اولین شماره فصلنامۀ «آذربایجان پژوهی» منتشر شد.
صاحب امتیاز و مدیر مسئول: دکتر حمید سفیدگر شهانقی
سردبیر: دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی
هیئت تحریریه: (به ترتیب حروف الفبا)
دکتر اعتبار بخشی، دکتر منوچهر بهبودی اصل، دکتر شهرام پناهی، دکتر مهدی رستم زاده، دکتر محمد رضایی، دکتر حمید سفیدگر شهانقی، دکتر حبیب صمدزاده، دکتر علی صیادانی، دکتر مرتضی مجدفر، دکتر علیرضا مقدم، دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی، دکتر یوسف مولایی
@AzerbaijanResearch
صاحب امتیاز و مدیر مسئول: دکتر حمید سفیدگر شهانقی
سردبیر: دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی
هیئت تحریریه: (به ترتیب حروف الفبا)
دکتر اعتبار بخشی، دکتر منوچهر بهبودی اصل، دکتر شهرام پناهی، دکتر مهدی رستم زاده، دکتر محمد رضایی، دکتر حمید سفیدگر شهانقی، دکتر حبیب صمدزاده، دکتر علی صیادانی، دکتر مرتضی مجدفر، دکتر علیرضا مقدم، دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی، دکتر یوسف مولایی
@AzerbaijanResearch
آتالار سؤزلرینده یاشاییش مسکن و ائولری حاقیندا
پروفسور شیرین بنیاداوا
اؤزت:
بو مقاله ائتنوقرافیک باخیمی ایله آذربایجان اهالی‌سی و اونون ائولری ایله باغلی مسئله‌لرین اؤیرنیلمه‌سینه حصر اولونوب. مقاله¬ده آذربایجان آتالار سؤزلرینه سؤیکه¬نرک یاشاییش و یاشاییش یئرلرینی عکس ائتدیر‌ن ماتئریاللاردان دانیشیلیر. آذربایجانین تیپیک ائولرینده معین تیپلر معین¬لشدیریلر. مسکن و ائوین اینسانلارین حیاتیندا بؤیوک اهمیته مالیک اولدوغو گؤستریلیر و مسجیدلر، بازارلار، حاماملار و سایر اجتماعی بینالار حاقیندا دئییلیر. یاشاییش بینالارینین، اقتصادیات، حیات طرزی و آذربایجان خالقینین معنوی مدنیتینه باغلیلیغیندان سؤز گئدیر.
آچار سؤزلر: ائتنوفرافییا، آتالار سؤزو، مسکن، ائو
@AzerbaijanResearch
فصلنامه آذربایجان پژوهی، شماره اول، تابستان 1398
پروفسور شیرین بنیاداوا
اؤزت:
بو مقاله ائتنوقرافیک باخیمی ایله آذربایجان اهالی‌سی و اونون ائولری ایله باغلی مسئله‌لرین اؤیرنیلمه‌سینه حصر اولونوب. مقاله¬ده آذربایجان آتالار سؤزلرینه سؤیکه¬نرک یاشاییش و یاشاییش یئرلرینی عکس ائتدیر‌ن ماتئریاللاردان دانیشیلیر. آذربایجانین تیپیک ائولرینده معین تیپلر معین¬لشدیریلر. مسکن و ائوین اینسانلارین حیاتیندا بؤیوک اهمیته مالیک اولدوغو گؤستریلیر و مسجیدلر، بازارلار، حاماملار و سایر اجتماعی بینالار حاقیندا دئییلیر. یاشاییش بینالارینین، اقتصادیات، حیات طرزی و آذربایجان خالقینین معنوی مدنیتینه باغلیلیغیندان سؤز گئدیر.
