کوراوغلو داستانی‌نین یارانیشی

محمدعلی نقدی


فصلنامه بایرام
شماره ۲ (مسلسل ۸۴)
زمستان ۱۳۹۹
ترکی با الفبای لاتین.

https://t.me/Bayramzn

کوراوغلو در آیینه امثال

شعبان کریمی


فصلنامه بایرام
شماره ۲ (مسلسل ۸۴)
زمستان ۱۳۹۹


https://t.me/Bayramzn

Прописи для изучающих уйгурское письмо. 15 в.
В начале текста - басмала на арабице и уйгурице.

Иллюстрация:
طارمی علی. بخشیان و بیتیکچیان: دربارهء منشیان ترکی نویس عصر ایلخانی و تیموری// بایرام. - تابستان، ۱۴۰۲/۲۰۲۳.

Почему "тюркская национальная" письменность - уйгурица не прижилась среди тюрок-мусульман? Дело не только в религиозном аспекте, но и в том, что арабская письменность оказалась более приспособленной для записи тюркских языков. Так, некоторые похожие звуки (д-т, х-къ-гъ, з-с) в уйгурской письменности передавались одной буквой, отсутствовали буквы для передачи звуков, заимствованных из арабского и персидского языков (ج، ه). Не случайно тюрко-мусульманские тексты на уйгурице для большей понятности нередко приходилось дублировать на абджаде (арабской графике).
Зачем же мусульманам - Тимуру и тимуридам - было поощрять, а местами насаждать использование уйгурицы? Дело в том, что Тимур и его потомки позиционировали себя как восстановители Монгольской империи. Одним из важных средств легитимации этого своего статуса тимуридами рассматривалось использование уйгурского письма, введенного в делопроизводство Чингиз-ханом.

Иллюстрация:
طارمی علی. بخشیان و بیتیکچیان: دربارهء منشیان ترکی نویس عصر ایلخانی و تیموری.

