حداقلْ کلانشهر

🎯 چرا ناامیدی را با شوقی بی‌پایان خریداریم؟

🎎 نگاهی به «انسان/اسب، پنجاه/پنجاه»

🖊 آراز بارسقیان

🔹 نقدی چیزی «ماقبل نقد» دشوار است. از چند جهت: تشخیص «ماقبل نقد» بودن و حرف زدن درباره‌اش. به نظر نمایش‌های مبتنی بر «فرم و حرکت» کمتر جایی برای توصیف و در آمدن معنا و منظور باشند اما از هر «فرمی» اگر حرفی برای گفتن داشته باشد، معنایی هم منتقل می‌شود و دریافت و کشف آن معنا لذت بخش است. اما «مفهوم‌زدایی از فرم» سال‌هاست در یک اتحاد نامقدس بین عرف اجرایی کشور، هنرمندان هنرهای نمایشی و تماشاگرانی که از سر ناچاری وقت خود را با تئاتر پر می‌کنند دارد اتفاق می‌افتد.

🔸این یکی هم چیزی نیست جز تقلید دست چندم از نمایش‌های سال‌های دور و نزدیک تئاتر ایران که توسط «گروه ده» و امثالهم دنبال می‌شد. استقبال اما چرا؟ ۱) روابط عمومی نسبتاً موفق. ۲) اندک شهرت کارگردان نمایش که از سال ۹۸ (اولین اجرای نمایش) تا امروز افزایش یافته. ۳) موج ناامیدی اجتماعی: این نمایش به خوبی در خط این ناامیدی قرار گرفته و با فرمی هزار بار تضمین شده، به صورت زامبی‌وار اجازهٔ حیات یافته.

🔹 برای شروع بررسی «بازیگر» را محور قرار می‌دهیم، متوجه می‌شویم «بازیگری» رخ نمی‌دهد. با تطبیق فهرست بازیگران دو نسخه از اجرا این قضیه مشخص می‌شود: تقریباً چهار پنج نفر از آن اجرا به این اجرا منتقل شدند. نقشی وجود نداشته تا به یاد کسی بماند و در نتیجه بازیگر هر هنرجوی دَم توپی است که می‌تواند پرت شود توی صحنه و ازش یک سری حالت و میمیک انتظار داشت و حرف‌هایی را بهشان یاد داد تا حفظ کنند و روی صحنه با فریاد بیانشان کنند. یا به روی هم داد بزنند یا به روی تماشاگر. در کنارش یکی سری حرکت هم هست که باید «اجرایی» شود تا نمایش «پیش برود».

🔸نکتهٔ بعدی «فکر» است. اطلاق واژهٔ «نوشته» لطفی است در حق کلمات پیاده شده در صحنه. با اینکه نمایش به ظاهر اقتباسی از یکی از آثار برتولت برشت است اما عملاً شاهدیم چطور به مدد آموزه‌های نمایشی دو دههٔ اخیر تئاتر ایران، محتوا زدایی از آن صورت گرفته. نمایش دیالکتیکی برشت (با محوریت طبقهٔ کارگر/دهقان و بورژوا/ملاک) روابطش از هم گسسته شده. اما ناتوانی در نگارش بهانهٔ فرار رو به جلو شده: آدم‌های را در یک «اردوگاه مرگ نازی‌ها» قرار دهید و تمام روابط ناموجود (یا گاها سطحی) فردی و اجتماعی را به بهانهٔ حضور «زندانبان» توجیه کنید. ما شاهد ایدئولوژی‌زدایی ویژه هستیم. به نظر بی‌ایدئولوژی بودن مثبت است، اما همین قضیه نمایش را هم سیاست زدوده و اجتماع زدوده کرده هم «فرد زدوده» و «روان زدوده». جای مخالفت و موافقت با هیچی نیست. نه می‌شود تندرویی کرد نه مصالحه. و نه حتی «سرگرم» شد. هیچی.

🔹حضور ناگهانی تماشاگر در نمایشی که فقط تا همین چهار سال پیش «یک نمایش جمع‌وجور در گوشه‌ای از شهر بود» چه معنایی دارد؟ «پُر شدن» اجرا یک شگرد روابط عمومی است و البته خالی بودن شهر از نمایش‌های متنوع دیگر. شگرد در فروختن بلیت به صورت «خارج از ظرفیت» ولی عملاً نشاندن خریدار آن بلیت‌ها بر ده دوازده تا بیست صندلی «واقعاً خالی» نمایش (این قضیه در شبی که نگارنده به تماشای نمایش نشست مشهود بود).

🔸در مقابل چیزی «خود زدوده» باید چه کرد؟ پیام چیست؟ وقایع از پیش محتوم ما را در انتها به صحنه‌ای می‌رساند که در آن بازیگران همچون بچه‌های مهد کودک از دیدن دوبارهٔ خورشید می‌خوانند و همه در حمام گازِ «نازی‌ها» جان می‌بازند. اینجا نمایش آنقدر خودش را جدی می‌گیرد که ایدهٔ خلاقه‌اش می‌شود عدم آمدن بازیگران روی صحنه برای «روِرانس». آدم‌هایی گیر افتاده در چرخه‌ای پوک، آدم‌هایی که نه «خودی» هستند نه «غیرخودی» و همه محکوم به یک سرنوشت از پیش تدبیر شده. این واقعیت برساخته‌ای است که نمایش سعی در پذیرفتن آن به ما دارد: بی‌فردیتی و بی‌هویت فردی بودن، بی‌هویت جمعی بودن، بی‌حافظه بودن و تقریباً عاری از هر رابطهٔ اجتماعی بودن. این دیوار تو خالی‌ای است که فرو می‌ریزد. بازیگرانی که یک سری حرکت می‌کنند و داد می‌زنند و جایی هم حرکت تمام می‌شود و صداها آرام می‌گیرد.

🔹قاعدتاً آنچه که از هویت تهی است، هویت کلیت اجرا است که همچون چرخ‌دنده‌ای بی‌ارزش قابل جابه‌جایی است. دستگاهی معیوب. پس چرا تشویق؟ این آیین تماشاگر تئاتر شبه‌روشنفکری است؛ حتی اگر بدشان بیاید باز تشویق می‌کنند. چرا پیشنهاد؟ بیست سال عادت به تماشای نمایش‌های معیوب، خروج از چرخه را دشوار می‌کند. چرا اجرا؟ تراژدی در این است: اجراگران هر چه در این نوشته آمده را دربارهٔ خود معکوس می‌پندارند.

▪️همین.

📣 حداقلْ کلانشهر
🔗 @AtLeastLiterature

8.5K views09:50