آچار سؤزلر: ائتنوفرافییا، آتالار سؤزو، مسکن، ائو
@AzerbaijanResearch
فصلنامه آذربایجان پژوهی، شماره اول، تابستان 1398
وحید قزوینی و اونون تورکجه دیوانی
دکتر پاشا کریم¬اوف
اؤزت:
17-اینجی عصرده آذربایجان آنادیللی شاعیرلریندن اولان عمادالدوله میرزه محمدطاهر وحید قزوینی، اؤز عصرینین گؤرکملی سیمالاریندان بیری اولموشدور. وحید قزوینی¬نین فارسجا و تورکجه دولغون شعر دیوانی قالمیشدیر. اونون تورکجه دیوانیندان نئچه نسخه برلین، تبریز و باکی شهرینده ساخلانیلیر. بو مقاله¬ اونون بیوگرافیاسی، هم عصر شاعیرلری و تورکجه شعرلرینی اینجه¬له¬مه¬یه چالیشیر. وحید قزوینی بیر چوخ شعرلرینده «هند اوسلوبو» یاخود «سبک هندی» شعر مکتبینی لاییقینجه دوام ائتدیریب.
آچار سؤزلر: وحید قزوینی، شاعر، تاریخ‌چی، وزیر، غزل، مثنوی.
@AzerbaijanResearch
فصلنامه آذربایجان پژوهی، شماره اول، تابستان 1398
دکتر پاشا کریم¬اوف
اؤزت:
17-اینجی عصرده آذربایجان آنادیللی شاعیرلریندن اولان عمادالدوله میرزه محمدطاهر وحید قزوینی، اؤز عصرینین گؤرکملی سیمالاریندان بیری اولموشدور. وحید قزوینی¬نین فارسجا و تورکجه دولغون شعر دیوانی قالمیشدیر. اونون تورکجه دیوانیندان نئچه نسخه برلین، تبریز و باکی شهرینده ساخلانیلیر. بو مقاله¬ اونون بیوگرافیاسی، هم عصر شاعیرلری و تورکجه شعرلرینی اینجه¬له¬مه¬یه چالیشیر. وحید قزوینی بیر چوخ شعرلرینده «هند اوسلوبو» یاخود «سبک هندی» شعر مکتبینی لاییقینجه دوام ائتدیریب.
آچار سؤزلر: وحید قزوینی، شاعر، تاریخ‌چی، وزیر، غزل، مثنوی.
@AzerbaijanResearch
فصلنامه آذربایجان پژوهی، شماره اول، تابستان 1398
تاريخ دده قورقودشناسي در ايران
دکتر توحيد ملک¬زاده ديلمقانی
چکیده:
کتاب دده قورقود نام يکي از قديمي‌ترين داستان¬هاي اسطوره‌اي ترک‌هاي اوغوز است که ريشه‌اي پيش از اسلام دارند. اين مجموعه از ۱۲ داستان به نثر و نظم تشکيل شده و مجموعه پر ارزشي است که زندگي، ارزش¬هاي اجتماعي و باورهاي مردمان ترک را نشان مي‌دهد. قدمت کتابت داستان¬ها مربوط به قرن‌هاي چهاردهم و پانزدهم ميلادي مي‌باشد. کتاب دده قورقود به زبان¬هاي مختلف ترجمه شده‌است. نخستين ترجمه دده‌قورقود به زبان آلماني در سال ۱۸۱۵ از روي نسخه کتابخانه درسدن در آلمان بود. دست‌نويس ديگر اين کتاب در واتيکان است. در سال 1325 م. فرزانه برای اولین بار این داستان را به جامعه ایران معرفی کرد. از سال 1330 به بعد معرفی و چاپ داستان¬های این کتاب سرعت بیشتری گرفت و از سال 1357 به تدریج انتشار آن چشمگیر شد. این مقاله به بررسی چگونگی چاپ، تحقیق و بررسی کتاب دده قورقود در ایران می¬پردازد.
کلمات کلیدی: دده قورقود، تاریخ، ایران.