طُغرا سوریه و عراق‌دا

مصطفی رزاقی

فصلنامه بایرام- سال: شانزدهم ، تابستان  1401 / 2022

بایرام مجله‌سی‌نین اوچونجو (مسلسل 85) شماره‌سی‌نین جلدینده بیر گؤزل طاوسا بنزر تصویر هر گؤره‌نی مسحور ائدیر. بو تصویرین مقاله‌سی بایرامین ایچری‌سینده علی طارمی جنابلاری‌نین «خط طغرا، نشان حاکمیت بر اتحادیة ترکان اوغوز» مقاله سی دیر. همین مفصل مقاله بو علامتین معناسینی و تفسیرینی تاریخی منبع لرین اساسیندا گتیریر و اؤزو بیر یئنی نظریه ایره‌لی سورور و بو علامتی اوغوز تورکلری‌نین اتحادیه‌سینه حاکمیت معناسینی داشیمانی وورغولاییر.
مقاله نین ایچینده گتیریلمیش تاریخی طغرالاردا جذاب دیرلار. همین جذابیت، انسانی مقاله‌نین باشدان آیاغا اوخوماسینا چکیر.
من به مقاله‌نین یانینجا طغرا کلمه‌سی حاقینده بیر مستقل تحقیق ده باشلادیم. ایلک اوّلده ذهنیمه گلدی کی بو کلمه‌نی یای مقصوره ایله ده گؤرموشم: «طُغری ». بورادا بو سؤال مطرح اولدو کی بو کلمه تورکو‌دورسه، نییه عربی کلمه‌لر کیمی یای مقصوره ایله یازیلیب. اونا گؤره عرب امکداشلاریمدان بو کلمه‌نین معناسینی سوروشدوم. اونلار اینترنت آختاریشیندا بو کلمه‌نین یانیندا گلن کلمه ایله داها چوخ تانیش ایدیلر. عربی توضیح‌لرده طغری کلمه‌سینی «طره» کلمه‌سی ایله مترادف یا او کلمه‌نین دگیشیلمیش فورمو توتورلار. بو یول «طره» کلمه‌سی عربی اؤلکه‌لرده داها چوخ خلق ایچینده تانیش دیر.
عراقلی یولداشیمیز دئدی بیز اوشاق ایکن، اوشاقلیق اویونلاریندا بیر دمیر سکه‌نی گؤیه آتاردیق و اونون هانسی طرفی اوزده اولسایدی، اونونلا اویون باشلاردی. سکه‌نین تصویرلی اوزونه «طره» و یازیلی اوزونه عامیانه تلفظ ده «کِتبه» دئیردیک. بو عکس عراق‌دا معمولاً بیر خورما آغاجی‌نین عکسی اولاردی.
سوریه‌لی امکداشیمیز دئدی: بیز ده سکّه‌نین تصویرلی طرفینه «طُرّه» دئیردیک. آنجاق اونلارین تصویری بیر عقاب عکسی ایمیش. سوریه ده یازیلی اوزه «نقش» دئیرمیشلر.
بونلاری ائشیدندن سونرا، من او توضیح یادیما دوشدو کی طغرانی تورک‌لرین چوخ سئودیگی افسانه‌وی قوش «طغرا» یادینا دوشدوم. اوّلاً بونو دئییم کی نظره گلیر عربی ده طّره کلمه‌سی همان طغرا کلمه‌سی‌نین تصحیف اولموشودور.
بو قوش نظریه‌سی او سکه‌نین اوستونده‌کی عقاب تصویری ایله من‌ده بیر حدس اویاندیردی کی طغرا علامتی‌نین عکسی ده بیر قوشا بنزر بیر تصویر دیر. اونا گؤره اونو کلی حالت‌ده آشاغیداکی تصویر کیمی چکدیم.
بو تصویرده ایکی ایچ ایچه بیضی‌لر بو قوشون دؤشو و او بیضی‌لرین ساغ اله اوزانان دسته‌لری اونون قویروغو و اوچ الف یا اوچ دیک اوخ دا اونون بوینو نظرده توتولوب (کلّه‌نی من آرتیرمیشام کی تصویر کامل اولسون.).
بو تصویری چکندن سونرا، بیر داها طغرانی آرادیقدا همین خطّی بعضی خوشنویس‌لر دوغوردان دا بیر قوش شکلینده دؤندردیکلرینی گؤردوم. (بلکه ده قاباق‌دان همین تصویرلری گؤرموشدوم کی اونلار منیم ذهنیمه تأثیر قویوب!)
تصویرلرینی آدرسی: http://novintahrir.ir/post/toghra
بو فرضیه‌یه بیر دلیل ده بو ایدی کی، قازاق تورکوسونده «توراغای» کلمه‌سی قوش («سئرچه») معناسیندا ایشله‌نیر. هر حال بیر ابتدایی فرضیه‌دیر. آنجاق جناب علی طارمی‌نین پیشنهادینا گؤره یازدیم کی او مقاله‌نین داوامی اولموش اولا.
22/11/1400

کوراوغلو در قاب هنر

اکبر بیات


فصلنامه بایرام
شماره ۲ (مسلسل ۸۴)
زمستان ۱۳۹۹


https://t.me/Bayramzn

دربارة قُنقُلی، گرایلی و بُرکیاروق


علی محمدبیانی

فصلنامه بایرام- سال: شانزدهم ، تابستان  1401 / 2022


اشاره:
ثبت دقیق کلمه‌ها و اصلاحات و نام‌ها و جای‌ها توسط نویسندگان و کاتبان قدیم و جدید، می‌تواند تحلیل‌های زبانی و تاریخی و ادبی را در مسیر درستی هدایت کند، و بالعکس بی توجهی به عدم درج صحیح آنها می‌تواند بانی و باعث تفسیرها و برداشت‌های غلط باشد.  قدما وقتی از کلمة «تحریف» استفاده می‌کردند نظر به همین معنی داشته‌اند. بسیاری از آنها دارای هوشمندی و حساسیت لازم بوده‌اند، اما برخی نیز بنا به دلایلی در ثبت واژگان دقت نمی‌کرده اند.

عدم ثبت درست بعضی از کلمات در متون تاریخی کلاسیک، امروز باعث سردرگمی محققان شده است که در این مطلب به چند مورد اشاره می‌شود:

مینکبرنی: لقب سلطان جلال الدین خوارزمشاه.
بُرکیاروق: این کلمه ظاهراً «بؤرکو یاریق» تصور شده یعنی آنکه کلاهش شکافته است. (فرهنگ معین ج 5، ص 257) برکیاروق لقب رکن الدین ابوالمظفر ملکشاه سلجوقی پسر بزرگ ملکشاه است که بعد از ده سال و چهار ماه سلطنت در سال 498 درگذشت. برداشت ظاهری و عامیانه از کلمة برکیاروق باعث شده که استاد معین هم آن معنی غلط را ضبط کنند. در حالی که «یاروق» یا «یاریق»  علاوه بر معنی امروزین شکاف، در ترکی قدیم به معنی روشن و نورانی بوده است که در آن صورت «بؤرکو یاریق» می‌شود، آنکه کلاه نورانی و روشن دارد که مسلما اشاره‌ایست به تاجدار بودن پادشاه سلجوقی. 
قُنقلی یا قنگلی یکی از طوایف قدرتمند ترک در خراسان و آسیای میانه. در ادامه متن درباره آن می خوانید.

