तो’, ‘तीस्ता पुराण’, ‘बारिशालेर जोगेन मंडल’ या महत्त्वाच्या साहित्यकृती मराठीपर्यंत पोहोचण्याआधी ते गेले
---------------------------------------------------
जॉईन करा.@chaluGhadamodi

​🔷कुतूहल : आक्रमक प्रजाती

- अनेकदा सजीवांतील एखादी प्रजाती तिचा मूळ प्रदेश सोडून दुसऱ्या प्रदेशात येते किंवा आणली जाते. मग ती तिथे रुजते, वाढते, पसरते आणि इतर स्थानिक प्रजातींना वाढू देत नाही. अशा प्रजातींना आक्रमक प्रजाती (इन्व्हेजिव्ह स्पेशीज्) असे संबोधण्यात येते.

- एखाद्या तळ्याकाठी सहज चक्कर मारली, तर तिथे काही ठिकाणी संपूर्ण तळे व्यापलेली जलकुंभी (वॉटर हायसिंथ) ही एक विशिष्ट प्रकारची वनस्पती आढळून येते. आपल्या आजूबाजूच्या परिसरात फेरफटका मारला असता रंगीबेरंगी फुलांनी बहरलेली घाणेरी नजरेस पडते. जलकुंभी असो किंवा घाणेरी, या प्रजाती भरपूर प्रमाणात पसरलेल्या दिसून येतात. यांना आक्रमक प्रजाती असे म्हणतात.

- ‘झूलॉजिकल सव्‍‌र्हे ऑफ इंडिया’ या संस्थेच्या २०१७ च्या अहवालानुसार, भारतात आक्रमक प्राण्यांच्या १५७ प्रजाती आढळून येतात. त्यांपैकी ५८ प्रजाती जमिनीवर आणि गोडय़ा पाण्यात, तर ९९ प्रजाती खाऱ्या पाण्यात आढळतात. याबाबत झाडांच्या संख्येचा तर विचारच करायला नको!
आक्रमक प्रजातींचे सर्वात महत्त्वाचे वैशिष्टय़ म्हणजे त्यांची विलक्षण प्रजनन क्षमता. त्या अतिशय वेगाने आपली संख्या वाढविण्याच्या प्रयत्नात असतात, जेणेकरून त्यांचा अधिवास अधिक सुखकर व्हावा.

- कोणत्याही प्रकारच्या खाद्यावर जगण्याची त्यांची क्षमता असते. त्यामुळे विशिष्ट प्रकारचे खाद्य लागणाऱ्या आणि विशिष्ट प्रकारच्या अधिवासात जगणाऱ्या प्रजाती कधीच आक्रमक प्रजाती बनू शकत नाहीत. आणखी एक महत्त्वाची बाब म्हणजे, या प्रजाती कुठल्याही प्रकारच्या बदलाला सहजरीत्या अनुकूल बदल स्वत:मध्ये घडवू शकतात. बऱ्याचदा हे बदल जनुकीयसुद्धा असू शकतात.
वर उल्लेख केल्याप्रमाणे, या आक्रमक प्रजातींचा स्थानिक प्रजातींवर वाईट परिणाम होतो. कित्येकदा यांच्यामुळे अनेक स्थानिक प्रजाती नामशेष होतात. त्या भागातील जैवविविधता आक्रमक प्रजातींमुळे धोक्यात येते. परिसंस्थेचा समतोल बिघडतो.

- हे सर्व थांबविण्यासाठी आपण सर्वानी स्थानिक, विदेशी आणि आक्रमक प्रजाती माहीत करून घ्यायला हव्यात. याबद्दल जनजागृती घडवून आणायला हवी आणि जेथे शक्य असेल तेथे आक्रमक प्रजातींचा प्रसार थांबविण्यासाठी योग्य ते प्रयत्न करायला हवेत.
सुरभि वालावलकर
मराठी विज्ञान परिषद, वि. ना. पुरव मार्ग, चुनाभट्टी, मुंबई २२
office@mavipamumbai.org
--------------------------------------------------
जॉईन करा@chaluGhadamodi

🔷‘पीएम ई विद्या’: विद्यार्थ्यांना डिजीटल/ऑनलाईन शिक्षण देण्यासाठी नवा उपक्रम

- आत्मनिर्भर भारताच्या दिशेने वाटचाल करताना ‘आत्मनिर्भर भारत’ अभियानाच्या अंतर्गत वित्त मंत्री निर्मला सीतारामन यांनी 17 मे 2020 रोजी प्रोत्साहन निधीच्या अंतिम भागातल्या घोषणा केल्या.