@AzerbaijanResearch
فصلنامه آذربایجان پژوهی، شماره اول، تابستان 1398
دکتر توحيد ملک¬زاده ديلمقانی
چکیده:
کتاب دده قورقود نام يکي از قديمي‌ترين داستان¬هاي اسطوره‌اي ترک‌هاي اوغوز است که ريشه‌اي پيش از اسلام دارند. اين مجموعه از ۱۲ داستان به نثر و نظم تشکيل شده و مجموعه پر ارزشي است که زندگي، ارزش¬هاي اجتماعي و باورهاي مردمان ترک را نشان مي‌دهد. قدمت کتابت داستان¬ها مربوط به قرن‌هاي چهاردهم و پانزدهم ميلادي مي‌باشد. کتاب دده قورقود به زبان¬هاي مختلف ترجمه شده‌است. نخستين ترجمه دده‌قورقود به زبان آلماني در سال ۱۸۱۵ از روي نسخه کتابخانه درسدن در آلمان بود. دست‌نويس ديگر اين کتاب در واتيکان است. در سال 1325 م. فرزانه برای اولین بار این داستان را به جامعه ایران معرفی کرد. از سال 1330 به بعد معرفی و چاپ داستان¬های این کتاب سرعت بیشتری گرفت و از سال 1357 به تدریج انتشار آن چشمگیر شد. این مقاله به بررسی چگونگی چاپ، تحقیق و بررسی کتاب دده قورقود در ایران می¬پردازد.
کلمات کلیدی: دده قورقود، تاریخ، ایران.
@AzerbaijanResearch
فصلنامه آذربایجان پژوهی، شماره اول، تابستان 1398
قاجارلار دؤورونده تبریز شهرینین مدنی انکشافی
دکتر الهامه محمداوا
اؤزت:
تبریز شهری اورتا عصرلرده بیر نئچه ایمپئرییانین پایتاختی اولموشدور. قاجارلار دؤورونده ایکینجی پایتاخت اولسا دا، فاکتیکی اولاراق مدنی، سیاسی، اقتصادی باخیمدان دؤولتین بیرینجی شهری ساییلیردی. قاجارلار دؤورونده اؤلکه‌نین آوروپا ایله مدنی یاخینلاشماسی، خالق معیشت و مدنیتینه غرب تاثیرلرینین داها قاباریق نفوذ ائتمه‌سی مشاهیده ائدیلیردی. بوندان اؤنجه (آغ¬قویون‌لو، صفوی¬لر زامانی و س.) آوروپا دؤولتلری ایله باش توتان علاقه‌لر سیاسی و تجاری کاراکتئر داشیییردی. غرب مدنیتینه یاخینلاشما ناصرالدین شاه قاجارین روسییا و آوروپا سفرلری (۱۸۷۳، ۱۸۷۸، ۱۸۸۹) ایله داها دا سرعتله‌ندی. نتیجه‌ده غرب و عنعنوی یئرلی عنصرلرین چولغالاشماسی ایله قاجارلار دؤورونون اؤزونه-مخصوص مدنی ارثی فورمالاشدی.
زلز‌له‌لر و خاریجی هوجوملار اورتا عصرلر بویو تبریزین اینکیشافینی لنگیدیردی. لاکین ۱۹-جو عصرین ۳۰-جو ایللرینده محاربه‌لره سون قویولماسی و سیاسی ثابت‌لیک شهرین مدنی یوکسلیشینه زمین یاراتدی. تبریزده اؤلکه مقیاسیندا چوخلو سایدا یئنی‌لیکلر (ایلک دفعه چاپخانا، تئلئفون خطی، الکتریک، عمومی کیتابخانا، یئنی تیپلی مکتب، اوشاق باغچاسی، لال و کارلار اوچون مکتب و س.) تطبیق ائدیلدی. بونا گؤره ده تاریخ¬شناسلیق‌دا تبریز «بیرینجی¬لر شهری» آدلاندیریلیر. قاجارلار دؤورونده شهرده یئنی اجتماعی بینالار (مسجیدلر، مدر‌سه‌لر، حاماملار، کاروانسارالار و س.) تیکیلیر، میدانلار، باغ و پارکلار سالینیر، بازار مجموعه‌سی انکشاف تاپیر، شهر گوندن-گونه گؤزللشیردی.