دوانلو که صحیح آن دوه‌لی(شتردار) است یکی از دو تیرة ایل قاجار که چون در قسمت علیای رود گرگان ساکن بودن به یوخاری باش هم معروفند.

قوانلو که صحیح آن قویونلو (گوسفنددار) است تیرة دوم از ایل قاجار. این تیره هم چون در بخش پایین رود گرگان ساکن بودند به آشاغی باش معروف شدند. سلسلة پادشاهی قاجار توسط قویونلوها تأسیس شد.  
توجه به بحث اشتقاق در زبان ترکی می تواند مانع بسیاری از کج فهمی‌ها و ناراستی‌ها باشد. در این متن به مصدر قونماق (فرود آمدن) و اشتقاقات آن تا کلمة قنقنلی بیشتر بپردازیم.

«قونماق» (qonmaq) از دو قسم «قون»  (qon)ریشه و «ماق» (maq) پسوند و علامت مصدر ترکی تشکیل شده است. از این مصدر اسم‌های زیادی ساخته شده است که به چند مورد آن اشاره می شود:

قوناق: قوناق کلمه‌ایست ترکی که کاربردی وسیع در این زبان دارد. قوناق در اصطلاح یعنی مهمان و در لغت یعنی کسی که فرود می‌آید.
قونوق: تلفظ دیگری از قوناق که در آناتولی مرسوم است. در دیوان لغات الترک و اشعار ترکی مولانا هم به صورت قُنُق ثبت شده است.
قوناقچی: مهماندار، میزبان
قوناقجیل: کسی که مهمان نواز باشد. مهمان پرست.
قوناقلی: کسی که سفره اش همیشه باز باشد. مهمان دوست
قوناق قارا: مهمانان، مهمان و در و همسایه
قوناقلیق: مهمانی
قونات: مونس، قونوق سئور، بیرلیکده کؤچ ائدن اوبا بیرلیگی (اسماعیل جعفرزاده)
قونالغا: خرج نزول [مهمان] ( سنگلاخ)
قونولقا: قوناق یئری، قوناغا وئریلن یئمک (اسماعیل جعفرزاده)
قوندور: قونوق سئور، الی آچیق (اسماعیل جعفرزاده)
قونا قویدو: نوعی بازی دسته جمعی که حول یک گودالی به نام قونا انجام می‌گیرد. (نک به شاهمرسی)
قوناج: آشیانه (شاهمرسی)
قوناش: مقارنه ماه و پروین (شاهمرسی)
قوناس: مقارنه ماه و پروین (سنگلاخ)
قونوش: به معنی نزول و نشست باشد و نیز حساب مقارنه ماه و پروین باشد که آن را قوناش و قوناشیق هم گویند.
قونشو: همسایه، کسی که در کنار شما فرود آمده است.
قونشولوق: همسایگی
قونوم قونشو: در و همسایه
قونقا: ارّابه، گاری و وسیله ای که بر روی آن فرود می‌آیند و یا سوار می‌شوند. (بعضی لغت نویسان قونقا را کلمه‌ای روسی دانسته‌اند، آما به نظر می‌رسد این لغت از ترکی قپچاقی قفقاز آمده، مثل کلمه «اُتو» که آن هم ترکیست و به اشتباه گمان برده‌اند که روسی است. اوتو از مصدر اوتمک به معنی سوزاندن مو و پر گرفته شده است.)