- टाळेबंदीच्या काळात विद्यार्थ्यांच्या शिक्षणावर परिणाम होणार नाही, याची खातरजमा सरकारने केली आहे.

- सर्व विद्यार्थ्यांना इंटरनेट उपलब्ध नाही, हे लक्षात घेत ‘स्वयम प्रभा’ DTH वाहिन्यांवरून शैक्षणिक कार्यक्रमांचे प्रसारण सुरू करण्यात आले आहे.

- तंत्रज्ञानाधारित शिक्षणावर लक्ष केंद्रित करण्याच्या उद्देशाने ‘पीएम ई विद्या’ हा डिजीटल/ऑनलाईन शिक्षणासाठी उपयुक्त आणि विविध उपकरणांच्या माध्यमातून लाभ घेता येईल, असा कार्यक्रम तात्काळ सुरू केला जाणार आहे.

- ‘पीएम ई विद्या’ अंतर्गत कम्युनिटी रेडियो आणि पॉडकास्टचा अधिकाधिक वापर केला जाणार आहे. दिव्यांग बालकांसाठी विशेष डिजीटल साहित्य उपलब्ध करून दिले जाणार.

- 30 मे 2020 पर्यंत 100 अग्रणी विद्यापीठांना ऑनलाईन अभ्यासक्रम सुरू करण्याची परवानगी देण्यात आली आहे.
---------------------------------------------------
जॉईन करा.@chaluGhadamodi

​🔷करोनाचे मूळ शोधण्याच्या प्रस्तावास भारताचा पाठिंबा

- कोविड १९ विषाणूला देण्यात आलेला जागतिक प्रतिसाद व विषाणूचे प्राणिज मूळ स्रोत शोधून काढण्याची गरज याबाबतचा प्रस्ताव जागतिक आरोग्य संघटनेचा संस्थात्मक घटक असलेल्या आरोग्य सभेच्या सोमवारपासून सुरूहोत असलेल्या परिषदेत मांडला जाण्याची शक्यता आहे. त्याला भारतासह साठ देशांनी पाठिंबा दिला आहे.

- पाठिंबा देणाऱ्या देशात अमेरिकेचा समावेश नसल्याची प्राथमिक माहिती आहे. जागतिक आरोग्य सभेची ३२ वी वार्षिक परिषद सोमवारी सुरू होत असताना अमेरिकी अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी करोना विषाणूचे चीनच्या वुहानमधील मूळ शोधून काढण्यासाठी चौकशी करण्याच्या मागणीच्या अनुषंगाने काही मुद्दय़ांचा विचार करण्याचा आग्रह धरण्यात आला.

- युरोपीय समुदायाने कोविड १९ साथीबाबत ठराव सादर केला असून त्यात असे म्हटले होते की, जागतिक आरोग्य सभेने करोना विषाणूला दिलेल्या जागतिक प्रतिसादाचे निष्पक्ष व स्वतंत्र, सर्वंकष मूल्यमापन करावे.
---------------------------------------------------
जॉईन करा.@chaluGhadamodi

​🔷विद्यार्थ्यांना दिलासा; समग्र शिक्षा अभियानांतर्गत मोफत पाठ्यपुस्तकांच्या वितरणास सुरुवात
शालेय शिक्षण मंत्री प्रा. वर्षा गायकवाड यांच्या हस्ते हस्ते प्रारंभ

- समग्र शिक्षा अभियानांतर्गत यंदाच्या शैक्षणिक वर्षातील (२०२०-२१) पहिली ते आठवीच्या लाभार्थी विद्यार्थ्यांना मोफत पाठ्यपुस्तकांच्या वितरणास सुरुवात झाली आहे. तसेच जे विद्यार्थी या योजनेचे लाभार्थी नाहीत त्यांच्यासाठी खुल्या बाजारात पुस्तकं विकत घेण्यासाठी उपलब्ध करुन देण्यात आली आहेत, अशी माहिती शालेय शिक्षण मंत्री प्रा. वर्षा गायकवाड यांनी दिली.