آچار سؤزلر: تبریز، قاجارلار، مدنی انکشاف
@AzerbaijanResearch
فصلنامه آذربایجان پژوهی، شماره اول، تابستان 1398
دکتر الهامه محمداوا
اؤزت:
تبریز شهری اورتا عصرلرده بیر نئچه ایمپئرییانین پایتاختی اولموشدور. قاجارلار دؤورونده ایکینجی پایتاخت اولسا دا، فاکتیکی اولاراق مدنی، سیاسی، اقتصادی باخیمدان دؤولتین بیرینجی شهری ساییلیردی. قاجارلار دؤورونده اؤلکه‌نین آوروپا ایله مدنی یاخینلاشماسی، خالق معیشت و مدنیتینه غرب تاثیرلرینین داها قاباریق نفوذ ائتمه‌سی مشاهیده ائدیلیردی. بوندان اؤنجه (آغ¬قویون‌لو، صفوی¬لر زامانی و س.) آوروپا دؤولتلری ایله باش توتان علاقه‌لر سیاسی و تجاری کاراکتئر داشیییردی. غرب مدنیتینه یاخینلاشما ناصرالدین شاه قاجارین روسییا و آوروپا سفرلری (۱۸۷۳، ۱۸۷۸، ۱۸۸۹) ایله داها دا سرعتله‌ندی. نتیجه‌ده غرب و عنعنوی یئرلی عنصرلرین چولغالاشماسی ایله قاجارلار دؤورونون اؤزونه-مخصوص مدنی ارثی فورمالاشدی.
زلز‌له‌لر و خاریجی هوجوملار اورتا عصرلر بویو تبریزین اینکیشافینی لنگیدیردی. لاکین ۱۹-جو عصرین ۳۰-جو ایللرینده محاربه‌لره سون قویولماسی و سیاسی ثابت‌لیک شهرین مدنی یوکسلیشینه زمین یاراتدی. تبریزده اؤلکه مقیاسیندا چوخلو سایدا یئنی‌لیکلر (ایلک دفعه چاپخانا، تئلئفون خطی، الکتریک، عمومی کیتابخانا، یئنی تیپلی مکتب، اوشاق باغچاسی، لال و کارلار اوچون مکتب و س.) تطبیق ائدیلدی. بونا گؤره ده تاریخ¬شناسلیق‌دا تبریز «بیرینجی¬لر شهری» آدلاندیریلیر. قاجارلار دؤورونده شهرده یئنی اجتماعی بینالار (مسجیدلر، مدر‌سه‌لر، حاماملار، کاروانسارالار و س.) تیکیلیر، میدانلار، باغ و پارکلار سالینیر، بازار مجموعه‌سی انکشاف تاپیر، شهر گوندن-گونه گؤزللشیردی.
آچار سؤزلر: تبریز، قاجارلار، مدنی انکشاف
@AzerbaijanResearch
فصلنامه آذربایجان پژوهی، شماره اول، تابستان 1398
«تویوغ»، تورک ادبیاتیندا اسکی بیر قالیب
همت شهبازی
اؤزت:
اسکی تورک ادبیاتینا دوغما اولان بیر چوخ ادبی قالیب و ژانرلار واردیر. بونلارین بعضی‌لری او جومله‌دن قوشما، گرایلی، بایاتی کیمی قالیب‌لر چئشیدلی دؤنم‌لرده شاعیرلر طرفیندن داها آرتیق، بعضی‌لری ده محدود بیچیمده استفاده اولونموشدور. اسکی ادبیاتیمیزا عاید اولان بو محدود قالیب‌لردن بیری «تویوغ tuyuğ»دور.
«تويوغ / تویوق» تورک شـعرينه مخصوص اولان بير شعر قاليبي‌دير. قافيه‌لي، وزن‌لي 4 مصراعدان اولوشان و مضمونجا باشقا دؤردلوك‌لردن سئچيلن بو شعر قاليبي‌نين گؤزل اؤرنک‌لريني قاضی برهان‌الدین، نسیمی، امیرعلیشیر نوایی کیمی شاعیرلرده گؤرمک اولور. گؤرونوشجه دؤرد مصراعسي‌نين 1، 2، 4.جو مصراعلاري هم¬قافيه اولان بو شعر نؤوعو گئت-گئده گلیشیر و آذربايجان شعرينده 8.جي یوز ایللیکده يازيب يارادان آذربايجان شاعيري «قاضي برهان‌الدين احمد»ين شعرينده ان اساس يئر توتور. داها دوغروسو سايجا آز اولدوغونا باخماياراق، برهان‌الديني «تـويـوغ»لار شـاعيري آدلانديرماق اولار. اونون تويوغ‌لاري «عـروض» اؤلچولو و عروضون «بحر رمل مسدس مقصور» (فاعلاتن‌فاعلاتن‌فاعلات) اؤلچوسونده يازيلميشدير.