قونقالی/ قنقلی / قنگلی: دارندة گاری و ارّابه. اصل آن به احتمال زیاد «قونقالی» است یعنی دارندة قونقا و ارّابه باشد. نام قبیله‌ای ترکی که دارای ارابه‌های فراوان بوده‌اند. این نام در کتاب‌های تاریخی عصر سلجوقی و خوارزمشاهی به صورت «قنقلی» و یا «قنگلی» ثبت شده است.
شبیه چنین ساختاری در نام یک طایفة دیگر ترکی هم دیده می‌شود، مثل ایل «گرایلی». گرایلی از منتسبان ایل بزرگ جغتای است. پروفسور فاروق سومر در حق گرایلی می‌نویسد:👇👇👇

https://t.me/Bayramzn

👆👆
ادامه پست قبلی

«قبیلة گرایلو (گرایلی) منتسب به ایل جغتای ساکن خراسان نیز در خدمت دولت صفوی بودند.» (نقش ترکان آناتولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی، پروفسور فاروق سومر، مترجمین دکتر احسان اشراقی، دکتر محمد تقی امامی، نشر گستره، تهران، 1371، ص 132)

همچنین «گرای» را زمین شخم خورده و مسطح نوشته‌اند. (فرهاد جوادی، ص 561) که در این صورت گرایلی یعنی دارندة زمین مسطح و شخم زده. همچنین گرای عنوان و لقب پادشاهان ترک شبه جزیره کریمه هم بوده است. چنانکه در زبان ترکی قالب شعر هجایی «بایاتی» منسوب به طایفة مشهور بایات (بیات) است، قالب شعر گرایلی هم به طایفة گرایلی منسوب است. گرایلی شعریست هشت هجایی و سه یا چهار بندی است که سه مصرع اول آن مقفّا و مصرع چهارم ترجیع آن است. همچنین «گارایلی garaylı یکی از هاواها و آهنگ‌های موسیقی عاشیقی که با کوک روحانی اجرا می شود، گرایلی garaylı یکی از ده مقام معروف موسیقی باغشی‌های شمال خراسان» (فرهنگ لغات موسیقی امینی، ص 325) 
لذا با دقت در ساختار کلمة قونقا مشابه آن را در سایر کلمات ترکی هم می‌توان دید. پسوند «قا» و «گه» از واژه‌سازهای قدیم و فعال ترکی هستند. این پسوندها در پایان اصل و ریشة کلمه قرار گرفته و اسم خاص، اسم ابزار، و اسم اعضا بدن و ... می‌سازد. (نک به ترکی هنر است، اسماعیل هادی، احرار، ص 103)
کلماتی مثل، تامقا (دامغا)، یورقا، جووقا (جوخه) اؤپگه، بؤلگه، جؤلگه، سوپورگه، قوورقا، اونورقا (ستون فقرات)، قابیرغا، چکیتگه (چکیرتگه)، دؤنرگه، داشقا، سیرغا (آسیرغا)، بلگه (سند)، و... درست بر اساس قاعده ای ساخته شده اند که کلمة قونقا ساخته شده است.

لازم به ذکر است کلمة «قونقا» در زبان روسی به صورت гонка  نوشته می‌شود که معنای «مسابقه» می دهد.*
قونقا باشی: نام محله ای در تبریز که سابق بر این محل سوار شدن کالسکه و ... بوده است.
قوندارما: ساختگی، مصنوعی
قوندارما تیکمه: تکه دوزی
قوندارا: کفش (عده ای هم این کلمه را مأخوذ از یونانی دانسته اند که احتمالاً صحیح نباشد)
قونداراچی: کفش دوز
قونداق: این کلمه به صورت قُنداق وارد زبان دری شده است. قنداق کودک، قنداق تفنگ که هر دو، محل و جایی است که کودک و اعضای تفنگ در آن قرار داده می‌شوند.
قوندورماق: نشاندن، فرود آوردن
قونوشما: هم صحبتی
قونوشقان: همنشین مناسب، خوش صحبت، زود جوش
قونو: از کلمات جدید است که از مصدر قونماق ساخته شده است و به معنی «موضوع» به کار می‌رود.
قونوت: مجتمع مسکونی (دیل دنیز، اسماعیل هادی) تیکینتی، ائو (اسماعیل جعفرزاده)
قون قون: سنجاقک، حشره‌ای که مدام بر روی آب می‌نشیند و بر می‌خیزد. در بعضی مناطق به شاپرک هم  قون قون گویند.
قونج(qonc): قسمتی از جوراب یا چکمه که ساق پا را در بر می‌گیرد. بعضی این
کلمه را قونج (qunc) تلفظ کرده‌اند.