- पाठ्यपुस्तक मंडळाच्या मुंबई येथील गोरेगाव या विभागीय भांडारातून पाठ्यपुस्तकांच्या वितरणास मंगळवारी शालेय शिक्षण मंत्री गायकवाड यांच्या हस्ते सुरूवात करण्यात आली, यावेळी त्या बोलत होत्या. आजपासून दहावीच्या पाठ्यपुस्तकांची राज्यातील सर्व भांडारांमधून विक्री सुरू करण्यात आली आहे. पाठ्यपुस्तक मंडळाच्या भांडारात तसेच पुस्तक विक्रेत्यांकडे पुस्तकं खरेदीसाठी गर्दी होऊ नये म्‍हणून टप्प्याटप्प्याने इतर इयत्तांच्याही पाठ्यपुस्तकांची विक्री सुरू करण्यात येणार असल्याचेही त्यांनी यावेळी सांगितले.

- यावर्षी राज्यामध्ये समग्र शिक्षा अंतर्गत ५ कोटी ७३ लाख ३० हजार २६९ पाठ्यपुस्‍तके आणि बाजारातील विक्री अंतर्गत ३ कोटी ८७ लाख ५ हजार पाठ्यपुस्तके वितरीत करण्यात येणार आहेत, अशी माहिती गायकवाड यांनी दिली. १८ मे २०२० पासून मंडळाच्या सर्व विभागीय भांडारांमधून त्यांच्या कार्यकक्षेत येणाऱ्या संपूर्ण राज्यातील जिल्हा परिषदा, महापालिकांना संमग्र शिक्षा योजनेंतर्गत मोफत पाठ्यपुस्तकांचा पुरवठा करण्यास सुरूवात करण्‍यात आली आहे.

- पीडीएफ पुस्तकांना भरघोस प्रतिसाद
संपूर्ण राज्यामध्ये लॉकडाउन असल्यामुळे इयत्ता पहिली ते बारावीच्या सर्व पाठ्यपुस्तकांची PDF File मंडळाच्या वेबसाईटवर विद्यार्थ्यांसाठी उपलब्ध करण्यात आल्‍या आहेत. आजपर्यंत १२ वीच्या २०,५४,१९४ आणि पहिली ते एकरावीच्या ६१,२०,७५३ PDF File डाऊनलोड केलेल्या आहेत. असे असुनसुद्धा मोठ्या प्रमाणात पाठ्यपुस्‍तकांची मागणी होत असल्‍याने आजपासून दहावीच्या पाठ्यपुस्तकांची राज्यातील सर्व भांडारांमधून विक्री सुरू करण्यात आली आहे.

- पाठ्यपुस्तक विक्रेते, शैक्षणिक संस्थांना करता येणार ऑनलाइन नोंदणी 
राज्यातील संचारबंदीच्या काळात मंडळाच्या भांडारात पाठ्यपुस्तक खरेदीसाठी गर्दी होऊ नये, म्‍हणून मंडळाकडे नोंदणीकृत असलेल्या पाठ्यपुस्तक विक्रेते व शैक्षणिक संस्थांकरीता ऑनलाइन पद्धतीने पुस्तकांची मागणी नोंदविण्यासाठी पाठ्यपुस्‍तक मंडळाने यंत्रणा विकसित केली आहे. त्यामुळे पुस्तक विक्रेते व शैक्षणिक संस्थांना भांडारात न येता ऑनलाईन पद्धतीने २४ तासांत केव्हाही मंडळाकडे पुस्तकांची मागणी नोंदवता येणार आहे. त्यासाठी त्यांना कायमस्वरूपी युजर आयडी व पासवर्ड देण्यात येत असून त्‍याचा वापर करून पुस्तक विक्रेत्यांना मंडळाच्या sales.ebalbharati.in या संकेतस्थळावरून पाठ्यपुस्तकांची ऑनलाईन मागणी नोंदविता येणार आहे.

- तसेच बॅंक ट्रान्सफर, क्रेडिट अथवा डेबिट कार्ड तसेच RTGS / NEFTच्या माध्यमातून या पुस्तकांच्या रकमेचा भरणा मंडळाच्या पेमेंट गेट-वे मार्फत करता येणार आहे. मंडळाकडे रक्कम भरणा केल्याची खात्री झाल्यानंतर सेवेमार्फत पुस्तक विक्रेत्यांना SMS पाठविण्यात येऊन पुस्तके ताब्यात घेण्याबाबत सूचना प्राप्त होणार आहेत.
---------------------------------------------------
जॉईन करा .@chaluGhadamodi

आज सायंकाळी 6 वाजता....

https://youtu.be/qkhO1aWdeOk

🔷​डॉ. हर्ष वर्धन 73व्या जागतिक आरोग्य परिषदेत सहभागी

- 18 मे 2020 रोजी केंद्रीय आरोग्य व कुटुंब कल्याण मंत्री डॉ. हर्ष वर्धन नवी दिल्ली येथे व्हिडीओ कॉन्फरन्सच्या माध्यमातून 73 व्या जागतिक आरोग्य परिषदेत सहभागी झाले. 73 वी परिषद ही पहिलीच आभासी आरोग्य परिषद आहे.