آچار سؤزلر: تویوغ، دؤردلوک، ادبی قالیب.
@AzerbaijanResearch
فصلنامه آذربایجان پژوهی، شماره اول، تابستان 1398
همت شهبازی
اؤزت:
اسکی تورک ادبیاتینا دوغما اولان بیر چوخ ادبی قالیب و ژانرلار واردیر. بونلارین بعضی‌لری او جومله‌دن قوشما، گرایلی، بایاتی کیمی قالیب‌لر چئشیدلی دؤنم‌لرده شاعیرلر طرفیندن داها آرتیق، بعضی‌لری ده محدود بیچیمده استفاده اولونموشدور. اسکی ادبیاتیمیزا عاید اولان بو محدود قالیب‌لردن بیری «تویوغ tuyuğ»دور.
«تويوغ / تویوق» تورک شـعرينه مخصوص اولان بير شعر قاليبي‌دير. قافيه‌لي، وزن‌لي 4 مصراعدان اولوشان و مضمونجا باشقا دؤردلوك‌لردن سئچيلن بو شعر قاليبي‌نين گؤزل اؤرنک‌لريني قاضی برهان‌الدین، نسیمی، امیرعلیشیر نوایی کیمی شاعیرلرده گؤرمک اولور. گؤرونوشجه دؤرد مصراعسي‌نين 1، 2، 4.جو مصراعلاري هم¬قافيه اولان بو شعر نؤوعو گئت-گئده گلیشیر و آذربايجان شعرينده 8.جي یوز ایللیکده يازيب يارادان آذربايجان شاعيري «قاضي برهان‌الدين احمد»ين شعرينده ان اساس يئر توتور. داها دوغروسو سايجا آز اولدوغونا باخماياراق، برهان‌الديني «تـويـوغ»لار شـاعيري آدلانديرماق اولار. اونون تويوغ‌لاري «عـروض» اؤلچولو و عروضون «بحر رمل مسدس مقصور» (فاعلاتن‌فاعلاتن‌فاعلات) اؤلچوسونده يازيلميشدير.
آچار سؤزلر: تویوغ، دؤردلوک، ادبی قالیب.
@AzerbaijanResearch
فصلنامه آذربایجان پژوهی، شماره اول، تابستان 1398
بررسی نسخه¬شناختی هفده کتاب چاپ شده
در اولین چاپخانه جهان ترک ـ اسلام
دکتر حمید سفیدگر شهانقی
چکیده
رنسانس اروپایی در اوایل قرن هیجده میلادی، امپراطوری عثمانی را نیز تحت تاثیر قرار داد. این اثرگذاری موجب تحولاتی در طرز تفکر و سبک زندگی جامعه و حکومت شد. «عصر لاله» Lale Devri (1730-1718 م.) که به «رنسانس ترک» نیز معروف است و با سلطان سلیم سوم آغاز شده بود، سرآغاز تحولاتی شگرف شد که یکی از آنها تاسیس چاپخانه در جغرافیای جهان اسلام بود.
نخستین چاپخانۀ جهان اسلام، به همت «ابراهیم متفرقه»، نومسلمان مجاری¬تبار و با همراهی شخصی بنام «سعید چلبی»، با حمایت صدر اعظم «ابراهیم پاشا» و حکم امپراطور وقت عثمانی، «سلطان احمد سوم»، در سال 1726 در استانبول ایجاد شد. این چاپخانه در منابع مختلف عناوین متفاوتی همچون: «دارالطباعة مأموری»، «دارالسعاده»، «ابراهیم متفرقه طبعی»، «متفرقه مطبعه‌سی»، «مطبعۀ عامره»، «دولت مطبعه¬سی» و «المأمور مطبعه‌سی» داشته است. ابراهیم متفرقه در این چاپخانه تا آخر زندگی پرثمر خود توانست 17 کتاب در 23 مجلد و 13200 نسخه، چاپ و منتشر نماید. کتابهای منتشر شده در این چاپخانه به ترتیب عبارتنداز: 1. کتاب لغات وانقولو ترجمۀ صحاح جوهری، 2. تحفه الکبار فی اسفار الابحار، 3. تاریخ سیاح، 4. تاریخ هند غربی یا آمریکا، 5. تاریخ تیمور گورکان، 6. تاریخ مصر قدیم و مصر جدید، 7. گلشن خلفا، 8. گرامر زبان ترکی، 9. اصول الحکم فی نظام الامم، 10. فیوضات مغناطیسیه، 11. کتاب جهان¬نما، 12. تقویم التواریخ، 13. کتاب تاریخ نعیما، 14. کتاب تاریخ راشد، 15. کتاب تاریخ عاصم، 16. احوال غزوات در دیار بوسنا، 17. کتاب لسان العجم المسمّا به فرهنگ شعوری. در این مقاله ضمن مروری کوتاه به زندگی و زمانۀ ابراهیم متفرقه و چاپخانۀ او، تک تک هفده کتاب منتشر شده در نخستین چاپخانۀ اسلامی، بصورت توصیفی و تحلیلی بررسی می¬شود.