* توضیح روسی را دوست عزیز آقای مجتبی پویا در اختیار من قرار دادند. با تشکر از ایشان.

https://t.me/Bayramzn

کوراوغلو در محیط آشیقی استانهای قم، مرکزی، تهران، البرز، قزوین و همدان.


اسدالله امیری

#فصلنامه_بایرام.
شماره ۲
مسلسل ۸۴

زمستان ۱۳۹۹


https://t.me/Bayramzn

🔹تحليل زبانشناختي كاربرد استعاري اسامي گل‌ها در زبان تركي

با مطالعه موردی اشعار شاعران زنجان

🖌 نویسندگان: دکتر ایرج ظفری و دکتر بهزاد رهبر

محل انتشار: نشریه زبانشناخت

تاریخ انتشار: 1402

زبان: فارسی

https://t.me/Aydinkhazarpub

وداع با غزلسرای پیشکسوت زنجانی


استاد علی جباری متخلص به آشنا، شامگاه یکشنبه ۱۹ آبانماه در زنجان دار فانی را وداع گفت و امروز در بهشت زهرای زنجان به خاک سپرده شد.

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و هنر فصلنامه بایرام، علی جباری که پیش از این پنج اثر از وی منتشر شده است، در ۷۵ سالگی دار فانی را وداع گفت. علی جباری متولد ۱۳۲۷ زنجان یکی از آخرین غزلسرایان به سبک کلاسیک ترکی بود که شیوه‌ای خاص در غزلسرایی ترکی و فارسی داشت.
با اینکه پنج جلد جلد از آثار وی چاپ شده، هنوز سه جلد از جمله کلیات آثار ایشان در مرحله مجوز و انتشار است.
کتابهای پنج گانه شاعر با نام کلی «آشنا غزللر، سس‌سیز نغمه‌لر» چاپ شده که یک جلد آن فارسی و چهار جلد آن ترکی است.

https://t.me/Aydinkhazarpub

بایرام‌ین بو نمره‌سینی اوخوماغا چوخ اوشخونوردوم، بونلا بئله گئچن نومره‌لره گؤره، الیمه گئج چاتدی!
یئتیشن گوندن اوخوماغا باشلادیم، دیلیمیزدن تاریخیمیزدن آددا-بوددا بیر نه‌لر بیلدیگیم حالدا، بایرامین بو نومره‌سی بوتون منه یئپ-یئنی بیر بیلگی‌لر وئریب، منسجم خلاصه بیر حالدا اولان یئنگی مطلبری اوخودوم.

جناب طارمی‌یه تبریک و الیز-قولوز وار اولسون دئییرم، داواملی ایشلرینی آرزیلاییب گله‌جکده باشقا یازیلارینی اوخوماغا اومود ائدیرم.
بایرام مجله‌سینه ده بئله بیر دگرلی اثری یایماق اوچون تشککورومو بیلدیریرم.
یولونوز داواملی اولسون. 🙏

محمود فقیه



https://t.me/Bayramzn

مقاله: کوراوغلو حماسه‌سینده آدلار

🖌 علی محمدبیانی

❎ بایرام مجله‌سی

نمره ۳
مسلسل ۸۹

قیش ۱۳۹۹


https://t.me/Bayramzn

🔹کور عرب ماهنی‌سی


سؤز: حسین جاوید
دیکلمه: آیناز رضازاده
اوخویور: عالیم قاسیموو


ایضاح: #حسین_جاوید بو شعری #راجی_تبریزی‌دن اقتباس ائتمیش.



راجی تبریزی:

نه عشق اولایدی نه عاشق، نه حسن دلبر اولایدی،

نه آیینه نه صفا ای کؤنول، نه جوهر اولایدی.

نه ناز و نه عمزه، نه غنج و دلال و نه عشوه،

نه عجز و لابه نه خوناب دیده تر اولایدی.....

راجی‌نین بو اوزون شعرینده، فلسفی بوشلوق و تشکیک و حرمان گؤروْنور،
آما حسین جاوید اؤز اقتباسیندا اجتماعی مساله کیمی بو بوشلوق لا یاناشیر و بئله‌لیک له اؤز اعتراضینی اعلان ائدیر.

حسین جاوید بو شعری «شیخ صنعان» نمایشنامه‌سینه یازمیش.
#فکرت_امیروف دا بونون آهنگینی بسته‌له‌ییبدیر

#کور_عرب_ماهنیسی
#حسین_جاوید
#راجی_تبریزی

https://t.me/Alimohamadbayani