- कोविड-19 महामारीमुळे यंदा केवळ दोन दिवसांची जागतिक आरोग्य परिषद आयोजित करण्यात आली आहे.

- या कार्यक्रमाचे उद्घाटन 18 मे 2020 रोजी जागतिक आरोग्य संघटनेच्या मुख्यालयी म्हणजेच जिनिव्हा (स्वित्झर्लंड) येथे झाले.

- जागतिक आरोग्य संघटनेचे (WHO) महासंचालक डॉ. टेड्रोस यांनी परिषदेत उद्घाटनपर भाषण केले.

- जागतिक आरोग्य परिषदेच्या अध्यक्षस्थानी बहामास देशाच्या केवा बेन ह्या होत्या. परिषदेचा मुख्य विषय कोविड-19 महामारीवर केंद्रित आहे.

- पहिली जागतिक आरोग्य परिषद (WHA) वर्ष 1948 मध्ये भरविण्यात आली होती.

- दरवर्षी जागतिक आरोग्य संघटनेच्या मुख्यालयी म्हणजेच जिनिव्हा (स्वित्झर्लंड) येथे हा कार्यक्रम आयोजित केला जातो.
---------------------------------------------------
जॉईन करा. @chaluGhadamodi

🔷​सीमावर्ती भागात पायाभूत सुविधा निर्माण करण्यासंदर्भात शेकटकर समितीच्या शिफारशी लागू

- सीमावर्ती भागात पायाभूत सुविधा निर्माण करण्याच्या संदर्भातल्या लेफ्टनंट जनरल (निवृत्त) डी. बी. शेकटकर यांच्या अध्यक्षतेखालील तज्ञ समितीच्या तीन महत्वपूर्ण शिफारशी सरकारने स्वीकारल्या आहेत आणि त्यांची अंमलबजावणी केली आहे.

- या शिफारशी भारताच्या सीमावर्ती भागात रस्ते बांधणीला गती प्रदान करण्याच्या संदर्भातल्या होत्या ज्यामुळे या भागात सामाजिक-आर्थिक विकास होत आहे.

- सीमावर्ती भागात पायाभूत सुविधा निर्माण करण्याच्या संदर्भात सरकारने सीमा रस्ते संघटनेच्या (BRO) सर्वोच्च क्षमतेपेक्षा अधिक रस्ते निर्मितीच्या बांधकामाचे कंत्राट बाहेरील कंपनीला देण्याबाबतच्या तज्ञ समितीच्या शिफारसीची सरकारने अंमलबजावणी केली आहे.

- 100 कोटींपेक्षा जास्त किंमतीच्या सर्व कामांच्या अंमलबजावणीसाठी अभियांत्रिकी खरेदी करार (EPC) पद्धतीचा अवलंब करणे बंधनकारक करण्यात आले आहे. EPC पद्धतीचा अवलंब केल्यानंतर केवळ 90 टक्के कायदेशीर मंजुरी प्राप्त झाल्यानंतरच काम देणे बंधनकारक आहे.

- देशांतर्गत आणि परदेशी खरेदीसाठी BRO याला 7.5 कोटी रुपयांवरून 100 कोटी रुपयांपर्यंत वर्धित अधिकार प्रदान करून आधुनिक बांधकाम संयंत्र, उपकरणे आणि यंत्रसामग्री संबंधित इतर शिफारसी अंमलात आणण्यात आल्या आहेत.

- अचूक सुरुंगासाठी ब्लास्टिंग तंत्रज्ञान, मातीच्या स्थिरीकरणासाठी जिओ-टेक्सटाईलचा वापर, रस्त्यावर लादी बसविण्यासाठी सिमेंटचा वापर करणे, रस्त्याच्या पृष्ठभागासाठी प्लास्टिकचे लेपित एकत्रीकरण यासारख्या नवीन तंत्रज्ञानाचा उपयोग बांधकामाची गती वाढविण्यासाठी केला जात आहे.
---------------------------------------------------
जॉईन करा.@chaluGhadamodi