کلیدواژه¬ها: چاپخانه، جهان ترک، جهان اسلام، ابراهیم متفرقه، کتاب چاپی
@AzerbaijanResearch
فصلنامه آذربایجان پژوهی، شماره اول، تابستان 1398
در اولین چاپخانه جهان ترک ـ اسلام
دکتر حمید سفیدگر شهانقی
چکیده
رنسانس اروپایی در اوایل قرن هیجده میلادی، امپراطوری عثمانی را نیز تحت تاثیر قرار داد. این اثرگذاری موجب تحولاتی در طرز تفکر و سبک زندگی جامعه و حکومت شد. «عصر لاله» Lale Devri (1730-1718 م.) که به «رنسانس ترک» نیز معروف است و با سلطان سلیم سوم آغاز شده بود، سرآغاز تحولاتی شگرف شد که یکی از آنها تاسیس چاپخانه در جغرافیای جهان اسلام بود.
نخستین چاپخانۀ جهان اسلام، به همت «ابراهیم متفرقه»، نومسلمان مجاری¬تبار و با همراهی شخصی بنام «سعید چلبی»، با حمایت صدر اعظم «ابراهیم پاشا» و حکم امپراطور وقت عثمانی، «سلطان احمد سوم»، در سال 1726 در استانبول ایجاد شد. این چاپخانه در منابع مختلف عناوین متفاوتی همچون: «دارالطباعة مأموری»، «دارالسعاده»، «ابراهیم متفرقه طبعی»، «متفرقه مطبعه‌سی»، «مطبعۀ عامره»، «دولت مطبعه¬سی» و «المأمور مطبعه‌سی» داشته است. ابراهیم متفرقه در این چاپخانه تا آخر زندگی پرثمر خود توانست 17 کتاب در 23 مجلد و 13200 نسخه، چاپ و منتشر نماید. کتابهای منتشر شده در این چاپخانه به ترتیب عبارتنداز: 1. کتاب لغات وانقولو ترجمۀ صحاح جوهری، 2. تحفه الکبار فی اسفار الابحار، 3. تاریخ سیاح، 4. تاریخ هند غربی یا آمریکا، 5. تاریخ تیمور گورکان، 6. تاریخ مصر قدیم و مصر جدید، 7. گلشن خلفا، 8. گرامر زبان ترکی، 9. اصول الحکم فی نظام الامم، 10. فیوضات مغناطیسیه، 11. کتاب جهان¬نما، 12. تقویم التواریخ، 13. کتاب تاریخ نعیما، 14. کتاب تاریخ راشد، 15. کتاب تاریخ عاصم، 16. احوال غزوات در دیار بوسنا، 17. کتاب لسان العجم المسمّا به فرهنگ شعوری. در این مقاله ضمن مروری کوتاه به زندگی و زمانۀ ابراهیم متفرقه و چاپخانۀ او، تک تک هفده کتاب منتشر شده در نخستین چاپخانۀ اسلامی، بصورت توصیفی و تحلیلی بررسی می¬شود.
کلیدواژه¬ها: چاپخانه، جهان ترک، جهان اسلام، ابراهیم متفرقه، کتاب چاپی
@AzerbaijanResearch
فصلنامه آذربایجان پژوهی، شماره اول، تابستان 1398